ტყვეობა

ბიბლიურ ისტორიაში მოხსენებულია ტყვეობის არაერთი შემთხვევა (რც. 21:29; 2მტ. 29:9; ეს. 46:2; ეზკ. 30:17, 18; დნ. 11:33; ნამ. 3:10; გმც. 13:10; იხ. ტყვე). თუმცა ამ სიტყვაში ძირითადად იგულისხმება ძვ. წ. VIII-VII საუკუნეებში ასურელთა და ბაბილონელთა მიერ აღთქმული მიწიდან იუდეველების მასობრივი გადასახლება. ამიტომ ბიბლიაში ტყვეობის აღსანიშნავად სიტყვა „გადასახლებაც“ გამოიყენება (ეზრ. 3:8; 6:21; მთ. 1:17; იხ. გადასახლება).

იერემია, ეზეკიელი და სხვა წინასწარმეტყველები აფრთხილებდნენ ხალხს ამ დიდი უბედურების შესახებ და ამბობდნენ: „ტყვეობისთვის განწესებულნი — ტყვეობაში [წავლენ]“; „შენ კი, ფაშხურ, და შენი სახლის ყველა მკვიდრს ტყვედ წაგასხამენ; ჩახვალ ბაბილონში“; „განაჩენია გამოტანილი იერუსალიმისა და იქ მყოფი მთელი ისრაელის სახლისთვის ... გადასახლებაში წავლენ, ტყვეობაში“ (იერ. 15:2; 20:6; ეზკ. 12:10, 11). მოგვიანებით ბაბილონის ტყვეობიდან დაბრუნებულთა შესახებ ნეემიას 7:6-ში ვკითხულობთ: „ესენი იყვნენ იმ სამთავროს ძეები, რომლებიც გამოვიდნენ ბაბილონის მეფე ნაბუქოდონოსორის მიერ ტყვეობაში წაყვანილი, გადასახლებული ხალხიდან, და რომლებიც მოგვიანებით იერუსალიმსა და იუდაში დაბრუნდნენ“ (იხ. აგრეთვე ეზრ. 2:1; 3:8; 8:35; ნემ. 1:2, 3; 8:17).

როგორც ჩანს, თავდაპირველად ასურეთმა შემოიღო დაპყრობილი ქალაქების მთლიანი მოსახლეობის სამშობლოდან გადასახლების და მათ ადგილზე იმპერიის სხვა ნაწილებიდან ტყვედ წაყვანილი ხალხის ჩასახლების პოლიტიკა. თუმცა ამ მეორე მსოფლიო იმპერიას ასეთი პოლიტიკისთვის მხოლოდ ებრაელების შემთხვევაში არ მიუმართავს. მაგალითად, როცა ასურელებმა სირიის დედაქალაქ დამასკოს წინააღმდეგ გაილაშქრეს და დაიპყრეს, მისი მოსახლეობა კირში გადაასახლეს, როგორც ეს ამოსს ჰქონდა ნაწინასწარმეტყველები (2მფ. 16:8, 9; ამ. 1:5). ასეთი პოლიტიკა ორ მიზანს ემსახურებოდა — ადგილზე დარჩენილ ხალხს ამბოხების სურვილს უკარგავდა, გარშემო მცხოვრებ ერებს კი (შესაძლოა, მათ კეთილმეზობლური ურთიერთობა ჰქონდათ ტყვედ წაყვანილებთან) — შორეული ტერიტორიებიდან ჩაყვანილი უცხო ხალხის დახმარების სურვილს.

ისრაელის ათტომიანი ჩრდილოეთი სამეფო და იუდას ორტომიანი სამხრეთი სამეფო ერთი და იმავე მიზეზით აღმოჩნდა ტყვეობაში: მათ მიატოვეს იეჰოვას ჭეშმარიტი თაყვანისმცემლობა და ცრუ ღმერთების თაყვანისმცემლობა არჩიეს (კნ. 28:15, 62—68; 2მფ. 17:7—18; 21:10—15). იეჰოვა ორივე ხალხს გამუდმებით უგზავნიდა წინასწარმეტყველებს გასაფრთხილებლად, თუმცა უშედეგოდ (2მფ. 17:13). ისრაელის ათტომიანი სამეფოს არც ერთმა მეფემ ბოლომდე არ აღმოფხვრა პირველი მეფის, იერობოამის მიერ შემოღებული ცრუ თაყვანისმცემლობა. მისმა „დამ“, იუდას სამხრეთმა სამეფომ, კი ყურად არ იღო იეჰოვას გაფრთხილებები და ტყვეობაში წაყვანილი ისრაელის მაგალითიდან ჭკუა არ ისწავლა (იერ. 3:6—10). არაერთი მასობრივი გადასახლების შედეგად, საბოლოოდ, ორივე სამეფოს მოსახლეობა ტყვეობაში აღმოჩნდა.

გადასახლების პირველი ეტაპი. სამარიაში მეფე ფეკახის მმართველობის დროს (დაახლ. ძვ. წ. 778—759) ასურეთის მეფე ფულმა (ტიგლათფილესერ III) ისრაელის წინააღმდეგ გაილაშქრა, ქვეყნის ჩრდილოეთი ტერიტორიების დიდი ნაწილი დაიპყრო და იქაური მოსახლეობა თავისი იმპერიის აღმოსავლეთ ნაწილში გადაასახლა (2მფ. 15:29). მან ხელში ჩაიგდო იორდანეს აღმოსავლეთი მხარეც და „გადაასახლა რეუბენელები, გადელები და მენაშეს ტომის ნახევარი, მიიყვანა ხალახში, ხაბორში, ჰარაში და მდინარე გოზანთან, სადაც დღემდე ცხოვრობენ“ (1მტ. 5:26).

ძვ. წ. 742 წელს სალმანასარ V-ის მეთაურობით ასურელთა ჯარმა ალყაში მოაქცია სამარია (2მფ. 18:9, 10). ათტომიანმა სამეფომ საბოლოოდ შეწყვიტა არსებობა, როცა ძვ. წ. 740 წელს ასურელებმა სამარია აიღეს, მისი მოსახლეობა კი „მდინარე გოზანთან ხალახსა და ხაბორში და მიდიელთა ქალაქებში“ გადაასახლეს. ბიბლიის თანახმად, ეს იმიტომ მოხდა, რომ მათ „არ ისმინეს იეჰოვას, თავიანთი ღვთის ხმა და არღვევდნენ მის შეთანხმებას, ყველაფერს, რაც იეჰოვას მსახურ მოსეს ჰქონდა ნაბრძანები; ისინი არც ისმენდნენ მცნებებს და არც ასრულებდნენ მათ“ (2მფ. 18:11, 12; 17:6; იხ. სარგონი).

ამის შემდეგ სამარიის ქალაქებში სხვადასხვა კუთხიდან ჩაყვანილი ტყვეები ჩაასახლეს. „ბოლოს ასურეთის მეფემ გამოიყვანა ხალხი ბაბილონიდან, ქუთიდან, ავიდან, ხამათიდან, სეფარვაიმიდან და ისრაელის ძეების ნაცვლად ისინი ჩაასახლა სამარიის ქალაქებში. დაეუფლნენ ისინი სამარიას და მის ქალაქებში ცხოვრობდნენ“ (2მფ. 17:24). ამ უცხოელებმა თან წაიღეს თავიანთი წარმართული რელიგია. „ყოველი ერი თავის ღმერთს იკეთებდა“. ვინაიდან ისინი იეჰოვას არ სცემდნენ პატივს, „მიუსია იეჰოვამ ლომები, რომლებიც მუსრს ავლებდნენ მათ“. ამის გამო ასურეთის მეფემ ერთ-ერთი ისრაელი მღვდელი დააბრუნა იქ, რომელიც „ასწავლიდა მათ იეჰოვას მოშიშებას“. როგორც ბიბლიაში ვკითხულობთ, მათ „იეჰოვასი კი ეშინოდათ, მაგრამ თაყვანს თავიანთ ღმერთებს სცემდნენ, იმ ხალხთა რწმენის მიხედვით, რომელთაგანაც გადაასახლეს ისინი“ (2მფ. 17:25—33).

ჩრდილოეთი სამეფოს დამხობის შემდეგ საუკუნეზე მეტი ხნის მანძილზე არაერთხელ მოხდა ხალხის მასიური გადასახლება. სინახერიბმა იუდას არაერთ ქალაქს შეუტია, ვიდრე ძვ. წ. 732 წელს ღვთის ხელით დამამცირებელი დამარცხება არ განიცადა. თავის ანალებში სინახერიბი აცხადებს, რომ იუდას ქალაქებიდან თუ სიმაგრეებიდან 200 150 ტყვე წაასხა, თუმცა ამ ანალების ტონი გვაფიქრებინებს, რომ ეს ციფრი გაზვიადებულია (2მფ. 18:13). მისი ტახტის მემკვიდრე ასარხადონიცა და ასურეთის შემდგომი მმართველი ასურბანიფალიც მიმართავდნენ უცხო ქვეყნებში ტყვეების ჩასახლების პოლიტიკას (ეზრ. 4:2, 10).

ძვ. წ. 628 წელს ეგვიპტის ფარაონმა ნექომ სამხრეთი სამეფოს მეფე იოშიას ვაჟი იეჰოახაზი შეიპყრო და ეგვიპტეში წაიყვანა (2მტ. 36:1—5). თუმცა ამ შემთხვევიდან ათ წელზე მეტი გავიდა ძვ. წ. 617 წელს იერუსალიმიდან პირველი ჯგუფის ბაბილონში გადასახლებამდე. ნაბუქოდონოსორმა ამ ურჩი ქალაქის წინააღმდეგ გაილაშქრა და ტყვედ წაასხა მაღალი ფენის წარმომადგენლები, მათ შორის მეფე იეჰოიაქინი და დედამისი, ეზეკიელი, დანიელი, ხანანია, მიშაელი და აზარია, „მთავრები, ძლიერი და მამაცი ვაჟკაცები — ათი ათასი კაცი, აგრეთვე ყველა ხელოსანი და ბურჯთა მშენებელი. არავინ დარჩენილა იქ იმ მიწაზე მცხოვრები მდაბიო ხალხის გარდა ... იერუსალიმიდან ბაბილონში გადაასახლა ... კარისკაცებიცა და ქვეყნის წარჩინებულნიც. შვიდი ათასი მამაცი კაცი, ათასი ხელოსანი და ბურჯთა მშენებელი და ყველა ძლიერი მეომარი ბაბილონის მეფემ ბაბილონში გადაასახლა“. მან ხელში ჩაიგდო ტაძრის საგანძურის დიდი ნაწილიც (2მფ. 24:12—16; ესთ. 2:6; ეზკ. 1:1—3; დნ. 1:2, 6). იეჰოიაქინის ბიძა ციდკია მან ვასალ მეფედ დანიშნა. იერუსალიმში დარჩა რამდენიმე გამოჩენილი ადამიანიც, მათ შორის წინასწარმეტყველი იერემია. თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ 2 მეფეების 24:14-ის თანახმად, ტყვეთა რაოდენობა საკმაოდ დიდი იყო, იერემიას 52:28-ში მოხსენიებული რიცხვი — 3 023, როგორც ჩანს, წარჩინებულების ან ოჯახისთავების რაოდენობას აღნიშნავს. მასში არ შედის მათი ცოლ-შვილი, რომლებიც ათასობით იქნებოდნენ.

ძვ. წ. 607 წელს 18-თვიანი ალყის შემდეგ ნაბუქოდონოსორმა საბოლოოდ აიღო იერუსალიმი (2მფ. 25:1—4). ქალაქი თითქმის დააცარიელეს. მხოლოდ მდაბიო ხალხიდან ზოგიერთი „მევენახეებად და სავალდებულო სამუშაოების შემსრულებლებად“ დატოვეს. მიცფაში მათ ზედამხედველად გედალია დანიშნეს (იერ. 52:16; 40:7—10; 2მფ. 25:22). ბაბილონში ტყვედ წაყვანილებს შორის იყვნენ „მდაბიო ხალხიდან ზოგიერთი, ქალაქში დარჩენილი ხალხი, ბაბილონის მეფის მხარეზე გადასულები და დარჩენილი ოსტატები“. ფრაზა „ქალაქში დარჩენილი ხალხი“, როგორც ჩანს, იმაზე მიუთითებს, რომ ძალიან ბევრი ადამიანის სიცოცხლე შიმშილობამ, დაავადებებმა, ხანძარმა და ომმა შეიწირა (იერ. 52:15; 2მფ. 25:11). ბაბილონის მეფის ბრძანებით დახოცეს ციდკიას ვაჟები, იუდას მთავრები, კარისკაცები, ზოგიერთი მღვდელი და სხვა მოქალაქეები (2მფ. 25:7, 18—21; იერ. 52:10, 24—27). შესაძლოა ამ ფაქტებით იხსნება ის, რომ ბიბლიის თანახმად, ტყვეობაში წაყვანილთა რაოდენობა მხოლოდ 832-ს შეადგენდა. როგორც ჩანს, ამ რიცხვში მხოლოდ ოჯახისთავები იგულისხმება და არა მათი ცოლ-შვილიც (იერ. 52:29).

დაახლოებით ორი თვის შემდეგ გედალია მოკლეს. იუდაში დარჩენილი ხალხი ეგვიპტეში გაიქცა და თან იერემია და ბარუქი წაიყვანა (2მფ. 25:8—12, 25, 26; იერ. 43:5—7). გარდა ამისა, ზოგმა იუდეველმა, შესაძლოა, გარშემო მცხოვრებ ხალხებს შეაფარა თავი. როცა ხუთი წლის შემდეგ ნაბუქოდონოსორმა, როგორც იეჰოვას „ხელკეტმა“, იუდას მეზობელი ერები შემუსრა, მან, როგორც ჩანს, სწორედ ამ ხალხებს თავშეფარებული 745 იუდეველი ოჯახისთავი წაასხა ტყვედ (იერ. 51:20; 52:30). იოსებ ფლავიუსი წერდა, რომ იერუსალიმის დაცემიდან ხუთი წლის შემდეგ ნაბუქოდონოსორმა მუსრი გაავლო ამონსა და მოაბს, შემდეგ კი შურის საძიებლად ეგვიპტეში ჩავიდა („იუდეველთა სიძველენი“, წ. X, თ. 9, აბზ. 7).

სხვა ქალაქების, მაგალითად, სამარიის დაპყრობის შემდეგ იმ ტერიტორიაზე ასურეთის იმპერიის სხვადასხვა ნაწილიდან ჩაყვანილი ტყვეები ჩაასახლეს, თუმცა ეს ასე არ მოხდა იერუსალიმის შემთხვევაში. იეჰოვას გადაწყვეტილებისამებრ, ბაბილონელებმა იერუსალიმი და მისი შემოგარენი დაცალეს და გაუკაცრიელებული დატოვეს, რაც გამონაკლისი იყო მათ პრაქტიკაში. თუმცა ბიბლიის კრიტიკოსებმა შეიძლება ეჭვქვეშ დააყენონ ის, რომ ერთ დროს აყვავებული იუდას მიწა უეცრად გაპარტახდა და გაუკაცრიელდა, არ არსებობს არავითარი იმდროინდელი ისტორიული მტკიცებულება თუ ჩანაწერი იმის შესახებ, რომ საქმე სხვაგვარად იდგა (იერ. 9:11; 32:43). არქეოლოგმა ერნესტ რაიტმა განაცხადა: „იუდას განადგურებაზე ნათლად მოწმობს ... არქეოლოგიური გამოკვლევები, რომლებმაც ცხადყვეს, რომ იმ პერიოდში ქალაქები ერთიმეორის მიყოლებით გაუკაცრიელდა და მრავალი მათგანი არასდროს დასახლებულა“ (Biblical Archaeology, 1962, გვ. 182). ამ აზრს ეთანხმება არქეოლოგი უილიამ ოლბრაიტიც, რომელმაც თქვა: „არ გაგვაჩნია ინფორმაცია გადასახლების პერიოდში იუდას თუნდაც ერთი ქალაქის შესახებ, რომელიც ბოლომდე დასახლებული დარჩენილიყო“ (The Archaeology of Palestine, 1971, გვ. 142).

გადასახლებულთა მდგომარეობა. როგორც წესი, ტყვეობის წლები ჩაგვრისა და მონობის პერიოდად მიიჩნეოდა. იეჰოვამ თქვა, რომ შეწყალების ნაცვლად ბაბილონი „ძალიან მძიმე უღელს“ დაადგამდა მოხუცებულ ისრაელებს (ეს. 47:5, 6). უეჭველია, სხვა ტყვეების მსგავსად, ისრაელებსაც დააკისრებდნენ მოყვანილი მოსავლის ან შემოსავლის ოდენობიდან გამომდინარე სხვადასხვა გადასახადს (ხარკი, ბაჟი). ამასთან, იერუსალიმში იეჰოვას დიდებული ტაძრის გაძარცვამ და განადგურებამ, მასში მომსახურე მღვდლების დახოცვამ ან გადასახლებამ, თაყვანისმცემელთა ტყვეობაში წაყვანამ და უცხო ქვეყნისთვის დამორჩილებამ მათ თავი დაჩაგრულად აგრძნობინა.

და მაინც, უცხო ქვეყანაში გადასახლება სჯობდა სასტიკ, სამუდამო მონობას ან ასურელი თუ ბაბილონელი დამპყრობლების მიერ სიკვდილით დასჯას, რომლის დროსაც ისინი, ჩვეულებრივ, სადისტურ მეთოდებს მიმართავდნენ (ეს. 14:4—6; იერ. 50:17). გადასახლებულ იუდეველებს, როგორც ჩანს, გარკვეულწილად ჰქონდათ თავისუფლად გადაადგილებისა და შიდა საქმეების მართვის უფლება (ეზრ. 8:1, 16, 17; ეზკ. 1:1; 14:1; 20:1). იეჰოვამ იერუსალიმიდან ბაბილონში გადასახლებულებს უთხრა: „აიშენეთ სახლები და იცხოვრეთ იქ, გააშენეთ ბაღები და ჭამეთ მათი ნაყოფი. მოიყვანეთ ცოლები და გააჩინეთ ვაჟები და ასულები, ცოლები შერთეთ თქვენს ვაჟებს და გაათხოვეთ თქვენი ასულები, რათა მათაც გააჩინონ ვაჟები და ასულები; გამრავლდით და არ დაცოტავდეთ. მშვიდობა ეძებეთ იმ ქალაქში, სადაც გადაგასახლეთ და ლოცვით შეავედრეთ იეჰოვას ის, რადგან მისი მშვიდობა თქვენი მშვიდობა იქნება“ (იერ. 29:4—7). ზოგიერთი მათგანი დაეუფლა ისეთ ხელობას, რომელიც სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ გამოადგა (ნემ. 3:8, 31, 32). ისინი დახელოვნებული მეწარმეები და ვაჭრები გახდნენ. არაერთი ებრაელის სახელი აღმოჩენილია საქმიან დოკუმენტებში. არაებრაელებთან საქმიანი თუ სხვა ურთიერთობების შედეგად ებრაულ ენაზე არამეულის გავლენა იგრძნობოდა.

ტყვეობამ, რომელიც ზოგის შემთხვევაში 80 წელს გაგრძელდა, თავისთავად მოახდინა გავლენა იუდეველთა თემებში ჭეშმარიტი ღვთის, იეჰოვას თაყვანისმცემლობაზე. ყოველდღიური მსხვერპლშეწირვა შეუძლებელი იყო, რადგან აღარ ჰქონდათ ტაძარი და სამსხვერპლო და აღარც მსახურების გამწევი სამღვდელოება ჰყავდათ. თუმცა ერთგულ იუდეველებს შეეძლოთ დაცინვისა და არად ჩაგდების მიუხედავად წინადაცვეთის ჩვეულების დაცვა, უწმინდური საკვებისგან თავის შეკავება, შაბათის აღნიშვნა და გამუდმებით ლოცვა. ტყვეობაში მყოფი დანიელი გამუდმებით ემსახურებოდა თავის ღმერთს და ეს კარგად იცოდნენ მეფე დარიოსმა თუ სხვებმა. მაშინაც, როცა გამოიცა განკარგულება, რომ მეფის გარდა არავისთვის მიემართათ თხოვნით, წინააღმდეგ შემთხვევაში სიკვდილით დაისჯებოდნენ, დანიელი „დღეში სამჯერ იყრიდა ... მუხლს, ლოცულობდა და ხოტბას ასხამდა თავის ღმერთს, რასაც მანამდეც გამუდმებით აკეთებდა“ (დნ. 6:4—23). მიუხედავად იმისა, რომ გადასახლებულთა თაყვანისმცემლობა შეზღუდული იყო, ამ საკითხში ერთგულება მათ ეროვნულობის შენარჩუნებაში ეხმარებოდა. მათ შეეძლოთ ბევრი მნიშვნელოვანი დასკვნაც გაეკეთებინათ, როცა იეჰოვას თაყვანისმცემლობის უბრალოებასა და ბაბილონური კერპთაყვანისმცემლობის პომპეზურობას შორის არსებულ განსხვავებას ხედავდნენ. უდავოა, ისინი ბევრ რამეს სწავლობდნენ იეჰოვას წინასწარმეტყველებისგან, ეზეკიელისა და დანიელისგან (ეზკ. 8:1; დნ. 1:6; 10:1, 2).

ახალ-ახალი სინაგოგების ჩამოყალიბებასთან ერთად მიდიის, სპარსეთისა და ბაბილონის ტერიტორიაზე გადასახლებულ იუდეველთა თემებში წმინდა წერილების ასლებზე მოთხოვნილება გაიზარდა. ეზრა „მოსეს კანონის დახელოვნებული გადამწერი“ იყო, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ იუდადან გადასახლებულებს წაღებული ჰქონდათ იეჰოვას კანონის ასლები, რომლებსაც ტყვეობის პერიოდში ამრავლებდნენ (ეზრ. 7:6). სავარაუდოდ, მათი წინაპრების მიერ გაკეთებული ეს ძვირფასი გრაგნილები „ფსალმუნებსაც“ შეიცავდა. 137-ე და 126-ე ფსალმუნები, შესაძლოა, ტყვეობის დროს ან ტყვეობის დასრულებიდან მალევე შეიქმნა. ექვს ე. წ. ჰალელს (113—118-ე ფსალმუნები) ბაბილონის გადასახლებიდან დაბრუნებულები პასექის დღესასწაულის დროს ასრულებდნენ.

სამშობლოში დაბრუნება და დიასპორათა ჩამოყალიბება. თუ გავითვალისწინებთ ბაბილონის პოლიტიკას, ტყვეებს შინ დაბრუნების იმედი არ უნდა ჰქონოდათ. ეგვიპტე, რომელსაც ერთ დროს ისრაელმა დახმარებისთვის მიმართა, მათ ვერ აღმოუჩენდა ვერც სამხედრო და ვერც სხვა სახის დახმარებას. ისრაელს ვერც სხვა ერები დაეხმარებოდნენ. ზოგი ერი ებრაელებს მტრადაც კი ჰყავდა გადაკიდებული. მათი ერთადერთი იმედი დიდი ხნის წინათ იეჰოვას მიერ მათთვის მიცემული დანაპირები იყო. საუკუნეებით ადრე მოსემ და სოლომონმა ტყვეობიდან დაბრუნება იწინასწარმეტყველეს (კნ. 30:1—5; 1მფ. 8:46—53). გადასახლებიდან დაბრუნებაზე სხვებიც წინასწარმეტყველებდნენ (იერ. 30:10; 46:27; ეზკ. 39:25—27; ამ. 9:13—15; სფ. 2:7; 3:20). ესაიამ თავისი წინასწარმეტყველების ბოლო 18 თავი (49—66) სამშობლოში დაბრუნების თემას მიუძღვნა. ცრუწინასწარმეტყველები ხალხს ნაადრევ ხსნას უწინასწარმეტყველებდნენ, მაგრამ მათი სიტყვები არ გამართლდა, მათ მოიმედეებს კი მწარედ გაუცრუვდათ იმედი (იერ. 28:1—17).

ერთგულმა იერემიამ ზუსტად თქვა, რომ იერუსალიმი და იუდა 70 წელს იქნებოდა გაპარტახებული, რის შემდეგაც ტყვეები სამშობლოში დაბრუნდებოდნენ (იერ. 25:11, 12; 29:10—14; 30:3, 18). დანიელმა დარიოს მიდიელის მეფობის პირველ წელს წიგნებიდან გაიგო „იმ წლების რიცხვი, რომელიც იეჰოვამ იერემია წინასწარმეტყველს გამოუცხადა — იერუსალიმი სამოცდაათი წელიწადი უნდა ყოფილიყო განადგურებული“ (დნ. 9:1, 2).

რამდენი დაბრუნდა ბაბილონიდან იერუსალიმში ძვ. წ. 537 წელს?

ძვ. წ. 537 წლის დასაწყისში სპარსეთის მეფე კიროს II-მ გასცა იერუსალიმში ტყვეების დაბრუნებისა და ტაძრის აღდგენის ბრძანება (2მტ. 36:20, 21; ეზრ. 1:1—4). იუდეველები მალევე შეუდგნენ მზადებას გასამგზავრებლად. დაახლოებით ოთხთვიანი მგზავრობის შემდეგ გამგებელ ზერუბაბელისა და მღვდელმთავარ იეშუას წინამძღოლობით სამშობლოში დაბრუნდა 42 360 გადასახლებული მამაკაცი (ეზრ. 4:1), თუ არ ჩავთვლით 7 537 მონასა და მომღერალს. აიზეკ ლიზერის თარგმანის მეექვსე გამოცემის ერთ-ერთ სქოლიოში ნათქვამია, რომ დაბრუნებულთა რიცხვი მთლიანობაში 200 000-მდე იყო, რომელთა შორის იყვნენ ქალებიც და ბავშვებიც. შემოდგომაზე, მეშვიდე თვისთვის, ისინი უკვე თავიანთ ქალაქებში იყვნენ დასახლებულები (ეზრ. 1:5—3:1). ღვთის შეწევნით დავითის სამეფო ხაზი, რომელიც ქრისტემდე მიმყვანი იყო, იეჰოიაქინისა (იექონია) და ზერუბაბელის მეშვეობით შენარჩუნდა. ლევიანი მღვდელმთავრების საგვარეულო ხაზიც იეჰოცადაკისა და მისი ვაჟის, იეშუას მეშვეობით არ შეწყდა (მთ. 1:11—16; 1მტ. 6:15; ეზრ. 3:2, 8).

მოგვიანებით პალესტინაში სხვა ტყვეებიც დაბრუნდნენ. ძვ. წ. 468 წელს ეზრასთან ერთად იქ 1 750-ზე მეტი იუდეველი ჩავიდა. როგორც ჩანს, ამ რიცხვში მხოლოდ ზრდასრული მამაკაცები შედიოდნენ (ეზრ. 7:1—8:32). რამდენიმე წლის შემდეგ ბაბილონიდან იერუსალიმში ნეემია ორჯერ გაემგზავრა, თუმცა ბიბლია არ ასახელებს მასთან ერთად დაბრუნებულ იუდეველთა რიცხვს (ნემ. 2:5, 6, 11; 13:6, 7).

ტყვეობამ იუდა და ისრაელი გააერთიანა. დამპყრობლები ტომების მიხედვით არ ასხვავებდნენ ტყვეებს. „ისრაელის ძეები და იუდას ძეები“ ერთად იყვნენ დაჩაგრულნი (იერ. 50:33). ძვ წ. 537 წელს სამშობლოში დაბრუნებულთა პირველ ნაკადში ისრაელის ყველა ტომის წარმომადგენლები იყვნენ. მოგვიანებით ტაძრის აღდგენის შემდეგ მათ მსხვერპლად შესწირეს 12 ვაცი „ისრაელის ტომთა რიცხვისამებრ“ (ეზრ. 6:16, 17). ტყვეობიდან გათავისუფლების შემდეგ ხალხის გაერთიანება ნაწინასწარმეტყველები იყო. მაგალითად, იეჰოვა დაჰპირდა მათ: „დავაბრუნებ ისრაელს“ (იერ. 50:19). მან აგრეთვე თქვა: „დავაბრუნებ იუდასა და ისრაელის ტყვეებს და ავაშენებ მათ ისევე, როგორც თავდაპირველად“ (იერ. 33:7). ეზეკიელის მიერ ორი ჯოხის ერთ ჯოხად ქცევის თვალსაჩინო მაგალითი (37:15—18) იმაზე მიანიშნებდა, რომ ეს ორი სამეფო კვლავ ერთი ერი გახდებოდა. ესაიამ იწინასწარმეტყველა, რომ იესო ქრისტე დაბრკოლების ლოდად იქცეოდა „ისრაელის ორივე სახლისთვის“, რაც ნაკლებად სავარაუდოა იმაზე მინიშნება ყოფილიყო, რომ იესო ან მის მიერ გალილეაში მესამე სამქადაგებლო მოგზაურობისას გაგზავნილი 12 მოციქული შორეული მიდიის დასახლებებში ჩავიდოდნენ, რათა ისრაელის ჩრდილოეთი სამეფოდან გადასახლებულთა შთამომავლებისთვის ექადაგათ (ეს. 8:14; მთ. 10:5, 6; 1პტ. 2:8). იერუსალიმში იესოს დაბადების დროს მცხოვრები წინასწარმეტყველი ქალი ანა აშერის ტომიდან იყო, რომელიც ერთ დროს ჩრდილოეთ სამეფოს მიეკუთვნებოდა (ლკ. 2:36).

ზერუბაბელთან ერთად ყველა იუდეველი არ დაბრუნებულა იერუსალიმში. დაბრუნდა „მხოლოდ ნაწილი“ (ეს. 10:21, 22). მათგან ძალიან ცოტას ჰქონდა ნანახი თავდაპირველი ტაძარი. მოხუცებულობის გამო ბევრმა ვერ გაბედა გამგზავრება. სხვებმა კი, ვისაც ამაში ჯანმრთელობა ხელს არ უშლიდა, ბაბილონში დარჩენა გადაწყვიტეს. უდავოა, წლების მანძილზე ბევრმა სიმდიდრე დააგროვა და იქვე არჩია დარჩენა, სადაც ცხოვრობდა. ვინაიდან წარმოდგენა არ ჰქონდათ, რა ელოდათ წინ, ასეთ სახიფათო გზას რომ დასგომოდნენ, იეჰოვას ტაძრის აღდგენა მათ ცხოვრებაში უმთავრესი უნდა ყოფილიყო. ცხადია, რწმენას ჩამოშორებულებს დაბრუნების სურვილი არც ექნებოდათ.

ამგვარად, იუდეველთა ნაწილი კვლავ გაფანტული იყო და ასეთებს დიასპორა ეწოდათ, რაც გაფანტვას ნიშნავს. ძვ. წ. მეხუთე საუკუნეში იუდეველთა სათვისტომოები სპარსეთის იმპერიის 127 სამთავროში იყო (ესთ. 1:1; 3:8). გადასახლებაში დაბადებულთაგან ზოგს საკმაოდ მაღალი მდგომარეობა ეკავა, მაგალითად, სპარსეთის მეფე ახაშვეროშის (ქსერქსე I) დროს მორდოქაისა და ესთერს, არტაქსერქსე მხარგრძელის დროს კი ნეემიას, რომელიც მეფის მერიქიფედ მსახურობდა (ესთ. 9:29—31; 10:2, 3; ნემ. 1:11). „მატიანეების“ შედგენისას ეზრამ დაწერა, რომ ბევრი, ვინც იმპერიის აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარე ქალაქებში იყო გაფანტული, იმ დროსაც (დაახლ. ძვ. წ. 460) იქ ცხოვრობდა (1მტ. 5:26). საბერძნეთის იმპერიის აღზევების შემდეგ ალექსანდრე მაკედონელმა იუდეველები თავის ახლად დაფუძნებულ ქალაქ ალექსანდრიაში (ეგვიპტე) ჩაასახლა, სადაც ბერძნული ისწავლეს. ძვ. წ. მესამე საუკუნეში სწორედ აქ დაიწყო მუშაობა ებრაული წერილების ბერძნულ თარგმანზე, სეპტუაგინტაზე. სირიასა და ეგვიპტეს შორის ომების შედეგად ბევრი იუდეველი მცირე აზიასა თუ ეგვიპტეში დასახლდა. ძვ. წ. 63 წელს პომპეუსმა იერუსალიმი აიღო, რომში იუდეველები წაასხა და დაიმონა.

რომის მთელ იმპერიაში იუდეველთა გაფანტვამ ხელი შეუწყო ქრისტიანობის სწრაფად გავრცელებას. იესო ქრისტე მხოლოდ ისრაელში ქადაგებდა, თუმცა თავის მიმდევრებს უთხრა, რომ გაეფართოებინათ თავიანთი მსახურება „დედამიწის კიდით კიდემდე“ (სქ. 1:8). რომის იმპერიის სხვადასხვა ნაწილიდან ახ. წ. 33 წელს იერუსალიმში ორმოცდამეათე დღის დღესასწაულის აღსანიშნავად ჩასულმა იუდეველებმა მოისმინეს, როგორ ქადაგებდნენ იესოს შესახებ სულით შობილი ქრისტიანები ენებზე, რომლებზეც პართიაში, მიდიაში, ელამში, შუამდინარეთში, კაპადოკიაში, პონტოში, აზიაში, ფრიგიაში, პამფილიაში, ეგვიპტეში, ლიბიაში, კრეტაზე, არაბიასა და რომში ლაპარაკობდნენ. ათასობით იუდეველმა ირწმუნა იესო და თავის ქვეყანაში ახლად შეძენილი რწმენით დაბრუნდა (სქ. 2:1—11). იმ ქალაქების უმეტესობაში, რომლებსაც პავლე ეწვია, მან სინაგოგები იპოვა, სადაც იქაურ იუდეველებს უქადაგა. ლისტრაში ის შეხვდა ტიმოთეს, რომლის დედაც იუდეველი იყო. როცა პავლე დაახლოებით ახ. წ. 50 წელს კორინთში ჩავიდა, აკვილა და პრისკილა იქ რომიდან ახალი ჩასულები იყვნენ (სქ. 13:14; 14:1; 16:1; 17:1, 2; 18:1, 2, 7; 19:8). ვინაიდან ბაბილონსა და მის შემოგარენში ბევრი იუდეველი ცხოვრობდა, პეტრესთვის იქ გადასვლა ღირდა ძალისხმევად, რათა მსახურება წინადაცვეთილთა შორის გაეგრძელებინა (გლ. 2:8; 1პტ. 5:13). ახ. წ. 70 წელს იერუსალიმის განადგურების შემდეგ ბაბილონის იუდეველთა სათვისტომო დიდი ხნის მანძილზე იუდაიზმის უმნიშვნელოვანეს ცენტრს წარმოადგენდა.