ხლოდვიგის ნათლობა — საფრანგეთში კათოლიციზმის დამკვიდრებიდან 1500 წლის იუბილე
„სახელითა პაპისა, იქუხე!“ — იუწყებოდა წარწერა, რომელიც საფრანგეთის ეკლესიაში ნაპოვნ კუსტარულ ბომბს ახლდა თან. ეკლესიისა, რომელსაც 1996 წლის სექტემბერში პაპი იოანე პავლე II უნდა სწვეოდა. აღნიშნული შემთხვევა წინააღმდეგობის გამოხატვის უკიდურესი ფორმა გახლდათ, რითაც საფრანგეთი პაპის მეხუთე სტუმრობას შეხვდა. მიუხედავად ამისა, იმ წელს დაახლოებით 200000 ადამიანი მიაწყდა საფრანგეთის ქალაქ რეიმსს, რათა პაპთან ერთად ფრანკთა მეფის, ხლოდვიგის, კათოლიციზმზე მოქცევის 1500 წლის იუბილე აღენიშნათ. ვინ იყო ეს მეფე, რომლის ნათლობასაც მთელი საფრანგეთის ნათლობა ეწოდა? და რატომ გამოიწვია ამ იუბილეს აღნიშვნამ ასეთი დაპირისპირება?
დაცემის პირას მყოფი იმპერია
ხლოდვიგი სალიკური ფრანკების მეფის, ხილდერიკის, ვაჟი გახლდათ; ის ქვეყნიერებას დაახლოებით ახ. წ. 466 წელს მოევლინა. ახ. წ. 358 წელს გერმანელთა ეს ტომები რომაელებმა დაიქვემდებარეს და ახლანდელი ბელგიის ტერიტორიაზე დასახლების ნება მისცეს, ოღონდ იმ პირობით, რომ ამ საზღვარს დაიცავდნენ და რომის ჯარსაც ჯარისკაცებით უზრუნველყოფდნენ. ადგილობრივ გალიურ-რომაულ მოსახლეობასთან მჭიდრო ურთიერთობის შედეგად, ეს ფრანკები თანდათანობით მათში გაითქვიფნენ. ხილდერიკი რომის მოკავშირე იყო და მას გერმანელი ტომების, ვესტგუთებისა და საქსების, მოგერიებაში ეხმარებოდა, რამაც გალიურ-რომაული მოსახლეობის კეთილგანწყობა მოუტანა.
რომის პროვინციაში შემავალი გალიის ტერიტორია ჩრდილოეთით მდინარე რაინიდან იწყებოდა და სამხრეთით პირენეებამდე იყო გადაჭიმული. მაგრამ ახ. წ. 454 წელს რომაელი მხედარმთავრის, აეციუსის, სიკვდილის შემდეგ ქვეყანა მეთაურის გარეშე დარჩა. გარდა ამისა, ახ. წ. 476 წელს უკანასკნელი იმპერატორის, რომულუს ავგუსტუსის, დაცემამ და რომის იმპერიის დასავლეთ ნაწილის დამხობამ, ამ რეგიონში დიდი პოლიტიკური დესტაბილიზაცია გამოიწვია. შედეგად გალია მოსაწყვეტად გამზადებული მწიფე ნაყოფივით გახდა, რომელიც ელოდებოდა, თუ როდის მოწყვეტდა მოსაზღვრედ მცხოვრები რომელიმე ტომი. გასაკვირი სულაც არ არის, რომ ხლოდვიგიც მამის კვალზე წავიდა და თავისი სამფლობელოს საზღვრების გაფართოებას შეუდგა. ახ. წ. 486 წელს მან ქალაქ სუასინის მახლობლად გალიაში რომის უკანასკნელი წარმომადგენელი დაამარცხა. ამ გამარჯვების შედეგად ის მდინარე სომასა (ჩრდილოეთი გალია) და ლუარას (ცენტრალური და დასავლეთი გალია) შორის მდებარე ტერიტორიაზე გაბატონდა.
მომავალი მეფე
სხვა გერმანელი ტომებისგან განსხვავებით, ფრანკები კერპთაყვანისმცემლებად რჩებოდნენ. მაგრამ ბურგუნდიის მეფის ასულ ხლოტილდაზე დაქორწინებამ, ხლოდვიგის ცხოვრება რადიკალურად შეცვალა. ხლოტილდა თავგამოდებული კათოლიკე გახლდათ და ყოველ ღონეს ხმარობდა, რათა ქმარი თავის რწმენაზე მოექცია. ახ. წ. მეექვსე საუკუნის ისტორიკოსის, გრეგორი ტურელის, სიტყვების თანახმად, ეს მოხდა ახ. წ. 496 წელს ციულპიხთან ალემანების წინააღმდეგ ბრძოლის დროს, როდესაც ხლოდვიგმა პირობა დადო, რომ, თუ ხლოტილდას ღმერთი გამარჯვებას მოუტანდა, კერპთაყვანისმცემლობას თავს დაანებებდა. და აი, რა მოხდა: ხლოდვიგის ლაშქარი დამარცხების პირას იყო, როდესაც ალემანთა მეფე მოკლეს და მისმა არმიამ ფარ-ხმალი დაყარა. ხლოდვიგის აზრით, ამ ომში გამარჯვება ხლოტილდას ღმერთის დამსახურება იყო. გადმოცემის თანახმად, ახ. წ. 496 წლის 25 დეკემბერს რეიმსის საკათედრო ტაძარში „წმინდა“ რემიგიოსმა ხლოდვიგი მონათლა. მაგრამ ზოგის აზრით, ის შედარებით გვიან, ახ. წ. 498—499 წწ. მოინათლა.
ხლოდვიგის მცდელობა, ხელში ჩაეგდო ბურგუნდიის სამხრეთ-აღმოსავლეთი სამეფო, მარცხით დასრულდა. მაგრამ ახ. წ. 507 წელს ვესტგუთების წინააღმდეგ მან წარმატებით გაილაშქრა; პუატიეს მახლობლად, ვუილთან, სძლია მტერს და გალიის თითქმის მთელ სამხრეთ-დასავლეთზე გაბატონდა. აღმოსავლეთ რომის იმპერიის იმპერატორმა ანასტასიამ ცნო ხლოდვიგის ეს გამარჯვება და მას საპატიო კონსულის წოდება უბოძა. ამგვარად, ხლოდვიგს დასავლეთის ყველა სხვა მეფეზე აღმატებული მდგომარეობა მიეცა და მისმა მმართველობამ გალიურ-რომაული მოსახლეობის თვალში უკვე კანონიერი სახე მიიღო.
ხლოდვიგი აღმოსავლეთით რაინის სანაპიროებზე მცხოვრებ ფრანკებზე გაბატონდა და პარიზი დედაქალაქად აქცია. სიცოცხლის ბოლო წლებში თავისი სახელმწიფოს განსამტკიცებლად კანონთა კრებული, სალიკური სამართალი, გამოსცა; აგრეთვე ორლეანში მოიწვია საეკლესიო კრება, სადაც კონკრეტულად განსაზღვრა ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ურთიერობა. ახ. წ. 511 წლის 27 ნოემბერს (როგორც ვარაუდობენ, ამ დროს გარდაიცვალა ხლოდვიგი) ის გალიის სამი მეოთხედის ერთპიროვნული მმართველი გახლდათ.
„ახალმა ბრიტანულმა ენციკლოპედიამ“ ხლოდვიგის კათოლიციზმზე მოქცევას „დასავლეთ ევროპის ისტორიაში გარდამტეხი მომენტი“ უწოდა. რატომ იყო ამ კერპთაყვანისმცემელი მეფის მოქცევა ასე მნიშვნელოვანი? მნიშვნელოვანი ის გახლდათ, რომ მან კათოლიციზმი არჩია, რომელიც არიანელობას უპირისპირდებოდა.
არიანელობისთვის დაპირისპირება
დაახლოებით ახ. წ. 320 წელს ალექსანდრიელმა (ეგვიპტე) ხუცესმა არიოზმა სამებასთან დაკავშირებით სრულიად განსხვავებული შეხედულების გავრცელება დაიწყო. არიოზი უარყოფდა, რომ ძე ღმერთი და მამა ღმერთი ერთარსი და თანასწორი იყო. ძე ღმერთი მამის თანასწორი ვერ იქნებოდა, რამეთუ მას დასაბამი ჰქონდა (კოლასელთა 1:15). რაც შეეხება სულიწმიდას, არიოზს სწამდა, რომ ის იყო პიროვნება, თუმცა ორივეზე — როგორც მამაზე, ისე ძეზე — დაბლა იდგა. ამ მოძღვრებამ, რომელმაც დიდი პოპულარობა მოიპოვა, ეკლესიის შიგნით სასტიკი წინააღმდეგობა გამოიწვია. ახ. წ. 325 წელს ნიკეის კრებაზე არიოზი განდევნეს და მისი მოძღვრება დაგმესa.
მაგრამ პოლემიკა ამით არ დამთავრებულა. ამ დოგმის გარშემო დებატები დაახლოებით 60 წლის განმავლობაში გრძელდებოდა; იმპერატორები კი ზოგი ერთ მხარეს იჭერდა, ზოგი — მეორეს. ბოლოს, ახ. წ. 392 წელს იმპერატორმა თეოდოს I-მა ორთოდოქსალური კათოლიციზმი, თავის სამების დოგმიანად, რომის იმპერიის სახელმწიფო რელიგიად აქცია. გარკვეული დროის შემდეგ ულფილამ, ვესტგუთების საეკლესიო მოღვაწემ, გუთები არიანელობაზე მოაქცია. გერმანელთა სხვა ტომებმაც ძალიან მალე შეითვისეს „ქრისტიანობის“ ეს ფორმაb.
ხლოდვიგის დროისთვის გალიაში კათოლიკური ეკლესია კრიზისს განიცდიდა. არიანელი ვესტგუთები, კათოლიციზმს რომ ფეხი არ მოეკიდებინა, ეპისკოპოსების სიკვდილის შემდეგ მათი შემცვლელების დანიშვნის წინააღმდეგ წავიდნენ. გარდა ამისა, ეკლესია საშინელ მდგომარეობაში იყო ორ პაპსა და მათ მიმდევარ მღვდლებს შორის მომხდარი განხეთქილების გამო; მოწინააღმდეგე მხარეები ერთმანეთსაც კი ხოცავდნენ რომში. ამ არეულ-დარეულობას ისიც ართულებდა, რომ ზოგი კათოლიკე მწერლის მიერ გამოთქმული იდეის თანახმად, ახ. წ. 500 წლისთვის მსოფლიო მოისპობოდა. ამგვარად, ფრანკი დამპყრობის კათოლიციზმზე მოქცევას ისე უყურებდნენ, როგორც სასურველ მოვლენას, რომელიც „წმინდანების ახალი ათასწლეულის“ მაუწყებელი იყო.
რა ამოძრავებდა ხლოდვიგს? თუმცა იმას ვერ ვიტყვით, რომ მას რელიგიური მოტივები არ ამოძრავებდა, მაგრამ სინამდვილეში, არც პოლიტიკური მიზნები დარჩენია გვერდზე. კათოლიციზმის არჩევით ხლოდვიგმა გაბატონებული კათოლიკე გალიურ-რომაული მოსახლეობის კეთილგანწყობა და გავლენიანი საეკლესიო პირების მხარდაჭერა მოიპოვა. ამან ის ყველა პოლიტიკურ მეტოქეზე აღამაღლა. „ახალი ბრიტანული ენციკლოპედია“ აღნიშნავს, რომ „გალიაზე მისი გამარჯვება გახდა არიანელობის, ამ მწვალებლობის, საძულველი უღლისგან განმათავისუფლებელი“.
ვინ იყო სინამდვილეში ხლოდვიგი?
1996 წელს იუბილის აღნიშვნის წინ რეიმსის არქიეპისკოპოსმა ჟერარ დეფუამ ხლოდვიგი დაახასიათა როგორც: „გონივრულად აწონ-დაწონვისა და საღად განსჯის შედეგად სარწმუნოების შეცვლის მაგალითი“. მაგრამ ფრანგი ისტორიკოსი ლავისი აღნიშნავდა, რომ: „რწმენის შეცვლას ხლოდვიგი სულაც არ შეუცვლია; სახარების მორალი, რომელიც სიკეთითა და მშვიდობის მოყვარეობით გამოირჩევა, გულთან არც კი გაუკარებია“. სხვა ისტორიკოსმა განაცხადა: „ოდინის [სკანდინავიური ღვთაების] ნაცვლად ის ქრისტეს ევედრებოდა, მაგრამ შინაგანად ისეთივე დარჩა, როგორიც იყო“. ხლოდვიგმა თავისი ძალაუფლების განმტკიცება ტახტიდან ყველა მეტოქის თანდათანობით ჩამოცილებით დაიწყო, რითაც ძალიან გვაგონებს ქრისტიანობაზე ეგრეთ წოდებული მოქცევის შემდეგ კონსტანტინეს მოქმედებას. ხლოდვიგმა ყველა ნათესავი, შორეულიც კი, ჩამოიშორა.
სიკვდილის შემდეგ ხლოდვიგზე ლეგენდების შეთხზვა დაიწყეს და ეს სასტიკი მეომარი სახელოვან წმინდანად აქციეს. გრეგორი ტურელის ცნობას, რომელიც ხლოდვიგის დროიდან თითქმის საუკუნის შემდეგ დაიწერა, იმის მცდელობად მიიჩნევენ, რომ ავტორს შეგნებულად დაეკავშირებინა ხლოდვიგი და კონსტანტინე — რომის იმპერიის პირველი იმპერატორი, რომელმაც „ქრისტიანობა“ მიიღო. აგრეთვე 30 წლის ასაკში მისი მონათვლით, როგორც ჩანს, გრეგორი ცდილობდა, ეს მონარქი ქრისტესთან შეედარებინა (ლუკა 3:23).
მეცხრე საუკუნეში ეს პროცესი რეიმსის ეპისკოპოსმა ჰიკმარმა განაგრძო. იმ დროს, როდესაც ტაძრის მსახურები მრევლის მიზიდვაში ექიშპებოდნენ ერთმანეთს, ჰიკმარი თავისი წინამორბედის, „წმინდა“ რემიგიოსის, ბიოგრაფიას წერდა იმ მიზნით, რომ თავისი ეკლესიისთვის მეტი სახელი და სიმდიდრე მოეხვეჭა. მისი ცნობის თანახმად, თეთრმა მტრედმა ბოთლით ზეთი მოიტანა, რათა ნათლობისას ხლოდვიგისთვის ეცხო იგი, რითაც აშკარად იესოს სულიწმიდით ცხებაზე მიანიშნებდა (მათე 3:16). ამგვარად, ჰიკმარმა ერთმანეთთან დააკავშირა ხლოდვიგი, რეიმსი და მონარქია; აგრეთვე შემოიღო იდეა იმასთან დაკავშირებით, რომ ხლოდვიგი უფლის მიერ იყო ცხებულიc.
იუბილეს აღნიშვნას სადავოს ხდიან
საფრანგეთის ყოფილმა პრეზიდენტმა შარლ დე გოლმა ერთხელ თქვა: „ჩემი აზრით, საფრანგეთის ისტორია ხლოდვიგიდან იწყება; ადამიანიდან, რომელიც ფრანკთა ტომმა თავიანთ მეფედ აირჩია; მათვე დაარქვეს ამ ქვეყანას სახელი, საფრანგეთი“. მაგრამ ამ აზრს ყველა არ იზიარებს. ხლოდვიგის ნათლობიდან 1500 წლის იუბილეს აღნიშვნის საკითხი საკამათო გახლდათ. ქვეყანაში, სადაც 1905 წლიდან ეკლესია და სახელმწიფო ოფიციალურად არის ერთმანეთისგან გამოყოფილი, მრავალი მოქალაქე აკრიტიკებს რელიგიური დღესასწაულის აღნიშვნაში სახელმწიფოს მონაწილეობას. როდესაც რეიმსის მუნიციპალურმა საბჭომ პაპის ვიზიტისთვის ადგილის მოსაწყობად გარკვეული თანხის გადახდის აუცილებლობის შესახებ გაავრცელა ინფორმაცია, ერთმა ორგანიზაციამ სასამართლოს მიაღებინა დადგენილება, რომ ეს გადაწყვეტილება არაკონსტიტუციური იყო. სხვების აზრით, ეკლესია კვლავ ცდილობდა თავისი ნორმების საფრანგეთისთვის თავს მოხვევას და მის საერო საქმეებში ჩარევას. მდგომარეობა კიდევ უფრო გაართულა იმან, რომ ხლოდვიგს მიეწერებოდა ულტრა-მემარჯვენე პარტიის „ნაციონალური ფრონტისა“ და ფუნდამენტალისტური კათოლიკური ჯგუფების დაფუძნება.
სხვები ამ იუბილეს აღნიშვნას ისტორიული თვალსაზრისიდან გამომდინარე აკრიტიკებენ. მათი თქმით, ხლოდვიგის ნათლობით არ ყოფილა საფრანგეთის კათოლიციზმზე მოქცევა განპირობებული, რადგან ეს რელიგია გალიურ-რომაულ მოსახლეობაში მანამდეც მტკიცედ იყო ფეხმოკიდებული. მათი განცხადების თანახმად, არც მისი ნათლობა ყოფილა ფრანგი ხალხის ერად ჩამოყალიბების აღმნიშვნელი. ისტორიკოსები თვლიან, რომ უფრო მართებული იქნებოდა, ეს ყველაფერი ახ. წ. 843 წელს კარლოს დიდის ანუ კარლოს მელოტისთვის მიეწერათ, და არა ხლოდვიგისთვის, და საფრანგეთის პირველ მეფედ კარლოსი მიეჩნიათ.
კათოლიციზმის 1500 წლის იუბილე
რა მდგომარეობაშია დღეს საფრანგეთში კათოლიციზმი, მას შემდეგ, რაც უკვე 1500 წელია, „ეკლესიის უფროსი ქალიშვილია“? 1938 წლამდე მთელ მსოფლიოში მონათლულ კათოლიკეთა უდიდესი რაოდენობა საფრანგეთში იყო. ახლა ის მეექვსე ადგილზეა და ჩამორჩება ისეთ ქვეყნებს, როგორიცაა: ფილიპინები და შეერთებული შტატები. დღეს, თუმცა საფრანგეთში 45 მილიონი კათოლიკეა, მათგან მხოლოდ 6 მილიონი ესწრება რეგულარულად მესას. ფრანგ კათოლიკეთა შორის არც ისე დიდი ხნის წინათ ჩატარებულმა გამოკითხვამ ცხადყო, რომ 65 პროცენტი „არავითარ ყურადღებას არ აქცევს ეკლესიის სწავლებას სექსუალურ საკითხებთან დაკავშირებით“ და ამათგან 5 პროცენტისთვის იესო „სრულიად არაფერს“ წარმოადგენს. ასეთმა უარყოფითმა ტენდენციამ აღძრა პაპი, რომელიც საფრანგეთს წელს ეწვია, ეკითხა: „საფრანგეთო, რას ფიქრობ ნათლობისას დადებულ პირობაზე?!“
[სქოლიოები]
a იხილეთ 1984 წლის 1 აგვისტოს „საგუშაგო კოშკი“, გვერდი 24 (ინგლ.).
b იხილეთ 1994 წლის 15 მაისის „საგუშაგო კოშკი“, გვერდები 8, 9 (რუს.).
c სახელი ლუი მომდინარეობს ხლოდვიგიდან. ლუი ეწოდებოდა საფრანგეთის 19 მეფეს (მათ შორის ლუი XVII-სა და ლუი-ფილიპეს).
[რუკა 27 გვერდზე]
(სრული ტექსტი იხილეთ პუბლიკაციაში)
საქსები
მდინარე რაინი
მდინარე სომა
სუასინი
რეიმსი
პარიზი
გალია
მდინარე ლუარა
ვუილი
პუატიე
პირინეი
ვესტგუთები
რომი
[სურათი 26 გვერდზე]
ხლოდვიგის ნათლობა (XIV საუკუნის მანუსკრიპტის თანახმად).
[საავტორო უფლება]
© Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris
[სურათი 28 გვერდზე]
რეიმსის (საფრანგეთი) საკათედრო ტაძრის გარეთ ხლოდვიგის (ცენტრში) ნათლობის ამსახველი სკულპტურა.
[სურათი 29 გვერდზე]
ხლოდვიგის ნათლობის იუბილეს აღსანიშნავად პაპის — იოანე პავლე II-ის — საფრანგეთში სტუმრობამ დაპირისპირება გამოიწვია.