6, 7. ა) როგორ ჩაიგდო ძალაუფლება ხელში ჰიტლერის ნაცისტურმა პარტიამ? ბ) როგორ დაეხმარა ჰიტლერს ვატიკანსა და ნაცისტურ გერმანიას შორის დადებული კონკორდატი მსოფლიო ბატონობისკენ სწრაფვაში?

⁶ პოლიტიკაში ჩარევით დიდმა მეძავმა ენით აუწერელი ტკივილი მიაყენა კაცობრიობას. მაგალითად, განვიხილოთ ის ფაქტები, რომლებიც გერმანიის სათავეში ჰიტლერის მოსვლას უკავშირდება. ბევრი სიამოვნებით ამოშლიდა ამ ფაქტებს ისტორიის ფურცლებიდან. 1924 წლის მაისში ნაცისტურ პარტიას გერმანიის პარლამენტში 32 ადგილი ჰქონდა, 1928 წლის მაისისთვის ამ ადგილების რაოდენობა 12-მდე შემცირდა. 1930 წელს, როცა მსოფლიო ეკონომიკურმა კრიზისმა მოიცვა, ნაცისტურმა პარტიამ ამით ისარგებლა და ძალები მოიკრიბა. გერმანიაში 1932 წლის ივლისში ჩატარებულ არჩევნებში ნაცისტებმა 608 ადგილიდან 230 ადგილი მოიპოვეს. ამის შემდეგ ფაშისტებს მხარში ამოუდგა ყოფილი კანცლერი, პაპის რაინდის ორდენოსანი ფრანც ფონ პაპენი. ისტორიკოსების აზრით, ფონ პაპენი ახალი წმინდა რომის იმპერიის გამოჩენას ელოდა. მისი კანცლერობის ხანმოკლე პერიოდი წარუმატებელი იყო, და იმის იმედი ჰქონდა, რომ ძალაუფლებას ნაცისტების დახმარებით ჩაიგდებდა ხელში. 1933 წლის იანვრისთვის მისი წყალობით ჰიტლერმა სამრეწველო მაგნატების მხარდაჭერა მოიპოვა. მან ჰიტლერს ბინძური ინტრიგებით მოუმართა ხელი, რათა ის 1933 წლის 30 იანვარს გერმანიის კანცლერი გამხდარიყო. თვითონ ვიცე-კანცლერი გახდა და ჰიტლერმა ის გერმანელი კათოლიკების მხარდაჭერის მოსაპოვებლად გამოიყენა. ძალაუფლების ხელში ჩაგდებიდან ორ თვეში ჰიტლერმა პარლამენტი დაშალა, ოპოზიციის ათასობით ლიდერი საკონცენტრაციო ბანაკებში გაგზავნა და დაუფარავად დაიწყო ებრაელების დევნა.

⁷ ვატიკანის დაინტერესება ნაციზმით, რომელიც ძალას იკრებდა, აშკარად გამოჩნდა 1933 წლის 20 ივლისს, როცა კარდინალმა პაჩელიმ (მოგვიანებით პაპი პიუს XII) რომში ხელი მოაწერა ვატიკანსა და ნაცისტურ გერმანიას შორის დადებულ კონკორდატს. ფონ პაპენმა, როგორც ჰიტლერის წარმომადგენელმა, ხელი მოაწერა დოკუმენტს და პაჩელიმ მას პაპის მიერ დაწესებული უდიდესი წარჩინების ნიშანი ანუ პიუსის ორდენის დიდი ჯვარი გადასცაb. თავის წიგნში ტიბორ კოევესმა ამის შესახებ დაწერა: „ეს კონკორდატი დიდი გამარჯვება იყო ჰიტლერისთვის. ეს იყო პირველი შემთხვევა, როცა მან მორალური მხარდაჭერა მიიღო გერმანიის ფარგლებს გარეთ და თანაც ასეთი ძლიერი ძალისგან“ („Satan in Top Hat“). კონკორდატი ვატიკანისგან მოითხოვდა, რომ უარი ეთქვა გერმანიის ცენტრალური კათოლიკური პარტიის მხარდაჭერაზე, ამგვარად, ის აღიარებდა ჰიტლერის „ერთიან სახელმწიფოს“, სადაც მხოლოდ ერთი პარტია იქნებოდაc. კონკორდატის მე-14 სტატიაში ნათქვამი იყო: „არქიეპისკოპოსები, ეპისკოპოსები და სხვა სასულიერო პირები მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაინიშნებიან, თუ რაიხის მიერ დანიშნული ოფიციალური პირი დარწმუნდება, რომ კანდიდატი პოლიტიკური თვალსაზრისით არ არის საეჭვო პირი“. 1933 წლის დასასრულისთვის (პაპმა პიუს XI-მ ეს წელი წმინდა წლად გამოაცხადა) ვატიკანის მხარდაჭერა ჰიტლერისთვის მსოფლიო ბატონობისკენ სწრაფვის მთავარი საფუძველი აღმოჩნდა.

8, 9. ა) როგორ შეხვდა ვატიკანი და კათოლიკური ეკლესია სამღვდელოებასთან ერთად ნაცისტურ ტირანიას? ბ) რა განაცხადეს გერმანელმა კათოლიკე ეპისკოპოსებმა მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისში? გ) რა გამოიწვია რელიგიისა და პოლიტიკის ურთიერთობამ?

⁸ თუ არ ჩავთვლით მღვდლებისა და მონაზვნების მცირე ჯგუფს, რომელიც ჰიტლერის სისასტიკის გამო უკმაყოფილებას გამოთქვამდა და იტანჯებოდა კიდეც, მთლიანობაში ვატიკანიცა და კათოლიკური ეკლესიაც თავის მრავალრიცხოვან სამღვდელოებასთან ერთად აქტიურად ან პასიურად მხარს უჭერდა ნაცისტურ ტირანიას, რასაც ისინი მსოფლიო კომუნიზმის შეჩერების ერთადერთ საშუალებად მიიჩნევდნენ. ვატიკანში მოკალათებული პაპი პიუს XII უკმაყოფილებას არ გამოთქვამდა ებრაელების გენოციდის, იეჰოვას მოწმეებისა თუ სხვების სასტიკი დევნის გამო. ამის გათვალისწინებით პარადოქსად შეიძლება ჩაითვალოს ის ფაქტი, რომ 1987 წელს გერმანიაში ჩასულმა იოანე პავლე II-მ ღირსეულად მოიხსენია ერთი გულწრფელი მღვდელი, რომელიც არ დაეთანხმა ნაცისტურ პოლიტიკას. რას აკეთებდა ათასობით გერმანელი მღვდელი ჰიტლერის სასტიკი რეჟიმის დროს? ამ კითხვას პასუხობს 1939 წლის სექტემბერში, მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისში გერმანელი კათოლიკე ეპისკოპოსების მიერ დაწერილი წერილი: „ამ გადამწყვეტ მომენტში ჩვენს კათოლიკე ჯარისკაცებს მოვუწოდებთ, რომ მოიხადონ თავიანთი ვალი, დაემორჩილონ ფიურერს და თავი მიუძღვნან მას. ჩვენ მოვუწოდებთ სამწყსოს, მხურვალედ ილოცონ, რომ ღვთის განგებით წარმატებული იყოს ეს ომი“.

[ჩარჩო 237 გვერდზე]

ჩერჩილი ამხელს მეძაობას

თავის წიგნში უინსტონ ჩერჩილი აღნიშნავს, რომ ჰიტლერის მიერ ვენაში გერმანიის ელჩად ფრანც ფონ პაპენის დანიშვნის მიზანი „ან ავსტრიის წამყვანი პოლიტიკოსების საქმიანობისთვის ძირის გამოთხრა იყო ან მათი გულის მოგება“. ჩერჩილი ციტირებს ავსტრიაში შეერთებული შტატების ელჩის სიტყვებს, რომელმაც ფონ პაპენის შესახებ თქვა: „პაპენმა მოურიდებლად და ცინიკურად მითხრა. . . რომ განზრახული აქვს, კარგი კათოლიკის რეპუტაცია ავსტრიელებზე, კერძოდ, კარდინალ ინიცერზე ზეგავლენის მოსახდენად გამოიყენოს“ („The Gathering Storm“, 1948 წ.).

ავსტრიის კაპიტულაციის შემდეგ, როცა ჰიტლერის მოიერიშე ჯარებმა შეაბიჯეს ვენაში, კათოლიკე კარდინალმა ინიცერმა განკარგულება გასცა, რომ ავსტრიის ყველა ეკლესიაზე სვასტიკიანი დროშები აღემართათ, ზარები დაერეკათ და ადოლფ ჰიტლერის დაბადების დღეს ელოცათ მისთვის.

[ჩარჩო 238 გვერდზე]

ამ სათაურით გამოჩნდა სტატია 1941 წლის 7 დეკემბრის „ნიუ-იორკ ტაიმზის“ პირველ ნომერში:

„საბრძოლო ლოცვა“ რაიხისთვის

«ფულდაში კათოლიკე ეპისკოპოსები კურთხევასა და გამარჯვებას შესთხოვენ ღმერთს. . . გერმანელი კათოლიკე ეპისკოპოსების შეკრებაზე ფულდაში მიიღეს გადაწყვეტილება „საბრძოლო ლოცვის“ შემოღების შესახებ, რომელიც ყოველი ღვთისმსახურების დასაწყისსა და დასასრულს წაიკითხება. ლოცვაში განგებას სთხოვენ, რომ ღმერთმა აკურთხოს და გაამარჯვებინოს გერმანელთა იარაღს და დაიცვას ჯარისკაცთა სიცოცხლე და ჯანმრთელობა. ეპისკოპოსებმა მითითება მისცეს კათოლიკურ სამღვდელოებას, რომ კვირა დღეს ქადაგებისას, სულ მცირე, თვეში ერთხელ მაინც მოეხსენიებინათ „ხმელეთზე, ზღვაში თუ საჰაერო სივრცეში“ მყოფი გერმანელი ჯარისკაცები».

ეს სტატია ამოვარდა გაზეთის იგივე ნომრებიდან, რომლებიც მოგვიანებით დაიბეჭდა. 1941 წლის 7 დეკემბერს ნაცისტური გერმანიის მოკავშირე იაპონია პერლ-ჰარბორში თავს დაესხა შეერთებული შტატების ფლოტს.