24. ა) რა დაემართა სელევკე III-ს? ბ) როგორ ‘წალეკა და გადაიარა’ სამხრეთის მეფის სამფლობელო სირიის მეფე ანტიოქე III-მ?

²⁴ რა იყო ნაწინასწარმეტყველები სირიის მეფე სელევკე II-ის მემკვიდრეზე? ანგელოზმა უთხრა დანიელს: „მისი ვაჟები იარაღს აისხამენ და დიდ ურდოს შეყრიან. ერთ-ერთი მათგანი სწრაფად წავა, წალეკავს და გადაივლის. მერე შემობრუნდება და მის ციხე-სიმაგრემდე მივა“ (დანიელი 11:10). სელევკე III-ს სამი წელიც არ უმეფია რომ მოკლეს. მის შემდეგ სირიის ტახტზე მისი ძმა ანტიოქე III ავიდა. სელევკე II-ის ამ ვაჟმა დიდი ლაშქარი შეკრიბა, რომ თავს დასხმოდა სამხრეთის მეფეს, რომელსაც იმ პერიოდში პტოლემე IV წარმოადგენდა. ჩრდილოეთის ახალმა სირიელმა მეფემ წარმატებით გაილაშქრა ეგვიპტეზე და დაიბრუნა საპორტო ქალაქი სელევკია, ბეკაი, ტვიროსი, პტოლემაიდა და ახლომდებარე ქალაქები. განდევნა პტოლემე IV-ის ჯარი და იუდას მრავალი ქალაქი დაიპყრო. ძვ. წ. 217 წლის გაზაფხულზე ანტიოქე III-მ დატოვა პტოლემაიდა, ჩრდილოეთისკენ წავიდა და სირიაში ‘თავის ციხე-სიმაგრემდე მივიდა’. მაგრამ მალე საქმე სხვაგვარად უნდა შეტრიალებულიყო.

ჩრდილოეთის სირიელმა მეფე ანტიოქე III-მ მის წინააღმდეგ „დიდი ურდო“, 68 000-კაციანი ლაშქარი, გამოიყვანა. მაგრამ „ეს ურდო“ ეგვიპტის საზღვართან ახლოს მდებარე ზღვისპირა ქალაქ რაფიაში სამხრეთის მეფის ‘ხელში ჩავარდა’.

26. ა) რა „ურდო“ ჩაიგდო ხელში სამხრეთის მეფემ რაფიასთან ბრძოლაში და რა სამშვიდობო ხელშეკრულება დაიდო მეფეებს შორის? ბ) რა გაგებით ‘ვერ გამოიყენა თავისი ძალაუფლება’ პტოლემე IV-მ? გ) ვინ გახდა სამხრეთის შემდგომი მეფე?

²⁶ ანგელოზმა წინასწარმეტყველება შემდეგი სიტყვებით განაგრძო: «როდესაც ის ხელში ჩაიგდებს ურდოს, გადიდგულდება და, თუმცა მრავალ ათასს დასცემს, ამით ვერ გაძლიერდება [„ვერ გამოიყენებს თავის ძალაუფლებას“, აქ]» (დანიელი 11:12). პტოლემე IV-მ, სამხრეთის მეფემ, ‘ხელში ჩაგდებული’ 10 000 ქვეითი ჯარისკაცი და 300 ცხენოსანი ამოხოცა, ხოლო 4 000 ჯარისკაცი ტყვედ წაიყვანა. მეფეებმა დადეს ხელშეკრულება, რომლის საშუალებითაც ანტიოქე III-მ შეინარჩუნა სირიის ზღვისპირა ქალაქი სელევკია, მაგრამ დაკარგა ფინიკია და ბეკაი.

დამპყრობი ბრუნდება

27. როგორ გაილაშქრა ჩრდილოეთის მეფემ „რამდენიმე წლის შემდეგ“ ეგვიპტის მიერ მიტაცებული ტერიტორიების დასაბრუნებლად?

²⁷ დიდი დაპყრობითი ომებით სახელგანთქმულ ანტიოქე III-ს ანტიოქე დიდი ეწოდა. მის შესახებ ანგელოზმა თქვა: „ჩრდილოეთის მეფე პირვანდელზე დიდ ურდოს შეჰყრის და რამდენიმე წლის შემდეგ სწრაფად გაილაშქრებს დიდი ურდოთი და დიდძალი სიმდიდრით“ (დანიელი 11:13). ეს „რამდენიმე წელი“ თექვსმეტი ან უფრო მეტი წელი იყო რაფიასთან ეგვიპტელების მიერ სირიელების დამარცხების შემდეგ. როდესაც მცირეწლოვანი პტოლემე V სამხრეთის მეფე გახდა, ანტიოქე III-მ „პირვანდელზე დიდი ურდო“ შეჰყარა ეგვიპტის მეფის მიერ მიტაცებული ტერიტორიების დასაბრუნებლად. მან მაკედონიის მეფე ფილიპე V-ს ჯარიც მოიშველია.

დამპყრობი ბრუნდება

27. როგორ გაილაშქრა ჩრდილოეთის მეფემ „რამდენიმე წლის შემდეგ“ ეგვიპტის მიერ მიტაცებული ტერიტორიების დასაბრუნებლად?

²⁷ დიდი დაპყრობითი ომებით სახელგანთქმულ ანტიოქე III-ს ანტიოქე დიდი ეწოდა. მის შესახებ ანგელოზმა თქვა: „ჩრდილოეთის მეფე პირვანდელზე დიდ ურდოს შეჰყრის და რამდენიმე წლის შემდეგ სწრაფად გაილაშქრებს დიდი ურდოთი და დიდძალი სიმდიდრით“ (დანიელი 11:13). ეს „რამდენიმე წელი“ თექვსმეტი ან უფრო მეტი წელი იყო რაფიასთან ეგვიპტელების მიერ სირიელების დამარცხების შემდეგ. როდესაც მცირეწლოვანი პტოლემე V სამხრეთის მეფე გახდა, ანტიოქე III-მ „პირვანდელზე დიდი ურდო“ შეჰყარა ეგვიპტის მეფის მიერ მიტაცებული ტერიტორიების დასაბრუნებლად. მან მაკედონიის მეფე ფილიპე V-ს ჯარიც მოიშველია.

28. რა პრობლემები ჰქონდა სამხრეთის მცირეწლოვან მეფეს?

²⁸ სამხრეთის მეფეს შინა პრობლემებიც ჰქონდა. „იმ დროს კიდევ მრავალნი აღუდგებიან სამხრეთის მეფეს“, — თქვა ანგელოზმა (დანიელი 11:14ა). მართლაც ‘მრავალნი აღუდგნენ სამხრეთის მეფეს’. ანტიოქე III-ისა და მისი მაკედონელი მოკავშირის გარდა, სამხრეთის მეფეს თავისსავე ქვეყანაში, ეგვიპტეშიც, ჰყავდა მოწინააღმდეგენი. მისი მეურვე აგათოკლე, რომელიც მის მაგივრად მართავდა სამეფოს, ცუდად ეპყრობოდა ხალხს, რის გამოც მრავალი აჯანყდა. შემდეგ ანგელოზმა თქვა: «აჯანყდებიან მძლავრნი [„ყაჩაღთა ძენი“, აქ] შენი ხალხიდან, რათა აღსრულდეს ხილვა [„შეეცდებიან აღასრულონ ხილვა“, აქ], და წაიფორხილებენ ისინი» (დანიელი 11:14ბ). თვით დანიელის თანამემამულეებშიც აღმოჩნდნენ „ყაჩაღთა ძენი“, ანუ მოჯანყენი. მაგრამ მათი ყველა „ხილვა“ იუდაში წარმართთა ბატონობის დასასრულის შესახებ ცრუ იყო და ამიტომაც „ყაჩაღთა ძენი“ ტყუილად ირჯებოდნენ ანუ ‘ფორხილებდნენ’.

29, 30. ა) რა გაგებით ვერ გაუძლო „სამხრეთის ძალამ“ ჩრდილოეთის მეფის იერიშს? ბ) როგორ ‘დადგა მშვენიერ ქვეყანაში’ ჩრდილოეთის მეფე?

²⁹ იეჰოვას ანგელოზმა განაგრძო წინასწარმეტყველება: „მოვა ჩრდილოეთის მეფე, მიწაყრილებს მოაწყობს და ციხე-ქალაქს დაიპყრობს. მას ვერც სამხრეთის ძალა დააკავებს და ვერც მისი რჩეული ხალხი. მათ არ ეყოფათ ძალა მასთან გასამკლავებლად. თავის ნებისაებრ მოიქცევა მის წინააღმდეგ გამოსული და წინ ვერავინ დაუდგება. იგი მშვენიერ ქვეყანაში დადგება და მის ხელთ იქნება დაღუპვა“ (დანიელი 11:15, 16).

³⁰ პტოლემე V-ის ჯარმა ანუ „სამხრეთის ძალამ“ ვერ გაუძლო ჩრდილოეთის მეფის იერიშს. პანეასთან (ფილიპეს კესარია) ბრძოლისას ანტიოქე III-მ ეგვიპტელი მხედართმთავარი სკოპა და მისი 10 000 კაცი ანუ „რჩეული ხალხი“ სიდონში, „ციხე-ქალაქში“, მოიმწყვდია. შემდეგ ‘მიწაყრილები მოაწყო’ და ძვ. წ. 198 წელს აიღო ფინიკიის ეს პორტი. ის „თავის ნებისაებრ მოიქცა“, რადგანაც სამხრეთის ეგვიპტელი მეფის ჯარი წინ ვერ აღუდგა მას. ამის შემდეგ ანტიოქე III-მ მშვენიერი ქვეყნის, იუდას, დედაქალაქ იერუსალიმისკენ აიღო გეზი. ძვ. წ. 198 წელს იერუსალიმი და იუდა ეგვიპტის ანუ სამხრეთის მეფის მფლობელობიდან სირიის ანუ ჩრდილოეთის მეფის მფლობელობაში გადავიდა. ანტიოქე III, ჩრდილოეთის მეფე, „მშვენიერ ქვეყანაში დადგა“. „მის ხელთ იყო“ ყველა მოწინააღმდეგე ებრაელისა და ეგვიპტელის „დაღუპვა“. როდემდე იმოქმედებდა ჩრდილოეთის მეფე თავისი ნებისამებრ?

რომი გავლენას ახდენს დამპყრობზე

31, 32. რატომ დაუდო ჩრდილოეთის მეფემ სამხრეთის მეფეს „ხელშეკრულება“?

³¹ იეჰოვას ანგელოზი გვაძლევს პასუხს: „განიზრახავს [ჩრდილოეთის მეფე] მთელი თავისი სამეფოს ძალით გალაშქრებას, და ასეც იზამს. მას დაუდებენ ხელშეკრულებას; დედაკაცთა ასულს მისცემენ ასაოხრებლად; ვერ გაუძლებს, მაგრამ ვერც მას დარჩება“ (დანიელი 11:17, აქ).

³² ჩრდილოეთის მეფე ანტიოქე III-მ ეგვიპტეზე ‘მთელი თავისი სამეფოს ძალით’ გალაშქრება ‘განიზრახა’. მაგრამ ეს ბრძოლა სამხრეთის მეფე პტოლემე V-სთან სამშვიდობო „ხელშეკრულების“ დადებით დაასრულა. რომმა აიძულა ანტიოქე III, შეეცვალა თავისი გეგმები. როდესაც ის და მაკედონიის მეფე ფილიპე V ეგვიპტის მცირეწლოვანი მეფის წინააღმდეგ გაერთიანდნენ, პტოლემე V-ს მეურვეებმა მფარველობისთვის რომს მიმართეს. რომმა თავისი გავლენის სფეროს გასაფართოებლად ამ შემთხვევით ისარგებლა და ეგვიპტეს მფარველად მოევლინა.

33. ა) რა ხელშეკრულება დადეს ანტიოქე III-მ და პტოლემე V-მ? ბ) რა იყო კლეოპატრა I-ისა და პტოლემე V-ს ქორწინების მიზანი და რატომ ჩაიშალა ეს გეგმა?

³³ რომმა აიძულა ანტიოქე III, სამშვიდობო ხელშეკრულება დაედო სამხრეთის მეფესთან. იმის მაგივრად, რომ რომის მოთხოვნა დაეკმაყოფილებინა და დაპყრობილი ტერიტორიები დაებრუნებინა, ანტიოქე III-მ განიზრახა თავისი ქალიშვილი კლეოპატრა I — „დედაკაცთა ასული“ — პტოლემე V-სთვის მიეთხოვებინა და პირობითად გადაეცა ეგვიპტისთვის ეს ტერიტორიები. პროვინციები, მათ შორის იუდა — „მშვენიერი ქვეყანა“ — ანტიოქე III-ს მზითევად უნდა მიეცა თავისი ქალიშვილისთვის. მაგრამ ძვ. წ. 193 წელს ქორწილის შემდეგ სირიის მეფეს არ გადაუცია ეს პროვინციები პტოლემე V-სთვის. ეს იყო პოლიტიკური ქორწინება, რომელსაც ეგვიპტე სირიის ქვეშევრდომად უნდა ექცია. მაგრამ გეგმა ჩაიშალა, რადგანაც კლეოპატრა I ‘მას არ დარჩა’ — ის მოგვიანებით ქმარს მიემხრო. როდესაც ანტიოქე III-სა და რომაელებს შორის ომმა იფეთქა, ეგვიპტემ რომის მხარე დაიჭირა.

34, 35. ა) რომელი ქვეყნები იგულისხმებოდა „ზღვისპირეთში“, რომლისკენაც პირი იბრუნა ჩრდილოეთის მეფემ? ბ) როგორ შეაწყვეტინა რომმა ჩრდილოეთის მეფეს „დაცინვა“? გ) როგორ გარდაიცვალა ანტიოქე III და ვინ გახდა მის შემდეგ ჩრდილოეთის მეფე?

³⁴ ჩრდილოეთის მეფის მდგომარეობის მკვეთრი ცვლილების შესახებ ანგელოზმა იწინასწარმეტყველა: «[ანტიოქე III] პირს კუნძულებისკენ [„ზღვისპირეთისკენ“, აქ] იბრუნებს და მრავალს დაიპყრობს; მაგრამ ვინმე მთავარი [რომი] შეაწყვეტინებს თავის დაცინვას და სამაგიერო სირცხვილს აჭმევს. ამის შემდეგ [ანტიოქე III] თავისი ქვეყნის ციხე-სიმაგრეებისკენ იბრუნებს პირს, მაგრამ წაიფორხილებს, დაეცემა და დაიკარგება» (დანიელი 11:18, 19).

³⁵ „ზღვისპირეთში“ მაკედონია, საბერძნეთი და მცირე აზია იგულისხმებოდა. ძვ. წ. 192 წელს საბერძნეთში ომი დაიწყო, რამაც ანტიოქე III-ს მასზე გალაშქრების საბაბი მისცა. სირიის მეფის ამ დაპყრობითი ლაშქრობით უკმაყოფილო რომმა ომი გამოუცხადა მას. რომაელებმა თერმოპილესთან დაამარცხეს ანტიოქე III. ძვ. წ. 190 წელს მაგნესიის ბრძოლაში დამარცხებიდან დაახლოებით ერთ წელში სირიის მეფე იძულებული იყო, უარი ეთქვა მთელ საბერძნეთზე, მცირე აზიასა და ტავროსის მთების დასავლეთით მდებარე ტერიტორიაზე. რომმა დიდი ხარკი დააკისრა მას და ჩრდილოეთის მეფე თავის ქვეშევრდომად აქცია. საბერძნეთიდან და მცირე აზიიდან გაძევებულმა ანტიოქე III-მ, რომელმაც თითქმის მთელი თავისი ფლოტი დაკარგა, სირიისკენ, ‘თავისი ქვეყნის ციხე-სიმაგრეებისკენ, იბრუნა პირი’. რომაელებმა ‘თავიანთი დაცინვის სამაგიერო სირცხვილი აჭამეს მას’. ანტიოქე III ძვ. წ. 187 წელს ელემაისში (სპარსეთი) ტაძრის გაძარცვის დროს მოკლეს. ამგვარად, ანტიოქე III ‘დაეცა’ ანუ გარდაიცვალა, ხოლო მის შემდეგ მისი ძე სელევკე IV — ჩრდილოეთის შემდგომი მეფე — ავიდა ტახტზე.