გონების გამავარჯიშებელი ჩვევა. ძველი ანდაზა — „გამოიყენე, თორემ დაკარგავო“, როგორც ჩანს, მხოლოდ კუნთებს კი არ ეხება, არამედ გონებასაც. მიუხედავად იმისა, რომ ასაკში შესვლასთან ერთად ადამიანი გულმავიწყი ხდება, შეერთებული შტატების გერონტოლოგიის ეროვნული ინსტიტუტის მიერ ჩატარებულმა გამოკვლევამ ცხადყო, რომ დაბერებული ტვინი საკმაოდ სხარტი რჩება და ხანდაზმულობის გავლენის გამკლავების უნარი შესწევს. დასკვნაში ნევროლოგიის მეცნიერებათა პროფესორი დ-რ ანტონიო რ. დამასიო აღნიშნავს: „ხანდაზმულებს შეუძლიათ განაგრძონ აზრიანი და ჯანსაღი გონებრივი ცხოვრება“. რით იხსნება ტვინის ასეთი აქტიურობა?

ტვინი 100 მილიარდი ტვინის უჯრედისგან ანუ ნეირონისგან შედგება, ხოლო ამ ნეირონებს შორის ტრილიონობით კავშირია. ეს კავშირები სატელეფონო ხაზის მსგავსად მოქმედებს და ნეირონებს ერთმანეთთან „დალაპარაკების“ საშუალებას აძლევს, რაც სხვა მექანიზმებთან ერთად, მეხსიერებასაც წარმოშობს. ტვინის დაბერებასთან ერთად ნეირონები კვდება (იხილეთ ჩარჩო „ახალი თვალსაზრისი ტვინის უჯრედებთან დაკავშირებით“), მაგრამ ნეირონების დანაკლისის კომპენსირების უნარი მაინც შესწევს. როდესაც ნეირონი კვდება, მეზობლად მყოფი ნეირონები ამას ერთმანეთს შორის ახალი კავშირების წარმოქმნით პასუხობენ და დაკარგული ნეირონის ფუნქციას საკუთარ თავზე იღებენ. ამგვარად, ტვინს ესა თუ ის ფუნქცია ერთი რეგიონიდან მეორეზე გადააქვს. ამიტომ მრავალ ხანდაზმულს შეუძლია იმავე გონებრივი დავალების შესრულება, რაც ახალგაზრდას, მაგრამ ამის გასაკეთებლად ტვინის სხვა რეგიონს იყენებს. დაბერებული ტვინი, გარკვეულწილად, ხანდაზმულ ჩოგბურთელს ჰგავს, რომელიც შენელებული სისწრაფის კომპენსირებას თამაშში დახელოვნებულობით ახდენს, რაც შეიძლება ახალგაზრდა მოთამაშემ ვერ შეძლოს. ასე რომ, თუმცა ახალგაზრდასთან შედარებით ხანდაზმული ჩოგბურთელი თამაშის სხვა ტექნიკას მიმართავს, სპორტულ ფორმას მაინც ინარჩუნებს.

რა უნდა ქნას ხანდაზმულმა თავისი შესაძლებლობების შესანარჩუნებლად? 70—80 წლის 1000-ზე მეტი ხანდაზმულის გამოკვლევის შედეგად, გერონტოლოგმა დ-რ მერილინ ალბერტმა აღმოაჩინა, რომ გონებრივი ვარჯიშები არის ერთ-ერთი შესაძლებლობა იმისა, რომ ხანდაზმულებმა ინტელექტუალური დონე შეინარჩუნონ (იხილეთ ჩარჩო „სხარტი გონების შენარჩუნება“). გონებრივი ვარჯიშები ტვინის „სატელეფონო ხაზებს“ ცხოველქმედებას უნარჩუნებს. მეორე მხრივ, — აღნიშნავენ მკვლევარები, — გონებრივი დეგრადაცია მაშინ იწყება, „როდესაც ხანდაზმულები პენსიაში გასვლის შემდეგ პასიურდებიან, თავს აღარაფერზე იწუხებენ და ამბობენ, რომ მათი საქმე არ არის, რა ხდება ამ ქვეყანაზე“ (Inside the Brain).

სხარტი გონების შენარჩუნება

მეცნიერული გამოკლვევის შედეგად, რომელიც ათასობით ხანდაზმულზეც ჩატარდა, აღმოაჩინეს რამდენიმე ფაქტორი, რომლებიც სხარტი გონების შენარჩუნებას უწყობს ხელს. მათში შედის: „ხშირი კითხვა, მოგზაურობა, კულტურულ ღონისძიებებში მონაწილეობა, რომელიმე კლუბში ან პროფესიულ კავშირში გაერთიანება“. „რაც შეიძლება მრავალფეროვანი საქმეები აკეთეთ“; „სამსახურს თავს ნუ დაანებებთ; პენსიაზე არ გახვიდეთ“; „გამორთეთ ტელევიზორი“; „ისწავლეთ რამე“. ფიქრობენ, რომ ასეთი მოღვაწეობა არა მარტო გულს ახარებს, არამედ ტვინში ახალ სინაფსებსაც წარმოშობს.

[სურათი]

გონების გავარჯიშება სხარტი აზროვნების შენარჩუნებას უწყობს ხელს.