როგორ გადარჩა რელიგია

იმ დროისთვის, როდესაც 1941 წელს ნაცისტური გერმანია რუსეთში შეიჭრა, რუსული მართლმადიდებლური ეკლესია საბჭოთა კავშირში, ფაქტობრივად, განადგურებული იყო. მაგრამ, ნაცისტების შემოსევის შემდეგ საბჭოთა ხელისუფლებამ რელიგიის მიმართ თავისი დამოკიდებულება შეცვალა. რა იყო ამის მიზეზი?

ლონდონის სამეფო კოლეჯის პროფესორი თანამედროვე ისტორიის დარგში, რიჩარდ ოვერი, თავის წიგნში „რუსეთის ომი — სისხლით შეღებილი თოვლი“ ხსნიდა: „ეკლესიის მეთაურმა, მიტროპოლიტმა სერგიმ, გერმანელების შემოსევის დღესვე მიმართა მორწმუნეებს, გამარჯვების მოსაპოვებლად ყველაფერი ეღონათ. მომდევნო ორი წლის მანძილზე მან გამოაქვეყნა არანაკლებ ოცდასამი ეპისტოლესი, სადაც მრევლს მოუწოდებდა, ებრძოლათ იმ უღვთო სახელმწიფოსთვის, რომელშიც ცხოვრობდნენ“. ამგვარად, როგორც ოვერიმ განაგრძო, „სტალინმა რელიგიას კვლავ აღორძინების ნება დართო“.

1943 წელს სტალინმა საბოლოოდ განაცხადა თანხმობა მართლმადიდებლური ეკლესიის აღიარებაზე იმით, რომ სერგი ეკლესიის ახალ პატრიარქად დანიშნა. „პასუხად, ეკლესიის მმართველი ფენის წარმომადგენლები მორწმუნეებისგან კრებდნენ ფულს, რომ საბჭოთა სატანკო ბრიგადები დაეფინანსებინათ, — შენიშნავს ოვერი, — მღვდლები და ეპისკოპოსები თავიანთ საკრებულოს ღვთისა და სტალინისადმი რწმენის დაცვისკენ მოუწოდებდნენ“.

რუსეთის ისტორიის ამ პერიოდის აღწერისას რუსმა რელიგიათმცოდნემ სერგეი ივანენკომ დაწერა: ‘რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის ოფიციალური გამოცემა „მოსკოვის საპატრიარქოს ჟურნალი“ განადიდებდა სტალინს, როგორც ყველა დროისა და ხალხების უდიდეს ბელადსა და მოძღვარს, რომელიც ღმერთმა გამოგზავნა მემამულეებისა და კაპიტალისტების მიერ ჩაგრული ხალხის სახსნელად. ის მოუხმობდა მორწმუნეებს, სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე ებრძოლათ მტრებისგან სსრკ-ს დასაცავად და ყველაფერი გაეღოთ კომუნიზმის ასაშენებლად’.

„დიდად აფასებდა სუკ-ი“

1945 წელს მეორე მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგაც კი მართლმადიდებლური ეკლესია კვლავაც კომუნისტების ინტერესებს ემსახურებოდა. ჰარისონ სოლზბერის მიერ გამოცემულ წიგნში „საბჭოთა კავშირი — ორმოცდაათი წელი“, ახსნილია ეს ფაქტი: „ომის დამთავრების შემდეგ ეკლესიის მეთაურებმა მხარი დაუჭირეს სტალინს ცივ ომთან დაკავშირებული საგარეო პოლიტიკის მოთხოვნების საკითხში“.

ადრე მოხსენიებულ წიგნში „მახვილი და ფარი“ აღწერილია, თუ როგორ ემსახურებოდნენ საბჭოთა კავშირის ინტერესებს ეკლესიის მეთაურები. წიგნში მოთხრობილია, რომ პატრიარქი ალექსი I, რომელმაც 1945 წელს სერგის შემდეგ პატრიარქის ტახტი დაიმკვიდრა, «შეუერთდა 1949 წელს დაარსებულ პროსაბჭოურ ორგანიზაციას „მშვიდობის მსოფლიო საბჭო“». წიგნში აგრეთვე აღინიშნება, რომ მას და მიტროპოლიტ ნიკოლოზს „დიდად აფასებდა სუკ-ი [საბჭოთა კავშირის სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტი], როგორც მათ, რომელთა მეშვეობითაც სახელმწიფოს თავისი გავლენის მოხდენა შეეძლო ხალხზე“.

აღსანიშნავია ის, რომ 1955 წელს პატრიარქმა ალექსი I-მა განაცხადა: „რუსული მართლმადიდებლური ეკლესია ჩვენი მთავრობის აბსოლუტურად მშვიდობიან საგარეო პოლიტიკას მხარს უჭერს არა იმიტომ, რომ ეკლესიას, თითქოსდა, თავისუფლება აკლდეს, არამედ იმიტომ, რომ საბჭოთა კავშირი სამართლიან პოლიტიკას ატარებს და ეს პოლიტიკა შეესატყვისება იმ ქრისტიანულ იდეალებს, რომელთაც ეკლესია ქადაგებს“.

ლონდონში (ინგლისი) გამომავალი გაზეთის, „გარდიანის“, 2000 წლის 22 იანვრის გამოცემაში მოყვანილი იყო განდგომილი მართლმადიდებელი მღვდლის, გიორგი ედელშტაინის, სიტყვები: „ყველა ეპისკოპოსი საგულდაგულოდ იყო არჩეული იმისათვის, რომ საბჭოთა მთავრობასთან ეთანამშრომლათ. ყველა სუკ-ის აგენტი იყო. ცნობილია, რომ პატრიარქი ალექსი სუკ-ს მოსყიდული ჰყავდა და მისი კოდური სახელი დროზდოვი იყო. ეპისკოპოსები დღესაც იგივე პოლიტიკას ეწევიან, რასაც 20 თუ 30 წლის წინათ“.

საბჭოთა სახელმწიფოს მოსამსახურე

მართლმადიდებლურ ეკლესიასა და საბჭოთა მთავრობას შორის არსებულ ურთიერთობასთან დაკავშირებით ჟურნალ „ლაიფის“ 1959 წლის 14 სექტემბრის გამოცემაში ნათქვამი იყო: „სტალინი გარკვეულ დათმობაზე წავიდა რელიგიის მიმართ, და ეკლესია მას, როგორც მეფეს, ისე ეპყრობოდა. მთავრობის საგანგებო სამინისტროს მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან თანამშრომლობა დაევალა და მას შემდეგ კომუნისტები ეკლესიას საბჭოთა სახელმწიფოს იარაღად იყენებდნენ“.

რუსული ეკლესიის საქმიანობაში გარკვეული სპეციალისტი, მეთიუ სპინკა, თავის წიგნში „ეკლესია საბჭოთა რუსეთში“, რომელიც 1956 წელს გამოიცა, ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის მჭიდრო ურთიერთობის არსებობას ადასტურებდა. „ახლანდელმა პატრიარქმა ალექსიმ, — წერდა ის, — ეკლესია შეგნებულად აქცია მთავრობის იარაღად“. მართლაცდა, მართლმადიდებლური ეკლესია, სინამდვილეში, იმან გადაარჩინა, რომ სახელმწიფოს მოსამსახურე გახდა. „მაგრამ განა ეს საძრახისია?“ — შეიძლება იკითხოთ. მაშ, დავფიქრდეთ იმაზე, თუ როგორ უყურებენ ამ საკითხს ღმერთი და ქრისტე.

იესო ქრისტემ უთხრა თავის ჭეშმარიტ მოწაფეებს: „არ ხართ წუთისოფლისანი, არამედ მე გამოგარჩიეთ წუთისოფლიდან“. ღვთის სიტყვაში დასმულია კითხვა: „მრუშნო, განა არ იცით, რომ წუთისოფლის მეგობრობა, ღვთის მტრობაა?“ (იოანე 15:19; იაკობი 4:4). ასე რომ, ბიბლიის თანახმად, ეკლესიამ თავი იქცია რელიგიურ მეძავად, რომელთანაც „მეძაობდნენ დედამიწის მეფეები“. მან დაგვანახვა, რომ წარმოადგენს იმის ნაწილს, რასაც ბიბლია ‘დიდ ბაბილონს, მეძავთა და დედამიწის სიბილწეთა დედას’ უწოდებს (გამოცხადება 17:1—6).

[ჩარჩო 11 გვერდზე]

ეკლესიის თანამშრომლობა საბჭოთა მთავრობასთან

თავის წიგნში „რუსეთი არ არის გამოცანა“, რომელიც 1945 წელს გამოქვეყნდა, ედმუნდ სტივენზმა დაწერა: „ეკლესია დიდად ფრთხილობდა, რათა არ გაელაშქრა მათ წინააღმდეგ, ვინც იმ დროისთვის კეთილგანწყობით ექცეოდა. მას სრულიად შეგნებული ჰქონდა, რომ მის მიმართ გამოვლენილი კეთილგანწყობის სანაცვლოდ სახელმწიფო მისგან კომუნისტური რეჟიმის მტკიცედ მხარდაჭერასა და გარკვეული შეზღუდვებით მოქმედებას ელოდა“.

სტივენზმა განაგრძო: „საუკუნეთა მანძილზე დამკვიდრებული ტრადიციის თანახმად, მართლმადიდებლური ეკლესია სახელმწიფო რელიგიას წარმოადგენდა, და ამიტომაც ეკლესიას არ გასჭირვებია საბჭოთა მთავრობასთან მჭიდრო თანამშრომლობით გამოხატული ახალი როლის გათავისება“.

კესტონის ინსტიტუტმა საგულდაგულოდ გამოიკვლია საბჭოთა მთავრობასა და რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის ახლანდელი პატრიარქის, ალექსი II-ს შორის არსებული ადრინდელი თანამშრომლობის საკითხი. ამ გამოკვლევის შედეგად შემდეგი დასკვნა გაკეთდა: „ალექსის სუკ-თან თანამშრომლობაში უჩვეულო არაფერი ყოფილა — ყველა ოფიციალურად აღიარებული რელიგიური მიმდინარეობის — მათ შორის კათოლიკეების, ბაპტისტების, ადვენტისტების, მაჰმადიანებისა და ბუდისტების — თითქმის ყველა წინამძღოლი სუკ-ის მიერ მოსყიდული აგენტი იყო. მართლაც, ყოველწლიურ ანგარიშში, რომელშიც ალექსის გადმობირებაა აღწერილი, ინფორმაცია სხვა უამრავი აგენტის შესახებაც მოიპოვება, რომელთაგან ზოგი ესტონეთის ლუთერანულ ეკლესიაში მოღვაწეობს“.

[სურათი 10 გვერდზე]

მეორე მსოფლიო ომის დროს ეკლესიის მიერ საბჭოთა მთავრობის მხარდაჭერის გამო რელიგიას სტალინმა დროებითი აღორძინების ნება დართო.

[საავტორო უფლება]

U.S. Army photo

[სურათი 10 გვერდზე]

პატრიარქმა ალექსი I-მა (1945—1970) თქვა: ‘საბჭოთა კავშირის პოლიტიკა შეესატყვისება იმ ქრისტიანულ იდეალებს, რომელთაც ეკლესია ქადაგებს’.

[საავტორო უფლება]

Central State Archive regarding the film/photo/phono documents of Saint-Petersburg