ხმამაღლა კითხვის დროს ხომ არ ბორძიკდები ზოგიერთ სიტყვაზე? როდესაც მოხსენებას წარმოთქვამ ან თეოკრატიული მსახურების სკოლაში დავალებით გამოდიხარ, ხშირად ხომ არ ეძებ საჭირო სიტყვებს? თუ ასეა, ესე იგი გიჭირს გამართულად მეტყველება. ის, ვინც გამართულად მეტყველებს, როგორც კითხვის, ისე ლაპარაკის დროს შეუფერხებლად წარმოთქვამს სიტყვებს და თავისუფლად და გასაგებად გადმოსცემს აზრებს. ეს არ ნიშნავს, რომ ის შეუსვენებლად, ძალიან სწრაფად ან დაუფიქრებლად ლაპარაკობს. მისი მეტყველება დახვეწილი და სასიამოვნო მოსასმენია. ამიტომაც გამართულ მეტყველებას დიდი ყურადღება ექცევა თეოკრატიული მსახურების სკოლაში.

გამართულად მეტყველებაში შეიძლება არაერთმა ფაქტორმა შეგიშალოს ხელი. დაფიქრდი, ხომ არ გჭირდება, მეტი ყურადღება მიაქციო შემდეგ ფაქტორებს: 1) ხმამაღლა კითხვის დროს რთულია უცნობი სიტყვების გაბედულად წარმოთქმა. 2) ხშირი, თუნდაც მოკლე-მოკლე, პაუზების გაკეთება იწვევს ნაწყვეტ-ნაწყვეტ ლაპარაკს. 3) მომზადების გარეშე რთულია გამართულად მეტყველება. 4) მსმენელის წინაშე, ჩვეულებრივ, ძნელია გამართულად ლაპარაკი, თუ მასალა ლოგიკურად არ არის ჩამოყალიბებული. 5) თუ ადამიანს სიტყვათა არასაკმარისი მარაგი აქვს, ლაპარაკის დროს საჭირო სიტყვების ძებნა უწევს. 6) ძალიან ბევრი სიტყვის ხაზგასმა ხელს უშლის გამართულ მეტყველებას. 7) გრამატიკული წესების სუსტი ცოდნა ართულებს ამ პრობლემას.

თუ გამართულად არ ილაპარაკებ, მართალია, მსმენელი პირდაპირი გაგებით არ დატოვებს სამეფო დარბაზს, მაგრამ შესაძლებელია გონებით სხვაგან წავიდეს. ამ შემთხვევაში, ცხადია, ინფორმაციის დიდი ნაწილი დაიკარგება.

მეორე მხრივ, ყურადღება იმასაც უნდა მიაქციო, რომ დამაჯერებლად და გამართულად ლაპარაკი მბრძანებლურ ტონში არ გადაგეზარდოს. ასეთი ლაპარაკით უხერხულ მდგომარეობაშიც კი ჩააყენებდი მსმენელს. შეიძლება განსხვავებული წარმომავლობის გამო ვინმემ შენი ლაპარაკი მეტისმეტად თამამად ჩათვალოს ან იფიქროს, რომ გულწრფელობა გაკლია. ასეთ შემთხვევაში ნამდვილად ვერ მიაღწევ მიზანს. აღსანიშნავია, რომ პავლე მოციქულმა, გამოცდილმა ორატორმა, კორინთელებს „სისუსტით, შიშითა და კანკალით“ მიმართა, რათა საკუთარ თავზე ზედმეტად არ გაემახვილებინა ყურადღება (1 კორ. 2:3).

რას უნდა მოერიდო. ლაპარაკის დროს ბევრს ჩვევად აქვს სიტყვა „ისა“-ს ხშირად გამოყენება. ზოგი კი, რის თქმასაც უნდა აპირებდეს, ყველაფერს, მაგალითად, „ისა, რა ქვია“- თი, „დიახ“-ით ან „ჰოდა“-თი იწყებს. შეიძლება ვერც კი ამჩნევ, რამდენად ხშირად იყენებ ასეთ სიტყვებს. სთხოვე ვინმეს, რომ საუბრისას იმდენჯერ გაიმეოროს ეს სიტყვები, რამდენჯერაც იტყვი. შეიძლება თავადვე გაოცდე.

კითხვის და ლაპარაკის დროს ზოგი მრავალჯერ უბრუნდება ერთსა და იმავეს; იწყებენ წინადადებას, შემდეგ შუაში წყვეტენ და ისევ იმას იმეორებენ, რაც უკვე თქვეს.

არიან ისეთი ადამიანებიც, რომლებსაც ლაპარაკი არ უჭირთ, მაგრამ ერთ რამეზე იწყებენ ლაპარაკს და შუა წინადადებაში სულ სხვა რამეზე გადადიან. მიუხედავად იმისა, რომ სიტყვებს შეუფერხებლად წარმოთქვამენ, ერთი აზრიდან უცებ მეორეზე გადასვლის გამო გამართულად ვერ მეტყველებენ.

როგორ უნდა გაუმჯობესდე. ლაპარაკის დროს თუ ხშირად გიწევს საჭირო სიტყვის ძებნა, საკუთარი ლექსიკის გამდიდრებას უნდა შეეცადო. „საგუშაგო კოშკისა“ და „გამოიღვიძეთ!“-ის ნომრების ან სხვა რომელიმე პუბლიკაციის კითხვის დროს განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციე უცნობ სიტყვებს. მოძებნე ისინი ლექსიკონში, შეამოწმე მათი მნიშვნელობა და დაიწყე ზოგი მათგანის გამოყენება. თუ ლექსიკონი არა გაქვს, დახმარება სთხოვე მას, ვინც კარგად იცის ენა.

მეტყველების გაუმჯობესებაში ხმამაღლა კითხვაც დაგეხმარება. კითხვის დროს ყურადღება მიაქციე ძნელად წარმოსათქმელ სიტყვებს და შემდეგ რამდენიმეჯერ წარმოთქვი.

გამართულად კითხვა რომ შეძლო, აუცილებელია გესმოდეს, როგორ უკავშირდება სიტყვები ერთმანეთს წინადადებაში. ხშირად რამდენიმე სიტყვა გადაბმულად, ერთ ფრაზად, უნდა წაიკითხო, რომ წინადადებაში ჩადებული აზრი გადმოსცე. ყურადღება მიაქციე სიტყვათა ასეთ ჯგუფებს. შეგიძლია გახაზო კიდეც ისინი. შენი მიზანი მხოლოდ სიტყვების სწორად წაკითხვა კი არ არის, არამედ აზრების გასაგებად გადმოცემაც. კარგად გააანალიზე ერთი წინადადება და შემდეგ გადადი მეორეზე. ასე შეისწავლე მთელი აბზაცი. დაუკვირდი, როგორ ვითარდება აზრები. შემდეგ ხმამაღლა წაიკითხე. იმდენჯერ წაიკითხე, რამდენჯერაც დაგჭირდება იმისათვის, რომ შეუფერხებლად შეძლო წაკითხვა და უადგილოდ არ გააკეთო პაუზები. ამის შემდეგ გადადი მომდევნო აბზაცზე.

ახლა ტემპის მომატებას შეეცადე. კარგად თუ გაერკვევი, როგორ უკავშირდება სიტყვები ერთმანეთს, ერთდროულად ერთ სიტყვაზე მეტის დანახვას შეძლებ და წინასწარ მიხვდები, როგორ განვითარდება აზრები. ამგვარად საგრძნობლად გაგიუმჯობესდება კითხვის უნარი.

კარგი იქნება, უცნობი ტექსტის კითხვაში ივარჯიშო. მაგალითად, მოუმზადებლად ყოველდღე ხმამაღლა წაიკითხე ყოველდღიური მუხლი და მისი კომენტარი. მიეჩვიე იმას, რომ მხოლოდ ერთი სიტყვა კი არ დაინახო, არამედ ერთად აღიქვა რამდენიმე სიტყვა, რომლებიც დასრულებულ აზრს გადმოსცემს.

გამართულად მეტყველებისთვის საჭიროა წინასწარ გაიაზრო, რას იტყვი. შეეცადე, საუბრის დროს ყოველთვის გამოიყენო ეს პრინციპი. დაფიქრდი, რა აზრების გადაცემა გინდა და რა თანამიმდევრობით აპირებ მათ ჩამოყალიბებას. ამის შემდეგ დაიწყე ლაპარაკი. არ იჩქარო. შეეცადე, ყოველთვის დაასრულო აზრი, არ შეჩერდე და მოულოდნელად სხვა რამეზე არ გადახვიდე. ალბათ, უკეთესი იქნება მოკლე, მარტივი წინადადებების გამოყენება.

სიტყვების ძებნა არ მოგიწევს, თუ ზუსტად გეცოდინება, რის თქმა გინდა. აუცილებელი არ არის, წინასწარ შეარჩიო სიტყვები. ვარჯიშის მიზნით, პირიქით, უმჯობესია, მხოლოდ აზრი ჩამოაყალიბო გონებაში, ხოლო სიტყვებზე ლაპარაკის დროს იფიქრო. თუ ყურადღებას აზრზე გაამახვილებ, სიტყვებს მეტ-ნაკლებად იოლად იპოვი და ზუსტად იმას იტყვი, რის თქმაც გინდოდა. მაგრამ, თუ აზრების მაგივრად სიტყვებზე დაიწყებ ფიქრს, ენის ბორძიკით ილაპარაკებ. ვარჯიში დაგეხმარება და თანდათანობით შეძლებ გამართულად მეტყველებას. ამგვარად, უკეთესი ორატორი გახდები და ხმამაღლა უკეთესად წაიკითხავ.

მოსეს იეჰოვას სახელით უნდა ელაპარაკა მთელი ისრაელი ერისა და ეგვიპტის ფარაონის წინაშე. მაგრამ ის ფიქრობდა, რომ ვერ შეძლებდა ამას. რატომ? მოსე არ იყო მჭევრმეტყველი. შეიძლება მას მეტყველების დეფექტიც ჰქონდა (გამ. 4:10; 6:12). მოსემ რამდენიმე მიზეზი იპოვა უარის სათქმელად, მაგრამ ღმერთმა არც ერთი არ ჩათვალა საფუძვლიანად. იეჰოვამ მასთან ერთად აარონიც გაგზავნა თავის წარმომადგენლად, მაგრამ თავად მოსესაც დაეხმარა იმაში, რომ ელაპარაკა. ბიბლიიდან ვხედავთ, რომ მოგვიანებით მოსე შესანიშნავად ლაპარაკობდა არა მხოლოდ რამდენიმე კაცის, არამედ მთელი ერის წინაშე (კან. 1:1—3; 5:1; 29:2; 31:1, 2, 30; 33:1). თუ შენი მხრივ ყველაფერს იღონებ და, ამავე დროს, იეჰოვას მიენდობი, შენც შეძლებ გამართულად მეტყველებას ღვთის განსადიდებლად.

პაუზების სათანადოდ გამოყენება მნიშვნელოვანია როგორც მოხსენების წაკითხვის დროს, ისე საუბრისას. პაუზების გარეშე ლუღლუღით ილაპარაკებ და გასაგებად ვერ გადმოსცემ აზრებს. იმ შემთხვევაში კი, თუ პაუზებს გამოიყენებ, უფრო გასაგები იქნება შენი ნათქვამი და მთავარი აზრებიც უკეთესად გამოიკვეთება.

როგორ უნდა განსაზღვრო პაუზის ადგილი და ხანგრძლივობა?

პაუზა სასვენ ნიშნებთან. სასვენ ნიშნებს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება წერა-კითხვის დროს. მათი დახმარებით ვხედავთ, სად მთავრდება წინადადება და შინაარსის მიხედვით როგორია იგი. ზოგ ენაში ისინი ციტატის გამოსაყოფადაც გამოიყენება. სასვენი ნიშნებით წინადადების წევრებს შორის კავშირიც გამოიხატება. კითხვის დროს ვხედავთ სასვენ ნიშნებს, მაგრამ როდესაც სხვებს ვუკითხავთ, ინტონაციაში უნდა ჩანდეს, თუ სად არის დასმული სასვენი ნიშანი (დაწვრილებითი ინფორმაციისთვის იხილე გაკვეთილი 1, „გამართული კითხვა“). თუ სასვენ ნიშნებთან პაუზებს სათანადოდ არ გამოვიყენებთ, მსმენელს გაუჭირდება წაკითხულის გაგება და შეიძლება აზრიც დამახინჯდეს.

სასვენი ნიშნების გარდა წინადადებაში აზრების თანამიმდევრობაც განსაზღვრავს პაუზების ადგილს. აი, რა თქვა ერთმა ცნობილმა პიანისტმა: „მეც იმას ვუკრავ, რასაც სხვა მრავალი პიანისტი. მაგრამ რაც შეეხება პაუზებს, სწორედ აქ ჩანს მთელი ხელოვნება“. ლაპარაკის დროსაც ასეა. სათანადო პაუზები გაალამაზებს და უფრო აზრიანს გახდის შენ მიერ მომზადებულ მასალას.

შეიძლება ხმამაღლა კითხვისთვის მომზადება გაგიადვილდეს, თუ ტექსტში აღნიშნავ, სად გააკეთო პაუზა. ერთი ვერტიკალური ხაზი ჩამოუსვი იქ, სადაც ხანმოკლე პაუზა უნდა გააკეთო, ანუ სულ მცირე ხნით უნდა შეყოვნდე. ხანგრძლივი პაუზების ადგილი კი ორი ვერტიკალური ხაზით აღნიშნე. თუ რომელიმე ფრაზის წაკითხვა გიჭირს და არასწორ ადგილზე აკეთებ პაუზას, ფანქრით გადააბი ასეთი რთული ფრაზის შემადგენელი სიტყვები. შემდეგ თავიდან ბოლომდე წაიკითხე ფრაზა. ამ მეთოდს ბევრი გამოცდილი მომხსენებელი იყენებს.

ყოველდღიურ საუბრებში პაუზების გაკეთება რთული არ არის, რადგან იცი, რისი თქმა გსურს. მაგრამ იმ შემთხვევაში, თუ ჩვევად გაქვს დროდადრო ერთი და იმავე შუალედით შეჩერება, მიუხედავად იმისა, საჭიროა თუ არა პაუზა, შენი მეტყველება რთული გასაგები იქნება და ნათქვამს ძალა დაეკარგება. მეტყველების გასაუმჯობესებლად რჩევები მოცემულია მე-4 გაკვეთილში, სათაურით „გამართული მეტყველება“.

პაუზები ერთი აზრიდან მეორეზე გადასვლის დროს. როდესაც ერთი მთავარი აზრიდან მეორე მთავარ აზრზე გადადიხარ, პაუზით მსმენელს შესაძლებლობას აძლევ, დაფიქრდეს, გონებით გადაერთოს, დაინახოს, რომ მსჯელობა სხვა კუთხით განვითარდება და უკეთ აღიქვას მომდევნო აზრი. ერთი აზრიდან მეორეზე გადასვლისას პაუზის გაკეთება ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც მძღოლისთვის მოსახვევში სიჩქარის შენელება.

ზოგი მომხსენებელი ერთი აზრიდან მეორეზე პაუზის გარეშე გადადის, რადგან მცირე დროში საკმაოდ დიდი მასალის გადმოცემას ცდილობს. ზოგზე უბრალოდ მეტყველების ჩვეული სტილი ახდენს გავლენას. შეიძლება ჩვენ გარშემო ყველა ასე ლაპარაკობს, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ პაუზებს თუ არ გამოვიყენებთ, ვერ ვიქნებით კარგი მასწავლებლები. თუ ინფორმაცია მნიშვნელოვანია და გინდა, რომ მსმენელმა გაიგოს და დაიმახსოვროს შენი ნათქვამი, საკმარისი დრო დაუთმე აზრის ნათლად გადმოცემას. გახსოვდეს, რომ პაუზები აუცილებელია აზრის ნათლად გადმოსაცემად.

როდესაც მოხსენების გეგმა გაქვს მოცემული, აზრები ისე უნდა ჩამოაყალიბო, რომ აშკარად იკვეთებოდეს ერთი მთავარი აზრიდან მეორეზე გადასვლისა და, შესაბამისად, პაუზების ადგილები. იმ შემთხვევაში კი, თუ მოხსენება მზა ტექსტიდან უნდა წაიკითხო, კარგი იქნება, ერთი მთავარი აზრიდან მეორეზე გადასვლის ადგილები მონიშნო.

ერთი აზრიდან მეორეზე გადასვლისას, როგორც წესი, უფრო ხანგრძლივი პაუზა უნდა გააკეთო, ვიდრე სასვენ ნიშნებთან. მაგრამ არც იმდენად ხანგრძლივი, რომ მოხსენება არასასიამოვნო მოსასმენი გახდეს. მეტისმეტად ხანგრძლივმა პაუზებმა შეიძლება ისეთი შთაბეჭდილება შექმნას, რომ კარგად არ მომზადებულხარ და არ იცი, რა თქვა.

პაუზები ხაზგასმის მიზნით. ხაზგასმის მიზნით გაკეთებულმა პაუზებმა, ჩვეულებრივ, მსმენელის ყურადღება უნდა მიიქციოს. ასეთი პაუზები მნიშვნელოვანი აზრისა თუ შეკითხვის წინ ან შემდეგ კეთდება. ისინი მსმენელს შესაძლებლობას აძლევს, გაიაზროს ნათქვამი ან ინტერესით დაელოდოს იმას, რაც უნდა ითქვას. შესაბამისად, ეს პაუზები ორ სხვადასხვა მიზანს ემსახურება. თავად გადაწყვიტე, რომელს გამოიყენებ. მხოლოდ, ერთი რამ გახსოვდეს: ასეთი პაუზები ბევრი არ უნდა იყოს; ისინი ნამდვილად მნიშვნელოვან აზრებთან უნდა გამოიყენო ხაზგასმის მიზნით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ნათქვამი ფასს დაკარგავს.

იესომ ეფექტურად გამოიყენა პაუზები ნაზარეთის სინაგოგაში წმინდა წერილების კითხვის დროს. მან ჯერ ტექსტი წაიკითხა ესაიას წინასწარმეტყველებიდან საკუთარი როლის შესახებ. შემდეგ კი, ვიდრე ახსნიდა, თუ როგორ შესრულდა ეს წინასწარმეტყველება, გრაგნილი მსახურს გადასცა და დაჯდა. და მხოლოდ მაშინ, როდესაც სინაგოგაში ყველას თვალი მისკენ იყო მიპყრობილი, მან თქვა: „დღეს შესრულდა წმინდა წერილების ეს ადგილი, რაც ახლა მოისმინეთ“ (ლუკ. 4:16—21).

პაუზები, რომლებსაც გარემოება მოითხოვს. ზოგჯერ ხელისშემშლელი ფაქტორების გამო საჭირო ხდება პაუზის გაკეთება. ქადაგების დროს შესაძლოა ტრანსპორტის ხმაურმა ან ბავშვის ტირილმა შეგვიშალოს ხელი. კრებაში ან კონგრესზე გამოსვლის დროს ხმაურის დასაფარავად ხშირად საკმარისია, ხმას აუწიო და განაგრძო ლაპარაკი. მაგრამ იმ შემთხვევაში, თუ ძალიან გეშლება ხელი და ხმაური ხანგრძლივია, უმჯობესია, შეჩერდე. მსმენელი მაინც ვერ შეძლებს მოსმენას. შეეცადე, ეფექტურად გამოიყენო პაუზები და მსმენელს დაეხმარო, მაქსიმალურად მიიღოს შენ მიერ მიწოდებული ინფორმაცია.

პაუზა, როდესაც მსმენელს დაფიქრებისა და პასუხის გაცემის შესაძლებლობას აძლევ. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ შენი გამოსვლის დროს გათვალისწინებული არ არის განხილვაში მსმენელის მონაწილეობა, მნიშვნელოვანია, შესაძლებლობა მისცე მას თავისთვის, გონებაში უპასუხოს შეკითხვებს. თუ დამაფიქრებელ შეკითხვებს დასვამ, მაგრამ პაუზებს არ გააკეთებ, შეკითხვებს ფასი დაეკარგება.

ცხადია, პაუზების გაკეთება არა მხოლოდ სცენაზე გამოსვლის დროს, არამედ ქადაგების დროსაც არის საჭირო. ზოგი ყოველთვის სულმოუთქმელად ლაპარაკობს. თუ შენც ეს პრობლემა გაქვს, შეეცადე პაუზების გამოყენებას. ამგვარად უკეთ შეძლებ ხალხთან ურთიერთობას და ქადაგებას. პაუზა მეტყველების ხანმოკლე შეჩერებაა, ასეთი შეჩერება კი ხაზს უსვამს ნათქვამს, მსმენელს ყურადღებას ამახვილებინებს და მოსმენას უადვილებს.

საუბარი აზრების ურთიერთგაზიარებაა. მოსაუბრე უფრო მეტი ინტერესით მოგისმენს, თუ თავად მოუსმენ ყურადღებით და მისი ნათქვამისადმი ინტერესს გამოავლენ. ამაში ისიც იგულისხმება, რომ სათანადო ხანგრძლივობის პაუზები გააკეთო, რათა მასაც მისცე აზრის გამოთქმის შესაძლებლობა.

სამქადაგებლო მსახურების დროს უკეთესი შედეგები საუბრებს მოაქვს. ბევრი მაუწყებელი მისალმების შემდეგ რომელიმე თემაზე იწყებს საუბარს და შეკითხვას აძლევს მოსაუბრეს. ისინი აკეთებენ პაუზას, რითაც მობინადრეს პასუხის გაცემის შესაძლებლობას აძლევენ და მის თვალსაზრისს იგებენ. მთელი საუბრის განმავლობაში პაუზები მობინადრეს საკუთარი აზრების გამოთქმის საშუალებას აძლევს. მქადაგებლებს ესმით, რომ უკეთ დაეხმარებიან ადამიანს, თუ ეცოდინებათ, რას ფიქრობს ის მსჯელობის საგანზე (იგავ. 20:5).

ცხადია, ყველა კეთილგანწყობით არ გამოეხმაურება ჩვენს შეკითხვებს. სწორედ ასე იყო იესოს შემთხვევაში, მაგრამ ამას მისთვის ხელი არ შეუშლია, რომ მოწინააღმდეგეთათვის სიტყვის თქმის საშუალება მიეცა (მარ. 3:1—5). თუ ადამიანს აზრის გამოთქმის შესაძლებლობას მივცემთ, მას დაფიქრებისკენ აღვძრავთ. ამის შედეგად მან შეიძლება გაგვიზიაროს ის, რაც გულში აქვს. ჩვენი მსახურების ერთ-ერთი მიზანიც სწორედ ის არის, რომ ადამიანი გულით გამოეხმაუროს ღვთის სიტყვის ცნობას და მასში მოცემულ მნიშვნელოვან საკითხებთან დაკავშირებით სწორი არჩევანი გააკეთოს (ებრ. 4:12).

მსახურებაში პაუზების სათანადოდ გამოყენება ნამდვილი ხელოვნებაა. პაუზების ეფექტურად გამოყენება აზრების ნათლად გამოხატვაში გვეხმარება და მსმენელს მათი უკეთესად დამახსოვრების შესაძლებლობას აძლევს.

ლაპარაკისა და ხმამაღლა კითხვის დროს მთავარი მხოლოდ ცალკეული სიტყვების სწორად წარმოთქმა არ არის. აზრების ნათლად გამოსახატავად მთავარი სიტყვებისა და ფრაზების ხაზგასმაც უნდა შეგეძლოს.

სათანადო აზრობრივი მახვილი მხოლოდ რომელიმე სიტყვის ან ფრაზის ხაზგასმას არ ნიშნავს. საჭიროა, სათანადო სიტყვები იქნეს ხაზგასმული. თუ სათანადო სიტყვებს არ გამოყოფ, მსმენელს გაუჭირდება აზრის გაგება და სხვა რამეზე გადაიტანს ყურადღებას. საინტერესო მასალაც რომ გქონდეს მომზადებული, არასწორი აზრობრივი მახვილის გამო შეიძლება ვერ აღძრა მსმენელი მოქმედებისკენ.

არსებობს ხაზგასმის რამდენიმე საშუალება, რომელთაც ხშირად პარალელურად იყენებენ: ხმის აწევა, უფრო ძლიერი გრძნობით ლაპარაკი, შენელებულად და უფრო მკაფიოდ წარმოთქმა, ფრაზის წინ ან შემდეგ (ან ორივეგან) პაუზის გაკეთება, ჟესტები და სახის გამომეტყველება. ზოგ ენაში ხაზგასმა შესაძლებელია ტონის შეცვლითაც. მასალიდან და მდგომარეობიდან გამომდინარე განსაზღვრე, რის გამოყენებაა უმჯობესი.

ვიდრე გადაწყვეტდე, თუ რას გაუსვა ხაზი, მხედველობაში მიიღე შემდეგი: 1) ნებისმიერ წინადადებაში ხაზგასასმელ სიტყვებს არა მხოლოდ წინადადების დანარჩენი ნაწილი, არამედ კონტექსტიც განსაზღვრავს; 2) აზრობრივი მახვილის გამოყენება შესაძლებელია ახალ აზრზე გადასვლის დროს — ნებისმიერ შემთხვევაში, მომდევნო მთავარ აზრზე გადადიხარ თუ უბრალოდ სხვა მიმართულებით განაგრძობ მსჯელობას. მისი საშუალებით მსჯელობის ბოლოს დასკვნაც გამოიკვეთება; 3) მომხსენებელს შეუძლია აზრობრივი მახვილი განსახილველი საკითხისადმი თავისი დამოკიდებულების გამოსახატავადაც გამოიყენოს; 4) აზრობრივი მახვილით შეიძლება მთავარი აზრების ხაზგასმაც.

მოხსენებით გამოსვლის ან ხმამაღლა კითხვის დროს სწორად რომ დასვა აზრობრივი მახვილი, კარგად უნდა გესმოდეს მასალა. ამასთანავე, გულწრფელად უნდა გსურდეს, რომ მსმენელმა კარგად გაიგოს ის, რასაც ეუბნები. ნეემიას 8:8-ში ნათქვამია, რომ ეზრას დროს „ხმამაღლა კითხულობდნენ წიგნს, ჭეშმარიტი ღვთის კანონს, თან ხსნიდნენ, განმარტავდნენ და ხალხს წაკითხულის გაგებაში ეხმარებოდნენ“. ცხადია, მათ, ვინც კითხულობდა და განმარტავდა ღვთის კანონს, ესმოდათ, რამდენად მნიშვნელოვანი იყო, რომ ხალხს წაკითხულის გაგებაში, დამახსოვრებასა და გამოყენებაში დახმარებოდნენ.

რამ შეიძლება გამოიწვიოს პრობლემა. ბევრს თავისუფლად შეუძლია აზრის ნათლად გამოხატვა საუბრის დროს. მაგრამ, როდესაც სხვის მიერ დაწერილი ტექსტის წაკითხვა უწევთ, მათთვის რთულია იმის განსაზღვრა, თუ რომელ სიტყვას თუ ფრაზას უნდა გაუსვან ხაზი. გამოსავალი მასალის კარგად გაგებაა. ამისათვის ტექსტის გულდასმით შესწავლაა საჭირო. ამიტომ კრებაში ხმამაღლა წასაკითხად საუკეთესოდ უნდა მოემზადო.

ზოგი აზრობრივი მახვილის მაგივრად, ასე ვთქვათ, „პერიოდულ მახვილს“ იყენებს, ანუ სიტყვებზე თანაბარი ინტერვალებით სვამს მახვილს მიუხედავად იმისა, საჭიროა თუ არა ამ სიტყვების ხაზგასმა. ზოგი კი თანდებულებს ან დამხმარე სიტყვებს, მაგალითად კავშირებს გამოკვეთს. თუ ხელს არ შეუწყობს აზრის ნათლად გამოხატვას, სიტყვების ხაზგასმა მხოლოდ მანერა იქნება და მსმენელს ყურადღებას გაუფანტავს.

აზრობრივი მახვილისთვის ზოგი მომხსენებელი ხმას იმდენად მაღლა უწევს, რომ მსმენელი თავს დატუქსულად გრძნობს. ცხადია, ამას არ მოაქვს კარგი შედეგი. თუ აზრობრივი მახვილი არაბუნებრივია, ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ მომხსენებელი ქედმაღლურად ლაპარაკობს. უმჯობესია, სიყვარულით მივმართოთ მსმენელს და დავანახვოთ, რომ ჩვენი ნათქვამი ბიბლიაზეა დაფუძნებული და მნიშვნელოვანია.

როგორ უნდა გაუმჯობესდე. ხშირ შემთხვევაში შეიძლება ვერ ვხვდებოდეთ, რომ არასწორად ვსვამთ აზრობრივ მახვილს. ამიტომ საჭიროა, ამაზე ვინმემ გაგვიმახვილოს ყურადღება. სკოლის ზედამხედველი დაგეხმარება, თუ გჭირდება აზრობრივ მახვილზე მუშაობა. შეგიძლია სხვა კარგ მომხსენებელსაც სთხოვო დახმარება. სთხოვე, ყურადღებით მოგისმინოს კითხვისა და ლაპარაკის დროს და რჩევები მოგცეს.

ძმამ, რომელიც რჩევებს მოგცემს, შეიძლება გირჩიოს, რომ „საგუშაგო კოშკის“ სტატიებით დაიწყო ვარჯიში. ის უეჭველად გირჩევს თითოეული წინადადების გაანალიზებას იმის განსასაზღვრავად, თუ რომელი სიტყვები და ფრაზები უნდა გამოკვეთო, რომ მსმენელს აზრის გაგება გაუადვილდეს. ასევე, მან შეიძლება შეგახსენოს, რომ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციო კურსივით დაბეჭდილ სიტყვებს. გახსოვდეს, რომ წინადადებაში სიტყვები ურთიერთკავშირშია. ხშირად მხოლოდ ერთ სიტყვას კი არა, რამდენიმე სიტყვას ერთად უნდა გაესვას ხაზი. ზოგ ენაში დიაკრიტიკული ნიშნებითაც განისაზღვრება სათანადო აზრობრივი მახვილი.

ამის შემდეგ, ალბათ, გირჩევენ, ყურადღება მიაქციო კონტექსტს, რომელიც ერთ წინადადებაზე მეტს მოიცავს. რა არის აბზაცის მთავარი აზრი? აქედან გამომდინარე, რას უნდა გაუსვა ხაზი მოცემულ წინადადებაში? მხედველობაში მიიღე სტატიის სათაური და მსხვილი შრიფტით დაბეჭდილი ქვესათაური. როგორ უკავშირდება ისინი შენ მიერ შერჩეულ ხაზგასასმელ სიტყვებს? ეს ყოველივე უნდა გაითვალისწინო. ყურადღება მიაქციე იმასაც, რომ ბევრ სიტყვას არ გაუსვა ხაზი.

აგრეთვე, შესაძლებელია გირჩიონ, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში — მოხსენებით გამოხვალ თუ ტექსტს წაიკითხავ — მსჯელობის ლოგიკიდან გამომდინარე განსაზღვრო აზრობრივი მახვილის ადგილები. საჭიროა ყურადღება მიაქციო, სად მთავრდება მსჯელობა და სად გადადიხარ მომდევნო მთავარ აზრზე. მსმენელს დაეხმარები, თუ ნათლად დაანახვებ ასეთ ადგილებს. ამისათვის შეგიძლია გამოიყენო სიტყვები: უპირველესად, გარდა ამისა, ამგვარად, როგორც ვხედავთ, დასასრულ და სხვა.

ძმამ, რომელიც რჩევებს მოგცემს, შესაძლოა ისიც გირჩიოს, რომ ზოგი აზრი უფრო ძლიერი გრძნობით გამოხატო. ამისათვის შეგიძლია ისეთი სიტყვების აქცენტირება, როგორიცაა ძალიან, სრულიად, ნებისმიერ შემთხვევაში, წარმოუდგენელია, აუცილებელია, ყოველთვის. შენს გადმოცემაზე იქნება დამოკიდებული, როგორ აღიქვამს მსმენელი ნათქვამს. ეს საკითხი დაწვრილებით იქნება განხილული მე-11 გაკვეთილში, რომლის სათაურია „სითბო და გრძნობების გამოხატვა“.

აზრობრივი მახვილის სწორად გამოყენებაში დაგეხმარება აგრეთვე იმ მთავარი აზრების გონებაში ჩამოყალიბება, რომლებიც მსმენელმა უნდა დაიმახსოვროს. ამ საკითხს განვიხილავთ ხმამაღლა კითხვასთან დაკავშირებით (მე-7 გაკვეთილი, „მნიშვნელოვანი აზრების ხაზგასმა“) და მოხსენებით გამოსვლასთან დაკავშირებით (37-ე გაკვეთილი, „მთავარი აზრების გამოყოფა“).

სამქადაგებლო მსახურებაში გაუმჯობესება თუ გსურს, განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციე ბიბლიური მუხლების კითხვას. ყოველთვის დაფიქრდი, რატომ კითხულობ ამა თუ იმ მუხლს. სწავლების დროს საკმარისი არ არის მხოლოდ სიტყვების სწორად წარმოთქმა და გამოთქმით წაკითხვა. როდესაც ვინმეს პასუხობ ან ძირითად სწავლებებს აცნობ, კარგი იქნება, ბიბლიის მუხლებში ხაზი გაუსვა იმ სიტყვებსა და ფრაზებს, რომლებიც განსახილველ საკითხს უკავშირდება. სხვაგვარად შეიძლება მსმენელმა აზრი ვერ გაიგოს.

ცხადია, აზრობრივი მახვილისთვის საჭიროა ზოგიერთი სიტყვისა და ფრაზის გამოკვეთა. მაგრამ გამოუცდელი მომხსენებლები ზოგჯერ იმაზე მეტად გამოკვეთენ ხაზგასასმელ სიტყვებსა და ფრაზებს, ვიდრე საჭიროა. ასეთი მომხსენებელი იმ ადამიანს ჰგავს, რომელიც მუსიკალურ ინსტრუმენტზე დაკვრას სწავლობს. ვარჯიში სჭირდება იმას, რომ თითოეული „ბგერა“ სასიამოვნო „მელოდიის“ ნაწილი გახდეს.

ახლა, როდესაც უკვე გაეცანი ძირითად პრინციპებს, შეგიძლია გამოცდილ მომხსენებლებს დააკვირდე და კვლავ რაღაც ისწავლო მათგან. მალე დაინახავ, რას შეიძლება მიაღწიო სიტყვების მეტ-ნაკლები ხაზგასმით. უკეთ მიხვდები, რამდენად მნიშვნელოვანია აზრის ნათლად გადმოსაცემად სხვადასხვაგვარი აზრობრივი მახვილის გამოყენება. თუ სათანადოდ დასვამ აზრობრივ მახვილებს, გაცილებით კარგად წაიკითხავ და იმეტყველებ.

აზრობრივ მახვილზე მუშაობის დროს ნუ შეეცდები, მხოლოდ ძირითადი პრინციპებით შემოიფარგლო, რათა რაც შეიძლება მალე გადახვიდე მომდევნო გაკვეთილზე. კვლავაც განაგრძე ვარჯიში, რომ თანდათანობით სულ უფრო უკეთესად და ბუნებრივად შეძლო აზრობრივი მახვილის გამოყენება.

ის, ვინც კარგად კითხულობს, ერთ წინადადებაზე მეტს აღიქვამს, როდესაც ტექსტს უყურებს; კითხვის დროს იმ აბზაცზე მეტსაც კი ხედავს, რომელსაც კითხულობს. მას გონებაში აქვს მთელი მასალის მნიშვნელოვანი აზრები და შესაბამისად გამოყოფს სიტყვებსა და ფრაზებს.

ის, ვინც ასე არ იქცევა, მონოტონურად კითხულობს და მასალაში არაფერს გამოყოფს, რის გამოც მსმენელს უჭირს რაიმე კონკრეტულის დამახსოვრება.

კითხვის დროს მნიშვნელოვანი აზრების ხაზგასმით უკეთ აღიქმება ბიბლიაში მოცემული ინფორმაცია. ხაზგასმით უფრო ადვილად გასაგები ხდება ნებისმიერი მასალა, რომელსაც დაინტერესებულებთან ბიბლიის შესწავლის დროს ან კრების შეხვედრებზე ვკითხულობთ. ხაზგასმა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მომხსენებლისთვის, თუ ის მზა ტექსტს კითხულობს, მაგალითად, კონგრესზე.

როგორ უნდა გაუსვა ხაზი მნიშვნელოვან აზრებს. თეოკრატიული მსახურების სკოლაში შეიძლება ბიბლიის რომელიმე მონაკვეთის ხმამაღლა წაკითხვა დაგევალოს. რას უნდა გაუსვა ხაზი? თუ გვხვდება რაიმე საყურადღებო აზრი ან მნიშვნელოვანი მოვლენა, რომელზეც აგებულია წასაკითხი მონაკვეთის დარჩენილი ნაწილი, სწორედ ეს ადგილი უნდა გამოკვეთო.

პოეტური ხასიათის მონაკვეთს კითხულობ, იგავებს თუ ბიბლიის რომელიმე სხვა მონაკვეთს, ნებისმიერ შემთხვევაში, მსმენელი მეტ სარგებლობას მიიღებს, თუ კარგად წაიკითხავ (2 ტიმ. 3:16, 17). ამისათვის კი მხედველობაში უნდა მიიღო როგორც მასალა, ისე შენი მსმენელი.

როგორ უნდა იპოვო ხაზგასასმელი აზრები, თუ ბიბლიის შესწავლაზე ან კრების შეხვედრაზე რამის წაკითხვა მოგიწევს? დასმული შეკითხვების პასუხები ჩათვალე მნიშვნელოვან აზრებად. გარდა ამისა, იმ აზრებს გაუსვი ხაზი, რომლებიც უშუალოდ უკავშირდება მსხვილი შრიფტით მოცემულ ქვესათაურებს.

ჩვეულებრივ, რეკომენდებული არ არის კრების შეხვედრაზე მოხსენებით გამოსვლისთვის ტექსტის დაწერა და შემდეგ მზა ტექსტის გამოყენება. მაგრამ ზოგჯერ მზა ტექსტებს კონგრესებზე იყენებენ იმისათვის, რომ ერთი და იგივე აზრები ყველა კონგრესზე ერთნაირად გადაეცეს მსმენელს. ასეთ ტექსტებში მნიშვნელოვანი აზრების ხაზგასასმელად მომხსენებელმა ყურადღებით უნდა გააანალიზოს მთელი მასალა. რომელია მთავარი აზრები? მომხსენებელმა უნდა განსაზღვროს თითოეული მათგანი. მთავარი აზრები ისინი კი არ არის, რომლებიც მომხსენებელს საინტერესოდ მიაჩნია, არამედ ისინი, რომლებზეც მასალაა აგებული. მთავარი აზრები ის საკვანძო აზრებია, რომლებზეც მასალაა დაფუძნებული. მზა ტექსტში ზოგჯერ თავშივეა მოყვანილი მთავარი აზრი, სანამ თხრობა ან ამა თუ იმ საკითხზე მსჯელობა დაიწყება. უფრო ხშირად კი მთავარი აზრი დამაჯერებელი მტკიცებების მოყვანის შემდეგაა წარმოდგენილი. მოძებნის შემდეგ მომხსენებელმა უნდა მონიშნოს ასეთი აზრები. ჩვეულებრივ, მზა ტექსტში სულ რამდენიმე, მაქსიმუმ ოთხი-ხუთი მთავარი აზრია. ამის შემდეგ მომხსენებელმა უნდა ივარჯიშოს და ისე უნდა შეძლოს ხმამაღლა წაკითხვა, რომ მსმენელმა ადვილად შენიშნოს ეს აზრები. ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი მომენტებია მოხსენებაში. თუ მომხსენებელი ხაზს უსვამს მნიშვნელოვან აზრებს, მსმენელი მათ უფრო ადვილად დაიმახსოვრებს. სწორედ ეს უნდა იყოს მომხსენებლის მიზანიც.

მომხსენებელს სხვადასხვაგვარად შეუძლია მნიშვნელოვანი აზრების ხაზგასმა და ამგვარად მსმენელისთვის მათი დანახვის შესაძლებლობის მიცემა. მაგალითად, მას შეუძლია უფრო მეტი ენთუზიაზმით, ტემპის ცვლილებით, სიტყვებში უფრო ძლიერი გრძნობის ჩაქსოვით ან სათანადო ჟესტებით გამოყოს ისინი.