ბენიამინი

[ძე მარჯვენისა].

1. იაკობის მე-12 ვაჟი და იოსების ღვიძლი ძმა. როგორც ჩანს, ქანაანის მიწაზე იაკობს მხოლოდ ბენიამინი შეეძინა, უფროსი ვაჟები კი ფადან-არამში დაიბადნენ (დბ. 29:31—30:25; 31:18). რახელმა თავისი მეორე ვაჟი ბენიამინი ბეთელიდან ეფრათისკენ (ბეთლემი) მიმავალ გზაზე გააჩინა და მშობიარობას გადაჰყვა. სიკვდილის წინ ბავშვს მან ბენ-ონი დაარქვა, რაც ნიშნავს „ძე ჩემი გლოვისა“. მაგრამ დაქვრივებულმა იაკობმა ბიჭს სახელი შეუცვალა და ბენიამინი დაარქვა, რაც ნიშნავს „ძე მარჯვენისა“ (დბ. 35:16—19; 48:7).

ბენიამინის დაბადებიდან მისი ძმის, იოსების ეგვიპტეში მონად გაყიდვამდე ბიბლიაში არაფერია ნათქვამი მის შესახებ. იაკობს ძალიან უყვარდა თავისი უმცროსი ვაჟი ბენიამინი, რადგან ის საყვარელმა ცოლმა, რახელმა გაუჩინა. ეს გრძნობა, ალბათ, განსაკუთრებით მას შემდეგ გაუძლიერდა, რაც გაიგო, რომ იოსები ცოცხალი აღარ იყო. ამიტომ იაკობი სასტიკად ეწინააღმდეგებოდა ბენიამინის ძმებთან ერთად ეგვიპტეში გაშვებას, მაგრამ, როცა დაარწმუნეს, რომ უვნებელს ჩამოუყვანდნენ, გაუშვა (დბ. 42:36—38; 43:8—14). აღსანიშნავია, რომ იმ დროისთვის ბენიამინი უკვე ახალგაზრდა კაცი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ იუდამ ყმაწვილად მოიხსენია. დაბადების 46:8, 21-ში ბენიამინზე ნათქვამია, რომ იაკობის ეგვიპტეში გადასახლების დროს მას შვილები ჰყავდა. მიუხედავად ამისა, ის იაკობის საყვარელი „სიბერის შვილი“ იყო, რომელსაც მოხუცი მამა არაერთი მიზეზის გამო მიეჯაჭვა (დბ. 44:20—22, 29—34). იოსებსაც ძალიან უყვარდა თავისი უმცროსი ძმა (დბ. 43:29—31, 34).

ბენიამინის შთამომავლების გენეალოგიური ნუსხა ბიბლიაში რამდენიმე ადგილას გვხვდება, რომელთაგან ზოგი შედარებით უფრო სრულია. დაბადების 46:21-ში „ბენიამინის ვაჟებში“ ათი ადამიანია მოხსენიებული. სხვა ადგილებში რამდენიმე მათგანის გამოტოვებამ ზოგი იმ დასკვნამდე მიიყვანა, რომ ზოგიერთი ვაჟი პატარაობისას დაიღუპა ან შესაძლოა მათ არ ეყოლათ ვაჟები, რომლებიც საგვარეულო ხაზს გააგრძელებდნენ. ზოგ ნუსხაში ერთი და იგივე ადამიანი სხვადასხვა სახელით გვხვდება (შდრ. ეხი, ახირამი, ახრახი), დაბადების 46:21-ში მოხსენიებულთაგან კი ზოგი შესაძლოა უბრალოდ შთამომავალია (რც. 26:38—40; 1მტ. 7:6; 8:1). არსებობს ეჭვი, რომ ბენიამინს ეგვიპტეში ჩასვლამდე ვერ ეყოლებოდა ამდენი ვაჟი და შვილიშვილი, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ იაკობთან ერთად ეგვიპტეში ჩასულებს შორის მათი მოხსენიება არ ნიშნავს, რომ ისინი მართლა იქ ჩასვლამდე დაიბადნენ. ისინი შესაძლოა იმ გაგებით იყვნენ ჩასულები, რომ იაკობის სიცოცხლის ბოლო 17 წლის მანძილზე დაიბადნენ ეგვიპტეში, ისევე როგორც იოსების ეგვიპტეში დაბადებული ორი ვაჟი ითვლებოდა „იაკობის მთელ სახლეულობაში, რომელიც ეგვიპტეში ჩავიდა“ (დბ. 46:26, 27). მამის სიკვდილის დროს ბენიამინი, როგორც ჩანს, 40-ს გადაცილებული იყო და, აქედან გამომდინარე, საკმაოდ დიდი საიმისოდ, რომ შვილიშვილები ჰყოლოდა.

ქვემოთ საუბარი იქნება იმ კურთხევის შესახებ, რომელიც მამამისმა წარმოთქვა ბენიამინზე, როგორც ისრაელის 12 ტომის ერთ-ერთ თავკაცზე (დბ. 49:27, 28).

2. ბენიამინი იაკობის ვაჟის შთამომავლებისგან შემდგარ ტომსაც ეწოდება. ეგვიპტიდან გამოსვლის დროს ისრაელის ტომებს შორის (მენაშეს შემდეგ) მასში ყველაზე ცოტა მამაკაცი იყო (რც. 1:36, 37). მოგვიანებით მოაბის ველზე ჩატარებული აღწერის დროს ბენიამინის ტომმა მეშვიდე ადგილზე გადაინაცვლა (რც. 26:41). უდაბნოში ეს ტომი კარვის დასავლეთით დაბანაკდა იოსების ვაჟების, მენაშესა და ეფრემის ტომების გვერდით. ეს სამტომიანი დანაყოფი მესამე უნდა დაძრულიყო ადგილიდან (რც. 2:18—24).

ქანაანში ბენიამინის სამკვიდრო მდებარეობდა ეფრემისა და იუდას სამკვიდროებს შორის, დასავლეთით კი მას დანის ტომი ესაზღვრებოდა. მისი ჩრდილოეთი საზღვარი გადიოდა მდინარე იორდანედან იერიხონთან ახლოს, კვეთდა მთიან რეგიონს ბეთელთან და გრძელდებოდა დასავლეთით ქვემო ბეთ-ხორონთან ახლოს. აქედან დასავლეთი საზღვარი ეშვებოდა კირიათ-იეარიმისკენ, შემდეგ სამხრეთით, უხვევდა აღმოსავლეთით და ჰინომის ველის გავლით გვერდს უვლიდა იერუსალიმს, უსწორმასწორო აღმოსავლეთი ფერდობებიდან მდინარე იორდანესკენ ეშვებოდა და მთავრდებოდა მკვდარი ზღვის ჩრდილოეთ ყურესთან. ამგვარად, აღმოსავლეთ საზღვარს მდინარე იორდანე ქმნიდა (იეს. 18:11—20; შდრ. იუდას ჩრდილოეთ საზღვარს იეს. 15:5—9-ში და „იოსების ვაჟების“ სამხრეთ საზღვარს იეს. 16:1—3-ში). ტერიტორია ჩრდილოეთი საზღვრიდან სამხრეთ საზღვრამდე დაახლოებით 19 კმ იყო, აღმოსავლეთი საზღვრიდან დასავლეთ საზღვრამდე კი — დაახლოებით 45 კმ. იერიხონის ოაზისის გარშემო მდებარე იორდანეს ველის გარდა, ტერიტორია მთაგორიანი და ოღრო-ჩოღრო იყო, თუმცა დასავლეთ ფერდობებზე ნაყოფიერი ტერიტორიებიც ჰქონდა. ხევები ეშვებოდა დასავლეთით ფილისტიმელთა ველისკენ, აღმოსავლეთით კი — იორდანესკენ. ისინი მთავარ გზას ქმნიდა სავაჭრო თუ სამხედრო მიზნით მთიან რეგიონში მისასვლელად. სწორედ ამ ტერიტორიაზე მოიყარეს თავი ფილისტიმელთა ჯარებმა საულის მეფობის დასაწყისში და თავიანთ ნებაზე ძარცვავდნენ ისრაელებს მიქმაშში დაბანაკებულები (საულის მშობლიური გიბადან ოდნავ ჩრდილოეთით), ვიდრე იონათანის გმირობით დამფრთხალებმა უკან არ დაიხიეს ზღვისპირა ველებისკენ (1სმ. 13:16—18; 14:11—16, 23, 31, 46).

იმ ცნობილ ქალაქებს შორის, რომლებიც ბენიამინის ტომს თავიდან ერგო, იყო იერიხონი, ბეთელი, გაბაონი, გიბა და იერუსალიმი. მაგრამ ბეთელი იოსების სახლმა დაიპყრო. მოგვიანებით ის გახდა მეზობელი ეფრემის ტომის მთავარი ქალაქი და ხბოს კერპთაყვანისმცემლობის ცენტრი (მსჯ. 1:22; 1მფ. 12:28, 29; იხ. ბეთელი №1). თუმცა იერუსალიმიც ბენიამინის ტერიტორიას ეკუთვნოდა, ის იუდას საზღვართან მდებარეობდა; პირველად სწორედ იუდამ დაიპყრო და გადაწვა ქალაქი (მსჯ. 1:8). მაგრამ ვერც იუდამ და ვერც ბენიამინმა ვერ განდევნა იებუსეველები იერუსალიმის ციხე-სიმაგრიდან (იეს. 15:63; მსჯ. 1:21). მხოლოდ დავითის მეფობის დროს მოხდა ქალაქის სრულად დაპყრობა და ქვეყნის დედაქალაქად ქცევა (2სმ. 5:6—9).

მსაჯულების დროს გაჯიუტებულმა ბენიამინის ტომმა არ დასაჯა ბოროტმოქმედნი ქალაქ გიბაში ჩადენილი დანაშაულისთვის. ამის გამო მას ომი გამოუცხადეს სხვა ტომებმა, რომლებმაც გადაწყვიტეს, დაესაჯათ დამნაშავეები. შედეგად, ბენიამინის ტომი კინაღამ მთლიანად ამოწყვიტეს (მსჯ. 19—21). სხვა ტომებმა მოიფიქრეს, როგორ გადაერჩინათ ეს ტომი. ასე რომ, ბენიამინი გამრავლდა და დაახლოებით 600 კაციდან დავითის მეფობის დროს 60 000 მეომრამდე გაიზარდა (1მტ. 7:6—12).

ბენიამინის შთამომავლები რომ ძლიერი მებრძოლები იქნებოდნენ, კარგად ჩანს სიკვდილის პირას მყოფი იაკობის წინასწარმეტყველებიდან: „ბენიამინი მგელივით მგლეჯელი იქნება. დილით ნანადირევს შეჭამს და საღამოს ნაძარცვს გაანაწილებს“ (დბ. 49:27). ბენიამინელი მებრძოლები ცნობილი მსროლელები იყვნენ. მათ შეეძლოთ მარჯვენა თუ მარცხენა ხელით ქვების სროლა ისე, რომ „თმის ღერს არ აცილებდნენ“ (მსჯ. 20:16; 1მტ. 12:2). ცაცია მსაჯული ეჰუდი, რომელმაც მჩაგვრელი მეფე ეგლონი განგმირა, ბენიამინის ტომიდან იყო (მსჯ. 3:15—21). ისიც აღსანიშნავია, რომ „დილით“, ანუ ისრაელის სამეფოს ჩამოყალიბების დასაწყისში ბენიამინიდან, „ისრაელის უმცირესი ტომიდან“ იყო ისრაელის პირველი მეფე, კიშის ძე საული, რომელიც უშიშრად ებრძოდა ფილისტიმელებს (1სმ. 9:15—17, 21). მსგავსად, „საღამოს“, ანუ ისრაელი ერის ისტორიის უფრო გვიანდელ პერიოდში, ბენიამინის ტომიდან იყვნენ დედოფალი ესთერი და სპარსეთის იმპერიაში მეორე კაცი მორდოქაი, რომლებმაც განადგურებას გადაარჩინეს ისრაელები ამ იმპერიაში (ესთ. 2:5—7).

მართალია, ზოგი ბენიამინელი მხარს უჭერდა დავითს, როცა ის საულისგან იდევნებოდა (1მტ. 12:1—7, 16—18), მაგრამ საულის სიკვდილის შემდეგ ტომის დიდმა ნაწილმა თავიდან საულის ვაჟს, იშ-ბოშეთს დაუჭირა მხარი (2სმ. 2:8—10, 12—16). მოგვიანებით მათ აღიარეს დავითის მმართველობა და იმ დროიდან მოყოლებული იუდას სამეფოს ერთგულები იყვნენ, იშვიათი გამონაკლისის გარდა. ზოგიერთი, მაგალითად შიმეი და შება, მეამბოხე სულით იყო შეპყრობილი, რის გამოც ტომი დროებით გამოეყო სხვა ტომებს (2სმ. 16:5; 20:1—22). მაგრამ ერის გაყოფის დროს, როცა ჩრდილოეთ სამეფოში გავლენა მოიპოვა მეზობელმა ეფრემის ტომმა (ბენიამინის ძმისშვილის შთამომავლები), ბენიამინი იეჰოვას მითითებისამებრ იუდას ერთგული დარჩა (1მფ. 11:31, 32; 12:21; 2მტ. 11:1; დბ. 49:8—10).

ბაბილონის ტყვეობის შემდეგ პალესტინაში დაბრუნებულ ისრაელებს შორის ყველაზე მეტნი ბენიამინის და იუდას ტომებიდან იყვნენ (ეზრ. 4:1; 10:9). უეჭველია, იუდასა და იერუსალიმისადმი ბენიამინის ერთგულებამ დიდი როლი ითამაშა იმაში, რომ აღთქმული სამეფოს მიწის გადანაწილების შესახებ ეზეკიელის მიერ ნანახ ხილვაში ბენიამინის წილი „შეწირული წმინდის“ სამხრეთ საზღვართან იყო, ხოლო იუდას წილი — ჩრდილოეთ საზღვართან (ეზკ. 48:8, 21—23).

იესოს („ლომი იუდას ტომიდან“) ერთგულ მიმდევართა შორის იყო ბენიამინელი პავლე მოციქული, რომელმაც დაამტკიცა, რომ სულიერ ომში უშიშარი მებრძოლი იყო და ცრუ სწავლებებისა და წეს-ჩვეულებების წინააღმდეგ ილაშქრებდა (გმც. 5:5; რმ. 11:1; ფლ. 3:5). ბენიამინის ტომი მართებულად არის წარმოდგენილი სულიერი ისრაელის ტომთა შორის (გმც. 7:8).

მდინარე ევფრატთან ქალაქ მარიში ნაპოვნი უძველესი წერილები, რომლებიც დაახლოებით ძვ. წ. მე-18 საუკუნით არის დათარიღებული, მოიხსენიებს მომთაბარე მრისხანე ტომს, ბინუიამინას. ერთ-ერთ ბიბლიურ ლექსიკონში ნათქვამია, რომ ზოგ ბიბლეისტს ის ბიბლიური ტომის წინაპრად მიაჩნია. მაგრამ დროში და წარმოშობაში არსებული განსხვავება ამ შეხედულებას საეჭვოს ხდის (The Illustrated Bible Dictionary, ჯ. დაგლასის რედაქციით, 1980, ტ. 1, გვ. 185).

3. ბენიამინელი, იედიაელის შთამომავალი ბილჰანის ხაზით (1მტ. 7:6, 10).

4. ერთ-ერთი „ხარიმის ძეთაგან“, რომლებმაც ეზრას დროს უცხოელი ცოლები გაუშვეს (ეზრ. 10:31, 32, 44). ის შეიძლება იყოს ნეემიას 3:23-სა და 12:34-ში მოხსენიებული ბენიამინი, თუმცა დანამდვილებით ამის თქმა შეუძლებელია.