Mwei wa 8

Kwoona maũndũ elĩ manene mawetetwe nthĩnĩ wa savuli ĩsu: (1) Andũ alũngalu nĩmakwatawa nĩ mathĩna. (2) Yeova nũtũvonokasya mathĩnanĩ maitũ. We atũvonokasya ata? Nzĩa ĩmwe wĩkaa ũu nĩ kũtũtetheesya twĩthĩwe na woni ũla waĩlĩte ĩũlũ wa thayũ twĩ nthĩ ĩno. O na kau Yeova nũtwathĩte kana tũkatanĩaa kũmũthũkũma, ndatwathĩte kwĩkala tũte na mathĩna ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ. (Isa. 66:14) Atwĩkĩaa vinya tũtũnge kĩlĩko ĩvindanĩ yũkĩte, yĩla tũkekala tene na tene o ũndũ we wendaa. (2 Ako. 4:​16-18) Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩĩ, nũtũtetheeasya tũendeee kũmũthũkũma kĩla mũthenya. (Iĩo 3:​22-24) Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ngelekanyʼo sya athaithi aĩkĩĩku ma Yeova ma ĩvinda ya tene na ma ĩvinda yĩĩ. Nĩtũtonya kũkwatwa nĩ mathĩna tũtataĩĩe. Ĩndĩ twamwĩkwatya Yeova, ndakaemaa kũtũtwʼĩĩka.—Sav. 55:22. w23.04 14-15 ¶3-4

Yosevu na Meli maĩ ngelekanyʼo nzeo ya andũ meeyũmbanĩtye kwĩwʼa ala maĩ na ũkũmũ o na yĩla vaĩ vinya kwĩka ũu. (Luka 2:​1-6) Yĩla Meli waĩ na ĩvu ya myei kenda, silikalĩ yoo nĩyaumisye mwĩao waĩ vinya mũno kwoo kũatĩĩa. Ĩvinda yĩu ũla wasumbĩkĩte ũsumbĩnĩ wa Lomi eetawa Aukusito, na nĩwaumisye mwĩao andũ onthe mathi ndũanĩ ila masyaĩwe nĩ kana makaandĩkĩthwʼe. Kwoou Yosevu na Meli nĩmalasimĩkie kũthi nginya Mbetheleemu, na kĩu kyaĩ kyalo kya kwĩwʼa kĩlomita 150 (maili 93) mesĩlĩte tũlĩmanĩ. Kyalo kĩu kĩyaĩ laisi, na mũno mũno kwa Meli. No kwĩthĩwa me nzĩanĩ mathĩnĩkaa mũno ĩũlũ wa Meli na mwana wake. Na noĩthwa meekũlasya vethi ata ambĩĩa kwaũnyĩa nzĩanĩ. Ũsu ndwaĩ ũndũ mũnini nũndũ Meli akuĩte ũla ũkatwʼĩka Masia. Mo nĩmesaa kũtũmĩa kĩu ta kĩtumi kya kũlea kwĩwʼa silikalĩ? Yosevu na Meli mayaaeka maũndũ asu matume maema kũatĩĩa mwĩao ũsu. Nake Yeova nĩwamaathimie nũndũ wa kwĩthĩwa me ewi. Meli nĩwavikie Mbetheleemu nesa, asyaa kana kate na thĩna o na ũmwe, o na nĩwatetheeisye kwĩanĩsya wathani wa Mbivilia!—Mika 5:2. w23.10 8 ¶9; 9 ¶11-12

Nata ethĩwa nũkĩaa kumya maelesyo maũmbanonĩ? No ũtetheke weeyũmbanyʼa nesa. (Nth. 21:5) O ũndũ waelewa nesa kĩla kĩneenewe, nowʼo ũkewʼaa ve laisi kũkĩlya kwʼoko umye maelesyo. O na ĩngĩ, ĩkĩĩthya maelesyo maku nĩ makuvĩ. (Nth. 15:23; 17:27) Nĩvatonyeka ũkaema kwĩwʼa wia mwingĩ yĩla waumya maelesyo makuvĩ. Yĩla waumya maelesyo makuvĩ ũtũmĩĩte ndeto syaku mwene, wonanasya kana nĩwĩyũmbanĩtye nesa na nũeleetwe nesa kĩla kĩũneenewa. Nata ethĩwa ĩtina wa kũtata maũndũ amwe katĩ wa asu no ũkwĩwʼa wia wa kumya maelesyo mbee wa savalĩ ũmwe kana ilĩ? Ĩkala ũte na nzika kana Yeova akatanĩthawʼa nĩ kwona ũyĩkĩa kĩthito wĩke kyonthe kĩla ũtonya. (Luka 21:​1-4) Ĩndĩ kwĩka kyonthe kĩla ũtonya kũyonanasya kwĩyaĩkya mũio ũtavikya. (Avi. 4:5) Kwoou manya nĩ kyaũ kĩngĩ ũtonya kwĩka, ĩyĩkĩĩe mũvango wa kũkĩka, na ũivoya nĩ kana ngoo yaku yĩthĩwe ĩuĩtye. Mbeenĩ, amwe maitũ nĩmatonya kwĩyĩkĩĩa mũvango wa kumya o maelesyo makuvĩ savalĩ ũmwe tu. w23.04 21 ¶6-8

Mũtũmwa Vaulo atũelekanĩtye na asikalĩ me metho na meyovete mĩio ya kaũ. Mũsikalĩ wĩ kaũnĩ aĩle kwĩkala eyũmbanĩtye kũkita ĩvinda yonthe. No ta ũu o naitũ. Twĩkalaa twĩyũmbanĩsye mũthenya wa Yeova kwa kwĩkĩa ngao ya kĩthũi ya mũĩkĩĩo na wendo, o vamwe na ngovia ya kyũma ya wĩkwatyo. Ngao ya kĩthũi nĩyasũvĩaa ngoo ya mũsikalĩ. O ta ũu, mũĩkĩĩo na wendo nisũvĩaa ngoo yitũ ya ngelekanyʼo. Nguma isu itumaa tũendeea kũmũthũkũma Ngai na kũmũatĩĩa Yesũ. Mũĩkĩĩo ũtumaa tũtethĩwa na nzika kana Yeova akatũtuva twamũmantha na ngoo yonthe. (Aevl. 11:6) Nĩwʼo ũtumaa tũlũmanyʼa na Mũtongoi witũ, Yesũ, o na yĩla twakwatwa nĩ mathĩna. No twĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu ũtonya kũsinda mathĩna twavindĩĩsya ngelekanyʼo sya ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala malũmanilye na wĩanĩu woo o na mathĩnwʼa kana makwatwa nĩ mathĩna ma mbesa. O na ĩngĩ, kũatĩĩa ngelekanyʼo sya ala maolile maũndũ moo nĩ kana mavĩtye Ũsumbĩ mbee no kũtũsũvĩe tũikakwatwʼe nĩ kĩtei kya kũsembanyʼa na malĩ. w23.06 10 ¶8-9

Kwĩsiĩĩa kwonanasya kwĩsũvĩa tũikeke ũndũ mũthũku. Ĩndĩ nĩtwendaa nguma ĩsu nĩ kana tũvikĩe mĩvango yitũ, na mũno mũno ethĩwa nĩ mũvango ũte laisi kwĩanĩsya kana tũi na wendi wa kũwĩanĩsya. Lilikana kana kwĩsiĩĩa nĩ kĩlungu kĩmwe kya ũsyao wa veva, na kwoou mũkũlye Yeova aũnenge veva wake mũtheu nĩ kana ũũtetheesye kwĩthĩwa na nguma ĩsu ya vata. (Luka 11:13; Aka. 5:​22, 23) Ndũketeele nginya maũndũ maseũve vyũ. Twĩ nthĩ ĩno, vai ĩvinda maũndũ makesa kũseũva vyũ. Twatwʼĩka twĩeteela ĩvinda yĩu, nĩvatonyeka tũkaema kwĩanĩsya mũvango witũ. No twĩthĩwe tũte na wendi wa kwĩanĩsya mũvango witũ ethĩwa wĩoneka wĩ vinya mũno kũwĩanĩsya. Ethĩwa mũvango waku ũilye ũu, wĩona ata ũkavangĩĩa mĩvango mĩnini mĩnini nĩ kana ĩũtetheesye kwĩanĩsya ũla mũnene? Kwa ngelekanyʼo, ethĩwa mũvango waku mũnene nĩ kwĩthĩwa na nguma ya mũthemba mũna, wĩona ata ũkambĩĩa kũmyonanyʼa o kwa nzĩa nini? Na ethĩwa mũvango waku nĩ kũsoma Mbivilia yonthe, wĩona ata ũkambĩĩa kwa kwĩvangĩĩaa ĩvinda ĩkuvĩ ya kũsoma? w23.05 29 ¶11-13

Mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo, Yeova ethĩĩtwe aitũmĩa ũseũvyo wake kũtũnenga lĩu mwingĩ wa kĩ-veva nĩ kana ũtũtetheesye ithyonthe kũendeea kũkinyĩla ‘Nzĩanĩ ya ũtheu. (Isa. 35:8; 48:17; 60:17) No twasye kana yĩla mũndũ weetĩkĩla kũmanyĩwʼa Mbivilia, ethĩawa ambĩĩa kũkinyĩla ĩla ‘Nzĩanĩ ya ũtheu.’ Amwe maendangaa o vanini na maimĩtia. Ĩndĩ angĩ nĩmatwʼĩte kũendeea kũkinyĩla vo nginya mavike vala ĩmatwaĩte. Yo nzĩa ĩsu ĩtwaĩte ala mamĩkinyĩle nginya va? Kwa ala me na wĩkwatyo wa kũthi ĩtunĩ, “Nzĩa ya ũtheu” ĩmatwaaa “valatisonĩ ya Ngai” ĩla yĩ ĩtunĩ. (Ũvu. 2:​7, maelesyo ma kwongeleela) Na kwa ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ, nzĩa ĩsu ĩmatwaĩte mũthyanĩ wa ĩla myaka 1,000, yĩla kĩla mũndũ ũkavetewa naĩ. Ethĩwa yu tũĩ wĩ nzĩanĩ ĩsu, ndũkatate kũsisya ĩtina. Na ndũkaamĩtie nginya ĩvinda yĩla Ngai ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ! w23.05 17 ¶15; 19 ¶16-18

Wasũanĩa maũndũ onthe ala Yeova ũkwĩkĩte, kĩu kĩkatuma wenda kũmũtũngĩa mũvea na ũyĩyumya ũmũthũkũme. (Sav. 116:​12-14) Mbivilia yaasya kana Yeova nĩwe Mũnengani wa “kĩla mũthĩnzĩo mũseo na mwĩanĩu.” (Yak. 1:17) Mũthĩnzĩo ũla mũnene vyũ ũtũnengete nĩ nthembo ya Mwana wake, Yesũ. Kwasũanĩa ũndũ nthembo ĩsu ne ya vata! Nĩyo ĩtumĩte wĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. O na ĩngĩ, Yeova nũtũnengete wĩkwatyo wa thayũ wa tene na tene. (1 Yoa. 4:​9, 10) Ũndũ ũla mũnene vyũ ũtonya kwĩka wonanyʼe nũũmũtũngĩa mũvea nũndũ wa wendo wake na moathimo onthe ala ũkũnengete, nĩ kwĩyumya ũmũthũkũme.—Kũt. 16:17; 2 Ako. 5:15. w24.03 5 ¶8

Yĩla twoona mĩkalĩle mĩthũku ĩla andũ methĩawa nayo ũmũnthĩ, twĩwʼaa o ũndũ Loto weewʼaa. “[Athĩnawʼa] mũno ngoonĩ nĩ maũndũ mavuku ala atũli ma mĩao meekaa na ngũlũ” nũndũ nĩweesĩ kana Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nũmenete mwĩkalĩle mũthũku. (2 Vet. 2:​7, 8) Nũndũ Loto nĩwamũkĩĩte Ngai na nĩwamwendete, nĩwamenete mwĩkalĩle mũvuku wa andũ ala mamũthyũlũlũkĩte. O naitũ tũthyũlũlũkĩtwe nĩ andũ matanengete ndaĩa myolooto ya Yeova ya mwĩkalĩle. Ĩndĩ o na vailye ũu, no tũvote kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũtheu twaendeea kũmwenda Ngai witũ na tweemanyĩsya kũmũkĩa ũndũ vaĩlĩte. Nĩ kana twĩanĩsye kĩu, Yeova nũtwĩkĩaa vinya na akatũthangaasya atũmĩĩte ĩvuku ya Nthimo. Aklĩsto onthe, methĩwe nĩ aũme kana nĩ aka, nĩ amũika kana nĩ akũũ, no matetheke mũno meemanyĩsya ũtao mũseo ũla wĩ ĩvukunĩ yĩu. Ethĩwa nĩtũmũkĩĩte Yeova, tũkeethĩawa twĩ metho tũikatume ndũũ na andũ mekaa maũndũ mathũku. w23.06 20 ¶1-2; 21 ¶5

No kwĩthĩwa ũvĩngĩtwe nĩ andũ ma mũsyĩ kana ũkethĩwa wĩyĩimĩte maũndũ amwe nĩ kana ũvĩtye mbee Ũsumbĩ. (Mt. 6:33) Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, no wĩkale ũte na nzika kana Yeova nĩwĩsĩ maũndũ ala wĩkĩte kwondũ wake. (Aevl. 6:10) Na no kwĩthĩwa wĩyoneete ũwʼo wa ndeto ii sya Yesũ: “Vaiĩ mũndũ waatia nyũmba kana ana-a-inyia kana eĩtu-a-inyia kana ĩthe kana inyia kana syana kana mĩũnda, kwondũ wakwa na kwondũ wa ũvoo mũseo, ũtakakwata kũndũ 100 ĩvindanĩ yĩĩ—nyũmba, ana-a-inyia, eĩtu-a-inyia, aa-inyia, syana, mĩũnda, vamwe na mothĩnyʼo—na ĩvinda yĩla yũkĩte, thayũ wa tene na tene.” (Mko. 10:​29, 30) Moathimo ala ũkwatĩte nĩ maingĩ vyũ kwĩ maũndũ o na meva ũtonya kwĩthĩwa wĩyĩimĩte.—Sav. 37:4. w24.03 9 ¶5

Yĩla Aklĩsto ma Yutia makwatiwe nĩ yũa ĩnene, ana-a-asa ma kĩkundi kĩla kyaĩ Andiokia nĩmatwie “kwosana na ũtonyi wa kĩla ũmwe, maumye ũtethyo kwondũ wa ana-a-asa ala mekalaa Yutia.” (Meko 11:​27-30) Aklĩsto ma Andiokia nĩmatwʼĩte kũmatetheesya o na kau mekalaa vaasa namo. (1 Yoa. 3:​17, 18) O naitũ ũmũnthĩ no twĩwʼĩe athaithi ala angĩ ĩnee yĩla twamanya kana nĩmakwatĩtwe nĩ mũisyo. No twĩyumye na mĩtũkĩ tũtetheesye. Kwa ngelekanyʼo, no tumye mĩvothi kwondũ wa wĩa wa nthĩ yonthe, tũkavoya kwondũ wa ala makwatĩtwe nĩ ĩ mĩisyo, kana tũkakũlya atumĩa ethĩwa no tũtũmĩwe wĩanĩ wa kũnengane ũtethyo. O na ĩngĩ, ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ nĩmatonya kwenda kũtetheewʼa nĩ kana makwate syĩndũ ila sya lasima. Yĩla Mũsumbĩ witũ, Klĩsto Yesũ, ũkoka kũsilĩla andũ, ekai etwĩthĩa tũyonanyʼa ĩnee, nĩ kana etũthokya ‘twose Ũsumbĩ.’—Mt. 25:​34-40. w23.07 4 ¶9-10; 6 ¶12

O ta Yeova, Yesũ ndakwatĩĩaa mũno mawoni make. Atũmiwe kũũ nthĩ nĩ kana atavye ũvoo mũseo “malondu ala maaie ma nyũmba ya Isilaeli.” Ĩndĩ ndaaũma vamwe aianĩsya kĩanda kĩu. Ĩvinda yĩmwe, mũndũ mũka ũmwe ũtaĩ Mũisilaeli nĩmamwĩsũvie avosye mwĩĩtu wake, ũla ‘wathĩnawʼa mũno nĩ ndaimoni.’ Yesũ nĩwamwĩwʼĩie ĩnee na avosya mwĩĩtu wake. (Mt. 15:​21-28) Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩngĩ. Ĩtina wa Yesũ kwambĩĩa ũthũkũmi wake aisye: “Mũndũ o na wĩva ũla ũngaĩaa . . . , o nakwa ngamũkaĩa.” (Mt. 10:33) Ĩndĩ we nĩwamũkaĩie Vetelo yĩla ũ Vetelo wamũkaĩie katatũ? Aiee. Nĩweesĩ kana nĩweelilile kuma ngoonĩ na aĩ mũĩkĩĩku. Nũndũ wa ũu, yĩla wathayũũkiwʼe, nĩwamumĩlĩile na nĩvatonyeka akethĩwa amũĩkĩĩthisye kana nĩwamũekeete na nĩwamwendete. (Luka 24:​33, 34) Yeova Ngai na Yesũ Klĩsto maikwatĩĩaa mũno mawoni moo. Nata naitũ? Yeova endaa twĩthĩwe tũilye oou. w23.07 21 ¶6-7

Twĩ na itumi syĩva sya kũĩkĩĩthya ala me na nzika kana watho wa Ngai wa kũtwʼĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ ũkeanĩa? Mbee, Yeova mwene nĩwe ũnenganĩte watho ũsu. Ĩvuku ya Ũvuanyʼo yaĩtye: “Na Ũla wĩkalĩte kĩvĩlanĩ kya ũsumbĩ asya: ‘Sisya! Nĩngũtwʼĩkĩthya maũndũ onthe meũ.’” Yeova e na ũĩ, vinya, na wendi wa kwĩanĩsya watho wake. Kelĩ, Yeova nde na nzika kana kĩeleelo kyake kĩkeanĩa, nginya o na kwosana nake, no ũndũ ũmwe na kĩanĩĩte. Nĩkyo kĩtumi waĩtye: “Ndeto ii nĩ sya kũĩkĩĩka na nĩ sya wʼo. . . . Nĩsyeanĩa!” Katatũ, Yeova ambĩĩsya kĩndũ, ndaleaa kũkĩmina. Nĩkyo kĩtumi waĩtye: “Ninyie Aliva na Omeka.” (Ũvu. 21:6) Vate nzika, mũthya Yeova akoonanyʼa ũtheinĩ kana Satani nĩwe mũkengani na ndeanĩasya kĩla waweta. Kwoou yĩla mũndũ wakwĩa, “Mwa ĩsu nĩ ndoto”? Wĩona ata mũsomee na ũimũelesya Ũvuanyʼo 21:​5, 6. Ũyĩka ũu, wĩmwonyʼa ũndũ Yeova ũtũĩkĩĩthĩtye akeanĩsya watho wake kwa kũtwĩkĩĩa saii kwa nzĩa ya ngelekanyʼo.—Isa. 65:16. w23.11 7 ¶18-19

Yeova amũnengie Avalaamu watho ũsu yĩla waĩ na myaka 75, o na ate na mwana. We Avalaamu nĩwoonie watho ũsu ũianĩa? Oonie o kĩlungu kĩmwe kyawʼo kĩianĩa. Myaka 25 ĩtina wa kũinga Ũsĩ wa Euvalati, mwanae Isaka nĩwasyaiwe kwa nzĩa ya kyama, na ĩtina wa myaka ĩngĩ 60, esũkũũe Esau na Yakovo nĩmasyaiwe. (Aevl. 6:15) Ĩndĩ Avalaamu ndaaĩsa kwĩyonea nzyawa syake iitwʼĩka mbaĩ nene na iyĩkala Nthĩ ya Watho. O na vailye ũu, nĩwatanĩie ngwatanĩo nzeo na Mũmbi wake nũndũ aĩ mũĩkĩĩku. (Yak. 2:23) Na we wĩona athayũũkwʼa ta ũkatana ata yĩla ũkamanya kana mũĩkĩĩo na wũmĩĩsyo wake nĩwatumie mbaĩ syonthe iathimwa? (Mwa. 22:18) Twĩĩmanyĩsya kyaũ? No kwĩthĩwa yu tũi tũtesa kwona mawatho onthe ala Yeova ũtwathĩte maianĩa. Ĩndĩ ethĩwa twĩ na wũmĩĩsyo ta Avalaamu, no twĩkale tũte na nzika kana Yeova ndalea kũtũathima yu tũĩ, na mũno mũno yĩla ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ.—Mko. 10:​29, 30. w23.08 24 ¶14

Yĩla Mũsumbĩ Usia waĩ wa mũika, aĩ na wĩnyivyo. Nĩweemanyĩisye “kũmũmantha Yeova.” Ekalile myaka 68 na mingĩ katĩ wa ĩsu, nĩwaathimĩtwe nĩ Yeova. (2 Mav. 26:​1-4) Usia nĩwasindie amaitha aingĩ na aĩkĩĩthya kana ndũa ya Yelusaleme yaĩ nzũvĩĩku. (2 Mav. 26:​6-15) Vate nzika, nĩwatanaa kwona Ngai amũtetheesye kwĩanĩsya maũndũ maingĩ. (Mũta. 3:​12, 13) Mũsumbĩ Usia amanyĩĩte kwonaa ayumĩsya ala angĩ mĩao. Kyo kĩu nĩkĩthĩwa kyatumie asũanĩa ta waĩle kwĩkaa o kĩla ũkwenda? Mũthenya ũmwe, Usia nĩwavangie kũlika ĩkalũnĩ ya Yeova na atata kũtoeesya ũvani kĩthembeonĩ, o esĩ kana asumbĩ mayeetĩkĩlĩtwʼe kwĩka ũu. (2 Mav. 26:​16-18) Mũthembi Mũnene Asalia nĩwatatie kũmũkanyʼa, ĩndĩ athilĩka. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana nĩwakũniwe na mangũ nũndũ wa kwĩthĩwa ate mũĩkĩĩku. (2 Mav. 26:​19-21) Mwa maũndũ make methĩwa maendie nesa mũno ta keka no waendeeie kwĩnyivya! w23.09 10 ¶9-10

O na ĩtina wa mũtũmwa Vetelo kũtwʼĩka Mũklĩsto mwĩtĩkĩwʼa mauta, yaĩ no nginya okitane na mawonzu make. Twĩ mwaka wa 36, aĩ vo yĩla mũndũ wa mbaĩ ingĩ na ũtaĩ mwaĩke weetawa Kolinelio wetĩkĩiwʼe veva mũtheu. Ũsu waĩ wonanyʼo wĩ ũtheinĩ kana “Ngai nde kyende” na nĩwendaa Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ methĩwe kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. (Meko 10:​34, 44, 45) Ĩtina wa ũu, Vetelo nĩwambĩĩie kũĩsanĩa na Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ o na kau mbeenĩ ndaĩ esa kwĩka ũu. Ĩndĩ Aklĩsto amwe Ayuti moonaa Ayuti mataĩlĩte kũĩsanĩa na Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ. Yĩla amwe maĩ na woni ta ũsu mookie Andiokia, Vetelo nĩwaekie kũĩsanĩa na ana-a-asa ma mbaĩ ingĩ, na nũtonya kwĩthĩwa eekie ũu aikĩa Aklĩsto ala maĩ Ayuti. Mũtũmwa Vaulo nĩwoonie wanganganyʼa ũsu na amũkanĩsya mbee wa andũ aingĩ. (Aka. 2:​13, 14) Ĩndĩ o na kau nĩweekie ĩvĩtyo yĩu, nĩwaendeeie kũmĩĩsya. w23.09 22 ¶8

Weeyĩosya ũte kwĩkenga, no wone mawonzu mana wĩ namo, ĩndĩ ndũkakwʼe ngoo. “Mwĩaĩi e tei,” na nũkũũtetheesya wĩke maendeeo. (1 Vet. 2:3) Mũtũmwa Vetelo atũĩkĩĩthĩtye ũũ: “Ngai . . . akamũmanyĩsya vyũ. Akatuma mwĩthĩwa alũmu.” Ve ĩvinda Vetelo weewʼaa ataĩlĩte kwĩthĩwa vakuvĩ na Mwana wa Ngai. (Luka 5:8) Ĩndĩ nũndũ wa kũtwʼĩĩkwa nĩ Yeova na Yesũ, nĩwaendeeie kwĩthĩwa e mũatĩĩi wa Klĩsto. Na nũndũ wa wũmĩĩsyo wake, Yeova nĩwamwĩtĩkĩlilye “kũlika Ũsumbĩnĩ wa tene na tene wa Mwĩaĩi na Mũtangĩĩi waitũ Yesũ Klĩsto.” (2 Vet. 1:11) Ũsu waĩ mũthĩnzĩo wa mwanya ta kĩ! O naku waendeea kũmĩĩsya o ta Vetelo na weetĩkĩlya Yeova aũmanyĩsye, ũkakwata mũthĩnzĩo wa thayũ wa tene na tene. ‘Mũĩkĩĩo waku ũkatuma ũkwata ũtangĩĩo.’—1 Vet. 1:9. w23.09 31 ¶16-17

Ĩeema ya kũmbanĩa yaĩ na nza o ĩmwe mbiĩĩe, na vau nĩ vo athembi matetheasya mawĩa. Vau nĩ vo vaĩ na kĩthembeo kĩnene kya ũthuku kĩla kyavĩvĩawʼa nthembo, na no vo vaĩ kĩndũ kya ũthuku kya kwĩkĩa kĩwʼũ kĩla kyatũmĩawa nĩ athembi kũthamba mataneanĩsya ũthũkũmi woo mũtheu. (Kuma 30:​17-20; 40:​6-8) Ũmũnthĩ, Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta mamũthũkũmĩaa Yeova kũũ nthĩ me nza ya nthĩnĩ ya yĩla ĩkalũ ya kĩ-veva. Kĩla kĩndũ kĩnene kya kwĩkĩa kĩwʼũ kĩmalilikanasya kana, o vamwe na Aklĩsto ala angĩ onthe, no nginya methĩwe me atheu kĩ-veva na mwĩkalĩlenĩ woo. Nao nata “ĩkomano ĩnene,” ĩmũthaithaa Ngai va? Mũtũmwa Yoana amonie “maũngamĩte mbee wa kĩla kĩvĩla kya ũsumbĩ,” na ũndũ ũsu nĩwʼo ũelekanĩtwʼe na kũũngama nza wa ĩkalũ. Me vau nĩ vo “mamũthũkũmaa [Ngai] ũthũkũmi mũtheu mũthenya na ũtukũ ĩkalũnĩ yake.” (Ũvu. 7:​9, 13-15) Vate nzika, nĩtũtanaa mũno kwĩthĩwa twĩ na kĩanda nthĩnĩ wa mũvango wa Yeova wa ũthaithi wa wʼo! w23.10 28 ¶15-16

Nzĩa ĩmwe Yeova ũtũmĩaa kũtũtetheesya nĩ kwĩsĩla atumĩa. (Isa. 32:​1, 2) Kwoou yĩla wĩ na kĩũũyũ, matavye ũndũ ũkwĩwʼa. Na yĩla maũnenga ũtethyo, wĩtĩkĩle na ũitũnga mũvea. Yeova no amatũmĩe kũkwĩkĩa vinya. Wĩkwatyo ũla Mbivilia ĩtũnengete wa thayũ ũtathela, twĩthĩwe tũkekala nthĩ nzaũ kana nĩ ĩtunĩ, no ũtwĩkĩe vinya. (Alo. 4:​3, 18, 19) Wĩkwatyo ũsu nũtũnengae vinya wa kũmĩĩsya mathĩna, kũtavanyʼa ũvoo mũseo, na kwĩanĩsya ianda syĩ kĩvathũkanyʼo kĩkundinĩ. (1 Ath. 1:3) Wĩkwatyo o ũsu nĩwʼo weekĩie Vaulo vinya. ‘Nĩwakasawa mũno,ʼ ‘akolanĩlwʼa,’ ‘nĩwathĩnawʼa,ʼ na ‘nĩwakũnawa akavalũka.’ O na mavinda angĩ thayũ wake weethĩawa mũisyonĩ. (2 Ako. 4:​8-10) Vaulo nĩwakwatie vinya wa kũmĩĩsya nũndũ nĩwavindĩĩisye ĩũlũ wa wĩkwatyo ũla waĩ nawʼo. (2 Ako. 4:​16-18) We atũngĩte kĩlĩko wĩkwatyonĩ wake wa kwĩkala ĩtunĩ tene na tene. Kũvindĩĩsya wĩkwatyo ũsu nĩkwatumie ‘aendeea kũtwʼĩka mweũ kĩla mũthenya.’ w23.10 15-16 ¶14-17

Yĩla ũũvoya, sũanĩa kana nĩyo ĩvinda ya Yeova ya kũsũngĩa kĩla ũmũkũlya. No twĩwʼe ta twaĩlĩte kũkwata ũsũngĩo wa mboya sitũ vau kwa vau. Ĩndĩ Yeova nĩwĩthĩawa esĩ ĩvinda yĩla ĩseo vyũ ya kũtũtetheesya. (Aevl. 4:16) Twaema kũkwata kĩla tũkũlĩtye vau kwa vau, no twambĩĩe kũsũanĩa Yeova ta ũtũsũngĩĩte akatwĩa, ‘Aiee.’ Ĩndĩ no kwĩthĩwa atwĩĩte ũũ: ‘Eteelanga.’ Kwa ngelekanyʼo, mwana-a-asa wa mũika nĩwavoyie avowʼe ũwau wake. Ĩndĩ ndaaĩwʼa nesa. Keka Yeova nĩwamũvoisye kwa nzĩa ya kyama, Satani ethĩwa avangie kana mwana-a-asa ũsu aendeeie kũmũthũkũma Yeova aĩ no kwĩthĩwa nĩwavoiwʼe. (Yovu 1:​9-11; 2:4) Eka ũu, Yeova nũtwʼĩte ĩvinda yĩla ũkavosya mowau onthe. (Isa. 33:24; Ũvu. 21:​3, 4) Na nengĩ ĩvinda yĩu yĩtavikĩte, tũyĩsa kwĩkwatya atũvosye kwa nzĩa ya kyama. Kwoou mwana-a-asa ũsu no amũkũlye Yeova amũnenge vinya na mũuo wa kĩlĩko nĩ kana aendeee kũmĩanĩsya na ũwau ũsu na aiendeea kũmũthũkũma e mũĩkĩĩku. w23.11 23 ¶13

Samusoni nĩweekĩte ĩvĩtyo ĩnene mũno, ĩndĩ ndaaeka kũmũthũkũma Yeova. Nĩwamanthie mwanya wa kwĩanĩsya kĩanda kĩla Ngai wamũnengete kya kũkita Avilisiti. (Asi. 16:​28-30) Amwĩsũvie Yeova ũũ: “Mbĩkĩa vinya . . . nĩyĩĩvanĩsye o ĩmwe kwa Avilisiti.” Ngai wa wʼo nĩwasũngĩie ũkayo wa Samusoni na amũtũngĩa vinya wake kwa nzĩa ya kyama. Nũndũ wa ũu, Samusoni nĩwooaie Avilisiti aingĩ kwĩ ala waĩ aaũaa. O na kau Samusoni nĩwakwatiwe nĩ mathĩna maingĩ nũndũ wa ĩvĩtyo yĩla weekie, ndaaeka kũmũthũkũma Yeova. O naitũ tũyaĩle kũeka kũmũthũkũma Yeova yĩla tweeka ĩvĩtyo yĩũtuma tũkanwʼa kana twasya kĩanda twĩ nakyo. Lilikana kana Yeova ndatwĩkĩasya moko. (Sav. 103:​8, 9) O na tweeka mavĩtyo, no aendeee kũtũtũmĩa, o ta Samusoni. w23.09 6 ¶15-16

Wũmĩĩsyo waku nũtumaa Yeova akwĩtĩkĩla. Kĩu kĩikwonanyʼa kana Yeova nũtanaa oona ũikwatwa nĩ matatwa kana mathĩna. Ĩndĩ nũtanaa oona ũendeee kũmĩĩsya wĩ mũĩkĩĩku. Nĩ ũndũ wa kwĩkĩa vinya ta kĩ kũmanya kana yĩla twoomĩĩsya, nĩtũmũtanĩthasya Yeova! (Sav. 5:12) Lilikana kana Avalaamu nĩwoomĩĩisye matatwa e mũĩkĩĩku, na kĩu kyatuma Yeova amwĩtĩkĩla. Yeova nĩwamwonaa ta mũnyanyae na nĩwamũtalĩle kwĩthĩwa e mũlũngalu. (Mwa. 15:6; Alo. 4:​13, 22) O naitũ no atwone oou. Ngai ndendeeawʼa nithyĩ nũndũ wa kũtethya wĩa mwingĩ kana nũndũ wa ianda ila twĩ nasyo. Endeeawʼa nithyĩ yĩla twoomĩĩsya mathĩna twĩ aĩkĩĩku. O na twĩthĩwe twĩ ma ĩika yĩva, tũkomanĩte na maũndũ meva, kana twĩ na ũtonyi wĩva, ithyonthe no tũmĩĩsye mathĩna. Nĩvethĩwa ve thĩna mũna ũendeee kũmĩanĩsya nawʼo wĩ mũĩkĩĩku? Ethĩwa wĩ vo, manya kana Ngai nũkwĩtĩkĩlĩte. Kũmanya ũu no kũtũtethye mũno. Nĩkũlũlũmĩĩlasya wĩkwatyo witũ. w23.12 11 ¶13-14

Mwana-a-asa nĩwaĩlĩte kwĩmanyĩsya kũneenaa nesa na ala angĩ. Mũndũũme ũneenaa nesa na ala angĩ nũmethukĩĩasya na nũeleawa mawoni moo na ũndũ mekwĩwʼa. (Nth. 20:5) Ethĩawa atonya kũmanya ũndũ mũndũ ũla ũngĩ ũkwĩwʼa kwa kwĩthukĩĩsya mũneenele wake, kũmũsisya ũthyũ, kana maũndũ angĩ ta asu. Ndwĩsa kũmanya maũndũ asu ethĩwa ndũtũmĩaa ĩvinda na ala angĩ. Ethĩwa mũno mũno ũneenaa na andũ kwĩsĩla email kana kũmatũmĩa mesengyi, kĩu no kĩtume vethĩwa ve vinya kwaku kũea ngewa namo mwenene. Kwoou ĩkĩa kĩthito ũmanthae myanya ya kũneena na andũ mwenene. (2 Yoa. 12) O na ĩngĩ, mwana-a-asa mũimu no nginya emanyĩsye kwĩthũkũmĩa kana kũthũkũmĩa mũsyĩ wake. (1 Tim. 5:8) Nũseo memanyĩsye ũtũĩka ũtonya kũmatetheesya kũkwata wĩa. (Meko 18:​2, 3; 20:34; Aev. 4:28) Ĩthĩwa wĩsĩkĩe ta mũndũ wĩ kĩthito na ũtethasya wĩa wake nginya akaũmina. Weethĩwa ũilye ũu, ĩkeethĩawa ne laisi kwaku kũkwata wĩa na kũũsũvĩa. w23.12 27 ¶12-13

Yĩla Mbivilia yaweta “mũthenya wa Yeova,” yĩthĩawa ĩineenea ĩvinda yĩla Yeova watwʼa kwosa ĩtambya anange amaitha make na aivonokya andũ make. Ĩvindanĩ ya tene, ve mbaĩ syasilĩilwe nĩ Yeova. (Isa. 13:​1, 6; Esek. 13:5; Nzev. 1:8) Ĩvindanĩ yĩĩ yitũ, “mũthenya wa Yeova” ũkambĩĩa yĩla Mbaviloni Ĩla Nene ĩkavithũkĩwa, na ũithelela kaũnĩ wa Alimaketoni. No nginya twĩyũmbanĩsye “mũthenya” ũsu yu tũĩ ethĩwa nĩtũkwenda twĩvonoka. O na Yesũ aisye no nginya ‘twĩkale twĩyũmbanĩsye’ ũla “thĩna mũnene,” kwonanyʼa kana nĩ ũndũ twaĩlĩte kũendeea kwĩka. (Mt. 24:21; Luka 12:40) Valũanĩ wa mbee ũla mũtũmwa Vaulo waveveewe kũandĩkĩa Athesalonika, nĩwatũmĩie ngelekanyʼo iana ũna nĩ kana amatetheesye mekale meyũmbanĩsye mũthenya mũnene wa ũsilĩlo wa Yeova. Nĩweesĩ kana mũthenya ũsu ndwesaa kũka ĩvindanĩ yĩu. (2 Ath. 2:​1-3) Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwamathangaaisye mawĩyũmbanĩsye ta wũkĩte ũnĩ, na ũtao ũsu o naitũ no ũtũtethye. w23.06 8 ¶1-2

Mũthyanĩ wa myaka ya 1970, nyũmba ndũlu mũno ya ngolova 60 nĩyaakiwe taoninĩ ya Tokyo, Japan. Andũ mamĩsisya masengʼaa kana nĩkũendeea kũũngama nũndũ wa ithingitho sya nthĩ ila syĩthĩawa mũno taoninĩ ĩsu. Maingyinia meekie ata nĩ kana wĩthĩe nyũmba ĩsu ndĩvalũka? Mamyakie yĩ ndũmu mũno ĩndĩ ĩtonya kweeka vanini ĩteũvalũkwʼa nĩ ithingitho isu. Aklĩsto mailye ta nyũmba ĩsu. Kwa nzĩa yĩva? Mũklĩsto nĩwaĩlĩte kwĩthĩwa e mũlũmu ĩndĩ ĩvindanĩ o yĩu ayĩthĩwa atonya kũalyũkana na maũndũ. Nĩwaĩlĩte kwĩthĩwa alũmanĩtye na mĩao na myolooto ya Yeova ateũthingithĩka. Ndethĩawa atonya kũtatĩka na mĩtũkĩ, na nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye ‘kwĩthukĩĩsya,’ kana kwĩthĩwa e mwĩwi. O na vailye ũu, “nĩwĩtĩkĩlaa mawoni,” kana kwa ndeto ingĩ, nũalyũkanaa na maũndũ yĩla vatonyeka kana vendeka eke ũu. (Yak. 3:17) Mũklĩsto wĩmanyĩĩtye kwĩthĩwa na woni ta ũsu ndakwatĩĩaa mũno mawoni make kana kũatĩĩa mwĩmbĩsĩ. w23.07 14 ¶1-2

Yesũ aĩ no nginya aleane vyũ na matatwa ma Satani, ũla nĩwe Ndevili, o na yĩla wamũthingʼĩĩisye ĩmwe kwa ĩmwe aeke kũlũmanyʼa na Ngai. (Mt. 4:​1-11) Satani nĩwatwʼĩte vyũ kũmũtata Yesũ avĩtye nĩ kana wĩthĩe ndesa kumya thayũ wake ta nthembo. Yĩla Yesũ waĩ ũthũkũminĩ wake kũũ nthĩ, nĩwakomanie na matatwa angĩ. Kwa ngelekanyʼo, amaitha make nĩmamũthĩnisye na nĩmatatie kũmũaa. (Luka 4:​28, 29; 13:31) O na nĩwalasimĩkie kũmĩanĩsya na mawonzu ma aatĩĩi make. (Mko. 9:​33, 34) Yĩla wasilĩlawa, nĩwanyamaiwʼe mũno na aumangwa. Na ĩndĩ nĩwooaiwe kĩkwʼũ kĩ woo mũno na kĩ nthoni. (Aevl. 12:​1-3) Na kũthũkya ũvoo, oomĩĩisye ĩtatwa yĩu ya mũthya ateũsũvĩwa nĩ Yeova. (Mt. 27:46) Vate nzika, Yesũ nĩwathĩnie mũno ayĩsa kũtwʼĩka nĩwaumya thayũ wake ta nthembo. Yĩla twavindĩĩsya ũndũ Yesũ weeyumisye mũno na ngenda kwondũ witũ, twĩwʼaa twamwenda vyũ, kana tiwʼo? w24.01 10-11 ¶7-9

Wũmĩĩsyo nũtũtetheeasya kwĩkalanyʼa nesa na andũ ala angĩ. Nũtumaa tũmethukĩĩsya nesa maineena. (Yak. 1:19) O na nũtumaa tũmantha mũuo. Yĩla twĩ na maũndũ meũtũthĩnyʼa kĩlĩko, nũtũsũvĩaa tũikaneene ndeto itaĩle tũtasũanĩĩte. Ethĩwa twĩ wũmĩĩsyo, tũikathataa na mĩtũkĩ yĩla twaũmĩwʼa. Na vandũ va kwĩyĩĩvanĩsya, tũkaendeeaa “kũmĩanĩsya na kũekeanĩa na ngenda.” (Ako. 3:​12, 13) O na ĩngĩ, wũmĩĩsyo no ũtũtetheesye kwĩka motwi maseango. Vandũ va kwĩka ũndũ twĩkalaatĩte kana tũtasũanĩĩte, tũkoosaa ĩvinda twĩke ũkunĩkĩli na tũiosya maũndũ. Kwa ngelekanyʼo, yĩla tũũmantha wĩa, nĩ laisi tũkasembea kwĩtĩkĩla wĩa ũla twakwata mbee. Ĩndĩ ethĩwa twĩ wũmĩĩsyo, tũkoosaa ĩvinda tũkasũanĩa ethĩwa wĩa ũsu nũkwananga ngwatanĩo yitũ na Yeova na ala angĩ nthĩnĩ wa mũsyĩ. Kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo no kũtũsũvĩe tũikeke ũtwi mũthũku. w23.08 22 ¶8-9

Ethĩwa wĩĩwʼa ũkwʼĩte ngoo nũndũ wa kũkitana na mawendi mathũku, sũanĩa maũndũ ala wamwathie Yeova yĩla weeyumasya ũmũthũkũme, na kĩu kĩkatumaa wĩthĩwa na vinya wa kũendeea kũkita. Ata? Yĩla weeyumya ũmũthũkũme Yeova, wĩthĩawa weelea mwene. Ũu nĩ kwonanyʼa kana wĩthĩawa waleana na mawendi kana mĩvango ĩtonya kũmũthatya Yeova. (Mt. 16:24) Na kwoou yĩla watatwa kana wakwatwa nĩ thĩna, ndũkethĩawa na vata wa kwambĩĩa kũsũanĩa kĩla ũkwĩka. Nĩkĩ? Nũndũ ũkeethĩawa ũtwʼĩte kwĩ tene ũndũ ũla ũkwĩka, nawʼo nĩ kwĩkalaa wĩ mũĩkĩĩku kwa Yeova. Ũkeethĩawa ũtwʼĩte vyũ kũmwendeesya. Na kwa nzĩa ĩsu ũkeethĩawa ũyĩka o ta Yovu. O na kũtwʼĩka nĩwakwatiwe nĩ maũndũ momũ mũno, aisye ũũ ate na nzika: “Ndikaveta kwakwa wĩanĩu wakwa.”—Yovu 27:5. w24.03 9 ¶6-7

“Ngai wa wendo,” Yeova, ethĩawa vamwe naitũ! (2 Ako. 13:11) Nĩwendeeawʼa nĩ kĩla ũmwe witũ. Tũi na nzika kana ‘tũthyũlũlũkĩtwe nĩ ũseo [wake] wĩ wendo ngalĩ syonthe.’ (Sav. 32:10) Kũvindĩĩsya mũno ĩũlũ wa maũndũ ala wĩkĩte akatwonyʼa kana nũtwendete kũtumaa twĩyonea nesanga kana nũtũthĩnĩkĩaa na kũkatuma tũmũthengeea mũnango. Nũndũ wa ũu, tũneenaa nake twĩ athalĩku na tũimũtavya kana twĩ na vata wa kwĩyonea ũndũ ũtwendete. O na no tũmũtavye kyonthe kĩla kĩũtuma twĩmakĩa, tũte na nzika kana nũkũtũelewa na e na mea ma kũtũtetheesya. (Sav. 145:19) Yĩla mwaki wavuvwa kwĩ kũthithu, twĩwʼaa tũyenda mũno kũũthengeea nĩ kana tũwote. O ta ũu, kũmanya kana Yeova nũtwendete kũtumaa twenda kũmũthengeea. Nũtwendete mũno na nũtũthĩnĩkĩaa. Kwoou mwĩtĩkĩlye akũĩkĩĩthye kana nũkwendete. Na ekai wendo wa Yeova ũtume kĩla ũmwe witũ asya ũũ: “Nĩnĩmwendaa Yeova”!—Sav. 116:1. w24.01 31 ¶19-20

Yesũ ndaaĩka o kũtavya andũ kana ĩsyĩtwa ya Ngai nĩ Yeova. Ayuti ala wamanyĩasya nĩmeesĩ ĩsyĩtwa ya Ngai. Ĩndĩ nĩwaiie ngelekanyʼo nthĩnĩ wa “[kũelesya] ĩũlũ wake.” (Yoa. 1:​17, 18) Kwa ngelekanyʼo, Maandĩko ma Kĩevelania nĩmavuanĩtye kana Yeova e tei na e ĩnee yingĩ. (Kuma 34:​5-7) Yesũ nĩwaeleisye ũwʼo ũsu mũnango ngewanĩ ya ũla mwana kĩmaamai weelilĩte na ĩthe wake. Yĩla twasoma ũndũ ĩthe wa mwana ũsu wamwonie “e vaasa,” asemba makomane, amũkumbatĩa, na amũekea na ngoo yonthe, kĩu kĩtumaa tũkũna visa mũseo wa ũndũ Yeova wĩ tei na ĩnee. (Luka 15:​11-32) Yesũ nĩwatetheeisye ala angĩ kũelewa ũndũ Ĩthe wake ũilye. w24.02 10 ¶8-9

Yeova nũtumaa tũusya na akatũkiakisya yĩla twĩ mathĩnanĩ. Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova ata ya kwĩwʼĩa ala angĩ ĩnee na kũmakiakisya? Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka nĩ kwĩthĩwa na nguma ila itonya kũtũtetheesya twĩthĩwe tũilye ũu. Nĩ nguma ta syĩva? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na wendo ũla ũtonya kũtuma ‘tũendeea kũkiakianyʼa’ mũthenya kũthi ũla ũngĩ? (1 Ath. 4:18) Twaĩle kwĩthĩwa na nguma ta kwĩwʼanĩa tei, wendo wa ana-a-asa, na ũseo. (Ako. 3:12; 1 Vet. 3:8) Nguma isu itonya kũtũtethya ata? Yĩla tweewʼĩa angĩ ĩnee na tweethĩwa na nguma ingĩ ta isu, kĩu nĩkĩtumaa twĩthĩwa na wendi mwingĩ wa kũmakiakisya yĩla meũthĩna. Na o tondũ Yesũ waisye, “kĩla kyusũĩte ngoonĩ nĩkyo kanywʼa ũneenaa. Mũndũ mũseo aumasya syĩndũ nzeo kuma syĩndũnĩ syake nzeo ila wiĩte.” (Mt. 12:​34, 35) Kwa wʼo, ũndũ ũmwe mũnene twĩkaa twonanyʼe nĩtwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ nĩ kũmakiakisya yĩla meũthĩna. w23.11 10 ¶10-11

Nĩtwaĩlĩte kwĩtya ũtethyo nĩ kana tũelewe wathani wa Mbivilia. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩno. Twasye ũendete vandũ ũtavesĩ nesa, ĩndĩ mũnyanyau ũla ũendanĩtye nake nũvesĩ nesa vyũ. Nĩwĩsĩ nesa vala mwavika na vala kĩla nzĩa ĩelete. Vate nzika, ndũlea kũtana nũndũ mũnyanyau nĩwĩtĩkĩlile mũendanyʼe! O ta ũu, Yeova nĩwĩsĩ ĩvinda yĩla tũtwĩe na maũndũ ala makilyĩ kwĩkĩka. Kwoou nĩ kana tũelewe wathani wa Mbivilia, no nginya tũmũkũlye twĩnyivĩtye atũtetheesye. (Nda. 2:28; 2 Vet. 1:​19, 20) O ta mũsyai mũseo, Yeova endaa syana syake syĩtanĩa ĩvinda yũkĩte. (Yel. 29:11) Ĩndĩ kĩvathũkanyʼo na andũ, no atũtavye nesa vyũ maũndũ ala makekĩka ĩvinda yũkĩte. Anyuvie andũ maandĩke mawathani Ndetonĩ yake nĩ kana tũkamanyaa maũndũ ma vata matanaumĩla.—Isa. 46:10. w23.08 8 ¶3-4