Ũndũ Ũtonya Kũendeea Kwĩthĩwa na Woni Waĩle
“Ethĩwa mũndũ akekala thayũ myaka mingĩ, natane nthĩnĩ wayo yonthe.”—MŨTA. 11:8.
ŨTONYA KŨSŨNGĨA ATA?
Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ vinya kũendeea kwĩthĩwa na woni waĩle?
Tũtonya kũtũmĩa Mbivilia ata nĩ kana ĩtũtetheesye twĩthĩwe na woni waĩle?
Ngelekany’o ya kĩla kĩveti ndiwa na kyaĩ ngya, Eliya, na ya mũandĩki wa Savuli ya 102 itonya kũtũtetheesya ata kwĩthĩwa na woni waĩle?
1. Nĩ moathimo meva tũkwatĩte kuma kwa Yeova ala matumaa twĩthĩwa twĩ atanu?
YEOVA endaa twĩkale twĩ atanu, na nĩkyo kĩtumi ũtwĩanĩasya maũndũ maingĩ ala maĩlĩte kũtũtanĩthya. Kwa ngelekany’o, nũtũnengete thayũ. Kwoou, no tũũtũmĩe kũmũtaĩa nũndũ nũtũkusĩtye tũkalika ũthaithinĩ wa w’o. (Sav. 144:15; Yoa. 6:44) Yeova nũtũĩkĩĩthasya kana nũtwendete na nũtũtetheeasya tũendee kũmĩĩsya ũthũkũminĩ wake. (Yel. 31:3; 2 Ako. 4:16) Nĩtũtanĩaa lĩu mwingĩ wa kĩ-veva na ngwatanĩo ya ana-a-asa me wendo. O na ĩngĩ, twĩ na wĩkwatyo mũseo wa ĩvinda yũkĩte.
2. Athũkũmi amwe ma Yeova mesũanĩĩaa kwa nzĩa yĩva?
2 O na kũtw’ĩka maũndũ asu nĩmatonya kũtuma twĩthĩwa na ũtanu, athũkũmi amwe aĩkĩĩku ma Yeova mesũanĩĩaa kwa nzĩa ĩtaĩle. No masũanĩe Yeova ta ũtonaa me ma vata, na ta ũtendeeaw’a nĩ ũthũkũmi woo. Ala mesũanĩĩaa kĩla ĩvinda kwa nzĩa ĩsu ĩtaĩle nĩmatonya kwona wĩ ũndũ ũtatonyeka kũtanĩa “myaka mingĩ.” No mone mĩthenya yonthe ya thayũ woo ta mĩthenya ya thĩna mũthei kana ya kĩvindu.—Mũta. 11:8.
3. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma twambĩĩa kwĩw’a tũtaĩle?
3 Ana-a-asa kana eĩtu-a-asa asu nĩmatonya kwĩthĩwa mew’aa mataĩle nũndũ wa kũkw’a ngoo, kũwaa, kana nũndũ wa mathĩna ala maetawe nĩ ũkũũ. (Sav. 71:9; Nth. 13:12; Mũta. 7:7) O na ĩngĩ, kĩla Mũklĩsto aĩlĩte kũmanya kana ngoo nĩ ngengani na nĩtonya kũtũsilĩla naĩ o na ethĩwa Ngai nĩwendeeaw’a nithyĩ. (Yel. 17:9; 1 Yoa. 3:20) Satani nũnyaĩĩkasya ũvũngũ ĩũlũ wa athũkũmi ma Ngai. Andũ ala methĩawa na mosũanĩo ta ma Satani, o ta ala Elivasi waĩ namo, nĩmatonya kũtuma twambĩĩa kũsũanĩa ta tũte ma vata methonĩ ma Ngai. Mawoni asu maĩ ma ũvũngũ ĩvindanĩ ya Yovu na no ta ũu ũmũnthĩ.—Yovu 4:18, 19.
4. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?
4 Yeova nũwetete nesa Mbivilianĩ kana akeethĩwa vamwe na ala ‘mavĩtĩlaa kyandanĩ kya kyuu kya kĩkw’ũ.’ (Sav. 23:4) Nzĩa ĩmwe Yeova wĩthĩawa vamwe naitũ nĩ kwĩsĩla Ndeto yake. Mbivilia yĩ “vinya kwa Ngai wa kũomboa ngome syĩ vinya.” Ũu nĩkwonany’a kana nĩtonya kũtũtetheesya kũalyũla mawoni mataĩle ĩũlũ witũ. (2 Ako. 10:4, 5) Ekai ĩndĩ twone ũndũ tũtonya kũtũmĩa Mbivilia nĩ kana ĩtũtetheesye twĩthĩwe na woni waĩle. Nũtonya kũtetheka nĩ maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya, o na ũkona ũndũ ũtonya kũtetheesya angĩ.
MBIVILIA NĨTONYA KŨŨTETHYA WĨTHĨWE NA WONI WAĨLE
5. Tũtonya kwĩthima ũndũnĩ wĩva ũla ũtonya kũtũtetheesya tũendee kwĩthĩwa na woni waĩle?
5 Mũtũmwa Vaulo nĩwawetie maũndũ amwe ala matonya kũtũtetheesya tũendee kwĩthĩwa na woni waĩle. Eeie Aklĩsto ma kĩkundi kya Kolintho atĩĩ: “Ĩthimei inyw’ĩ ene, kana mwĩ ũla mũĩkĩĩonĩ.” (2 Ako. 13:5) ‘Mũĩkĩĩo’ ũla ũwetetwe vaa nĩ momanyĩsyo onthe ala me Mbivilianĩ. Ethĩwa nĩtwĩkaa kwosana na momanyĩsyo asu, ũu wonanasya kana twĩ “ũla mũĩkĩĩonĩ.” Mwĩkalĩle witũ w’onthe waĩlĩte kwosana na momanyĩsyo ma Mbivilia. Vaitonyeka tũkanyuva kũatĩĩa maũndũ amwe na tũilea kũatĩĩa angĩ.—Yak. 2:10, 11.
6. Nĩkĩ twaĩle kwĩthima ‘kana twĩ ũla mũĩkĩĩonĩ’? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 12.)
6 No ũkĩe kwĩthima ũndũnĩ ũsu, mũno mũno ethĩwa wĩona ta ũteanĩasya maũndũ ala wĩmanyĩĩtye. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, ũndũ ũla wa vata nĩ ũndũ Yeova ũtwonaa, na ĩngĩ mosũanĩo make me ĩũlũ kwĩ mosũanĩo maitũ. (Isa. 55:8, 9) Asiasya athaithi make e na kĩeleelo kya kwona ndaĩa nzeo ila me nasyo na aimatetheesya, ĩndĩ ti kũmasilĩla. Watũmĩa Ndeto ya Ngai kwĩthima ‘kana wĩ ũla mũĩkĩĩonĩ,’ ũkambĩĩa kwĩyona ũndũ Ngai ũkwonaa. Kwĩka ũu nĩkũtonya kũũtetheesya ndũkesilye o na vanini kana ndwĩ wa vata methonĩ ma Ngai, na vandũ va ũu ũyambĩĩa kwĩyona wĩ wa vata methonĩ make o tondũ Mbivilia ĩtũĩkĩĩthasya. Kũlilikana kana twĩ ma vata methonĩ ma Ngai no ta ũndũ ũmwe na kũvingũa kĩtambaa kya ndĩlĩsya ya nyũmba yĩ kĩvindu nĩ kana kyeni kĩlike.
7. Ngelekany’o sya andũ aĩkĩĩku ala mawetetwe Mbivilianĩ itonya kũtũtethya ata?
7 Nzĩa nzeo ya kwĩthima ithyĩ ene nĩ kũsũanĩa ngelekany’o sya andũ aĩkĩĩku ala mawetetwe Mbivilianĩ. Sianĩsya maũndũ ala mamakwatie na ala maũkwatĩte, kana ũndũ meew’aa na ũndũ wĩw’aa, na ũisũanĩa keka nue mo wĩthĩwa weekie ata. Ekai twone ngelekany’o itatũ ikwonany’a ũndũ tũtonya kũtũmĩa Mbivilia kũmanya kana ‘twĩ ũla mũĩkĩĩonĩ.’ Ngelekany’o isu niũtũtetheesya twĩyone kwa nzĩa ĩla yaĩle.
KĨLA KĨVETI NDIWA NA KYAĨ NGYA
8, 9. (a) Kĩla kĩveti ndiwa kyaendee kũmĩanĩsya na mathĩna meva? (b) No kwĩthĩwa kĩveti kĩu ndiwa kyasũanĩaa ata?
8 Yesũ nĩwasyaĩĩisye kĩveti kĩmwe ngya na kyaĩ ndiwa e ĩkalũnĩ Yelusaleme. Ngelekany’o yakyo no ĩtũtetheesye kwĩthĩwa na woni waĩle o na ethĩwa ve maũndũ tũtatonya kwĩanĩsya. (Soma Luka 21:1-4.) Kwasũanĩa mathĩna ala kĩveti kĩu ndiwa kyaendee kũmĩanĩsya namo. Ũndũ wa mbee nĩ kana kyaĩ na kyeva nũndũ wa kũkw’ĩĩwa nĩ mũũme. Ũndũ ũngĩ nĩ kana atongoi ma ndĩni ma ĩvinda yĩu maĩ na ĩtomo mũno, na kwoou “maĩsaa nyũmba sya aka ndiwa” vandũ va kũitetheesya. (Luka 20:47) Kĩveti kĩu kyaĩ ngya mũno ũkethĩa mbesa ila kyaĩ kĩtonya kumya ĩkalũnĩ, syaĩ itonya kũthũkũmĩwa kwa ndatĩka mbũthũ nĩ mũndũ wa kĩvalũa.
9 Kwasũanĩa ũndũ kĩveti kĩu kyeew’aa ĩla kyavikie nza wa ĩkalũ kĩkwete tũwela twĩlĩ. Yo noĩthwa kyasũanĩaa ũndũ mbesa isu syaĩ nini kyalilikana ila kyaĩ kĩtonya kumya mũũme e thayũ? Ĩkũlyo yĩngĩ nĩ, Nĩkyesaa kwĩw’a nthoni kyoona andũ ala maĩ mbee wakyo mayumya mbesa mbingĩ, na kĩyambĩĩa kwona mũvothi wakyo ũte wa vata? O na ethĩwa kyaĩ na mosũanĩo ta asu, nĩkyeekie ũndũ ũla kyaĩ kĩtonya kwĩka kwondũ wa ũthaithi wa w’o.
10. Yesũ oonanisye ata kana ĩla ndiwa ngya yaĩ ya vata methonĩ ma Ngai?
10 Yesũ oonanisye kana kĩveti kĩu ndiwa kyaĩ kya vata methonĩ ma Yeova vamwe na mũvothi ũla kyaumisye. Aisye kana kĩveti kĩu nĩkyo kyaumisye mbesa mbingĩ o na kwĩ athwii onthe. Mũvothi wakyo wesaa kũvulanw’a na mĩvothi ĩla yaumĩtw’e nĩ andũ angĩ, ĩndĩ o na vailyĩ ũu, nokyo Yesũ wakathie. Ala matalaa mbesa ĩkalũnĩ mayaĩ mesa kũmanya ũndũ Yeova woonie kĩveti kĩu ndiwa kĩ kya vata methonĩ make vamwe na tũla tũwela twĩlĩ kyaumisye. O na ũu wĩ o vo, ũndũ ũla waĩ wa vata mũno nĩ woni wa Yeova kwelekela kĩveti kĩu, na ti ũndũ andũ ala angĩ masũanĩaa kana ũndũ kĩveti kĩu ndiwa kyeesũanĩaa. We nũtonya kũtũmĩa ngelekany’o ĩsu kwĩthima ethĩwa wĩ ũla mũĩkĩĩonĩ?
11. Ũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ kumana na ngelekany’o ya ĩla ngya ndiwa?
11 Ũtonyi waku no ũamũe kĩla ũtonya kũmũnenga Yeova. Atavany’a amwe matonya kũtũmĩa o masaa manini maitavany’a ũvoo mũseo nũndũ wa ũkũũ kana mathĩna ma mwĩĩ. Yo nũseo atavany’a asu kwona mataĩle kumya masaa ala matavanasya? O na ethĩwa wĩ wa mũika, kana ndwĩ na mathĩna ma mwĩĩ, no wone masaa ala umasya ta manini mũno wamaelekany’a na masaa maingĩ ala athũkũmi ma Ngai matũmĩaa maimũthaitha. Ĩndĩ ngelekany’o ya ĩla ndiwa ngya nĩyatũmanyĩsya kana Yeova onaa maũndũ ala twĩkaa kwondũ wake me ma vata, na mũno mũno ethĩwa tweeka ũu twĩ na mathĩna. Kwasũanĩa ũthaithi waku wa mwaka mũvĩtu. Ve ĩsaa weeyĩimie ũndũ mũna nĩ kana ũkatavany’e? Ethĩwa yĩ vo, manya nesa ki kana Yeova oonie ũndũ ũla weekie ĩsaanĩ yĩu yĩmwe wĩ wa vata mũno. Ĩla weeka kyonthe kĩla ũtonya ũthũkũminĩ wa Yeova, o tondũ ĩla ndiwa ngya yeekie, wĩthĩawa na kĩtumi kĩseo kya kũmanya kana wĩ “ũla mũĩkĩĩonĩ.”
“OSA THAYŨ WAKWA”
12-14. (a) Kwĩyona kwa nzĩa ĩtaĩle kwatumie Eliya ew’a ata? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kyatumĩte Eliya ew’a ũu?
12 Mwathani Eliya aĩ mũĩkĩĩku na aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. Ĩndĩ ve ĩvinda yĩmwe watũlĩkĩte ngoo mũno nginya eea Yeova atĩĩ: “Nũu; yu, ame Yeova, osa thayũ wakwa.” (1 Asu. 19:4) Ala methĩwa mataatũlĩka ngoo ta ũndũ Eliya watũlĩkĩte no mone ta ‘wavulũkaa ndeto.’ (Yovu 6:3) Ĩndĩ ũu nĩw’o Eliya weew’aa. Yeova ndaathilĩka nũndũ wa ndeto sya Eliya, vandũ va ũu nĩwamũtetheeisye.
13 Nĩ kyaũ kyatumĩte Eliya atũlĩka ngoo kĩthemba kĩu? Ĩvinda o ĩkuvĩ atanamba kũtũlĩka ngoo, Eliya aĩ aneeka kyama kĩla kyaĩkĩĩthisye kana Yeova nĩwe Ngai wa w’o. Ĩtina wa kwĩka kyama kĩu, athani 450 ma Mbaali nĩmooaiwe. (1 Asu. 18:37-40) Nĩvatonyeka ũkethĩa Eliya oonaa Aisilaeli ta matonya kwambĩĩa kũmũthaitha Yeova ĩngĩ, ĩndĩ ũu ndwaaĩthĩwa. Yeseveli, ũla waĩ mũka wa mũsumbĩ na waĩ mũthũku mũno nĩwatũmanie kwa Eliya aĩtye kana nũvangĩte kũmũaa. Eliya nĩwasembie kuma nthĩ ya Isilaeli esĩla Yuta nginya weũnĩ akĩĩte ndakoawe.—1 Asu. 19:2-4.
14 Yĩla Eliya waĩ kũu weũnĩ, nĩwambĩĩie kũsũanĩa wĩa wake e mwathani ta waĩ wa mana. Amwĩie Yeova atĩĩ: “Ndi mũseo kwĩ aaĩthe makwa.” Eliya eew’aa e wa mana o tondũ mũthanga na mavĩndĩ ma aaĩthe make ala maĩ makwie syaĩ sya mana. Kwa woni wake, eethimĩte akona vate kĩndũ wĩanĩĩtye na ate vata methonĩ ma Yeova na methonĩ ma andũ.
15. Yeova aĩkĩĩthisye Eliya ata kana aĩ wa vata?
15 Ĩndĩ Yeova ndoonaa Eliya ataĩle. Amwonaa e wa vata methonĩ make, na nĩwoosie ĩtambya ya kũmũĩkĩĩthya ũu. Yeova nĩwatũmie mũlaĩka akamwĩkĩe Eliya vinya. O na ĩngĩ, Yeova nĩwamũnengie lĩu na kĩw’ũ ila syamũnengie vinya wa kũthi kyalo kya mĩthenya 40 kũvika Kĩĩmanĩ kya Olevu. O na ũu, nũndũ Eliya oonaa ko vataĩ Mũisilaeli ũngĩ waĩ mũĩkĩĩku, Yeova nĩwatũmĩie nzĩa ya wendo kũmũlũnga. Yeova nĩwamũnengie Eliya wĩa ũngĩ wa vata na awĩtĩkĩla. Ũtethyo wa Yeova nĩwamwĩkĩie Eliya vinya mwingĩ na asyokea wĩa wake wa kwathana.—1 Asu. 19:5-8, 15-19.
16. Nĩ nzĩa syĩkũ ila Yeova ũtonya kwĩthĩwa atũmĩĩte kũũtetheesya?
16 Ngelekany’o ya Eliya nĩtonya kũũtetheesya wĩthime kana wĩ ũla mũĩkĩĩonĩ na nĩtonya kũũtetheesya wĩthĩwe na woni mũseo. Ũndũ wa mbee, kwasũanĩa ũndũ Yeova ũkũtethetye. Yo nĩvatonyeka ũkethĩa ũmwe wa athũkũmi make, ethĩwe nĩ mũtumĩa wa kĩkundi kana Mũklĩsto ũngĩ mũimu kĩ-veva, akũtetheeisye ĩvinda waĩ na thĩna? (Aka. 6:2) Waaĩkĩwa vinya kĩ-veva nĩ ũndũ mũna wasomie Mbivilianĩ, mavukunĩ maitũ, kana nĩ ũndũ weewie maũmbanonĩ? Ĩla wĩtethw’a kana wĩĩkĩwa vinya kwĩsĩla ĩmwe ya nzĩa isu ĩvindanĩ yũkĩte, wĩlilikana nũũ ũla umanĩte na ũtethyo ũsu na ũimũtũngĩa mũvea.—Sav. 121:1, 2.
17. Nĩ kyaũ Yeova wonaa kĩ kya vata athũkũminĩ make?
17 Ũndũ wa kelĩ, waĩlĩte kũmanya kana kwĩthĩwa na woni ũtaĩle nĩkũtonya kũtũkenga. Ũndũ ũla wa vata nĩ ũndũ Ngai ũtwonaa. (Soma Alomi 14:4.) Kĩla kya vata methonĩ ma Yeova nĩ ũĩkĩĩku witũ kwake, ĩndĩ ti maũndũ ala twĩanĩasya. Na o ta Eliya, nĩvatonyeka ũkethĩa wĩanĩĩtye maũndũ maingĩ ũthũkũminĩ wa Yeova kũthonoka ũndũ wĩsilasya. Nĩvatonyeka ũkethĩa ve amwe kĩkundinĩ matethekete nĩ ngelekany’o yaku nzeo, kana ũkethĩa kĩthito kyaku kĩtumĩte amwe kĩsionĩ kyenyu mew’a ũvoo mũseo.
18. Kĩanda kya ũthũkũmi kĩla Yeova ũkũnengete kĩĩkĩĩthasya kyaũ?
18 Ũndũ wa mũthya, waĩlĩte kwona kĩla kĩanda Yeova waũnenga ũthũkũminĩ wake ta ũĩkĩĩthyo wa kana e vamwe naku. (Yel. 20:11) O ta Eliya, no ũkw’e ngoo ĩla woona ũthũkũmi waku ta wa mana kana ĩla woona ta ũtesa kũvikĩĩa kĩanda kĩna ũthũkũminĩ wa Yeova. O na vailyĩ ũu, nũtonya kũtanĩa kĩanda kĩla kya vata mũno twĩ nakyo. Kĩanda kĩu nĩ kũtavany’a ũvoo mũseo na kwĩtanĩw’a na ĩsyĩtwa ya Ngai. Kwoou, endeea kwĩthĩwa wĩ mũĩkĩĩku kwa Yeova. Weeka ũu, kwosana na ndeto sya Yesũ, ũkeethĩwa ũtonya kwĩwa: “Lika ũtanunĩ wa vwana waku.”—Mt. 25:23.
MBOYA YA MŨNDŨ WĨ THĨNANĨ MŨNENE
19. Nĩ maũndũ maũ mamũkwatĩte mũandĩki wa Savuli ya 102?
19 Mũandĩki wa Savuli ya 102 nĩwakw’ĩte ngoo. Aĩ thĩnanĩ mũnene na ndaĩ na vinya wa kũkitana na mathĩna make. Ndetonĩ syake twĩona kana aĩ na woo mwingĩ, oonaa vate mũndũ ũtonya kũmũtethya, na asũanĩaa o ĩũlũ wa thĩna wake. (Sav. 102:3, 4, 6, 11) Oonaa Yeova ta wavangĩte kũmwĩkya ũtee.—Sav. 102:10.
20. Mboya ĩtonya kũtetheesya ata mũndũ ũla wĩthĩĩtwe na mesilya mataĩle?
20 O na e thĩnanĩ ũu, mũandĩki ũsu wa Savuli nĩwamũtaĩaa Yeova. (Soma Savuli 102:19-21.) O tondũ Savuli ya 102 yonanĩtye, nĩvatonyeka o na andũ ala me mũĩkĩĩonĩ makakwatwa nĩ mathĩna ũkethĩa nĩ vinya kũsũanĩa ĩũlũ wa kĩndũ kĩngĩ. Mũandĩki ũsu wa Savuli eew’aa “ta mũthoonzwe wĩ w’oka ĩũlũ wa nyũmba.” Eew’aa ta waĩ o weka na mathĩna make. (Sav. 102:7) Ĩla ũkesa kwĩw’a ũu, wĩmũvoya Yeova o tondũ mũandĩki ũsu wa Savuli weekie. Mboya syaku ĩla wĩ thĩnanĩ nitonya kũũtetheesya kũkitana na mesilya mataĩle. Yeova athanĩte kana ‘akeetĩkĩla mboya ya ngya, na ndakavũthya mboya syoo.’ (Sav. 102:17) Ĩkĩĩa ndeto isu sya Yeova.
21. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mũndũ wĩ na mawoni mataĩle ethĩwe na mawoni maĩle?
21 Savuli ya 102 ĩngĩ nĩyonanĩtye ũndũ ũtonya kwĩthĩwa na woni waĩle ĩla wĩ thĩnanĩ. Mũandĩki wa Savuli ĩsu eethĩiwe na woni waĩle o ĩla wambĩĩie kũsũanĩa ĩũlũ a ngwatanĩo yake na Yeova. (Sav. 102:12, 27) Nĩwakwatie ũkiakisyo ĩla wamanyie kana mavinda onthe Yeova nũtetheeasya athũkũmi Make ĩla me thĩnanĩ. Kwoou, ethĩwa mavinda amwe mawoni mataĩle nĩmatonya kũtuma ũteanĩsya maũndũ maingĩ ũthũkũminĩ wa Yeova, voya ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Mũkũlye Yeova ethukĩĩsye mboya yaku, ti o aũtetheesye ume thĩnanĩ, ĩndĩ ‘nĩ kana andũ matonye kũtavan’ya syĩtwa yake.’—Sav. 102:20, 21.
22. Kĩla ũmwe witũ atonya kwĩka ata nĩ kana amwendeesye Yeova?
22 Nĩtwoona Mbivilia nĩtonya kũtũtetheesya tũmanye ethĩwa twĩ ũla mũĩkĩĩonĩ na tũimanya twĩ ma vata methonĩ ma Ngai. Nĩtwĩsĩ nesa ki kana ĩvindanĩ yĩĩ tũilyĩ, mathĩna ala matumaa tũkw’a ngoo na twĩthĩwa na woni ũtaĩle maitonya kũthela. O na vailyĩ ũu, kĩla ũmwe witũ nũtonya kũmwendeesya Yeova na ĩtina aikwata thayũ ũtathela aendeea kũmũthũkũma e mũĩkĩĩku.—Mt. 24:13.