Nĩnakwatie Ũsũvĩo wa Wʼo Nũndũ wa Kũmwĩkwatya Yeova

ŨNDŨ NAMŨMANYIE YEOVA NA NAMBĨĨA KŨMWĨKWATYA

Nasyaiwe 1948, ũtũinĩ mũnini wĩ ngalĩko ya ĩtheo ya Nigeria welekele ũthũĩlonĩ wa syũa. Ĩvinda yĩu, mũinae wa Tata wĩtawa Moustapha, na kĩmwana mũkũũa kĩtawa Wahabi, nĩmavatisiwe matwʼĩka Ngũsĩ sya Yeova. Nĩ na myaka kenda, Tata nĩwakwie. Naũmĩie mũno. Wahabi ambĩie tũkoona Tata ĩngĩ ĩvinda ya ũthayũũkyo. Ndeto isu sya kwĩkĩa vinya nĩsyatumie nĩmanyĩsya Mbivilia. Navatisiwe 1963. Ĩtina wa kavinda, o nasyo imwana ingĩ itatũ tũsyaanĩwʼe nĩsyavatisiwe.

Twĩ 1965, nĩnaendie Lagos kũla mũkũũa, Wilson, wekalaa, na natanĩa kũtindanyʼa na mavainia ma kĩla ĩvinda Kĩkundinĩ kya Igbobi. Ũtanu woo na kĩthito kyoo nĩsyambĩkĩie vinya mũno, na twĩ Mwei wa 1, 1968, o nakwa nĩnoosie ũvainia.

Mwana-a-asa Albert Olugbebi, ũla wathũkũmaa Mbetheli, nĩwavangĩthisye ũmbano wa mwanya nĩ kana aneene na amũika ĩũlũ wa vata ũla waĩ vo wa mavainia ma mwanya ngalĩko ya ĩũlũ ya Nigeria. Nginya o na ũmũnthĩ nĩnĩlilikanaa ndeto ii watũtavisye: “Mwĩ ma mũika, na no mũtũmĩe ĩvinda na vinya wenyu kũmũthũkũma Yeova. Ve wĩa mwingĩ wa kũtethya!” Nĩnendaa kũatĩĩa ngelekanyʼo ya mwathani Isaia ya kwĩthĩwa na veva wa kwĩyumya, na kwoou nĩnausũisye vomu ya ũvainia wa mwanya.—Isa. 6:8.

Twĩ Mwei wa 5, 1968, nĩnatũmiwe ta vainia wa mwanya taoninĩ ya Kano, ĩla yĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya Nigeria. Ĩvindanĩ yĩu, kwaĩ Kaũ wa Biafra, ũla wambĩĩie 1967 nginya 1970. Kaũ ũsu watumie andũ ma ngalĩko ya ĩũlũ ya Nigeria mathĩna mũno na angĩ makwʼa. Ĩtina, kaũ ũsu nĩwathamĩĩie ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa ya nthĩ ĩsu. Mwana-a-asa ũmwe nĩwatatie kũmbĩsũva ndikathi kũu. Ĩndĩ o na kau ndandavasya ũu e na ũthũku, namwĩie: “Nĩ mũvea nũndũ wa kũnthĩnĩkĩa. O na ũu wĩ o vo, Yeova eenda nĩmũthũkũme kĩandanĩ kĩĩ; kwoou ndi na nzika kana nũkwĩthĩwa vamwe nakwa.”

KŨMWĨKWATYA YEOVA NĨ KĨSIONĨ KYAANANGĨTWE VYŨ NĨ KAŨ

Waĩ ũndũ wa kũmakya mũno kwona kĩla kyeekĩkĩte taoninĩ ya Kano. Kaũ wa ene kwa ene waanangĩte taoni ĩsu vyũ. Twĩ ũtavanyʼa, mavinda amwe nĩtwoonaa simba sya ala mooaĩtwe ĩvindanĩ ya kaũ. O na kau mbeenĩ kwaĩ ikundi kauta kĩsionĩ kĩu, ana-a-asa aingĩ nĩmakĩĩe kũngĩ. Atavanyʼa matavika 15 nĩmo matialĩte, namo maĩ na wia na nĩmakwʼĩte ngoo mũno. Matanie mũno yĩla nyie na mavainia angĩ atano ma mwanya twavikie kũu. Naitũ nĩtwamekĩie vinya meewʼa kavaa. O na nĩtwamatetheeisye kũsyokea maũndũ ma kĩ-veva, kwambĩĩa ĩngĩ kũtũma livoti sya ũtavanyʼa ovisinĩ wa ũvonge, na kwĩtasya mavuku.

Nĩ na mavainia ala angĩ ma mwanya nĩtwambĩĩie kwĩmanyĩsya kĩthyomo kya Hausa. Aingĩ kĩsionĩ nĩmatwĩthukĩĩasya meewʼa tũimatavya ũvoo wa Ũsumbĩ na kĩthyomo kyoo. Ĩndĩ athaithi ma ndĩni ĩla yaĩ nene kĩsionĩ kĩu mayendeeawʼa nĩ kĩla twatavanasya, na kwoou twaaĩlĩte kwĩkala twĩtũĩe mũno tũitavanyʼa. Ĩvinda yĩmwe, nĩtwasembaniwʼe nĩ na mwana-a-asa ũngĩ nĩ mũndũũme wakwete kavyũ. Ĩndĩ twaũlũkilye kĩkũngũ nginya weethĩa ndatũkwata! O na twĩ na mathĩna asu, Yeova nĩwatumaa twĩkala “vate mũisyo,” na ũtalo wa atavanyʼa nĩwaendeeie kwongeleka. (Sav. 4:8) Ũmũnthĩ, Kano kwĩ atavanyʼa mbee wa 500 ikundinĩ 11.

NĨTWAVĨNGIWE TWĨ NIGER

Twĩ Mwei wa 8, 1968, ĩtina wa kwĩkala Kano myei o mĩnini, nĩnatũmiwe nĩ na mavainia angĩ elĩ ma mwanya taoninĩ nene ya Niger yĩtawa Niamey. Ũndũ wa mbee ũla twamanyie ĩũlũ wa nthĩ ya Niger, ĩla yĩ ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa syũa ya Africa, nĩ kana nĩ ĩmwe katĩ wa nthĩ ila mbyũ vyũ ĩũlũ wa nthĩ. Na eka kwĩmanyĩsya kũmĩanĩsya na ũvyũvu, nĩtwaaĩlĩte kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩla kĩneenawa mũno kũu kya French. O na vailye ũu, nĩtwamwĩkwatisye Yeova na twambĩĩa kũtavanyʼa taoninĩ ĩsu twĩ na atavanyʼa anini ala mekalaa vo. Ĩtina wa kavinda, vakuvĩ kĩla mũndũ weesĩ kũsoma nĩwakwatĩte ĩvuku ya kwĩmanyĩsya Mbivilia yĩtawa Wʼo Ũla Ũtongoasya kwa Thayũ Ũtathela. Ũndũ wa kũsengyʼa nĩ kana andũ mookaa maitũmantha tũmanenge ĩvuku yĩu!

Vatavĩtĩte ĩvinda yĩasa, nĩtwamanyie kana silikalĩ ya nthĩ ĩsu ndyendeeawʼa nĩ Ngũsĩ. Twĩ Mwei wa 7, 1969, nĩtwoombanie twĩ na andũ ta 20 kwondũ wa ũmbano wa mũthyũlũlũko, ũla nĩwʼo waĩ wa mbee nthĩ ĩsu. Vaĩ atavanyʼa elĩ maaĩle kũvatiswa, na nĩtwendaa mũno kwona maivatiswa. Ĩndĩ mũthenyanĩ wa mbee wa ũmbano ũsu, asikalĩ nĩmookie na mawũũngamya. Nĩ na mavainia angĩ ma mwanya na mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko nĩtwakwatiwe na twatwawa volisi. Ĩtina wa kũtũkũlya makũlyo, matwĩie tũsyoke ũnĩ wake. Nĩtwamanyie kana silikalĩ nĩtonya kũtũetee thĩna na kwoou twavanga ũvoo wa ũvatiso umĩwʼe mũsyĩ kwa mũndũ, na ĩndĩ twatũmĩa ũĩ kũvatisĩa ũsĩnĩ ala mavatisawa.

Ĩtina wa syumwa mbũthũ, silikalĩ ya nthĩ ĩsu nĩyaumisye mwĩao tume nthĩ ĩsu nĩ na mavainia angĩ atano. Matũnengie masaa 48, na nithyĩ twaaĩle kwĩvanga ũndũ tũkuma kũu. Nĩtweekie ũu na twathi ĩmwe kwa ĩmwe ovisinĩ wa ũvonge wa Nigeria, vala twanengiwe ianda ingĩ.

Natũmiwe ũtũinĩ wĩtawa Orisunbare wĩ Nigeria, vala natanĩie kũtavanyʼa na kũmanyĩsya andũ Mbivilia nĩ na kakundi kanini ka atavanyʼa ala mekalaa vo. Ĩndĩ ĩtina wa myei thanthatũ, ovisi wa ũvonge nĩwangũlilye nĩsyoke ĩngĩ Niger nĩ weka. Mbeenĩ, nĩnasengʼie mũno na naĩ na wia mwingĩ, ĩndĩ naĩ na mea ma kũkomana na ana-a-asa ma Niger ĩngĩ!

Kwoou nĩnasyokie Niamey, Niger. Ũnĩ wake, mũkũni ũmwe wa viasala waumĩte Nigeria nĩwamanyie naĩ Ngũsĩ na ambĩĩa kũngũlya makũlyo ma Mbivilia. Nĩtwambĩĩie kwĩmanyĩsya, na yĩla waekie kũnywʼa sikala na ũthengi, nĩwavatisiwe. Ĩtina, nĩnatanĩie kũtavanyʼa na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma isio syĩ kĩvathũkanyʼo sya Niger, na kwĩyonea ũndũ myakanĩ ĩsu yonthe andũ angĩ aingĩ meetĩkĩlile ũwʼo. Ndivika kũu ya mbee, kwaĩ Ngũsĩ 31, ĩndĩ ndyuma kwʼo, syaĩ 69.

“TŨYĨSĨ ŨNDŨ WĨA WA ŨSUMBĨ ŨENDEEE GUINEA”

Mweinĩ wa 12, 1977, nĩnasyokie Nigeria ngamanyĩwʼe. Ĩtina wa kũmanyĩwʼa kwa ĩvinda ya syumwa itatũ, mũvangĩthya wa Kamitii ya Ovisi wa Ũvonge wĩtawa Malcolm Vigo, nĩwanengie valũa watũmĩtwe nĩ ana-a-asa ma ovisi wa ũvonge wa Sierra Leone. Ana-a-asa asu mamanthaa mwana-a-asa vainia ũte na mathĩna ma mwĩĩ, ũtatwaanĩte, na ũneenaa kĩthyomo kya Kĩsũngũ na French nĩ kana atũmwe ta mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko nthĩ ya Guinea. Mwana-a-asa Vigo ambĩie kana namanyĩawʼa nĩ kana nĩkwatĩĩe kĩanda kĩu. O na nĩwambeleisye nesa kana kĩyaĩ kĩanda kĩ laisi. Ambĩie, “Sũanĩa mũno ũtanamba kwĩtĩkĩla.” Nakwa namũsũngĩie ũũ vau kwa vau: “Nũndũ Yeova nĩwe ũndũmĩte, nĩngũthi.”

Nĩnoosie ndeke nathi nthĩ ya Sierra Leone, vala nakomanie na ana-a-asa ma ovisi wa ũvonge. Mwana-a-asa ũmwe waĩ kamitiinĩ ya ovisi ũsu ambĩie, “Tũyĩsĩ ũndũ wĩa wa Ũsumbĩ ũendeee Guinea.” O na kũtwʼĩka ovisi wa ũvonge wa Sierra Leone nĩwʼo waũngamĩe wĩa wa kũtavanyʼa nthĩ mũtũi ya Guinea, ithokoo sya kĩ-siasa ila syaendeee nthĩ ĩsu nĩsyatumĩte matamanya ũvoo wa atavanyʼa kũu. Na o na kũtwʼĩka nĩmatatĩte mavinda kauta kũtũma mwana-a-asa akathokee ana-a-asa ma kũu, nĩvaemelete. Kwoou nĩnakũlilwʼe nĩthi nginya taoninĩ nene ya Guinea yĩtawa Conakry, na nditata kwĩtya silikalĩ mwanya wa kwĩkala kũu.

Yĩla navikie Conakry, nĩnaendie kwona ovisa ũla wathĩnĩkĩaa laiaa ma Nigeria ovisinĩ kwake. Nĩnamũtavisye wendi mwingĩ ũla naĩ nawʼo wa kũtavanyʼa nthĩ ĩsu. Ambĩsũvie ndikekale kũu nũndũ naĩ mũisyonĩ wa kũkwatwa kana kũũmĩwʼa. Ambĩie, “Syoka Nigeria ũkatavanyʼe kũu,” nakwa namũsũngĩie, “Nĩndwʼĩte vyũ kwĩkala kũũ.” Kwoou nĩwaandĩkie valũa akũlĩtye mũnene ũla wathĩnĩkĩaa ala meũlika nthĩ ya Guinea andetheesye, nake mũnene ũsu nĩwandetheeisye.

Kavinda kakuvĩ ĩtina wa ũu, nĩnasyokie ovisinĩ wa ũvonge wa Sierra Leone na naelesya ana-a-asa ũtwi wa mũnene ũsu. Mwa matanie mũno meewʼa ũndũ Yeova waathimĩte kyalo kyakwa! Silikalĩ nĩyambĩtĩkĩlĩtye kwĩkala Guinea!

Kuma 1978 nginya 1989, naĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko Guinea, Sierra Leone, na naĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko wa kũtetheesya nthĩ ya Liberia. Mbeenĩ, natindĩaa kũwaanga. Kĩu kyakothaa kwĩkĩka nathi isionĩ syĩ vaasa na taoni. Ĩndĩ ana-a-asa nĩmeekĩaa kĩthito mandwae sivitalĩ.

Ĩvinda yĩmwe, nĩnakwatiwe nĩ ndetema nthũku mũno na mĩnyoo. Yĩla nesie kũvoa, nĩnamanyie kana ana-a-asa maĩ mambĩĩe kũkũlanyʼa vala meũnthika! Ĩndĩ o na kũtwʼĩka nĩnakwatiwe nĩ maũndũ asu, ndyaasũanĩa nongi kũtia ianda syakwa. Ndi na nzika kana no Ngai e weka ũtonya kũtũnenga ũsũvĩo wa wʼo nũndũ o na tũkakwʼa, no atũthayũũkye.

NĨ NA KĨVETI KYAKWA NĨTWAMWĨKWATISYE YEOVA

Twĩ 1988, nĩnakomanie na mwĩĩtu-a-asa vainia wĩ wĩnyivyo mwingĩ na wendete maũndũ ma kĩ-veva wĩtawa Dorcas. Nĩtwatwaanie na twaendeea na wĩa wa kũthyũlũlũka. Myakanĩ ĩsu nĩnonete ũndũ wĩkĩĩte kĩthito kĩandanĩ kitũ na ũndũ wĩyĩimaa maũndũ maingĩ kwondũ wa Yeova. Twĩ ithyelĩ nĩtwatembeaa kĩlomita 25 (maili 15) tũkuĩte mĩio, kuma kĩkundi kĩmwe kũthi kĩngĩ. Yĩla tũũthi ikundinĩ syĩ vaasanga, twaendaa na kĩla o tũũkwata twĩsĩle lelũnĩ syusĩe ndaka na maima.

Dorcas e ũkũmbaũ mwingĩ mũno. Kwa ngelekanyʼo, ve mavinda twaingaa mbũsĩ syĩ na ingʼangʼi. Mũthenya ũmwe twĩ kyalonĩ kya mĩthenya ĩtano, kĩao kya mĩtĩ kĩla kyaĩ ũsĩnĩ ũmwe kyaĩ kĩtũlĩku na kwoou twainga tũtũmĩĩte ĩtalũ. Yĩla Dorcas wookĩlile aume ĩtalũnĩ yĩu, nĩwasovokie kĩwʼũnĩ. Vai ũmwe witũ weesĩ kũthambĩa na ũsĩ ũsu waĩ na ingʼangʼi. Ĩndĩ ve aũme ma mũika malikile mamumya. Nĩtwaotie ĩũlũ wa ũndũ ũsu kwa ĩvinda, ĩndĩ tũyaatia kĩanda kitũ.

Mwambĩĩonĩ wa 1992, nĩtwasengʼie kũmanya kana Dorcas nĩ mũito. Wʼo ũũ nĩwʼo waĩ mũthya wa ũthũkũmi witũ wa ĩvinda yonthe? Tweetavisye, “Yeova nũtũnengie mũthĩnzĩo!” Kwoou nĩtwatwie kwĩta kelĩtu kaitũ Jahgift (ĩsyĩtwa yĩu yonanasya “mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova”). Myaka ĩna ĩtina wa ũu, kamwana kaitũ, Eric, nĩkasyaiwe. Syana sitũ syĩthĩĩtwe syĩ mĩthĩnzĩo kuma kwa Yeova. Jahgift nĩwathũkũmie kwa kavinda ovisinĩ wa ũalyũli wĩ Conakry, nake Eric nĩ mũtetheesya wa kĩkundi.

O na kau ĩtina Dorcas nĩwesie kũũngamya ũvainia wa mwanya, nĩwaendeeie na ũvainia wa kĩla ĩvinda o aiea twana twitũ. Yeova nĩwandetheeisye naendeea na ũthũkũmi wa mwanya wa ĩvinda yonthe. Ĩtina wa syana sitũ kwĩana, Dorcas nĩwasyokeie ũvainia wa mwanya. Yu twĩ amisonalĩ Conakry.

YEOVA NĨWE ŨNENGANAE ŨSŨVĨO WA WʼO

Mavinda onthe nĩnĩendaa vala Yeova wandũma. Nĩ na kĩveti kyakwa nĩtwonete aitũsũvĩa na kũtũathima mavinda maingĩ. Kũmwĩkwatya Yeova nĩkũtumĩte tũtathĩnĩka kĩlĩko mũno ta andũ ala mekwatasya syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ. Nĩtwĩyoneete ithyĩ ene kana ũla wĩthĩawa na ũsũvĩo wa wʼo nĩ “Ngai wa ũtangĩĩo witũ,” Yeova. (1 Mav. 16:35) Nĩ na mũĩkĩĩo kana onthe ala mamwĩkwatasya “[makoovanĩwʼa] kyovenĩ kya thayũ vamwe na Yeova.”—1 Sam. 25:29.