“Andũ Mate Asomu na Mate Nguma”

1, 2. Vetelo na Yoana meekie kyama kĩva vakuvĩ na mũomo wa ĩkalũ?

MŨTHENYA ũmwe, Vetelo na Yoana maendete ĩkalũnĩ. Twaĩ masaa ma mũthenya syũa yĩ ĩvyũ vyũ, na kwaĩ andũ angĩ aingĩ o namo maendete ĩkalũnĩ. Amwe moo maĩ Ayuti ala malũmĩtye mũĩkĩĩo woo, na angĩ maĩ amanyĩwʼa ma Klĩsto. “Ĩsaa ya mboya” nĩyathengeee.a (Meko 2:46; 3:1) Yu Vetelo na Yoana masianĩtye na mũomo wa ĩkalũ ũla weetawa Mwanakavye. Kwaĩ na kelele mwingĩ wa matuu ma andũ maendeee kũlika ĩkalũnĩ maiea ngewa. Yu kwavindĩĩsya katĩkatĩ wa kelele ũsu Vetelo na Yoana mayĩwʼa wasya wa mũndũũme waĩ mwonzu mamutha kuma kũsyawa aendeee kwĩtya ũtethyo.—Meko 3:2; 4:22.

² Vetelo na Yoana nĩmaendeeie kũthengeea vala mũvoyi ũsu wekalĩte, vakuvĩ na mũomo wa ĩkalũ, aendeee kũtũngĩlĩĩla ĩngĩ na ĩngĩ ndeto ila watũmĩaa kũvoya mbesa. Atũmwa asu mavika vala mũndũũme ũsu waĩ nĩmaũngamie, na no nginya ethĩwe asũanĩie kana nĩmatonya kũmũnenga kĩndũ. Ĩndĩ Vetelo amwĩie atĩĩ: “Vetha kana thaavu, nyie ndi nasyo, ĩndĩ kĩla nĩ nakyo nĩkyo ngũũnenga. Ĩsyĩtwanĩ ya Yesũ Klĩsto Mũnasaleti, ũkĩla ũthi!” Kwavindĩĩsya ũndũ ĩkomano yĩla yaĩ vau yasengʼie yĩla yoonie Vetelo akwata mũndũũme ũsu kwʼoko na amũkĩlya! Kwa ĩvinda ya mbee, mũndũũme ũsu nĩwookĩlile na aũngama na maaũ make! (Meko 3:6, 7) Na we wĩona mũndũũme ũsu ta weewie ata yĩla wasyaisye maaũ make, ala waĩ anavowʼa, na ĩndĩ ambĩĩa kũtambya kwa ĩvinda ya mbee thayũnĩ wake? Atanie nginya ambĩĩa kũtũlĩla kũũ na kũũ aimũtaĩa Ngai na wasya mũnene!

3. Nĩ mũthĩnzĩo wĩva wa vata mũno mũndũũme ũla waĩ mwonzu mamutha vamwe na ala maĩ ĩkomanonĩ makwatie?

³ Kwavindĩĩsya andũ ala maĩ ĩkomanonĩ yĩu masembete vala Vetelo na Yoana maũngamĩte valandanĩ wa Solomoni. Valandanĩ ũũ novo Yesũ waũngye ĩvindanĩ ĩvĩtu aimanyĩsya. Na Vetelo e vau, nĩwamatavisye ũndũ wa vata ũkonanĩtye na kyama kĩu kyaĩ kĩneekĩka. (Yoa. 10:23) Kĩla Vetelo watavisye ĩkomano yĩu na mũndũũme ũsu waĩ anavowʼa kwa nzĩa ya kyama, kyaĩ kya vata o na kwĩ vetha na thaavu. Mũndũũme ũsu vamwe na ala maĩ ĩkomanonĩ, maĩ makwate mũthĩnzĩo wa vata mũno kwĩ o kũvowʼa kwa nzĩa ya kyama. Nĩmakwatie mwanya wa kwĩlila, kũekewa naĩ syoo, na maitwʼĩka aatĩĩi ma Yesũ Klĩsto, ũla Yeova ũnyuvĩte ‘anengane thayũ.’—Meko 3:15.

4. (a) Kũvowʼa kwa ũla mũndũũme kwa nzĩa ya kyama kwaumĩlilye ngusanĩsyo syĩva? (b) Twĩsũngĩa makũlyo meva elĩ?

⁴ Ũsu waĩ mũthenya mũseo ta kĩ! Mũndũ ũmwe aĩ anavowʼa kĩ-mwĩĩ ũkethĩa no ekinyie na maaũ make. Na ve angĩ ngili mbingĩ maĩ manakwata mwanya wa kũvowʼa kĩ-veva nĩ kana methĩwe matonya kũkinyĩlaa nzĩanĩ ĩla Ngai wendaa. (Ako. 1:9, 10) O na vailye ũu, maũndũ ala meekĩkie mũthenya ũsu, nĩmatumie kwĩthĩwa na ngusanĩsyo katĩ wa andũ ala maĩ aatĩĩi aĩkĩĩku ma Klĩsto, na andũ ala maĩ na ũkũmũ. Ala maĩ na ũkũmũ nĩmatataa kũsiĩĩa aatĩĩi ma Klĩsto maikeanĩsye mwĩao ũla manengetwe nĩ Yesũ, wa kũtavanyʼa ũvoo wa Ũsumbĩ. (Meko 1:8) Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ twavindĩĩsya nzĩa ila Vetelo na Yoana matũmĩie kũthĩnĩkĩa ũndũ ũsu, na ũndũ meekie ũu, o na kau moonekaa me “andũ mate asomu na mate nguma”?b (Meko 4:13) Na tũtonya ata kũatĩĩa ngelekanyʼo yoo na ya amanyĩwʼa ala angĩ yĩla tũũvĩngwa?

Ti kwa “Vinya Witũ” (Meko 3:11-26)

5. Twĩĩmanyĩsya kyaũ twavindĩĩsya ũndũ Vetelo waneenie na ĩkomano?

⁵ Vetelo na Yoana nĩmeesĩ kana ĩkomanonĩ yĩu nĩvatonya kwĩthĩwa ve amwe katĩ wa ala maisye Yesũ oawe. (Mko. 15:8-15; Meko 3:13-15) Kwavindĩĩsya ũkũmbaũ ũla Vetelo woonanisye yĩla wawetie ateũkĩa kĩndũ, kana ũla mũndũũme waĩ mwonzu mamutha avoiwʼe ĩsyĩtwanĩ ya Yesũ. Vetelo ndaaiĩa ndeto. Ĩndĩ aneenie ũwʼo ateũvithanyʼa. Amatavisye sanzũ kana nĩmo matumĩte Klĩsto oawa. Ĩndĩ ndaĩ na ũthũ na andũ asu. Na kĩtumi nũndũ meekie ũu nũndũ wa “kũlea kũmanya.” (Meko 3:17) Aneenie namo aimesũva ta ana-a-ĩthe make. Na kĩla waneeneie mũno nĩ maũndũ maseo ĩũlũ wa ũvoo wa Ũsumbĩ. Meelila na maimũĩkĩĩa Klĩsto, maĩ makwate “ũvuũkyo” kuma kwa Yeova. (Meko 3:19) O naitũ nĩtwaĩle kũtavanyʼa twĩ na ũkũmbaũ na tũteũvithanyʼa kĩndũ, ĩũlũ wa ũsilĩlo wa Ngai ũla ũkĩte. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩtwaĩle kũtata mũno tũikethĩwe twĩ akalĩ kana kũneena na andũ ta tũũmasilĩla. Vandũ va ũu, twaĩle kũmona ala tũũmatavya ũvoo ta andũ matonya kwĩka maendeeo na maitwʼĩka ana-a-asa maitũ. Na o ta Vetelo, twaĩle kũneeneaa mũno maũndũ maseo ĩũlũ wa Ũsumbĩ.

6. Vetelo na Yoana moonanisye ata kana maĩ andũ me wĩnyivyo?

⁶ Atũmwa ma Yesũ maĩ aũme me wĩnyivyo. Mayaaenda kũnengwa nguma nũndũ wa syama ila meekaa. Vetelo eeie ĩkomano atĩĩ: “Nĩkĩ mũtũsyaĩĩsye ta twatuma mũndũ ũũ ambĩĩa kũthi nũndũ wa vinya witũ kana kĩkĩo kitũ kwa Ngai?” (Meko 3:12) Vetelo na atũmwa ala angĩ nĩmeesĩ nesa kana ũndũ o na wĩva mũseo ũla meanĩasya ũthũkũminĩ woo, mawĩanĩasya kwa vinya wa Ngai, ti kwa ũtonyi woo ene. Na nũndũ wa ũu, nĩmamũtaĩaa Yeova na Yesũ menyivĩtye nũndũ wa maũndũ ala meanĩasya.

7, 8. (a) Nĩ mũthĩnzĩo wĩva tũtonya kũnenga andũ? (b) Watho wa “kũtũngĩĩwa kwa syĩndũ syonthe” ũendeee kwĩanĩwʼa ata ũmũnthĩ?

⁷ O naitũ nĩtwaĩle kwĩthĩwa na wĩnyivyo yĩla tũũtavanyʼa ũvoo wa Ũsumbĩ. Ũmũnthĩ, veva wa Ngai ndũnengae Aklĩsto vinya wa kũvosya andũ kwa nzĩa ya kyama. O na ũu wĩ o vo, no tũtetheesye andũ mamũĩkĩĩe Ngai na Klĩsto na maikwata mũthĩnzĩo o ta ũla Vetelo watetheeisye angĩ makwate, nawʼo nĩ mwanya wa kũekewa naĩ syoo na kũkwata ũvuũkyo ũla umaa kwa Yeova. Kĩla mwaka, andũ ngili maana maingĩ nĩmetĩkĩlaa mũthĩnzĩo ũsu thayũnĩ woo na maitwʼĩka amanyĩwʼa ma Klĩsto avatise.

⁸ Vate nzika tũtwĩe ĩvindanĩ yĩla Vetelo wawetie ya “kũtũngĩĩwa kwa syĩndũ syonthe.” Nĩ kana ndeto ila “Ngai waneenie kwĩsĩla kanywʼa wa athani make ma tene atheu” ianĩe, mbee, Ũsumbĩ wa Ngai nĩwongamiwʼe ĩtunĩ mwakanĩ wa 1914. (Meko 3:21; Sav. 110:1-3; Nda. 4:16, 17) Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, Klĩsto nĩwambĩĩie kũtongoesya wĩa wa kũtũngĩĩa ũthaithi wa wʼo vaa ĩũlũ wa nthĩ. Nũndũ wa ũu, andũ milioni mbingĩ nĩmokĩte ũthaithinĩ wa wʼo, na maketĩkĩla kũtongoewʼa nĩ Ũsumbĩ wa Ngai. Nĩmaumĩtye mwĩkalĩle woo wa tene, ũla waĩ mũthũku na “[makevwʼĩka] mwĩkalĩle mweũ ũla woombiwe kwosana na kwenda kwa Ngai.” (Aev. 4:22-24) O tondũ veva wa Ngai watetheeisye kũvosya ũla mũndũũme waĩ mwonzu mamutha, o nawʼo wĩa ũũ wĩanĩawʼa kwa ũtonyi wa veva wa Ngai, ĩndĩ ti kwa vinya wa mũndũ. O ta Vetelo, nĩtwaĩle kwĩthĩwa na ũkũmbaũ na tũitũmĩa Ndeto ya Ngai nesa yĩla tũũmanyĩsya angĩ. Ũndũ o na wĩva mũseo ũla tũtonya kwĩanĩsya ũmũnthĩ tũitetheesya andũ matwʼĩke amanyĩwʼa ma Klĩsto, tũwĩanĩasya o kwa vinya wa Ngai, ĩndĩ ti kwa ũtonyi witũ.

“Tũitonya Kũeka Kũneena” (Meko 4:1-22)

9-11. (a) Atongoi Ayuti meekie ata meewʼa ũvoo ũla Vetelo na Yoana matavanasya? (b) Atũmwa matwʼĩte kwĩka ata?

⁹ Ĩkomano nĩyambĩĩie kũtũmbũũthana ĩtina wa kwĩwʼa ndeto sya Vetelo na kwona ũla mũndũ waĩ anavowʼa aitũlĩlanga kũũ na kũũ aineena na wasya mũnene. Ĩkalũnĩ yĩu nĩveethĩawa na kavuteni, ũla weethĩawa e mũndũũme ũnyuvĩtwe kũĩkĩĩthasya kana ve na mũuo ĩkalũnĩ, na vaĩ na anene ma athembi. Yĩla meewie nduuthĩ isu, nĩmaumaalile masisye kĩla kĩendeee. Nĩvatonyeka aũme asu makethĩwa maĩ Asatukai, ala maĩ andũ athwii na maĩ na ũkũmũ mwingĩ wa kĩ-siasa. Nĩmo maĩkĩĩthasya kana kwĩ mũuo katĩ wa Ayuti na Alomi, na nĩmaleanaa na mĩao ya Kĩyuti ĩla yaseũvĩtwʼe nĩ andũ na yendetwe mũno nĩ Avalisi. Na eka ũu, mayaĩkĩĩaa ũthayũũkyo.c Kwoou no nginya methĩwe mathatie mũno yĩla meethĩie Vetelo na Yoana maimanyĩsya ĩkalũnĩ me na ũkũmbaũ kana Yesũ nĩwathayũũkĩtwʼe!

¹⁰ Andũ ala mamavĩngaa Vetelo na Yoana nĩmathatie mũno nginya mamekya yela, na mũthenya ũla waatĩĩe mamatwaa mbee wa koti mũnene wa Ayuti. Atongoi ala meeyandatũaa nũndũ wa ũkũmũ woo moonaa Vetelo na Yoana me “andũ mate asomu na mate nguma.” Na kwoou mayoonaa maĩle kũmanyĩsya ĩkalũnĩ. Mayaĩ maathi sukulu o na ĩmwe ya kũmanyĩsya maũndũ ma ndĩni. Ĩndĩ maneenie na ũkũmbaũ na kwa nzĩa ĩkũeleeka nesa nginya o na asili ala maĩ kotinĩ masengʼa mũno. Nĩ kyaũ kyatetheeasya Vetelo na Yoana kwĩthĩwa me aneeni aseo? Kĩtumi kĩmwe nĩ kana ‘meethĩawa vamwe na Yesũ.’ (Meko 4:13) Kĩvathũkanyʼo na aandĩki, Vwana woo amanyĩasya na ũkũmũ wa wʼo.—Mt. 7:28, 29.

¹¹ Koti nĩwaumisye mwĩao atũmwa maeke kũtavanyʼa. Ĩvindanĩ yĩu, mĩao ya koti nĩyanengetwe ndaĩa mũno. Vaĩ vanavĩta o syumwa mbũthũ kuma koti ũsu watwʼa kana Yesũ “aĩle kũawa.” (Mt. 26:59-66) Ĩndĩ kĩu kĩyaatuma Vetelo na Yoana makĩa. Nĩmaũngamie mbee wa aũme asu maĩ athwii, maĩ asomu, na meethukĩĩawʼa mũno nĩ andũ; na ĩndĩ kwa ndaĩa, ĩndĩ me na ũkũmbaũ, masya atĩĩ: “Ethĩwa nĩ ũndũ waĩlĩte methonĩ ma Ngai kũmwĩthukĩĩsya inywʼĩ vandũ va kũmwĩthukĩĩsya Ngai, twʼai inywʼĩ ene. Ĩndĩ ithyĩ, tũitonya kũeka kũneena ĩũlũ wa maũndũ ala twonete na kwĩwʼa.”—Meko 4:19, 20.

12. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũneenae twĩ na ũkũmbaũ na tũte na nzika ĩũlũ wa kĩla tũũneena?

¹² We nĩwonanasya ũkũmbaũ ta ũla woonaniwʼe nĩ atũmwa asu? We wĩwʼaa ata wakwata mwanya wa kumĩsya ũkũsĩ andũ ala athwii, asomu, kana me ũkũmũ kĩsionĩ kyenyu? Nao nata ethĩwa andũ ma mũsyĩ, ala mũsomaa ĩmwe, kana ala mũthũkũmaa ĩmwe, nĩmaũthekeeaa nũndũ wa mũĩkĩĩo waku? Nĩmatumaa ũlikwa nĩ wia? Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, no ũkĩlye vinya wia ũsu. Yĩla Yesũ waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ, nĩwamanyĩisye atũmwa make ũndũ matonya kũtetea mũĩkĩĩo woo me na ũkũmbaũ na ndaĩa. (Mt. 10:11-18) Ĩtina wa kũthayũũkwʼa, Yesũ nĩwathie amanyĩwʼa make kana akeethĩawa namo “mĩthenya yonthe nginya mũminũkĩlyo wa ĩvinda yĩĩ.” (Mt. 28:20) “Ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ,” ĩtongoewʼe nĩ Yesũ, nĩtũmanyĩasya ũndũ tũtonya kũtetea mũĩkĩĩo witũ. (Mt. 24:45-47; 1 Vet. 3:15) Yĩkaa ũu kwĩsĩla momanyĩsyo ala tũkwataa maũmbanonĩ ma kĩkundi, ta ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto na Wĩa wa Kũtavanyʼa, na ala tũkwataa syĩndũnĩ ila twĩ nasyo sya kũsoma, ta kĩlungu kĩla kĩthĩawa kĩsesenĩ kya jw.org kĩ na kyongo, “Mosũngĩo ma Makũlyo ma Mbivilia.” We nũtũmĩaa nesa myanya ĩsu tũkwataa ya kũmanyĩwʼa? Ethĩwa nĩwĩkaa ũu, nũkũendeea kwĩthĩwa na ũkũmbaũ na mũĩkĩĩo waku ũilũlũmĩĩla. Na o ta atũmwa, ndũketĩkĩlye kĩndũ o na kĩva kĩũsiĩĩe kũneena ĩũlũ wa maũndũ ma wʼo ala wĩyoneete na ũkewʼa kuma Maandĩkonĩ.

“Mamũkĩlĩlya Ngai Mawasya Moo” (Meko 4:23-31)

13, 14. Twaĩle kwĩka ata twavĩngwa, na nĩkĩ?

¹³ Ĩtina wa kũlekwʼa kuma yela oou, Vetelo na Yoana nĩmakomanie na Aklĩsto ala angĩ kĩkundinĩ. Me vamwe, ‘nĩmamũkĩlĩilye Ngai mawasya moo,’ na mamũvoya amanenge ũkũmbaũ wa kũendeea kũtavanyʼa. (Meko 4:24) Vetelo nĩweesĩ kana nĩ ũndũ wa ũtumanu kwĩkwatya ũtonyi wake mwene ayenda kwĩka kwenda kwa Ngai. Syumwa kauta mbĩtu, eewʼaa eyĩĩkĩĩe mũno nginya eea Yesũ atĩĩ: “O na kau ala angĩ makalulutĩka nũndũ waku, nyie ndikalulutĩka!” Ĩndĩ o tondũ Yesũ waathanĩte, o na vatavĩtĩte ĩvinda, kũkĩa andũ nĩkwatumie Vetelo amũkaĩa Yesũ, ũla waĩ mũnyanya na mwalimũ wake. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Vetelo nĩweemanyĩisye kumana na mavĩtyo make.—Mt. 26:33, 34, 69-75.

¹⁴ Kwĩthĩwa na ũtwi mũlũmu kwʼoka kũitoetye kwĩanĩsya kĩanda kyaku wĩ ngũsĩ ya Klĩsto. Yĩla avĩnganĩsya matata kũthingithya mũĩkĩĩo waku kana maũsiĩĩa ndũkatavanyʼe, atĩĩaa ngelekanyʼo ya Vetelo na Yoana. Mũvoyae Yeova aũnenge vinya. Manthaa ũtethyo kĩkundinĩ. Eleasya atumĩa kana Aklĩsto angĩ aimu ĩũlũ wa mawetu ala ũkomanaa namo. Na kĩtumi nũndũ mboya sya angĩ no itethye mũno.—Aev. 6:18; Yak. 5:16.

15. Nĩ ngelekanyʼo yĩva ĩtonya kũkwĩkĩa vinya ethĩwa ve ĩvinda waekete kũtavanyʼa?

¹⁵ Ethĩwa ve ĩvinda wakomanie na maũndũ meũtata mũĩkĩĩo waku nginya ũu watuma ũeka kũtavanyʼa kwa kavinda, ndũkakwʼe ngoo. Lilikana kana o namo atũmwa onthe nĩmaekie kũtavanyʼa kwa kavinda ĩtina wa kĩkwʼũ kya Yesũ, ĩndĩ masyokea na mĩtũkĩ ũthũkũmi woo ĩngĩ. (Mt. 26:56; 28:10, 16-20) Vandũ va kũeka mavĩtyo ala weekie tene matume ũkwʼa ngoo, wĩona ata ũkalilikanaa ũndũ maũndũ asu maũtethetye na ũitũmĩa maũndũ ala weemanyĩisye kũtetheesya angĩ na ũilũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo woo?

16, 17. Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ĩla mboya aatĩĩi ma Klĩsto mavoyie me Yelusaleme?

¹⁶ Twaĩle kũvoya kyaũ yĩla tũũthĩnwʼa nĩ andũ ala me na ũkũmũ? Amanyĩwʼa ma Yesũ mayaavoya nĩ kana maikakwatwe nĩ matatwa. Ĩndĩ nĩmalilikanaa ndeto sya Yesũ yĩla wamatavisye atĩĩ: “Ethĩwa nĩmanthĩnisye, o nenyu makamũthĩnyʼa.” (Yoa. 15:20) Amanyĩwʼa asu ma Yesũ aĩkĩĩku meekie kũmũkũlya Yeova ‘asisye’ motĩsyo ma avĩnganĩsya asu. (Meko 4:29) Mayeesũanĩaa o mo ene na mathĩna ala mamakwatĩte. Vandũ va ũu, nĩmalilikanaa kana kũthĩnwʼa kwoo kwaĩ kwĩanĩwʼa kwa wathani. Nĩmeesĩ kana o tondũ Yesũ wamamanyĩĩtye kũvoya, kwenda kwa Ngai kwaĩ ‘kwĩkwe kũũ nthĩ,’ o na asumbĩ ma andũ masya ata.—Mt. 6:9, 10.

¹⁷ Nũndũ amanyĩwʼa ma Yesũ nĩmendaa mũno kwĩka kwenda kwa Ngai, mamũvoyie Yeova atĩĩ: “[Nenga] ngombo syaku ũtonyi wa kũendeea kũneena ndeto yaku na ũkũmbaũ wʼonthe.” Vau kwa vau, Yeova nĩwamasũngĩie. “Vala moombanĩe [nĩvathingithiwʼe], na onthe mausũwa nĩ veva mũtheu na maneena ndeto ya Ngai me na ũkũmbaũ.” (Meko 4:29-31) Vai kĩndũ kana mũndũ o na ũmwe ũtonya kũsiĩĩa kwenda kwa Ngai kũyĩkĩka. (Isa. 55:11) O na ethĩwa nĩ ũndũ ũitavĩte ata, o na ethĩwa nĩ mũmaitha wĩanyʼa vinya ata, twookĩlya wasya witũ tũmwĩkaĩle Ngai mboyanĩ, vate nzika akatũnengae vinya wa kũendeea kũneena ndeto yake twĩ na ũkũmbaũ.

Kũmya Ũtalo Mbee wa “Ngai, Ĩndĩ Ti Andũ” (Meko 4:32–5:11)

18. Aklĩsto ala maĩ kĩkundinĩ kya Yelusaleme matethanasya kwa nzĩa syĩva?

¹⁸ Ĩtina wa ĩvinda, kĩkundi kĩu kyaĩ kĩnaambĩĩwʼa Yelusaleme nĩkyaendeeie kwĩana, na ũtalo wa ala maĩ vo wongeleka wavika mbee wa 5,000.d O na kau maeewe kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo, amanyĩwʼa asu maĩ na “ngoo ĩmwe.” Nĩmalũmanĩtye vyũ kĩlĩkonĩ kĩmwe na kĩsũanĩonĩ kĩmwe. (Meko 4:32; 1 Ako. 1:10) Ĩndĩ ve maũndũ angĩ amanyĩwʼa asu meekie eka o kũmũvoya Yeova aathime kĩthito kyoo. Nĩmekĩanaa vinya kĩ-veva, na o na makatethanyʼa kĩ-mwĩĩ yĩla veethĩwa vata. (1 Yoa. 3:16-18) Kwa ngelekanyʼo, mũmanyĩwʼa ũmwe weetawa Yosevu, ũla atũmwa mamwĩtaa Valanava, nĩwathooisye kĩsio kya mũũnda wake, na aumya mbesa syonthe ila wathooisye itetheesye ala maumĩte isionĩ sya vaasa mekalange Yelusaleme kwa kavinda, nĩ kana memanyĩsye mũnango ĩũlũ wa mũĩkĩĩo woo mweũ.

19. Nĩkĩ Yeova wooaie Anania na Savaila?

¹⁹ O namo Anania na Savaila nĩmathooisye kĩsio kya mũũnda woo na maumya mũvothi. Ĩndĩ nĩmakenganie kana manengane mbesa syonthe ila maĩviwe o na kau ũwʼo nĩ kana ‘nĩmavithĩte mbesa imwe.’ (Meko 5:2) Yeova nĩwamoaie, na ndaamoaa atĩ nũndũ mbesa ila maumisye syaĩ nini; ĩndĩ nũndũ kĩeleelo kyoo kya kumya kyaĩ kĩthũku na maĩ akengani. “[Mamũkengete] Ngai, ĩndĩ ti andũ.” (Meko 5:4) O ta anganganyʼa ala Yesũ wakanisye ĩngĩ na ĩngĩ, Anania na Savaila nĩmendeeawʼa mũno nĩ kũkumwʼa nĩ andũ kwĩ kwĩtĩkĩlwa nĩ Ngai.—Mt. 6:1-3.

20. Tweemanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kũmũnenga Yeova na ũlau?

²⁰ O tondũ amanyĩwʼa aĩkĩĩku ma ĩvindanĩ ya atũmwa ala maĩ Yelusaleme maumasya mĩvothi yoo na ũlau, Ngũsĩ milioni mbingĩ ĩvindanĩ yĩĩ, nĩsyumasya mĩvothi na ngoo ya kwenda nĩ kana itetheesye wĩanĩ wa kũtavanyʼa ũla ũendeee ĩũlũ wa nthĩ yonthe. Kwoou vaiĩ mũndũ ũlasimĩthawʼa kumya ĩvinda yake kana mbesa syake, nĩ kana akwate mbau wĩa ũũ. O nake Yeova ndendaa tũmũthũkũme tũte kwenda kana kwa kũthingʼĩĩwʼa. (2 Ako. 9:7) Yĩla twoonanyʼa ũlau, Yeova ndendeeawʼa nĩ wingĩ wa kĩla twaumya, ĩndĩ endeeawʼa mũno nĩ kĩla kĩũtũsukuma kwĩka ũu. (Mko. 12:41-44) Kĩvathũkanyʼo na Anania na Savaila, tũyaĩlĩte o na vanini kũmũthũkũma Ngai nĩ kana twĩyĩune kana twĩmanthĩe nguma. Vandũ va ũu, O ta Vetelo, Yoana, na Valanava, ekai mavinda onthe tũmũthũkũmae Yeova nũndũ nĩtũmwendete Ngai waitũ kuma ngoonĩ, na nĩtwendete atũi maitũ.—Mt. 22:37-40.