Ngai ‘Nĩeanĩsye Mosũanĩo Maku Onthe’

1. Nĩ ũtwi wĩva kĩla mũndũ wa mũika waĩle kwĩka, na nĩkĩ ũtaĩle kũmakwʼa mũno nĩ ũndũ ũsu? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

INYWʼĨ andũ ma mũika, nĩmwĩsĩ nesa vyũ kana mũndũ atanamba kwambĩĩa kyalo, nũseo akasũanĩa nesa vyũ vala ũendete. Wamina kũsyawa nĩ ta wĩthĩawa wĩ na kyalo kĩasa kĩ mbee waku, na ĩvinda yĩla ĩseo vyũ ya kũvangĩĩa kyalo kyaku nĩ ĩla wĩ wa mũika. Ti ũndũ wĩ laisi kũvangĩĩa kĩla waĩle kwĩka thayũnĩ waku. Kelĩtu kamwe ketawa Heather kaĩtye: “Wĩwʼaa wia mũno wasũanĩa ũndũ ũsu. Wĩthĩawa wĩ ũtwi mũito ũkonetye thayũ waku wʼonthe.” Ĩndĩ osai vinya. Yeova eĩte andũ make atĩĩ: “Ndũkateve, nũndũ nyie nĩ Ngai waku; ngakwĩkĩa vinya; ĩĩ, ngakũtethya.”—Isa. 41:10.

2. Wĩsĩ ata kana Yeova eenda wĩyĩkĩe motwi matonya kũtuma wĩkala wĩ mũtanu?

² Yeova nũmwĩkĩaa vinya mwĩthĩwe mwĩ oĩ mũivangĩĩa ũndũ mũũtũmĩa thayũ wenyu. (Mũta. 12:1; Mt. 6:20) Endaa mwĩkale mwĩ atanu. Ũmanyaa ũu wasũanĩa ĩũlũ wa syĩndũ imwe ũtũnengete tũtanĩe, ta tũwasya tũseo, mĩsamo yĩ mũyo, na syĩndũ nzeo sya kwĩloela. O na ĩngĩ kwasũanĩa ũndũ ũtũsũvĩaa na akatũmanyĩsya nzĩa ĩla nzeo vyũ twaĩle kũkinyĩla. Yeova atavĩtye ala maleaa ũtao wake atĩĩ: “Mwanyuva ũla ndaatanĩa. . . . Sisya, athũkũmi makwa makatanaa, ĩndĩ inywʼĩ mũkasonokwʼa; sisya, athũkũmi makwa makainaa ũndũ wa ũtanu wa ngoo.” (Isa. 65:12-14) Yeova nũtaĩawa ĩla tweeka motwi maseo.—Nth. 27:11.

MĨVANGO ĨLA ĨTONYA KŨTUMA WĨKALA WĨ MŨTANU

3. Yeova endaa wĩke ata?

³ Nĩ mĩvango ta yĩva Yeova wendaa wĩke? Kwosana na ũndũ Ngai watũmbie, no nginya tũmũmanye na tũimũthũkũma twĩ aĩkĩĩku nĩ kana twĩkalae twĩ atanu. (Sav. 128:1; Mt. 5:3) Twĩ kĩvathũkanyʼo vyũ na nyamũ nũndũ syo ianĩawa no kũya, kũnywʼa, na kũsyaana. Ngai endaa ũkwate ũtanu kwa kwĩvangĩĩa kwĩka maũndũ angĩ eka o asu nyamũ itanĩaa. Mũmbi waku nĩ “Ngai wa wendo,” “Ngai mũtanu,” ũla woombie mũndũ “na mũvwʼano wake.” (2 Ako. 13:11; 1 Tim. 1:11, NWT; Mwa. 1:27) Ũkekalaa wĩ mũtanu weethĩwa na nguma isu Ngai wĩthĩawa nasyo. Mbivilia yaĩtye: “Kwĩ mũyo kũnengane kwĩ kwosa.” (Meko 20:35) Ve ĩvinda waaĩsa kwĩyonea ũwʼo wa ndeto isu? Ũu nĩwʼo andũ mombĩtwe. Kwoou Ngai endaa wĩvangĩĩe maũndũ mekwonanyʼa kana nũmwendete na nĩwendete andũ ala angĩ.—Soma Mathayo 22:36-39.

4, 5. Nĩ kyaũ kyatumaa Yesũ ekala e mũtanu?

⁴ Yesũ Klĩsto nĩwamũtiĩe ngelekanyʼo ĩla nzeo vyũ. E mũnini ndaema kwĩthĩwa athaũkaa na aketanĩthya. Ndeto ya Ngai yaĩtye ve “ĩvinda ya kũtheka . . . na ĩvinda ya kũsunga.” (Mũta. 3:4) O vamwe na ũu, Yesũ nĩweemanyĩasya Maandĩko na kĩu nĩkyatumie ethĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. E na myaka 12, nĩweesĩ Maandĩko nesa nginya ala amanyĩsya ma ĩkalũnĩ ‘masengʼa nũndũ wa ũmanyi wake na mosũngĩo make.’—Luka 2:42, 46, 47.

⁵ Ĩla Yesũ wesie kũtwʼĩka mũndũ mũima nĩwekalaa e mũtanu. Ũtanu wake waumanaa na kyaũ? Nĩweesĩ kĩla Ngai wendaa eke na ũndũ ũmwe waĩ ‘kũtavya ngya ũvoo mũseo,’ na kũtavanyʼa ‘kũsalukwʼa kwa ililinda.’ (Luka 4:18) Kwĩka kwenda kwa Ngai nĩkwatumie Yesũ ekala e mũtanu. Eewʼaa o tondũ ĩandĩko ya Savuli 40:8 yĩeleetye. Yaĩtye atĩĩ: “Nĩngũtana kwĩka kwenda kwaku, we Ngai wakwa.” Kwoou Yesũ nĩwatanĩaa kũmanyĩsya andũ ĩũlũ wa Asa wake wa ĩtunĩ. (Soma Luka 10:21.) Ĩvinda yĩmwe nĩwakomanie na mũndũ mũka ũmwe na amũmanyĩsya ĩũlũ wa ũthaithi wa wʼo. Amina kũmũmanyĩsya atavisye amanyĩwʼa make ũũ: “Lĩu wakwa nĩ kwĩka kwenda kwa ũla wandũmie, na kũminũkĩlya wĩa wake.” (Yoa. 4:31-34) Yesũ ekalaa e mũtanu nũndũ nĩwendete Ngai na andũ ala angĩ. Na kĩu no kĩtume o naku wĩthĩwa na ũtanu.

6. Nĩkĩ nũseo kũneena na Aklĩsto aima kĩ-veva ĩũlũ wa mĩvango ĩla wĩ nayo?

⁶ Aklĩsto aingĩ nĩmethĩĩtwe na ũtanu thayũnĩ woo nũndũ nĩmoosie ũvainia ĩla maĩ ma mũika mũnini. Wĩona ata ũkaea ngewa na amwe ta asu ĩũlũ wa mĩvango ĩla wĩ nayo? Mbivilia yaĩtye: “Vala vate ũtao, maũndũ ala masũanĩĩtwe kwĩkwa nĩmanangĩkaa; ĩndĩ vala ve wingĩ wa atai nĩmalũlũmĩlawʼa.” (Nth. 15:22) Andũ ta asu me na ngwatanĩo nzeo na Yeova nĩmatonya kũũtavya kana kwĩthĩwa nthĩnĩ wa ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe nĩkũũmanyĩasya maũndũ ma vata makaũtethya thayũnĩ waku wʼonthe. Ĩla Yesũ waĩ ĩtunĩ nĩwamanyĩiwʼe nĩ Ĩthe wake, na ĩla wesie kũka kũũ nthĩ nĩwaendeeie kwĩmanyĩsya maũndũ angĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩwamanyie ũtanu ũla mũndũ wĩwʼaa atavya angĩ ũvoo mũseo, na ũtanu ũla mũndũ ũtonya kwĩwʼa ekala e mũĩkĩĩku o na ĩla wĩ matatwanĩ. (Soma Isaia 50:4; Aevl. 5:8; 12:2) Ekai twone nĩkĩ ũtonya kũkwata ũtanu wĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe.

KŨTWĨKĨTHYA ANDŨ AMANYĨWʼA NĨWʼO WĨA ŨLA MŨSEO VYŨ

7. Nĩkĩ andũ aingĩ ma mũika matanĩaa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa?

⁷ Yesũ aisye atĩĩ: “Endai . . . mũkatwʼĩkĩthye mbaĩ syonthe amanyĩwʼa, . . . mũkĩmamanyĩsya.” (Mt. 28:19, 20) Wanyuva wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa ũkeethĩwa wanyuva wĩa ũla mũseo vyũ na ũmũtaĩaa Ngai. Ũimanyĩa wĩa mũna no nginya wambe kũmanyĩwʼa. O ta ũu, nĩwaĩle kũmanyĩwʼa nĩ kana ũthũkũme nesa wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa. Mwana-a-asa wĩtawa Timothy, ũla wambĩĩe ũvainia e na myaka 19, anawetie ũũ o mĩtũkĩ: “Nĩnendete ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe nũndũ kwa nzĩa ĩsu nĩthĩawa ndyonyʼa Yeova kana nĩnĩmwendete. Mbeenĩ ndyaĩ na amanyĩwʼa ma Mbivilia, ĩndĩ nĩnathamĩĩe kĩsionĩ kĩngĩ na mwei ũmwe ũithela, naĩ na andũ kauta namanyĩasya Mbivilia. Ũmwe neemanyĩasya nake nĩwambĩĩe kũka Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ. Nĩnaendie Sukulu ya Mbivilia ya Ana-a-asa Matatwaanĩte kwa ĩvinda ya myei ĩlĩ,a na ĩla naminie nĩnatũmiwe kĩsionĩ kĩngĩ, navo nakwata amanyĩwʼa ana ma Mbivilia. Nĩnendete kũmanyĩsya andũ nũndũ nĩnonaa veva mũtheu ũimatetheesya mavĩndũke.”—1 Ath. 2:19.

8. Aklĩsto amwe ma mũika mekĩte ata nĩ kana mathũkũme na ngoo yonthe wĩanĩ wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa?

⁸ Andũ amwe ma mũika nĩmemanyĩĩtye kĩthyomo kĩeni. Kwa ngelekanyʼo, Jacob, ũla wĩkalaa Amelika, andĩkĩte ũũ: “Ĩla naĩ wa myaka mũonza, syana mbingĩ ila twasomaa ĩmwe syaneenaa kĩthyomo kya Vietnamese. Nĩnendaa mũno kũitavya ĩũlũ wa Yeova, na kĩu kyatumie nĩvanga kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩu. Kĩla kyandetheeisye mũno nĩ kũsianĩsya ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ya Kĩsũngũ na ya kĩthyomo kya Vietnamese. O vamwe na ũu, nĩnatumie ndũũ na Aklĩsto kauta kĩkundinĩ kyaĩ vakuvĩ kya kĩthyomo kya Vietnamese. Navikya myaka 18 nĩnoosie ũvainia. Ĩtina nĩnesie kwĩtwa Sukulu ya Mbivilia ya Ana-a-asa Matatwaanĩte. Ũmanyi ũla nakwatie sukulunĩ ĩsu nũndethetye mũno nĩ kakundinĩ ka kĩthyomo kya Vietnamese kala natũmiwe nĩ vainia. Kakundinĩ kau ninyie mũtumĩa nĩ weka. Andũ aingĩ ala maneenaa kĩthyomo kya Vietnamese masengʼaa mũno moona ndineena kĩthyomo kyoo. Manthokasya nesa, na mavinda maingĩ nĩmetĩkĩlaa nĩmamanyĩsye Mbivilia. O na amwe nĩmekĩte maendeeo nginya makavatiswa.”—Sianĩsya na Meko ma Atũmwa 2:7, 8.

9. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa nũtũmanyĩasya maũndũ maseo?

⁹ Wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa nĩ wĩa ũtonya kũũmanyĩsya maũndũ maingĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩwĩmanyĩasya kũtethya wĩa nesa, kũea ngewa nesa, kwĩka maũndũ ũte na wia, na ũkemanyĩsya kũtũmĩa ũĩ ĩla ũkwĩka maũndũ. (Nth. 21:5; 2 Tim. 2:24) Ĩndĩ kĩla kĩtumaa wĩa ũsu wĩthĩwa wĩ mũyo mũno nĩ kana nũkũmanyĩasya ũndũ ũtonya kũelesya angĩ mũĩkĩĩo waku ũtũmĩĩte Maandĩko. O na ĩngĩ nĩwĩmanyĩasya kũthũkũma vamwe na Yeova mwĩ ngwatanĩo.—1 Ako. 3:9.

10. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma ũtanĩa kũthũkũma wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa o na ethĩwa aingĩ kĩsionĩ maikwendeewʼa?

¹⁰ No ũtanĩe wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa o na ethĩwa kĩsionĩ kyenyu aingĩ maikwendeewʼa nĩ ũvoo mũseo. Ndwĩsa kwĩanĩsya wĩa ũsu wĩ weka. Wĩa ũsu wa kũmantha ala mekwendeewʼa ũtethawʼa nĩ onthe kĩkundinĩ. O na kau no mwana-a-asa ũmwe kana mwĩĩtu-a-asa ũmwe ũkwatasya mũndũ ũtonya kũmũmanyĩsya akatwʼĩka mũatĩĩi wa Klĩsto, ithyonthe nĩtwaĩle kũtana vamwe nake nũndũ twaĩ ĩmwe kĩsionĩ tũimũmantha. Kwoosa ngelekanyʼo ya Brandon. Akũnie ũvainia myaka kenda e kĩsionĩ kĩmwe kyaĩ na andũ matekwendeewʼa. Aĩtye atĩĩ: “Nĩnendete kũtavanyʼa ũvoo mũseo nũndũ ũu nĩwʼo Yeova ũkwenda twĩke. Noosie ũvainia namina sukulu oou. Nĩwʼaa mũyo mũno ĩla ngũtetheesya ana-a-asa ma mũika kĩkundinĩ kitũ na ĩla ngwona mayĩka maendeeo. Nauma Sukulu ya Mbivilia ya Ana-a-asa Matatwaanĩte nĩnatũmiwe kĩsionĩ kĩngĩ ta vainia. Kũneena ũla wʼo, kĩsionĩ kĩu ndyaakwata mũndũ wĩmanyĩsya akesa kũvatiswa, ĩndĩ ala angĩ nĩmakwatĩte. Nĩnĩwʼaa mũyo nũndũ nĩnavangie kũthũkũma na ngoo yonthe wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa.”—Mũta. 11:6.

MYANYA ĨLA ĨTONYA KŨVINGŨKA WEEKA MĨVANGO MĨSEO

11. Andũ aingĩ ma mũika matanĩĩte mũthemba wĩva wa ũthũkũmi mũtheu?

¹¹ Ve myanya mingĩ mũno ũthũkũminĩ wa Yeova. Kwa ngelekanyʼo, andũ aingĩ ma mũika nĩmeyumasya matetheesye wĩanĩ wa myako. Kwĩ na vata wa Nyũmba sya Ũsumbĩ maana maingĩ. Ũsu nĩ ũthũkũmi mũtheu ũmũtaĩaa Ngai na ũtonya kũtuma ũkwata ũtanu. Ala meũmũthũkũma Yeova, o na ethĩwa me ũthũkũminĩ wĩva, nĩmatanĩaa kĩtindo kĩseo na ala mekũthũkũma ĩmwe. O ta ũu, no ũtanĩe kĩtindo kĩseo kya ala ũũthũkũma namo wĩanĩ ũsu wa myako. Ũndũ ũngĩ nĩ kana wĩa ũsu ũkaũmanyĩsya maũndũ ma vata. Kwa ngelekanyʼo, nũmanyĩawʼa kũthũkũmaa wĩsũvĩĩte, kũtethasya wĩa na kĩthito, na kũkwatĩanĩa na ala maũngamĩe wĩa.

12. Kwosa ũvainia kũtonya kũvingũa myanya ĩngĩ ya ũthũkũmi ata?

¹² Mwana-a-asa wĩtawa Kevin aĩtye atĩĩ: “Nendie kũmũthũkũma Yeova nĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe kuma nĩ o kamwana kanini. Kwoou ĩla navikisye myaka 19 nĩnoosie ũvainia. Nĩ kana nĩkwate mbesa sya kũtũmĩa, naandĩkiwe nĩ mwana-a-asa wathũkũmaa wĩa wa myako ngathũkũmaa nake o kwa ĩvinda ĩnini. Vau nĩvo neemanyĩĩisye kwĩkĩa iala, ndĩlĩsya, na mĩomo ya nyũmba. Ĩtina nĩnaminie myaka ĩlĩ nĩ na timũ yatetheeasya ana-a-asa makwatĩte wasyo nũndũ wa iuutani. Timũ ĩsu nĩyatũngĩĩie Nyũmba sya Ũsumbĩ na sya kwĩkala sya ana-a-asa asu. Ĩla neewie nthĩ ya South Africa yĩ na vata wa andũ ma mwako, nĩnausũisye valũa nĩ kana ngatetheesye, na neetwa. Kũũ Africa nĩndũmawa isionĩ syĩ kĩvathũkanyʼo kũla kwĩ na myako ya Nyũmba sya Ũsumbĩ, na kĩla vandũ nĩkalaa o syumwa mbũthũ. Nĩ na ala twĩthĩawa timũnĩ ĩmwe twĩkalanasya ta andũ ma mũsyĩ ũmwe. Twĩkalaa ĩmwe, tũkemanyĩsya Mbivilia ĩmwe, na tũkathũkũma ĩmwe. Na ĩngĩ kĩla kyumwa nĩndanĩaa kũtavanyʼa na ana-a-asa ma kĩsio kĩla tũĩ. Mĩvango ĩla neekie nĩ o kamwana ĩnengete ũtanu ndataĩaa kana ngaũkwata.”

13. Nĩkĩ amũika aingĩ matanĩaa kũthũkũma Mbetheli?

¹³ Amwe meekie mĩvango mamũthũkũme Yeova me ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe na moosa ĩtambya yĩu, yu mathũkũmaa Mbetheli. Kũthũkũma Mbetheli nĩ ũndũ ũtanĩthasya mũno nũndũ kyonthe kĩla ũkwĩka vau nĩ kwondũ wa Yeova. Ala mathũkũmaa Mbetheli matethasya wĩa ũla ũtumaa andũ makwata Mbivilia na mavuku angĩ ma kwĩmanyĩsya ũwʼo. Mwana-a-asa ũthũkũmaa Mbetheli wĩtawa Dustin aĩtye atĩĩ: “Navangie kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe nĩ o wa myaka kenda, na noosa ũvainia namina sukulu oou. Ĩtina wa mwaka ũmwe na nusu nĩneetiwe Mbetheli. Nĩneemanyĩisye kũthũkũma na masinĩ sya kũtumbĩthya mavuku, na o tũendeee nĩnesie kũmanyĩwʼa kũthũkũma maũndũ ma kombiũta. Ndithũkũma Mbetheli nĩndanaa kwĩwʼa na kũtũ kwakwa ũndũ wĩa witũ wa kũtavanyʼa ũendeee isionĩ syĩ kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa nthĩ. Nĩnendete mũno kũthũkũma Mbetheli nũndũ kĩla ngwĩka nĩkĩtetheeasya angĩ methĩwe na ngwatanĩo nzeo vamwe na Yeova.”

ŨVANGĨTE KWĨKA ATA?

14. Ũtonya kwĩyũmbanyʼa ata nĩ kana ũtwʼĩke mũthũkũmi wa ĩvinda yonthe?

¹⁴ Ũtonya kwĩyũmbanyʼa ata nĩ kana ũtwʼĩke mũthũkũmi wa ĩvinda yonthe? Kĩla kĩtonya ũkũtetheesya mũno ũmũthũkũme Yeova na ngoo yonthe nĩ kwĩthĩwa na nguma sya Kĩklĩsto. Kwoou ĩmanyĩasye Ndeto ya Ngai na kĩthito, vindĩĩasya kĩla ũkwĩmanyĩsya, na ĩla wĩ maũmbanonĩ, umasya maelesyo mekwonanyʼa wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. Myakanĩ ĩla wĩ sukulu no wĩmanyĩsye ũndũ ũtonya kũtavya angĩ ũvoo mũseo. Ĩmanyĩsye kwendeewʼa nĩ andũ kwa kũmakũlasya makũlyo na ũĩ nĩ kana ũmanye mawoni moo, na ũyĩthukĩĩasya ĩla mekwĩyĩelesya. O na ĩngĩ no wĩyumye ũkatetheeasya maũndũ mana kĩkundinĩ, ta kũthesya na kũsũvĩa Nyũmba ya Ũsumbĩ. Yeova endete kũtũmĩa ala menyivĩtye na meyumasya na ngenda. (Soma Savuli 110:3; Meko 6:1-3) Mũtũmwa Vaulo eetie Timotheo wĩanĩ wa ũmisonalĩ nũndũ “awetawa nesa nĩ ana-a-asa.”—Meko 16:1-5.

15. Ũtonya kwĩyũmbanyʼa ata nĩ kana wĩkwata wĩa ũtonya kũthũkũma?

¹⁵ Athũkũmi aingĩ ma ĩvinda yonthe mayamba kwĩkala mateũthũkũma. (Meko 18:2, 3) Kwoou no ũvange kũthi koosi nguvĩ nĩ kana ũsomee wĩa mũna ũtonya kũthũkũmaa masaa manini kwa kyumwa kĩsionĩ kĩla wĩkalaa. Ũyĩka mĩvango ĩsu, no ũneene na mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko na mavainia ala angĩ me mũthyũlũlũkonĩ wenyu. Makũlye nĩ wĩa wĩva ũtatonya kũvĩngĩĩsa vainia. Na ĩndĩ, o tondũ Mbivilia yaĩtye, “mwiĩe Yeova mawĩa maku, na mosũanĩa maku makalũlũmĩlwʼa.”—Nth. 16:3; 20:18.

16. Kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe wĩ wa mũika kũtonya kũũtetheesya ata ĩvinda yũkĩte?

¹⁶ Ndũkethĩwe na nzika kana Yeova eenda ‘ũkwate’ ũtanu ĩvinda yũkĩte. (Soma 1 Timotheo 6:18, 19.) Ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe ũkaũtetheesya ũtume ndũũ na athũkũmi angĩ ma ĩvinda yonthe na ũyĩthĩwa Mũklĩsto mũima kĩ-veva. Aingĩ nĩmesĩte kũmanya kana ũndũ ũmwe ũmatetheetye methĩwe na mũtwaano mũseo nĩ kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe ĩla maĩ ma mũika. Kaingĩ ala maĩ mavainia matanamba kũtwaana kana kũtwawa nĩmaendeeaa na ũthũkũmi woo o na matwaana.—Alo. 16:3, 4.

17, 18. Nĩkĩ kwĩka mĩvango nĩ ũndũ ũkonetye ngoo yaku?

¹⁷ Ndwĩsa kwĩka mĩvango ya kĩndũ kĩte ngoonĩ. Ĩandĩko ya Savuli 20:4 yaĩtye kana Yeova no “akũnenge kwenda kwa ngoo yaku,” na no “eanĩsye mosũanĩo maku onthe.” Kwoou sũanĩa nesa kĩla ũkwenda kwĩka. O na ĩngĩ, sũanĩa kĩla Yeova ũendeee kwĩanĩsya ũmũnthĩ na ũndũ we ũtonya kũtetheesya wĩanĩ wake. Na ĩndĩ ũivanga kwĩka kĩla kĩũmwendeesya.

¹⁸ Wamũthũkũma Yeova wĩ ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe, ũkekalaa wĩ mwĩanĩe vyũ nũndũ ũkeethĩawa ũitũmĩa thayũ waku kũmũtaĩa. Nĩ wʼo ki, “ĩtanʼye nthĩnĩ wa Yeova; nake akakũnenga kila ũvoyete na ngoo yaku.”—Sav. 37:4.