Ũndũ Ũtonya Kũkiita Ngoo sya Andũ Mate ma Ndĩni

1. Nĩ ũalyũku wĩva wonekete kũndũ kũmwe myakanĩ ya mĩtũkĩ?

KWA ĩvinda ya myaka mingĩ mũno, andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ methĩĩtwe me ma ndĩni. Ĩndĩ ve ũalyũku mũnene wonekete myakanĩ ya mĩtũkĩ. Andũ aingĩ nĩmaendeee kũtia ndĩni. Ũwʼo nĩ kana nthĩ imwe ũkakũlya andũ aingĩ makwĩa mo mayĩthĩawa makwetye ũu wa ndĩni.b—Mt. 24:12.

2. Nĩkĩ andũ aingĩ maekete ndĩni?

² Nĩkĩ kwĩ andũ aingĩ mate ma ndĩni?c Amwe nĩmatavĩtwe nĩ maũndũ ma kwĩtanĩthya, kana makelelũkwʼa nĩ mawĩmakĩo. (Luka 8:14) Angĩ nĩmaekete kũĩkĩĩa kana kwĩ Ngai. Angĩ namo nĩmaĩkĩĩaa Ngai, ĩndĩ monaa maũndũ ma ndĩni nĩmavĩtiwe nĩ ĩvinda, maitethya, mayosanĩte na saenzi, na mũndũ ũkũsũanĩa maũndũ nesa ndesa kwĩkwatanyʼa na ndĩni. Nĩmatonya kwĩthĩwa mewʼaa anyanya moo, alimũ moo, kana andũ ma maũvoo mayasya kana syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya, ĩndĩ ũyĩthĩa mayaakomana na mũndũ akamanenga itumi nzeo sya kũmũĩkĩĩa Ngai. O na ve angĩ meewie mathatwʼa nĩ atongoi ma ndĩni nũndũ wa ĩtomo yoo ya mbesa, na kwenda kwĩthĩwa mbee maũndũnĩ onthe. Na ĩndĩ kwĩ kũndũ kũngĩ silikalĩ yĩkĩĩte mĩao ĩtetĩkĩlasya andũ kũmũthaitha Ngai na ũthasyo.

3. Ĩsomo yĩĩ yĩtũtetheesya kwĩka ata?

³ Yesũ atwĩaĩe atĩĩ: “Endai ĩndĩ mũkatwʼĩkĩthye andũ ma mbaĩ syonthe amanyĩwʼa.” (Mt. 28:19) Tũtonya kwĩka ata tũkatetheesya andũ ala mate ma ndĩni memanyĩsye kũmwenda Ngai na maitwʼĩka amanyĩwʼa ma Klĩsto? Nĩtwaĩle kũelewa kana andũ masyaiwe na maeewa kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo, na kĩu nĩkĩtonya kũtuma mũndũ etĩkĩlana na ũvoo witũ kana akaleana nawʼo. Kwa ngelekanyʼo, ũndũ andũ ma Europe matonya kwĩka matavwʼa ũvoo mũseo, tiwʼo andũ ma Asia matonya kwĩka. Nĩkĩ? Nũndũ andũ ma Europe nĩmesene na Mbivilia, na nĩmewʼĩte kana Ngai nĩwe woombie syĩndũ syonthe. Ĩndĩ andũ aingĩ ma Asia mesĩ Mbivilia o vanini na angĩ mayĩsĩ kĩndũ o na kĩmwe kĩ Mbivilianĩ, na nĩmatonya kwĩthĩwa mataĩkĩĩaa kana kwĩ Mũmbi. Ĩsomo yĩĩ yĩseũvĩtwʼe yĩtũtetheesye tũmanye ũndũ tũtonya kũkiita ngoo sya andũ ma mĩthemba yonthe ala tũkomanaa namo twĩ ũtavanyʼa.

NDŨKONE TA MATESA KŨALYŨKA

4. Nĩkĩ twaĩle kwĩthĩwa na woni mũseo?

⁴ Ĩthĩwa na woni mũseo. Kĩla mwaka, ve andũ mate ma ndĩni matwʼĩkaa Ngũsĩ sya Yeova. Aingĩ moo maĩ andũ me mĩkalĩle mĩseo, na meewʼaa manoiwʼe nĩ wanganganyʼa wa ndĩni. Angĩ namo maĩ mĩkalĩle ĩte mĩseo na aingĩ moo maĩ na mĩtuo mĩthũku maaĩle kũekana nayo. No twĩthĩwe na mũĩkĩĩo kana Yeova nũkũtũtetheesya twĩthĩane na ala me na “ngoo nzeo kwondũ wa thayũ wa tene na tene.”—Meko 13:48; 1 Tim. 2:3, 4.

5. Mavinda maingĩ nĩ kyaũ kĩtumaa andũ metĩkĩla ũvoo witũ?

⁵ Tũmĩa ũĩ na ũimaneenyʼa nesa. Mavinda maingĩ kĩla kĩtumaa andũ metĩkĩla ũvoo witũ ti kĩla tũũmatavya, ĩndĩ nĩ ũndũ tũũneena namo. Andũ nĩmewʼaa mũyo yĩla twaneena namo nesa, yĩla tweethĩwa twĩ oĩ tũineena namo, na yĩla twamonyʼa kana nĩtũkwendeewʼa nĩmo kuma ngoonĩ. Tũimalasimĩthasya matwĩthukĩĩsye. Vandũ va ũu, nĩtũtataa tũelewe nĩkĩ me na woni ũla me nawʼo ĩũlũ wa ndĩni. Kwa ngelekanyʼo, nĩtũmanyaa kana amwe mayendete kũneenea ndĩni na mũndũ matamwĩsĩ. Angĩ monaa nĩ kĩvũthya kũkũlya mũndũ woni wake ĩũlũ wa Ngai. Na ve angĩ mewʼaa nthoni mooneka maisoma Mbivilia, na mũno mũno ethĩwa memĩsoma na ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova. Ĩndĩ o na tũkomane na mũndũ wĩ na woni wĩva, nĩtũtataa mũno kũmũelewa.—2 Tim. 2:24.

6. Mũtũmwa Vaulo avĩndũaa ũtavanyʼa wake ata wosane na mavata ma ala ũkũneena namo? Tũtonya kwĩka take ata?

⁶ Tũtonya kwĩka ata ethĩwa ũla tũũneena nake ndekwĩwʼa e mwĩanĩe twatũmĩa ndeto ta “Mbivilia,” “wũmbi,” “Ngai,” kana “ndĩni”? No tũatĩĩe ngelekanyʼo ya mũtũmwa Vaulo na tũivĩndũa ndeto ila tũũtũmĩa. Yĩla Vaulo waneenaa na Ayuti, nĩwatũmĩie Maandĩko kũsũanĩa namo. Ĩndĩ yĩla waneenaa na asomi ma Ũkiliki e Aleovako, ndaamatavya kana ndeto ila ũkũtũmĩa syumĩte Mbivilianĩ. (Meko 17:2, 3, 22-31) Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Vaulo ata? Ũkesa kũkomana na mũndũ ũtaĩkĩĩaa Mbivilia, nũseo ndũkamĩwete ĩmwe kwa ĩmwe yĩla ũũneena nake. Na wamanya kana mũndũ ndeĩwʼa e mwĩanĩe andũ mamwona aisoma Mbivilia naku, tũmĩa kĩndũ ta simũ kũmwonyʼa maandĩko wĩthĩe andũ angĩ mainamanya kĩla kĩendeee.

7. Nĩ maũndũ meva tũtonya kwĩka nĩ kana tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Vaulo, o tondũ vonanĩtwʼe ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 9:20-23?

⁷ Maelewe na ũimethukĩĩsya. No nginya tũtate kũelewa nĩkĩ andũ ala tũũkomana namo me na woni ũla me nawʼo. (Nth. 20:5) Kwasũanĩa ĩngĩ ngelekanyʼo ya Vaulo. Aĩ Mũyuti na eanie vamwe na Ayuti angĩ. Kwoou aĩ no nginya avĩndũe ũtavanyʼa wake nĩ kana endeesye andũ ma mbaĩ ingĩ. Andũ asu mayeesĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Yeova na Maandĩko, na amwe mayeesĩ maũndũ asu o na vanini. Nũseo naitũ tũkeka ũkunĩkĩli, kana tũkaneena na ala me na ũmanyi mwingĩ kĩkundinĩ nĩ kana tũelewe nesanga ũndũ andũ kĩsionĩ kitũ mewʼaa na ũndũ masũanĩaa.—Soma 1 Akolintho 9:20-23.

8. Weta nzĩa ĩmwe nzeo ya kwambĩĩsya ũneenanyʼa ĩũlũ wa Mbivilia.

⁸ Kĩeleelo kitũ nĩ kũmantha ũla “waĩlĩte.” (Mt. 10:11) Nĩ kana twĩanĩsye kĩu, nĩtwaĩle kũkũlya andũ woni woo, na ĩndĩ tũimethukĩĩsya nesa. Mwana-a-asa ũmwe wa England akũlasya andũ maelesye kĩla monaa kĩtonya kũtetheesya andũ matwaanĩte mekalanyʼe nesa, na maiea syana syoo nesa. Kana akamakũlya ũndũ andũ matonya kwĩka momĩĩsye o na kũtwʼĩka kũi ũsili wa katĩ. Amethukĩĩasya na ĩndĩ aimatavya atĩĩ: “Kweethukĩĩsye ũtao ũũ waandĩkiwe myaka ta 2,000 mĩvĩtu, na ũindavya wĩwona ata?” Na ĩndĩ aitũmĩa simũ yake kũmonyʼa maandĩko ala ũnyuvĩte nesa atekũweta ndeto “Mbivilia.”

TATA ŨKIITE NGOO SYA ANDŨ

9. Tũtonya kwĩka ata tũtetheesye andũ ala matendete kũneena ĩũlũ wa Ngai?

⁹ No tũkiite ngoo sya andũ ala matendete kũneena ĩũlũ wa Ngai kwa kũneena namo ĩũlũ wa kĩndũ kĩmakonetye. Kwa ngelekanyʼo, amwe nĩmasengʼawʼa mũno nĩ syĩndũ ila syĩ kũũ nthĩ na ĩla syĩ matunĩ. Kwoou no tũmawetee ũndũ ta ũũ: “No kwĩthĩwa wĩsĩ kana yĩla andũ ma saenzi meũseũvya syĩndũ, nĩmambaa kũsisya syĩndũ syĩ kũũ nthĩ nĩ kana mamanye ũndũ meũseũvya syoo. Kwa ngelekanyʼo, ala maseũvasya syĩndũ sya kwingĩvangya wasya (microphone) mambaa kwĩmanyĩsya nesa ũndũ matũ ma andũ kana ma nyamũ mailye. Namo ala maseũvasya kamela mambaa kwĩmanyĩsya nesa ĩũlũ wa metho. Nĩ kyaũ kyũkaa kĩlĩkonĩ kyaku yĩla wasũanĩa ĩũlũ wa syĩndũ ila syĩ kũũ nthĩ? We ũsũanĩaa syeekie kwĩyumĩlya, syoombiwe nĩ mũndũ mũna, kana wonaa syaumie va?” Ĩthukĩĩsye nesa na ũisyoka ũwete ũũ: “We wĩsũanĩa maingyinia methĩawa mayĩmanyĩsya kuma kwaũ yĩla meũsisya ũndũ matũ na metho maseũvĩtwʼe? Ve ndeto indanĩthasya mũno sya mũndũ ũmwe wa tene watilaa mbathi. Ainie ũũ: ‘Ũla waiie kũtũ, ndakewʼa? Ũla wombie itho, ndakona? . . . O ũla ũmanyĩasya mũndũ ũĩ?’ Ve andũ ma saenzi metĩkĩlanaa na ndeto isu na maĩkĩĩaa syĩndũ nĩsyoombiwe.” (Sav. 94:9, 10) No tũmwonyʼe vitio yĩ kĩsesenĩ kya jw.org^® vala ve “Mahojiano na Mambo Yaliyoonwa,” ungu wa maũvoo me na kyongo “Maoni Kuhusu Chanzo cha Uhai.” (Sisya ungu wa MACHAPISHO > VIDEO.) Ethĩwa ti ũu, no tũmũnenge mbulosua Uhai—Ulitokana na Muumba? kana mbulosua Maswali Matano Muhimu Kuhusu Chanzo cha Uhai.

10. Tũtonya kwambĩĩsya ũneenanyʼa ata na mũndũ ũtendete kũea ngewa ikonetye Ngai?

¹⁰ Andũ aingĩ nĩmendaa metanĩa ĩvinda yũkĩte. Ĩndĩ aingĩ nĩmakĩaa mayona nthĩ ta ĩkanangwa vyũ, kana yĩkwe ũndũ wĩthĩe ndĩkalĩka. Mũsyaĩĩsya ũmwe wa kũthyũlũlũka kuma Norway aĩtye kana mavinda maingĩ andũ ala matendete kũea ngewa ikonetye Ngai, no metĩkĩle kũneena ĩũlũ wa maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ. Mũsyaĩĩsya ũsu ambaa kũkethya mũndũ na ĩndĩ aimũkũlya: “Wĩsũanĩa ĩvinda yũkĩte yĩkethĩwa yĩilye ata? Wĩona ta tũkatethwʼa nũũ? Nĩ andũ ma siasa, ma saenzi, kana ve mũndũ ũngĩ?” Ĩtina wa kwĩthukĩĩsya nesa, asomaa kana akaweta ndeto syĩ ĩandĩkonĩ yonanĩtye kana maũndũ makaseũva. Amwe nĩmatanaa moona Mbivilia yathanĩte kana nthĩ ndĩkanangwa o na ĩndĩĩ, na andũ aseo makatũa vo tene na tene.—Sav. 37:29; Mũta. 1:4.

11. Nĩkĩ twaĩle kũtũmĩa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo yĩla tũũneena na andũ? Tũtonya kũatĩĩa ata ngelekanyʼo ya Vaulo ĩla yonanĩtwʼe ĩandĩkonĩ ya Alomi 1:14-16?

¹¹ Twaĩle kũtũmĩa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo kwambĩĩsya ũneenanyʼa na ala tũũkomana namo. Nĩkĩ? Nũndũ andũ maivwʼananaa. Kĩla kyendeeasya ũmwe nĩkĩtonya kũthatya ũngĩ. Amwe mewʼaa me eanĩe kũea ngewa ĩkonetye Ngai kana Mbivilia, ĩndĩ angĩ mayĩwʼaa me eanĩe. Matonya kũkwĩthukĩĩsya wamba kũmaeea ngewa ingĩ. O na twĩthĩwe tweethĩana na andũ meva, nĩtwaĩle kũtũmĩa mwanya wʼonthe ũla twakwata tũneene na andũ ma mĩthemba yonthe. (Soma Alomi 1:14-16.) O na ĩngĩ, nĩtwaĩle kũlilikana kana Yeova nĩwe ũtumaa ũwʼo wĩana ngoonĩ sya ala mendete ũlũngalu.—1 Ako. 3:6, 7.

ŨNDŨ TŨTONYA KŨTAVYA ANDŨ MA ASIA ŨWʼO

12. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũtetheesye andũ ma nthĩ sya Asia ala mataasũanĩa ĩũlũ wa Mũmbi?

¹² Nthĩ yonthe, atavanyʼa aingĩ nĩmakomanaa na andũ ma nthĩ sya Asia. Amwe methĩawa maumĩte isionĩ silikalĩ itumĩte andũ matathaitha me na ũthasyo. Nasyo nthĩ imwe sya Asia, andũ aingĩ mayaaĩsa kũsũanĩa mũno ĩũlũ wa Mũmbi. Amwe nĩmethĩawa na mea ma kũmanya mũnango, na nũndũ wa ũu nĩmetĩkĩlaa kũmanyĩwʼa Mbivilia makũlwʼa o ĩ ya mbee. Ĩndĩ mbeenĩ, angĩ mayendeeawʼa nĩ kwĩmanyĩsya ũndũ mweũ. Tũtonya kwĩka ata tũmatetheesye? Atavanyʼa amwe me na ũtũĩka nĩmakwatĩte mosyao maseo kwa kwambĩĩa kũea ngewa na andũ ta asu, makamonyʼa nĩmekwendeewʼa nĩmo, na ĩndĩ vaumĩla mwanya mũseo maielesya ũndũ maendeee nesa kuma mambĩĩa kũtũmĩa mwolooto mũna wa Mbivilia.

13. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya andũ mendeewʼe nĩ ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

¹³ Yĩla andũ aingĩ meewʼa ũĩ ũla wĩ Mbivilianĩ ya mbee, nĩmendeeawʼa nĩwʼo mũno. (Mũta. 7:12) Mwĩĩtu-a-asa wĩkalaa New York, ũla ũtavasya andũ ala maneenaa kĩthyomo kya Chinese ũvoo mũseo, aĩtye: “Nĩnĩtataa mũno kwendeewʼa nĩ andũ na ndimethukĩĩsya. Namanya kana no ĩndĩ mathamĩĩie kũũ, no nĩmakũlye: ‘Nũmanyĩĩte kwĩkala kũũ? Nũkwatĩte wĩa? Nũkwona andũ ma kũũ maiũkua nesa?’” Mavinda amwe kĩu nĩkĩmũnengae mwanya wa kũmatavya ũndũ wĩ Mbivilianĩ. Kwa ngelekanyʼo, mwĩĩtu-a-asa ũsu oona nĩvaĩlĩte, amakũlasya ũũ: “Ũtonya kwasya nĩ ũndũ wĩva wa vata twaĩle kwĩka nĩ kana twĩkalanyʼe nesa na andũ? No wende ngwonyʼe nthimo yĩ Mbivilianĩ? Yaĩtye: ‘Wambĩlĩlyo wa ĩteta nĩ ta yĩla mũndũ wavũthũa manzĩ; kwondũ wa ũu eka ngananĩo, kũtanethĩwa ĩteta.’ We nũkwona ũtao ũũ ta ũtonya kũtũtetheesya kwĩkalanyʼa nesa na ala angĩ?” (Nth. 17:14) Kũneena na andũ kwa nzĩa ĩsu no kũtũtetheesye kũmanya andũ ala tũtonya kũmasyokea.

14. Mwana-a-asa ũmwe wa Asia atetheeasya ata andũ ala maĩkĩĩaa kana kũi Ngai?

¹⁴ Tũtonya kwĩka ata twakomana na ala mekwasya kũi Ngai? Mwana-a-asa wa Asia wĩthĩĩtwe aitavya andũ mate ma ndĩni ũvoo mũseo kwa ĩvinda yĩasa aĩtye: “Yĩla mũndũ wambĩa, ‘Nyie ndiĩkĩĩaa kana kwĩ Ngai,’ mavinda maingĩ ethĩawa ayasya we ndaĩkĩĩaa kana ngai sya kĩthĩo nĩsyaĩle kũthaithwa. Kwoou nĩnĩtĩkĩlaa kana ngai mbingĩ iseũvĩtwʼe no andũ na ti sya wʼo. Kaingĩ nĩmũsomeaa ĩandĩko ya Yelemia 16:20, yĩla yaĩtye: ‘Mũndũ akeeseũvĩsya ngai, nasyo ti ngai?’ Na ĩndĩ ndimũkũlya: ‘Tũtonya kũvathũkanyʼa ata ngai ya wʼo na ngai ila andũ meseũvĩsye?’ Nĩnĩmwĩthukĩĩasya nesa, na ĩndĩ ndimũsomea ĩandĩko ya Isaia 41:23, yĩla yaĩtye: ‘Tavanʼyai maũndũ ala mokĩte ĩtina, nĩ kana tũmanye mwĩ ngai.’ Ĩtina wa ũu, nĩnĩmwonasya ũndũ ũmwe Yeova wathanĩte.”

15. Ngelekanyʼo ya mwana-a-asa ũmwe wa East Asia yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹⁵ Nake mwana-a-asa ũmwe wa East Asia nũwetete ũndũ wĩkaa asyokea andũ. Aĩtye: “Nĩnĩmonasya maũndũ amwe mekwonanyʼa ũĩ ũla wĩ Mbivilianĩ, ngelekanyʼo sya mawathani me Mbivilianĩ ala meanĩie, na ngamaelesya mĩao ĩmwe yĩ wũmbinĩ. Na ĩndĩ nĩnĩmaeleasya ũndũ maũndũ asu maĩkĩĩthasya kana ve Mũmbi wĩ thayũ na mũĩ. Mũndũ eetĩkĩla kana nĩvatonyeka kũkethĩwa kwĩ Ngai, nĩnambĩĩaa kũmwonyʼa kĩla Mbivilia yaĩtye ĩũlũ wa Yeova.”

16. Kwosana na ĩandĩko ya Aevelania 11:6, nĩkĩ amanyĩwʼa ma Mbivilia maĩle kũmũĩkĩĩa Ngai na kũĩkĩĩa Mbivilia, na tũtonya kũmatetheesya ata meke ũu?

¹⁶ Yĩla tũkwĩmanyĩsya Mbivilia na mũndũ ũte wa ndĩni, no nginya tũendeee kũmũtetheesya alũlũmĩlye mũĩkĩĩo wake kana kwĩ Ngai. (Soma Aevelania 11:6.) O na nĩtwaĩle kũmũtetheesya aĩkĩĩe Mbivilia. Nĩ kana tũmũtetheesye eke ũu, no kwĩthĩwa twaĩle kũtũngĩlĩĩla momanyĩsyo amwe mavinda kauta. No tũneenee maũndũ mekũĩkĩĩthya kana Mbivilia nĩ Ndeto ya Ngai. Kwa ngelekanyʼo, no tũmwonyʼe kwa ũkuvĩ ũndũ mawathani ala me Mbivilianĩ meanĩie, tũkamwonyʼa ũndũ Mbivilia ĩneenaa wʼo yĩla ĩkũweta maũndũ ma saenzi na maũndũ ma tene, na ũndũ ĩtonya kũtũtetheesya ĩvindanĩ yĩĩ.

17. Kwenda andũ kũtonya kũmatetheesya ata?

¹⁷ Yĩla twoonyʼa andũ kana nĩtũmendete, twĩthĩawa tũimatetheesya matwʼĩke amanyĩwʼa ma Klĩsto, methĩwe nĩ ma ndĩni kana ti ma ndĩni. (1 Ako. 13:1) Kĩeleelo kya kũmamanyĩsya kĩthĩawa ne kũmonyʼa kana Ngai nũtwendete, na endaa o naitũ tũmwende. Kĩla mwaka andũ ngili mbingĩ ala mbeenĩ mataĩ ma ndĩni kana matendeeawʼa nĩ ndĩni mũno, nĩmavatisawa nũndũ methĩawa matetheewʼe makamwenda Ngai. Kwoou ĩthĩwa na woni waĩle, na ũyenda andũ ma mĩthemba yonthe. Methukĩĩsye. Tata ũmaelewe. Na eka ngelekanyʼo yaku ĩmatetheesye kũtwʼĩka amanyĩwʼa ma Klĩsto.