Endanai Mũno

1. Yesũ anengie amanyĩwʼa make mwĩao wĩva? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

ŨTUKŨ wa kũamũkĩa mũthenya ũla Yesũ wakwie, nĩwanengie amanyĩwʼa make mwĩao. Ameie: “O tondũ nyie namwendie, o nenyu mwendane o ta ũu.” Na ongeleela kwasya atĩĩ: “Mweeka ũu andũ onthe makamanya kana mwĩ amanyĩwʼa makwa—ethĩwa mũkeethĩwa na wendo katĩ wenyu.”—Yoa. 13:34, 35.

2. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata twĩkale twendanĩte?

² Yesũ aisye kana amanyĩwʼa make makamanyĩka nesa meekĩa kĩthito mendane o tondũ wamendete. Ndeto isu syaĩ sya wʼo ĩvindanĩ yĩu, na o na ũmũnthĩ nĩ sya wʼo. Kwoou nĩ ũndũ wa vata mũno tũkĩlye vinya maũndũ onthe ala matonya kũtũsiĩĩa kwendana.

3. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

³ Nũndũ twĩ ene naĩ, mavinda amwe nĩtũemawa nĩ kwendana mũno. Ĩndĩ o na vailye ũu, no nginya tũtate ũndũ tũtonya tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Klĩsto. Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwona ũndũ wendo ũtonya kũtũtetheesya tũmanthe mũuo, twĩvathane na kyende, na tũyĩthĩwa twĩ athokya ma aeni. Ũyĩmanyĩsya ĩsomo yĩĩ, ĩkũlye atĩĩ: ‘Nĩĩmanyĩsya kyaũ nasũanĩa ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala mekĩĩte kĩthito maendeee kwendana o na yĩla ne vinya kwĩka ũu?’

TWʼA VYŨ KŨMANTHA MŨUO

4. Kwosana na Mathayo 5:23, 24, nĩkĩ twaĩle kwĩkĩa kĩthito tũtũngĩĩe mũuo katĩ witũ na mwana-a-asa wĩ na ũndũ naitũ?

⁴ Yesũ nĩwaeleisye nĩkĩ ve vata wa kwĩkĩa kĩthito tũtũngĩĩe mũuo katĩ witũ na mwana-a-asa wĩ na ũndũ naitũ. (Soma Mathayo 5:23, 24.) Nĩwathingĩlĩĩile kana no nginya twĩkalanyʼe nesa na ala angĩ ethĩwa nĩtũkwenda kũmwendeesya Ngai. Yeova nũtanaa oona tũtatĩte ũndũ tũtonya tũtũngĩĩe mũuo katĩ waitũ na ana-a-asa. Ndesa kwĩtĩkĩla ũthaithi witũ twooveea ũthatu ngoonĩ kana twalea kwosa ĩtambya o na yĩmwe ya kũmantha mũuo.—1 Yoa. 4:20.

5. Nĩ ũndũ wĩva watumie mwana-a-asa ũmwe ewʼa ve vinya kũmantha mũuo?

⁵ Ti laisi mavinda onthe kũtũngĩĩa mũuo. Nĩkĩ? Kwa twose ngelekanyʼo ya Mark.b Mwana-a-asa ũsu eewie aũmĩa mũno yĩla mwana-a-asa ũngĩ wambĩĩisye kũmumanyʼa na kũmũneenea maũndũ mathũku kĩkundinĩ. Mark eekie ata? Aĩtye: “Nathatie mũno na namũneenyʼa naĩ.” Ĩndĩ ĩtina Mark nĩwesie kwĩlila nũndũ wa kĩla weekie, na atata kwĩtya mwana-a-asa ũsu ũekeo nĩ kana matũngĩĩe mũuo katĩ woo. Ĩndĩ mwana-a-asa ũsu nĩwaleile kwĩthukĩĩsya Mark. Vathi ũu Mark ambie kũsũanĩa atĩĩ, ‘Yo ninyie naĩle kũtinda nĩatĩanĩe nake ethĩwa ndekwenda tũitũngĩĩa mũuo?’ Ĩndĩ mũsyaĩĩsya woo wa mũthyũlũlũko nĩwamwĩkĩie vinya ndakekye ngoo. Mark eekie ata?

6. (a) Mark oosie matambya meva nĩ kana atũngĩĩe mũuo katĩ wake na mwana-a-asa ũngĩ? (b) Mark aatĩĩie ata ũtao ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Akolosai 3:13, 14?

⁶ Yĩla Mark wesie kũvindĩĩsya nesa ũndũ wasũanĩaa, nĩwesie kũmanya kana we mwene ndaĩ na wĩnyivyo, na oonaa e mũlũngalu kwĩ ala angĩ. Kwoou nĩwoonie aĩle kũalyũla woni wake. (Ako. 3:8, 9, 12) Nĩweenyivisye na athi kũneena ĩngĩ na mwana-a-asa ũsu amwĩtye ũekeo. O na nĩwamũandĩkĩie valũa siana ũna amũeleetye ũndũ ũkwĩwʼa aithĩnĩka nũndũ nũmũvĩtĩsye, na akamũtavya kana eenda mambĩĩe kwĩkalanyʼa nesa ĩngĩ. Na eka ũu, nĩwamũmanthĩaa tũmĩthĩnzĩo ũkwona tũtonya kũmwendeesya. Ĩndĩ mwa o na ekĩte maũndũ asu onthe, vandũ va mwana-a-asa ũsu kũmũekea, aendeeie kũũma vamwe. O na vailye ũu, Mark nĩwaendeeie kũatĩĩa mwĩao wa Yesũ wa kwenda mwana-a-asa na kũmũekea. (Soma Akolosai 3:13, 14.) O na ethĩwa mũndũ nĩwalea kũtwĩthukĩĩsya yĩla tũkwenda kũtũngĩĩa mũuo katĩ witũ nake, wendo wa Kĩklĩsto ũkatumaa tũendeea kũmũekea na kũvoya twĩkwatĩtye kana mũthenya ũmwe maũndũ makesa kũseũva.—Mt. 18:21, 22; Aka. 6:9.

7. (a) Yesũ atwĩkĩie vinya twĩke ata? (b) Mwĩĩtu-a-asa ũmwe akwatiwe nĩ ũndũ mwaũ ũte laisi?

⁷ Yesũ atwĩkĩie vinya tũkuae ala angĩ o ũndũ tũkwenda matũkue. O na nĩwongelile kwasya kana tũyaĩle kwenda o ala matwendete. (Luka 6:31-33) Nata ũkona kĩkundinĩ kyenyu mũndũ ũtakwetye ũu waku na o na ndekwenda kũũkethya? Ũsu ti ũndũ wĩthĩawa mavinda maingĩ, ĩndĩ Lara nĩwakomanie nawʼo. Aĩtye: “Ve mwĩĩtu-a-asa waekie kũũngana nakwa, na weethĩa ndiũmanya thĩna wĩ va. Neewʼaa ũndũ ũsu ũinthĩnyʼa mũno, na ndyatanĩaa kũthi maũmbano.” Mbeenĩ Lara ambie kũsuanĩa atĩĩ, “Vaiĩ ũndũ nĩmwĩkĩte. O na ala angĩ kĩkundinĩ no mesĩ ethĩawa ailye ũu.”

8. Lara eekie ata nĩ kana amanthe mũuo, na ngelekanyʼo yake yĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁸ Lara nĩwoosie matambya ma kũmantha mũuo. Amũvoyie Yeova na avanga kũneena na mwĩĩtu-a-asa ũsu. Nĩmaneeneie thĩna ũsu, makumbatĩana, na matũngĩĩa mũuo katĩ woo. Maũndũ mambie kwĩkala ta maseũva. Ĩndĩ Lara aendeee kũelesya atĩĩ: “Ĩtina wa ĩvinda ũla mwĩĩtu-a-asa ambĩĩie kũngua o ũndũ wanguaa. Neewie natũlĩka ngoo mũno.” Mbeenĩ Lara oonaa atesa kwĩthĩwa na ũtanu ate o mwĩĩtu-a-asa ũsu aalyũlile woni wake. Ĩndĩ ĩtina nĩwesie kũmanya kana kĩla waĩle kwĩka nĩ kũendeea kũmwenda na ‘kũmũekea.’ (Aev. 4:32–5:2) Nĩwalilikanile kana wendo wa Kĩklĩsto “ndũtalaa mavĩtyo. Nũvwʼĩkaa maũndũ onthe, nũĩkĩĩaa maũndũ onthe, nĩwĩkwatasya maũndũ onthe, na nĩwũmĩĩasya maũndũ onthe.” (1 Ako. 13:5, 7) Kĩu nĩkyatetheeisye Lara aeka kũthĩnĩka nũndũ wa ũndũ ũsu. Ĩtina wa ĩvinda, ũla mwĩĩtu-a-asa nĩwambĩĩie kũtuma ndũũ nake. Weekĩa kĩthito ũtũngĩĩe mũuo katĩ waku na ana-a-asa na ũiendeea kũmenda, “Ngai wa wendo na mũuo akeethĩwa vamwe [naku].”—2 Ako. 13:11.

NDŨKETHĨWE NA KYENDE

9. Kwosana na Meko ma Atũmwa 10:34, 35, nĩkĩ twaĩle kwĩvathana vyũ na kyende?

⁹ Yeova nde kyende. (Soma Meko ma Atũmwa 10:34, 35.) Twekala tũte na kyende twonanasya kana twĩ syana syake. Nĩtũatĩĩaa mwĩao ũla waĩtye twende atũi maitũ o ũndũ twĩyendete, na nĩtwĩkĩaa kĩthito tũlũlũmĩĩlye mũuo ũla twĩthĩawa nawʼo twĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa.—Alo. 12:9, 10; Yak. 2:8, 9.

10-11. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe eekie ata nĩ kana akĩlye vinya mawoni mataĩle?

¹⁰ Amwe no mewʼe ve vinya kwĩkala mate na kyende. Kwavindĩĩsya ngelekanyʼo ya Ruth. Mwĩĩtu-a-asa ũsu e wa mũika ve mũndũ ũmwe wa nthĩ ĩngĩ weekie ũndũ waũmĩisye mũsyĩ woo mũno. Ruth eewʼaa ata asũanĩa ũndũ ũsu? Aĩtye: “Neewie nakola nthĩ ĩsu vyũ. Noonaa andũ onthe ma kũu ta mailye ũu, o na ethĩwa nĩ ana-a-asa kana eĩtu-a-asa.” Ĩndĩ eekie ata nĩ kana aeke kwĩwʼa ũu?

¹¹ Ruth nĩwamanyie kana no nginya avete mosũanĩo asu kĩlĩkonĩ kyake. Nũndũ wa ũu, nĩwatwie kũsoma ngewa na livoti sya nthĩ ĩsu nthĩnĩ wa Kitabu cha Mwaka. Aĩtye: “Nĩneekĩie kĩthito nambĩĩe kwĩthĩwa na mosũanĩo maseo ĩũlũ wa andũ ma nthĩ ĩsu. Nĩnambĩĩie kwona kana ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma nthĩ ĩsu nĩmamwendete Yeova mũno. Nĩnavingũkie kĩlĩko na namanya kana o namo asu me nthĩnĩ wa ngwatanĩo ya ana-a-asa ya nthĩ yonthe.” O kavola kwa kavola, Ruth nĩwambĩĩe kwona vata wa kwonanyʼa kana nũmendete. Aĩtye atĩĩ: “Kĩla ĩvinda nakomana na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma nthĩ ĩsu, nĩneekĩaa kĩthito kya mwanya nĩtume ndũũ namo. Nĩnaeie ngewa namo na namamanya nesanga.” Kwĩka ũu nĩkwamũtethisye? Ĩĩ. Aĩtye: “Ĩtina wa ĩvinda maũndũ ala nooveee ngoonĩ nĩmavutĩkie.”

12. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Sarah aĩ na thĩna mwaũ?

¹² Andũ amwe methĩawa na kyende o na mateũmanya. Kwa ngelekanyʼo, Sarah oonaa ta ũtethĩawa na kyende nũndũ ndasilĩlaa andũ kwosana na wumo woo, ũkwati woo, kana kĩanda kĩla me nakyo ũseũvyonĩ. Ĩndĩ aĩtye atĩĩ: “Nĩnesie kũmanya kana naĩ na kyende.” Nĩkĩ waisye ũu? Nũndũ we aumĩte mũsyĩ wĩ andũ asomu, na endete kũtindanyʼa na andũ ma mũthemba ũsu. O na ve ĩvinda weeie mũnyanyae atĩĩ: “Kĩtindo kyakwa nĩ kya ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala asomu. Ndiũnganaa na ala mate asomu.” Sarah nĩwaaĩlĩte kũalyũla woni wake vate ngũĩ. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye?

13. Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Sarah waalyũlile woni wake?

¹³ Mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko nĩwatetheeisye Sarah kwĩthiana nesa. Sarah aĩtye: “Nĩwangathie nũndũ wa ũthũkũmi wakwa, maelesyo ala numasya, na ũmanyi wakwa wa Maandĩko. Na ĩndĩ angelesya kana o vamwe na kwongela ũmanyi, nĩtwaĩlĩte kwĩkĩa kĩthito twĩthĩwe na nguma sya Kĩklĩsto ta wĩnyivyo na tei.” Sarah nĩweekĩie ndeto isu ngoonĩ. Aĩtye: “Nĩnamanyie kana ũndũ ũla wa vata mũnango nĩ kwĩka angĩ nesa na kũmenda.” Kĩu nĩkyatumie ambĩĩa kwĩthĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa. Aeleetye atĩĩ: “Nĩnatatie kũsũanĩa nguma syoo nzeo ila itumaa Yeova ona me ma vata.” Nata naitũ? Tũyaĩle o na vanini kwĩsa kũsũanĩa kana twĩ ma vata kwĩ ala angĩ aĩ nũndũ twĩ asomu! Twatata vyũ ‘twende ana-a-asa maitũ onthe,’ tũikethĩwa na kyende o na vanini.—1 Vet. 2:17.

ĨTHĨWA WĨ MŨTHOKYA WA AENI

14. O tondũ ĩandĩko ya Aevelania 13:16 yonanĩtye, Yeova ewʼaa ata twathokya aeni?

¹⁴ Yeova nĩwonaa ala mendete kũthokya aeni me ma vata. (Soma Aevelania 13:16.) Kwĩka ũu akũtalaa ta nzĩa ĩmwe ya ũthaithi, na mũno mũno ethĩwa twĩtethya ngya. (Yak. 1:27; 2:14-17) Nĩkyo kĩtumi Maandĩko matwĩkĩaa vinya tũendeee “kũthokasya aeni na ũlau.” (Alo. 12:13) Yĩla twathokya angĩ, twĩthĩawa tũimonyʼa kana nĩtũmathĩnĩkĩaa, nĩtũmendete, na twĩ ndũũ namo. Yeova nĩwĩwʼaa mũyo tweeka ũu, twĩthwe twamathokya tũũme o kaĩndũ, tũnyusanĩe kĩndũ, tũye lĩu vamwe, kana o tũee ngewa namo. (1 Vet. 4:8-10) Ĩndĩ ve maũndũ matonya kũtuma tũemwa nĩ kũthokanyʼa.

15-16. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma amwe maemwa nĩ kũthokanyʼa? (b) Nĩ kyaũ kyatetheeisye Edit ambĩĩa kwĩthĩwa na wendi wa kũthokanyʼa?

¹⁵ Ve maũndũ matonya kũtuma mũndũ aemwa nĩ kũthokya angĩ kwake, ta wumo wake, maũndũ ala mamũkwatĩte, kana mĩtuo ĩla waĩ nayo tene. Kwa twose ngelekanyʼo ya mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Edit wakwʼĩĩwe nĩ mũũme. Atanamba kũtwʼĩka Ngũsĩ, ndendete kũlikana na andũ mũno. Edit oonaa andũ ala angĩ tamo me na ũtonyi wa kũthokanyʼa.

¹⁶ Ĩndĩ atwʼĩka Ngũsĩ, nĩwaalyũlile woni wake. Nĩwoosie matambya nĩ kana ambĩĩe kũthokya aeni. Aĩtye: “Ĩvinda yĩla twaakĩawa Nyũmba ya Ũsumbĩ, ve mũtumĩa ũmwe wambĩie ve mwana-a-asa ũkũka na mũka wĩanĩ wa kwaka, na ngenda no nĩmanenge ũkomo kwa syumwa ilĩ. Nĩnalilikanile ũndũ Yeova waathimie ũla mũndũ mũka wa Nzalevathi waĩ ndiwa.” (1 Asu. 17:12-16) Edit nĩweetĩkĩlile kũmathokya. We nĩwaathimiwe? Easya: “Syumwa ilĩ syesie kũvatwʼĩka myei ĩlĩ. Myei ĩsu ĩithela, nĩtwatumie ndũũ mũno.” Ũathimo ũngĩ Edit ũkwatĩte nĩ anyanya aingĩ aseo ala wĩthĩawa namo kĩkundinĩ kyoo. Ũmũnthĩ Edit nĩ vainia, na nũtanaa mũno kũthokya ala watavanyʼa namo kwake metanĩthye. Aĩtye: “Kũnengane kĩla nĩ nakyo kũmbĩwʼĩthasya mũyo mũno! Na ũwʼo nĩ kana, moathimo ala nĩkwatĩte nĩmo maingĩ.”—Aevl. 13:1, 2.

17. Nĩ ũndũ wĩva Luke na mũka mesie kũmanya?

¹⁷ Noĩthwa twĩ athokya ma aeni, ĩndĩ vo ve ũndũ tũtonya kwĩka tũkatwʼĩka athokya ma aeni aseango? Kwa ngelekanyʼo, mwana-a-asa wĩtawa Luke na mũka nĩmendete kũthokya aeni. Ĩndĩ navu ĩtina makothaa kũthokya asyai moo, andũ moo ma mũsyĩ, anyanya moo, na mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko e na mũka. Luke aĩtye, “Twesie kwĩthĩa twathokasya o ala twĩ ndũũ.” Luke na mũka meekie ata nĩ kana matwʼĩke athokya ma aeni aseango?

18. Luke na mũka meekie ata nĩ kana matwʼĩke athokanyʼa aseango?

¹⁸ Luke na mũka maalyũlile woni woo yĩla masũanĩie ndeto ii sya Yesũ: “Ethĩwa mũkamenda o ala mamwendete, mwĩ na ĩtuvi yaũ?” (Mt. 5:45-47) Mamanyie kana nĩmaaĩlĩte kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova, ũla wĩthĩawa e mũlau kwa onthe. Kwoou nĩmavangie kũthokya ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala mataĩ maamathokya. Luke aĩtye: “Ũmũnthĩ nĩtũtanĩaa mavinda ta asu mũno. Kĩla ũmwe ewʼaa eekĩwa vinya na alũlũmĩĩlwʼa.”

19. Twonanasya ata kana twĩ amanyĩwʼa ma Yesũ, na ũtwʼĩte kwĩka ata?

¹⁹ Kũvikĩĩa vu nĩtwoona ũndũ kwendana mũno kũtonya kũtũtetheesya tũkamantha mũuo, tũkevathana na kyende, na tũkethĩwa twĩ athokya ma aeni. No nginya tũvete vyũ mawoni mataĩle ngoonĩ sitũ, na tũyenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa mũno kuma ngoonĩ. Tweeka ũu tũkekalaa twĩ atanu, na tũkoonanasya nesa vyũ kana twĩ amanyĩwʼa ma Yesũ.—Yoa. 13:17, 35.