1920 Myaka Ĩana Mĩvĩtu

Yeova nĩweekĩie vinya atavanyʼa asu. Mwakanĩ ũsu, makolovota, kana mavainia, mongelekile kuma 225 nginya 350. Na ĩvindanĩ o yĩu, atavanyʼa mbee wa 8,000 nĩmatũmie ya mbee livoti syoo sya ũtavanyʼa ovisinĩ ũla mũnene. Yeova nĩwaathimie mũno kĩthito kyoo.

AMANYĨWʼA MA MBIVILIA MAĨ NA KĨTHITO KINGĨ

Twĩ Matukũ 21, Mwei wa 3, 1920, Joseph F. Rutherford, ũla ĩvinda yĩu watongoesye Amanyĩwʼa ma Mbivilia, nĩwaumisye ũvoo waĩ na kyongo, “Andũ Milioni Mbingĩ Ala me Thayũ Ũmũnthĩ Maikakwʼa Nongi” (“Millions Now Living Will Never Die”). Amanyĩwʼa ma Mbivilia meekie kyonthe kĩla maĩ matonya mathokye ala mendeeawʼa mawĩthukĩĩsye. Makomboie nyũmba ĩmwe ya sinema yaĩ katĩ wa ila nene vyũ New York City, na manyaĩĩkya valũa sya kũthokya andũ ta 320,000.

Aingĩ nĩmaendie ũmbanonĩ ũsu o na kwĩ ũndũ Amanyĩwʼa ma Mbivilia meekwatĩtye. Andũ mbee wa 5,000 nĩmausũisye nyũmba ĩsu, na angĩ mavika 7,000 meeka kwĩnũka nũndũ vayaĩ mwanya. Ĩkaseti ya The Watch Tower yaisye “ũmbano ũsu nĩwʼo waĩ mũnene vyũ na wa kũkiakisya vyũ waaĩkwa nĩ International Bible Students.”

Amanyĩwʼa ma Mbivilia nĩmamanyĩkie mũno nũndũ wa kũtangaasa kana, “andũ milioni mbingĩ ala me thayũ ũmũnthĩ maikakwʼa nongi.” Ĩvindanĩ yĩu, mayaeleetwe nesa kana ũvoo wa Ũsumbĩ waaĩle kũtavanwʼa kũndũ kwingangĩ ĩũlũ wa nthĩ, na wesaa kũkũa ĩvinda yĩasa. Ĩndĩ o na vailye ũu, maĩ na kĩthito kingĩ. Ida Olmstead ambĩĩe kũthi maũmbanonĩ mwaka wa 1902, na aisye, “Nĩtweesĩ kana andũ onthe nĩmaathĩtwe moathimo maingĩ, na tũyaleaa kũtavya ala twakomanaa namo ũtavanyʼanĩ ũvoo ũsu mũseo.”

NĨTWAMBĨĨIE KŨTUMBĨTHYA MAVUKU MAITŨ

Nĩ kana ana-a-asa ala maĩ Mbetheli maĩkĩĩthye kana kwĩ na lĩu wa kĩ-veva ũtoetye, nĩmambĩĩe kũtumbĩthya mavuku amwe. Nĩmathooie mĩtambo ya kũtumbĩthya na maia nyũmbanĩ ya kũkomboa vandũ vetawa 35 Myrtle Avenue, taoninĩ ya Brooklyn, New York, vakuvĩ na Mbetheli.

Mwei wa 1, 1920, nĩwʼo Leo Pelle na Walter Kessler mavikie Mbetheli. Walter aisye, “Twavika, mwana-a-asa ũla waũngamĩe wĩa wa kũtumbĩthya mavuku atũsyaisye na atwĩa, ‘Nĩona saa sya kũya lĩu wa mũthenya itiele ĩsaa yĩmwe na nusu.’ Atũnengie wĩa wa kũkua makotoni ma mavuku kasũmbanĩ ka nthĩ twambatĩtye ĩũlũ.”

Nake Leo nĩwawetie kĩla kyeekĩkie mũthenya ũla waatĩĩe. Aisye: “Twanengiwe wĩa wa kũthambya ngũta sya ngolova ya nthĩ ya nyũmba ĩsu. Ndyaĩ naathũkũma wĩa ũngĩ wĩ kĩko ta ũsu. Ĩndĩ nũndũ twathũkũmaa wĩa wa Yeova, nĩtweesĩ ti wa mana.”

Ĩtina wa syumwa mbũthũ, ĩkaseti ya The Watch Tower nĩyambĩĩe kũtumbĩthwʼa nĩ ana-a-asa me kĩthito. Kovi 60,000 sya ĩkaseti ya 01/02/1920, nĩsyatumbĩthĩiwʼe ngolovanĩ ya mbee ya nyũmba ĩsu. Ĩvindanĩ o yĩu, ana-a-asa nĩmambie mũtambo ũngĩ wa kũtumbĩthya mavuku kasũmbanĩ ka nthĩ, ũla mawĩtaa Battleship. O na nĩmambĩĩe kũtumbĩthya ĩkaseti ya The Golden Age, kwambĩĩa na ya 14/04/1920. Vate nzika, Yeova nĩwaathimie kĩthito kyoo.

“EKAI TWĨKALE NA MŨUO”

Athũkũmi ma Yeova aĩkĩĩku nĩmambĩĩie kũthũkũma ĩngĩ na kĩthito na me ngwatanĩo. O na ũu wĩ o vo, ve Amanyĩwʼa ma Mbivilia matiie ũseũvyo yĩla kwaĩ na mathĩna maingĩ katĩ katĩ wa mwaka wa 1917 na 1919. Matetheeiwʼe ata?

Ĩkaseti ya The Watch Tower ya 01/04/1920 yaĩ na kĩlungu kĩ na kyongo, “Ekai Twĩkale na Mũuo.” Yaĩ na ndeto ii sya kwĩkĩa vinya: “Twĩ na mũĩkĩĩo . . . kana mũndũ ũla wĩ na veva wa Mwĩaĩi . . . nĩwĩyũmbanĩtye vyũ kũtia maũndũ ala me ĩtina, . . . kwĩkala e ngwatanĩo na ala angĩ na maithũkũma ta mwĩĩ ũmwe.”

Ndeto isu nĩsyathangaaisye aingĩ. Mwana-a-asa ũmwe na kĩveti kyake maandĩkie atĩĩ: “Nĩtũmanyie kana nĩtweekie mavĩtyo kwĩkala nthĩ mwaka mũvĩtu na myaka ĩngĩ yĩ ĩtinanga yĩla andũ ala angĩ maendeee na wĩa [wa kũtavanyʼa]. . . . Tũtwʼĩte vyũ kana tũikasyoka kũola kĩthito kitũ.” Ana-a-asa asu nĩmakwatie vinya wa kũtethya wĩa mwingĩ ũla waĩ mbee.

NĨMANYAĨĨKISYE ĨVUKU YEETAWA “ZG”

Matukũ 21, Mwei wa 6, 1920, Amanyĩwʼa ma Mbivilia nĩmambĩĩie kambeinĩ nene ya kũnengane ĩvuku “ZG.” Ĩvuku yĩu yaĩ kava ya ĩthangũ ĩvũthũ, na yaĩ kovi ya yĩla ĩvuku yeetawa The Finished Mystery.a Yĩla ĩvuku yĩu yakũniwe maluvuku 1918, ve kovi mbingĩ syayo syaiiwe.

Makolovota, vamwe na atavanyʼa ala angĩ onthe, nĩmathokiwʼe manyaĩĩkye ĩvuku yĩu. Valũa weetawa Bulletin,b wa Mwei wa 6, 1920, waĩtye atĩĩ: “Eka kĩla mũtavanyʼa [mũvatise] wĩ kĩkundinĩ ũtonya kũtethya wĩa ũsu eyumye aũtethye. Ekai kĩla ũmwe eke ũtwi ũũ: ‘Ũndũ ũũ ũmwe nĩngwĩka’: nĩngũnengane ZG.” Mwana-a-asa wĩtawa Edmund Hooper awetie kana yĩu nĩyo yaĩ ĩvinda ya mbee atavanyʼa aingĩ maendie kũtavanyʼa nyũmba kwa nyũmba. Ongelile kwasya, “Ĩvinda yĩu nĩwʼo twambĩĩie kũelewa kana wĩa ũsu nĩ mwingĩ mũno kũvĩtũka ũndũ twasũanĩaa.”

KŨVANGĨTHYA ĨNGĨ WĨA WA KŨTAVANYʼA NTHĨ SYA EUROPE

Nũndũ vaĩ vinya kũneena na Amanyĩwʼa ma Mbivilia ala maĩ nthĩ ingĩ yĩla Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe waendeee, Mwana-a-asa Rutherford nĩwavangie kũthi kũmekĩa vinya na aivangĩthya ĩngĩ wĩa wa kũtavanyʼa. Kwoou kwĩ Matukũ 12, Mwei wa 8, 1920, we na ana-a-asa angĩ ana nĩmambĩĩie kyalo kĩasa kya kũthi England na nthĩ ingĩ mbingĩ.

Yĩla Rutherford wavikie Britain, nĩvavangĩthiwʼe maũmbano manene atatũ na maũmbano 12 ma andũ onthe. Ũtalo wa ala maĩ maũmbanonĩ asu waĩ ta 50,000. Ĩkaseti ya The Watch Tower yĩyĩelesya ndambũka ĩsu yaisye: “Anyanya maitũ nĩmanavuũkiwʼe na meekĩwa vinya mũno. Nĩmanakwatie mwanya wa kwĩthĩwa vamwe na kũthũkũma me ngwatanĩo, na kĩu kĩnatumie aingĩ ala manaĩ na mawĩmakĩo matana.” Yĩla Mwana-a-asa Rutherford waendie Paris, nĩwaumisye ĩngĩ ũvoo “Andũ Milioni Mbingĩ Ala me Thayũ Ũmũnthĩ Maikakwʼa Nongi.” Ayambĩĩa ũvoo wake, ĩsũmba yĩla moombanĩe yausũĩte andũ. Ũvoo wathela, andũ 300 nĩmakũlilye makwate ũvoo mwingangĩ.

Syumwanĩ ila syaatĩĩe, Rutherford na ana-a-asa ala waĩ namo nĩmaendie taoninĩ ya Athens, Cairo, na Jerusalem. Nĩ kana Rutherford atetheesye andũ ala mendeeiwʼe isionĩ isu, nĩwavangie vethĩawe na vandũ va kwiaa mavuku taoninĩ ya Ramallah, vakuvĩ na Jerusalem. Ĩtina wa ũu, nĩwasyokie Europe na ambĩĩsya Ovisi wa Ũvonge wa Central Europe. Nĩwavangie mavuku mambĩĩe kũtumbĩthĩwʼa vau.

KŨVUANYʼA ŨSILI ŨTE WA KATĨ

Mweinĩ wa 9, 1920, Amanyĩwʼa ma Mbivilia nĩmaumisye ĩkaseti ya mwanya ya The Golden Age Na. 27. Ĩkaseti yĩu yavuanĩtye ũndũ mathĩniwʼe mũno mwaka wa 1918. Ũla mũtambo weetawa Battleship, wathũkũmie ũtukũ na mũthenya ũtumbĩthye kovi mbee wa milioni inya.

Ala mayĩsomie nĩmamanyie ũndũ wa kũsengyʼa mũno wakwatĩte Emma Martin. Mwĩĩtu-a-asa Martin aĩ kolovota kĩsionĩ kya San Bernardino, California. Twĩ Matukũ 17, Mwei wa 3, 1918, we na ana-a-asa atatũ, ala nĩ E. Hamm, E. J. Sonnenburg, na E. A. Stevens, nĩmaendie ũmbanonĩ wa Amanyĩwʼa ma Mbivilia.

Ve mũndũũme ũmwe waĩ ũmbanonĩ ũsu, o na kau ndaendete vo emanyĩsye Mbivilia. Ĩtina esie kwasya: “Naendie ũmbanonĩ ũsu . . . nũndũ natũmĩtwe nĩ ovisi wa mũtwaĩĩsya wa makoani. Naendete kũmantha ũkũsĩ wa kũsikatana.” Kwa wʼo, nĩwakwatie ũkũsĩ ũla wendaa, nawʼo nĩ ĩvuku The Finished Mystery. Ĩtina wa mĩthenya kauta, Mwĩĩtu-a-asa Martin na ala ana-a-asa atatũ nĩmakwatiwe. Masikatĩwe kũtũla mwĩao wa silikalĩ (Espionage Act) kwa kũnyaĩĩkya ĩvuku yakũnĩtwe maluvuku.

Emma na ana-a-asa asu matwʼĩĩwe kyovo kya myaka ĩtatũ. Kwĩ Matukũ 17, Mwei wa 5, 1920, myanya yoo ya kwenda ĩkoani yoo yĩthukĩĩwʼe ĩngĩ nĩyathelile, na kwoou mambĩĩa kyovo kyoo. Ĩndĩ ĩtina wa kavinda, maũndũ nĩmaseũvie.

Twĩ Matukũ 20, Mwei wa 6, 1920, Mwana-a-asa Rutherford nĩwaeleisye ũndũ ũsu ũmbanonĩ mũnene waĩ San Francisco. Ala maĩ vo nĩmathatie mũno yĩla meewie ũndũ Aklĩsto asu mathĩniwʼe, na meetĩkĩlana mũsumbĩ wa Amelika aandĩkĩwe valũa. Maandĩkie: “Twĩona kũkwatwa . . . kwa Mrs. Martin . . . kwa mũsingi wa mwĩao wa Espionage kũtosanĩte na ũsili wa katĩ . . . Anene ma silikalĩ manatũmĩie ũkũmũ woo naĩ . . . nĩ kana mamũkwatye . . . Mrs. Martin . . . na masyoka mamwilĩĩla ũvũngũ nĩ kana makwate kĩtumi kya kũmwova. Ũndũ ũsu . . . ndwaĩle o na vanini.”

Ũnĩ wake, Mũsumbĩ Woodrow Wilson nĩwaekeie Mwĩĩtu-a-asa Martin na ala ana-a-asa atatũ, o na kau moovetwe vate kĩtumi kyaĩle. Ũu nĩwatumie malekwʼa.

Mwaka wa 1920 ũithela, Amanyĩwʼa ma Mbivilia nĩmeeyoneete maũndũ maingĩ maĩ matonya kũmatanĩthya. Nawʼo wĩa ovisinĩ ũla mũnene waendeee kwingĩva, na nĩmaendeeie kũtavanyʼa na kĩthito kwĩ tene kana Ũsumbĩ wa Ngai nĩwʼo ũkaminĩa andũ mathĩna. (Mt. 24:14) Mwaka ũla waatĩĩe wa 1921, wĩa nĩwaendeeie kũthi na mbee.