Kyo Kĩsomo na Mbesa no Iũtethye?
Aingĩ masũanĩaa kana ala asomu na athwii nĩmethĩawa na wĩkwatyo wa kũtanĩa thayũ ĩvinda yũkĩte. Maĩkĩĩaa kana makambunĩ, mĩsyĩ, na nthĩ no itetheke mũno mũndũ athi yunivasiti. O na no masũanĩe kana kĩsomo kĩseo nĩkyo kĩtetheeasya mũndũ kũkwata wĩa ũkũĩva nesa, na kana ala makwataa mbesa mbingĩ nĩmo methĩawa na ũtanu.
AINGĨ MASEMBANASYA NA KĨSOMO
Kwasũanĩa ndeto sya Zhang Chen, ũla wĩkalaa China. Aĩtye, “Naĩkĩĩaa kana nenda kuma ũkyanĩ, no nginya nĩthĩwe na ndikilii ya yunivasiti, na kana nakwata wĩa mũseo, nowʼo ngekalaa nĩ mũtanu na nĩ mwĩanĩe.”
Nĩ kana aingĩ methĩwe na wĩkwatyo wa kũtanĩa thayũ ĩvinda yũkĩte, nĩmaendaa yunivasiti syĩ nguma, o na imwe syĩ nthĩ ingĩ. Kĩu kĩnongelekete mũno nginya yĩla ũwau wa COVID-19 ũnatumie andũ masiĩĩwa kũthi nthĩ ingĩ. Ngwatanĩo ĩmwe yaumisye livoti ĩno 2012: “Amanyĩwʼa ma nthĩ sya Asia methĩawa kĩlungu kya 52 ĩũlũ wa 100 kya ũtalo wa amanyĩwʼa onthe ala maendaa kũsomea mũingo.”—Organisation for Economic Co-operation and Development.
Kaingĩ asyai nĩmeyĩimaa maũndũ maingĩ nĩ kana syana syoo ikasomee mũingo. Qixiang aumĩte Taiwan na aĩtye, “Asyai makwa mayaĩ athwii, ĩndĩ nĩmandwaie sukulu Amelika nĩ na ala angĩ atatũ tũsyaanĩwʼe.” O ta andũ aingĩ, asyai make meelikilye makoaninĩ maingĩ nĩ kana maĩvĩe kĩsomo kĩu.
KWʼO KŨSEMBANYʼA NA KĨSOMO NĨKŨTETHASYA?
Aingĩ ala masembanisye na kĩsomo na ũthwii mayaakwata kĩla meekwatĩtye
Kĩsomo nĩkĩunaa maũndũnĩ mana, ĩndĩ ti mavinda onthe kũsembanyʼa nakyo kũtethasya mũndũ ũndũ eĩkwatĩtye. Kwa ngelekanyʼo, aingĩ maivotaa kũkwata wĩa ũla mekwenda o na ĩtina wa kwĩkĩa kĩthito myaka mingĩ na kwĩlikya makoaninĩ manene. Livoti ĩmwe yakyavĩthiwʼe nĩ Rachel Mui ĩkasetinĩ ya Singapore yĩtawa Business Times yaĩtye: “Ũtalo wa ala maminĩte yunivasiti na makaĩwa nĩ wĩa nĩwongelekete mũno.” Nake Jianjie, ũla wĩkalaa Taiwan na wĩ na ndikilii iana ũna, aĩtye, “Aingĩ mayĩthĩawa na ũndũ meka ate o kwĩtĩkĩla wĩa o na ũtakonanĩtye na kĩla masomeete.”
Ala makwata wĩa ũla masomeete no methĩe kana maũndũ moo maikũthi ũndũ maneekwatĩtye. Kwa ngelekanyʼo, ĩtina wa Niran kũmina yunivasiti United Kingdom, nĩwasyokie kwoo Thailand na akwata wĩa ũla wasomeete. Aĩtye: “O tondũ neekwatĩtye, ndikilii yakwa nĩyandetheeisye kũkwata wĩa waĩvaa nesa. Ĩndĩ yaĩ no nginya nĩthũkũme na kĩthito kingĩ na masaa maingĩ. Mũthya, kambunĩ ĩsu nĩyavutie athũkũmi aingĩ, nĩ ũmwe. Nĩnamanyie kana vai wĩa wĩsa kũnenga wĩkwatyo wa kũtanĩa ĩvinda yũkĩte.”
O namo ala athwii kana monekaa ta meũtanĩa thayũ, no makwatawa nĩ mathĩna ma mĩsyĩ, mowau, na nĩmemakĩaa nũndũ wa mbesa. Kwa ngelekanyʼo, Katsutoshi ekalaa Japan na aĩtye, “O na kau naĩ na syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ, ndyaĩ na ũtanu nũndũ angĩ nĩmasindanaa nakwa, nĩmambĩwʼĩaa kĩwĩu, na nĩmanguaa naĩ.” Nake mũndũ mũka wĩtawa Lam wĩkalaa Vietnam aĩtye: “Aingĩ masembanasya na wĩa ũkũĩva nesa nĩ kana metanĩa ĩvinda yũkĩte, ĩndĩ kũneena ũwʼo kĩu kĩyĩkĩkaa. Mambĩĩaa kwĩmakĩa nũndũ wa mbesa, mowau, makewʼa me aitavĩe, o na makakwʼa ngoo.”
O ta Franklin, aingĩ nĩmesĩte kwĩthĩa kana ve maũndũ angĩ ma vata thayũnĩ kwĩ kũsembanyʼa na kĩsomo na ũthwii. Amwe katĩ wa asu matataa methĩwe andũ aseo na meke angĩ nesa vandũ va kũsembanyʼa na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ. Ĩndĩ kwĩka ũu no kũtume matanĩa thayũ ĩvinda yũkĩte? Kĩlungu kĩla kĩatĩĩe nĩkĩũsũngĩa.