Kũmĩĩasya Ala Angĩ—Ũndũ Mbivilia Ĩtonya Kũtetheesya
“No nginya andũ momĩĩasye ala angĩ nĩ kana kwĩthĩwe na mũuo ĩũlũ wa nthĩ.”—UNESCO Declaration of Principles on Tolerance, 1995.
Ĩndĩ, kũema kũmĩĩsya andũ ala angĩ no kũtume andũ methĩwa mate na ndaĩa na me na kĩmena. Yĩla andũ meethĩwa mailye ũu, mambĩĩaa kũneenea ala angĩ naĩ, makamavathũla, na mayĩthĩwa me angʼendu.
Ĩndĩ andũ methĩawa na mawoni me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa kũmĩĩsya andũ ala angĩ. Andũ amwe maĩkĩĩaa kana no nginya andũ ala momĩĩasya ala angĩ metĩkĩlane na mĩtuo na maũndũ onthe ala mekwĩka. Angĩ namo methĩawa na woni ta ũla wĩ Mbivilianĩ, kana andũ ala momĩĩasya ala angĩ nĩmanengae ndaĩa ũthasyo wa angĩ wa kwĩnyuvĩa kĩla mekwĩka na mekũĩkĩĩa, o na ethĩwa mo ene maikwĩtĩkĩlana na maũndũ asu.
Yo Mbivilia no ĩtetheesye andũ makomĩĩasya ala angĩ ĩvindanĩ yĩĩ?
Myolooto ya Mbivilia yonanĩtye nĩtwaĩle kũmĩĩasya ala angĩ
Mbivilia nĩkwataa mbau andũ kũmĩĩsya ala angĩ. Yaĩtye atĩĩ: “Ekai wĩnyivyo wenyu ũmanyĩke nĩ andũ onthe.” (Avilivi 4:5) Mbivilia ĩtwĩkĩaa vinya tũkue ala angĩ nesa, twĩ na ndaĩa, na tũte na kyende. Ala maatĩĩaa ũtao ũsu no maeme kwĩtĩkĩlana na maũndũ ala andũ angĩ mekwĩka, o na mo ene no maeme kwĩka maũndũ asu, ĩndĩ nĩmetĩkĩlasya angĩ meke kĩla meenyuvĩa.
O na vailye ũu, Mbivilia nĩyonanĩtye kana ve mwĩkalĩle ũla Ngai wendaa twĩthĩwe nawʼo. Yaĩtye: “[Ngai] nũkũtavĩtye ũla ũseo, we mũndũ.” (Mika 6:8) Nĩyonanĩtye motao ma Ngai, ala ũnengete andũ nĩ kana amatetheesye matanĩe thayũ ũla mũseo vyũ.—Isaia 48:17, 18.
Ngai ndatũnengete ũkũmũ wa kũsilĩla andũ ala angĩ. Kwosana na Mbivilia, “Mũnengani wa Mĩao na Mũsili no ũmwe . . . Nue ũũ ũmũsilĩle mũtũi waku?” (Yakovo 4:12) Ngai nũtwĩtĩkĩlĩtye twĩthĩwe na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa maũndũ, na no ithyĩ ene tũkaumya ũtalo kwondũ wa mo.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 30:19.
Ũndũ Mbivilia yaasya ĩũlũ wa kũnengane ndaĩa
Mbivilia yaĩtye kana twaĩle “kũnengae ndaĩa andũ onthe.” (1 Vetelo 2:17, New Jerusalem Bible) Kwoou, ala manyuvaa kwĩkala kwosana na myolooto ya Mbivilia nĩmanengae andũ onthe ndaĩa, o na methĩwe maĩkĩĩaa kyaũ kana methĩawa na mwĩkalĩle ũilye ata. (Luka 6:31) Ũu ti kwasya kana ala maatĩĩaa Mbivilia makeetĩkĩlanaa na kĩla ũndũ andũ angĩ maĩkĩĩaa, kana kĩla woni angĩ methĩawa nawʼo. O na ti kwasya kana makakwataa mbau ũtwi o na wĩva ũla andũ angĩ meeka. Ĩndĩ vandũ va kwĩkaa maũndũ na ũngʼendu kana kwa nzĩa ĩkwonanyʼa kana mai na ndaĩa, matataa ũndũ matonya maatĩĩe ũndũ Yesũ wakuaa andũ.
Kwa ngelekanyʼo, ve ĩvinda Yesũ wakomanie na mũndũ mũka waĩ wa ndĩni ũteetĩkĩlaa. O na eka ũu, mũndũ mũka ũsu ekalaa na mũndũũme ũtaĩ mũũme wake. Na ũsu waĩ mwĩkalĩle mũthũku mũno Yesũ ũtaĩ amba kũwĩtĩkĩla. O na vailye ũu, Yesũ aneenie nake kwa ndaĩa.—Yoana 4:9, 17-24.
O ta Yesũ, Aklĩsto methĩawa meyũmbanĩtye kũelesya ala mekwenda kwĩthukĩĩsya itumi sya maũndũ ala maĩkĩĩaa, ĩndĩ mekaa ũu na “ndaĩa nene.” (1 Vetelo 3:15) Mbivilia ĩmanyĩasya Aklĩsto kana mayaĩle kũthingʼĩĩsya andũ ala angĩ metĩkĩle mawoni moo. Yaĩtye kana mũatĩĩi wa Klĩsto ‘nde na vata wa kũkita, ĩndĩ aĩlĩte kwĩthĩwa e na ũuu kwelekela andũ onthe,ʼ o vamwe na ala me na mũĩkĩĩo wĩ kĩvathũkanyʼo.—2 Timotheo 2:24.
Ũndũ Mbivilia yaasya ĩũlũ wa kĩmena
Mbivilia ĩtũtavĩtye ũũ: “Manthai kwĩthĩwa na mũuo na andũ onthe.” (Aevelania 12:14) Mũndũ ũmanthaa mũuo nũleanaa na kĩmena. O na kau ndesa kwĩtĩkĩla kwĩka ũndũ ũleanĩte na kĩla ũĩkĩĩaa, nũtataa vyũ ekalanyʼe na mũuo na andũ ala angĩ. (Mathayo 5:9) O na ĩngĩ, Mbivilia yĩkĩaa Aklĩsto vinya mende amaitha moo kwa kũmeka maũndũ maseo ala mamekaa maũndũ mathũku.—Mathayo 5:44.
Nĩwʼo kana Mbivilia yaĩtye Ngai ‘nũmenete,’ kana ‘nũthatawʼa,’ nĩ meko ala mavũthasya kana makaũmĩsya andũ ala angĩ. (Nthimo 6:16-19) Ĩndĩ vaa Mbivilia ĩtũmĩĩte ndeto ‘nũmenete’ kũelesya ũndũ mũndũ wĩwʼaa atekwendeewʼa o na vanini nĩ meko mathũku. Mbivilia nĩyonanĩtye kana Ngai ethĩawa eyũmbanĩtye kũekea na kũtetheesya ala mekwenda kũalyũla mwĩkalĩle woo na mayĩkala kwosana na myolooto yake.—Isaia 55:7.
Mĩsoa ya Mbivilia ĩkonanĩtye na kũmĩĩasya angĩ na kũmanenga ndaĩa
Tito 3:2: “Methĩwe mateũkwatĩĩa mũno woni woo, na mavinda onthe mayĩthĩwa me auu kwa andũ onthe.”
Mũndũ ũtakwatĩĩaa mũno woni wake etĩkĩlaa auĩtye mawoni me kĩvathũkanyʼo ma andũ ala angĩ, na kĩu kĩituma andũ methĩwa manenganĩte ndaĩa.
Mathayo 7:12: “Kwoou maũndũ onthe ala mũkwenda andũ mamwĩke, o nenyu no nginya mũmeke o ta ũu.”
Ithyonthe nĩtũtanaa mũno yĩla ala angĩ matũkua kwa nzĩa ĩkwonanyʼa nĩmatũnengete ndaĩa, nĩmekwendeewʼa nĩ mawoni maitũ, na nĩmeũthĩnĩkĩa ũndũ tũkwĩwʼa. Nĩ kana wĩmanyĩsye mũnango ũndũ ũtonya kũtũmĩa mwolooto ũsu wĩ nguma Yesũ wamanyĩisye, sisya kĩlungu kĩ na kyongo, “Yesu Alisema Tunapaswa Kuwatendeaje Wengine?”
Yosua 24:15: “Nyuvai ũmũnthĩ ũla mwĩthũkũmaa.”
Yĩla twanenga ndaĩa ũthasyo wa ala angĩ wa kwĩyĩkĩa motwi, nĩtũtumaa kwĩthĩwa na mũuo.
Meko ma Atũmwa 10:34: “Ngai nde kyende.”
Ngai ndavathũlaa mũndũ o na wĩva aĩ nũndũ we nĩ mũndũũme kana nĩ mũndũ mũka, nũndũ wa kĩthĩo kyake, mbaĩ yake, ũko wake, kana mũeele wake. Ala mekwenda kwĩyĩelekanyʼa na Ngai nĩmanengae andũ onthe ndaĩa.
Avakuki 1:12, 13: ‘Ngai ndatonya kũsisya ngũlũ.’
Wũmĩĩsyo wa Ngai wĩ mĩvaka. Ndesa kwĩtĩkĩlya andũ ala athũku maendeee na ũthũku woo tene na tene. Nĩ kana wĩmanyĩsye mũnango, ĩloele vitio yĩ na kyongo, Nĩkĩ Ngai Ũekete Mathĩna Methĩwe Kwʼo?
Alomi 12:19: “Nengai ũthilĩku [wa Ngai] mwanya; nũndũ nĩkũandĩkĩtwe, ‘Ũĩvanĩsyo nĩ wakwa; ngaĩvanĩsya,’ easya ũu Yeova.”a
Yeova Ngai ndanengete mũndũ o na ũmwe ũkũmũ wa kwĩyĩĩvanĩsya. We mwene akaĩkĩĩthya kana sila wa katĩ nĩweanĩwʼa ĩvindanĩ yĩla ũnyuvĩte. Nĩ kana wĩmanyĩsye mũnango, sisya kĩlungu kĩ na kyongo, “Je, Kilio cha Haki Kitasikika?”
a Yeova nĩyo ĩsyĩtwa ya Ngai. (Savuli 83:18) Sisya kĩlungu kĩ na kyongo, “We Yeova Nũũ?”