KĨLUNGU KYA KWĨMANYĨSYA 28
Ĩyĩĩkĩĩthye Mwene Kana Nĩwakwatie Ũwʼo
“Endeea kũatĩĩa maũndũ ala wamanyĩiwʼe na waĩkĩĩthwʼa kana nĩ ma wʼo.”—2 TIM. 3:14.
WATHI 56 Ũwʼo Wĩthĩwe Malĩ Yaku
KWA ŨKUVĨa
1. Twĩthĩawa tũyonanyʼa ata yĩla twatũmĩa ndeto “ũwʼo”?
“WE WAKWATIE ũwʼo ata?” “Weanĩie ũwʼonĩ?” “Wĩthĩĩtwe ũwʼonĩ kwa ĩvinda yĩana ata?” Nĩvatonyeka ũkethĩwa ũkũlĩtwʼe makũlyo ta asu, kana ũkethĩwa ũkũlĩtye angĩ ũu. Ĩndĩ twĩthĩawa tũyonanyʼa ata yĩla twatũmĩa ndeto “ũwʼo”? Tũkothaa kũmĩtũmĩa kũelesya maũndũ ala tũĩkĩĩaa, maũndũ ala twĩkaa tũimũthaitha Ngai, na ũndũ twĩkalaa. Andũ ala me ũwʼonĩ nĩmesĩ kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya, na nĩmaatĩĩaa myolooto yayo thayũnĩ woo. Nũndũ wa ũu, mayĩthĩawa movetwe nĩ momanyĩsyo ma ũvũngũ ma ndĩni, na o na kau me na naĩ, nĩmatataa ũndũ matonya mekale me atanu.—Yoa. 8:32.
2. Kwosana na Yoana 13:34, 35, nĩ kyaũ kĩtonya kũkusya mũndũ ũwʼonĩ ya mbee?
2 Nĩ kyaũ kyaũkusisye ũwʼonĩ ya mbee? Nĩvatonyeka ũkethĩwa woonie mwĩkalĩle mũseo wa andũ ma Yeova. (1 Vet. 2:12) Kana nĩvatonyeka ũkethĩwa wakusiwʼe nĩ wendo ũla woonie me nawʼo. Andũ aingĩ mooka ũmbanonĩ ya mbee, nĩmonaa wendo ũla wĩ vo, na maendeeaa kũũlilikana mũno kwĩ kĩndũ kĩngĩ o na kĩva mekwĩwʼa ũmbanonĩ ũsu. Na ũsu ti ũsengyʼo nũndũ Yesũ aisye kana amanyĩwʼa make makamanyĩka nũndũ wa kwĩthĩwa na wendo katĩ woo. (Soma Yoana 13:34, 35.) Ĩndĩ kwĩyonea wendo ũsu kũitoetye. Ve maũndũ angĩ twaĩle kwĩka nĩ kana twĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu.
3. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩkĩka ethĩwa wendo wa Kĩklĩsto ũla wĩthĩawa na ana-a-asa na eĩtu-a-asa nĩwʼo ũtumĩte twĩthĩwa na mũĩkĩĩo?
3 Kwona wendo wa Kĩklĩsto andũnĩ ma Ngai ti kwʼo kwĩ kwʼoka kwaĩle kũtuma twĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Nĩkĩ? Nũndũ ethĩwa twakĩte mũĩkĩĩo witũ wendonĩ ũsu, mũĩkĩĩo ũsu no ũthele na mĩtũkĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩ laisi tũkaeka kũmũthũkũma Yeova ethĩwa mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa, kana o mũtumĩa wa kĩkundi kana vainia, nĩweeka naĩ ngito. O na no tũeke kũmũthũkũma Yeova ethĩwa mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa nĩwatũvĩtĩsya, kana nĩwatwʼĩka mũkaĩi wa mũĩkĩĩo na ambĩĩa kũtwonethya atĩ kĩla tũĩkĩĩaa ti kya wʼo. Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Ethĩwa ũmũĩkĩĩaa Ngai ũsyaĩtye meko ma andũ angĩ, mũĩkĩĩo waku ndwĩsa kwĩthĩwa wĩ mũlũmu. Kĩla kyaĩle kũtuma wĩthĩwa na mũĩkĩĩo nĩ ngwatanĩo yaku na Yeova mwĩ elĩ. Ũndũ wĩwʼaa wasũanĩa Yeova na andũ make nĩkũtonya kũtethya mũĩkĩĩo waku. Ĩndĩ nĩ ũndũ wa vata vyũ wake mũĩkĩĩo waku ũtũmĩĩte momanyĩsyo ma vata na ma wʼo ala me Mbivilianĩ. Nĩwaĩle kwĩyĩĩkĩĩthya mwene kana Mbivilia ĩtũmanyĩasya ũwʼo ĩũlũ wa Yeova.—Alo. 12:2.
4. Kwosana na Mathayo 13:3-6, 20, 21, vaendaa ata andũ amwe makwatwa nĩ mathĩna?
4 Yesũ aisye kana amwe makeetĩkĩla ũwʼo “na ũtanu,” ĩndĩ mũĩkĩĩo woo ũyonza makwatwa nĩ mathĩna. (Soma Mathayo 13:3-6, 20, 21.) Andũ ta asu nĩmatonya kwĩthĩwa mataaelewa kana ala mamũatĩĩaa Yesũ no nginya makwatwe nĩ mathĩna. (Mt. 16:24) Kana nĩmatonya kwĩthĩwa masũanĩaa matwʼĩka Aklĩsto nĩmeevetangana na mathĩna, na kana Ngai akamaathimaa kĩla ĩvinda. Ĩndĩ nũndũ tũtwĩe nthĩ nthũku, mathĩna mekalaa mũndũnĩ. Maũndũ no maalyũke, na ũu ũituma ũtanu witũ ũoleka kwa kavinda.—Sav. 6:6; Mũta. 9:11.
5. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ monanĩtye ata kana mai na nzika nĩmakwatie ũwʼo?
5 Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ nĩmonanĩtye kana mai na nzika nĩmakwatie ũwʼo. Monanĩtye ũu ata? Mailulutĩkaa o na ethĩwa ve Mũklĩsto ũngĩ wamaũmĩsya kana weethĩwa na mwĩkalĩle mũthũku. (Sav. 119:165) Kĩla ĩvinda makwatwa nĩ mathĩna, mũĩkĩĩo woo ndwonzaa ĩndĩ ũendeeaa kũlũlũmĩĩla. (Yak. 1:2-4) We waĩle kwĩka ata wĩthĩwe na mũĩkĩĩo ta ũsu?
KWATA “ŨMANYI WA WʼO ĨŨLŨ WA NGAI”
6. Amanyĩwʼa ma ĩvinda ya atũmwa maakĩte mũĩkĩĩo woo nthĩnĩ wa kyaũ?
6 Amanyĩwʼa ma ĩvinda ya atũmwa maĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu nũndũ nĩmeesĩ Maandĩko na momanyĩsyo ma Yesũ Klĩsto, ala nĩmo “ũwʼo ĩũlũ wa ũvoo mũseo.” (Aka. 2:5) Ũwʼo ũsu nĩ momanyĩsyo onthe ma Kĩklĩsto, na ũkonetye maũndũ ta nthembo ya wovosyo ya Yesũ na kũthayũũkwʼa kwake. Mũtũmwa Vaulo ndaĩ na nzika kana momanyĩsyo asu maĩ ma wʼo. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ nĩwatũmĩie Maandĩko kũĩkĩĩthya andũ kana “waĩ ũndũ wa vata Klĩsto athĩne na aithayũũkwʼa.” (Meko 17:2, 3) Amanyĩwʼa ma ĩvinda ya atũmwa nĩmeetĩkĩlile momanyĩsyo asu, na nĩmeekwatĩtye veva mũtheu ũmatetheesye kũelewa Ndeto ya Ngai. Nĩmeekie ũkunĩkĩli meyĩĩkĩĩthye mo ene kana momanyĩsyo asu maumĩte Maandĩkonĩ. (Meko 17:11, 12; Aevl. 5:14) Wendo wa ana-a-asa tiwʼo wĩ wʼoka watumĩte methĩwa na mũĩkĩĩo, na kũtanĩa kĩtindo kyoo ti kwʼo kwĩ kwʼoka kwatumaa mamũthũkũma Yeova. Vandũ va ũu, maakĩte mũĩkĩĩo woo nthĩnĩ wa “ũmanyi wa wʼo ĩũlũ wa Ngai.”—Ako. 1:9, 10.
7. Kũĩkĩĩa ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ kũkatũtetheeasya kwĩka ata?
7 Ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai ndũalyũkaa. (Sav. 119:160) Kwa ngelekanyʼo, ndũalyũkaa o na ethĩwa Mũklĩsto mũna nĩwatũvĩtĩsya kana nĩweeka naĩ ngito. Na ndũalyũkaa o na yĩla twakomana na mathĩna. Kwoou nĩtwaĩle kwĩmanyĩsya momanyĩsyo ma Mbivilia nesa vyũ, na tũyĩyĩĩkĩĩthya kana nĩ ma wʼo. Twaaka mũĩkĩĩo witũ ũwʼonĩ ũla wĩ Mbivilianĩ, mũĩkĩĩo ũsu ũkatũtetheeasya tũikalulutĩke yĩla twatatwa, o tondũ nanga ĩkwatĩĩaa ĩsiwa ĩvinda yĩla kwĩ na kĩuutani kĩnene. Ĩndĩ ũtonya kwĩka ata wĩyĩĩkĩĩthye vyũ kana nĩwakwatie ũwʼo?
MAŨNDŨ WAĨLE ‘KWĨYĨĨKĨĨTHYA KANA NĨ MA WʼO’
8. O tondũ vonanĩtwʼe ĩandĩkonĩ ya 2 Timotheo 3:14, 15, nĩ kyaũ kyatetheeisye Timotheo kwĩyĩĩkĩĩthya kana nĩwakwatĩte ũwʼo?
8 Timotheo ndaĩ na nzika kana nĩwakwatĩte ũwʼo. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye? (Soma 2 Timotheo 3:14, 15.) Inyia na ũsũe nĩmo maĩ ma mbee kũmũmanyĩsya “maandĩko matheu.” Ĩndĩ vate nzika, we mwene nĩwatũmĩie ĩvinda na vinya ayĩmanyĩsya maandĩko asu. Na nũndũ wa ũu, ‘nĩweeyĩĩkĩĩthisye kana nĩ ma wʼo.’ Ĩtina, we, inyia, na ũsũe nĩmamanyĩiwʼe momanyĩsyo ma Kĩklĩsto. Vate nzika, Timotheo nĩwendeeiwʼe nĩ wendo ũla woonie aatĩĩi ma Yesũ me nawʼo, na aĩ na mea maingĩ ma kũtindanyʼa na ana-a-asa na eĩtu-a-asa na kũmathĩnĩkĩa. (Avi. 2:19, 20) Ĩndĩ kwenda ala angĩ ti kwʼo kwatumĩte ethĩwa na mũĩkĩĩo. Aakĩte mũĩkĩĩo wake nthĩnĩ wa momanyĩsyo ala weeyĩĩkĩĩthĩtye nĩ ma wʼo na mamũtetheeasya kũtwʼĩka mũnyanyae wa Yeova. O naku no nginya wĩmanyĩsye Mbivilia na ũyĩyĩĩkĩĩthya kana kĩla ĩmanyĩasya ĩũlũ wa Yeova nĩ kya wʼo.
9. Nĩ maũndũ meva atatũ ma mũsingi waĩle kwĩyĩĩkĩĩthya?
9 Nĩwaĩle kwamba kwĩyĩĩkĩĩthya ũwʼo wa mũsingi ĩũlũ wa maũndũ aa atatũ. Mbee, ndwaĩle kwĩthĩwa na nzika kana Yeova Ngai nĩwe Mũmbi wa syĩndũ syonthe. (Kuma 3:14, 15; Aevl. 3:4; Ũvu. 4:11) Kelĩ, no nginya wĩyĩĩkĩĩthye kana Mbivilia nĩ ndeto Ngai waveveeie na anenga andũ. (2 Tim. 3:16, 17) Na katatũ, nĩwaĩle kwĩyĩĩkĩĩthya kana Yeova e na kĩkundi kya andũ ũmbanĩtye mamũthaithe matongoewʼe nĩ Klĩsto, na kana kĩkundi kĩu nĩ Ngũsĩ sya Yeova. (Isa. 43:10-12; Yoa. 14:6; Meko 15:14) Nĩ kana wĩyĩĩkĩĩthye ũwʼo ũsu wa mũsingi, ti lasima wĩthĩwe na ũmanyi mwingĩ ta ũmeletye Mbivilia. Kĩeleelo kyaku kyaĩle kwĩthĩwa kĩ kũtũmĩa ‘ũtonyi waku wa kũsũanĩa’ nĩ kana wĩyĩĩkĩĩthye vyũ kana nĩwakwatie ũwʼo.—Alo. 12:1.
ĨYŨMBANYʼE KŨĨKĨĨTHYA ANGĨ ŨWʼO
10. Twaĩlĩte kwĩka ata ĩtina wa kũmanya ũwʼo?
10 Ĩtina wa kwĩyĩĩkĩĩthya maũndũ asu atatũ ma mũsingi makonetye Ngai, Mbivilia, na andũ ma Ngai, nĩwaĩle kũtũmĩa Maandĩko ũĩkĩĩthye angĩ maũndũ asu. Nĩkĩ? Nũndũ ithyĩ Aklĩsto twĩ na kĩanda kya kũmanyĩsya ala mekwenda kũtwĩthukĩĩsya ũwʼo ũla ithyĩ ene tweemanyĩsya.b (1 Tim. 4:16) Na yĩla tũũtetheesya angĩ meyĩĩkĩĩthye ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ, o naitũ twĩthĩawa tũilũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ maũndũnĩ asu.
11. Mũtũmwa Vaulo atũtiĩe ngelekanyʼo yĩva ya kũmanyĩsya andũ?
11 Yĩla mũtũmwa Vaulo ũkũmanyĩsya andũ, nĩwatataa mũno “amaĩkĩĩthye ĩũlũ wa Yesũ aitũmĩa maũndũ ala maandĩkĩtwe Mĩaonĩ ya Mose na Mavukunĩ ma Athani.” (Meko 28:23) Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo yake ata yĩla tũũmanyĩsya angĩ ũwʼo? Tũyaĩle o kũmatavya ũndũ Mbivilia yaasya. No nginya tũtetheesye amanyĩwʼa ma Mbivilia masũanĩe mũno maũndũ ala mekwĩmanyĩsya Maandĩkonĩ nĩ kana mamũthengeee Yeova. Tũyĩsa kwenda metĩkĩle ũwʼo aĩ nũndũ nĩmatũnengete ndaĩa. Vandũ va ũu, twĩenda metĩkĩle ũwʼo nũndũ nĩmeyĩĩkĩĩthĩtye ene kana kĩla mekwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Ngai witũ wĩ wendo nĩ kya wʼo.
Inywʼĩ asyai, tetheesyai syana syenyu syĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu kwa kũimanyĩsya “maũndũ maliku ma Ngai” (Sisya kalungu ka 12-13)d
12-13. Asyai matonya kũtetheesya syana syoo ata syĩkale ũwʼonĩ?
12 Inywʼĩ asyai, vate nzika, nĩmũkwenda syana syenyu syĩkale ũwʼonĩ. Nĩmũtonya kwĩthĩwa mũisũanĩa kana syeethĩwa na anyanya aseo kĩkundinĩ, iilea kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Ĩndĩ nĩ kana syĩyĩĩkĩĩthye kana nikwatĩte ũwʼo, ve maũndũ angĩ syaĩle kwĩka eka o kwĩthĩwa na anyanya aseo. Nĩsyaĩle kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai, na iyĩyĩĩkĩĩthya kana kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya nĩ kya wʼo.
13 Ethĩwa asyai nĩmekwenda kũmanyĩsya syana syoo ũwʼo ĩũlũ wa Ngai, no nginya mo ene methĩwe me asomi aseo ma Mbivilia. No nginya mose ĩvinda masũanĩe kĩla meemanyĩsya. Kwĩka ũu kũkatuma methĩwa ngelekanyʼo nzeo kwa syana syoo. Nĩmaĩle kũimanyĩsya kũtũmĩa syĩndũ ila itonya kũitetheesya kũelewa Mbivilia, o ũndũ mekaa maimanyĩsya amanyĩwʼa ala angĩ ma Mbivilia. Meeka ũu, makaitetheesya imwende Yeova na iyĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana atũmĩaa “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ” kũtũnenga lĩu wa kĩ-veva. (Mt. 24:45-47) Asyai, mũikeanĩwe no kũmanyĩsya syana syenyu momanyĩsyo ma mũsingi tũ. Itetheesyei syĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu kwa kũimanyĩsya “maũndũ maliku ma Ngai” kwosana na ũkũũ wasyo na ũtonyi wasyo wa kũkwatya maũndũ.—1 Ako. 2:10.
ĨMANYĨSYE MAWATHANI MA MBIVILIA
14. Nĩkĩ twaĩle kwĩmanyĩsya mawathani ma Mbivilia? (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ “We no Ũelesye Mawathani Aa?”)
14 Mawathani ma Mbivilia nĩ kĩlungu kya vata Ndetonĩ ya Ngai nũndũ nĩmatũtetheeasya kũmũĩkĩĩa Yeova mũnango. Nĩ mawathani meva matumĩte mũĩkĩĩo waku ũlũlũmĩĩla? Nĩvatonyeka ũkaweta mawathani ala makonetye ‘mĩthenya ya mũminũkĩlyo.’ (2 Tim. 3:1-5; Mt. 24:3, 7) Ĩndĩ nĩ mawathani angĩ meva matonya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo waku? Kwa ngelekanyʼo, we no ũelesye ũndũ mawathani ala me nthĩnĩ wa Ndanieli kĩlungu kya 2 kana Ndanieli kĩlungu kya 11 meanĩiwʼe kana ũndũ maendeee kwĩanĩwʼa?c Ethĩwa wakĩte mũĩkĩĩo waku maũndũnĩ ala me Mbivilianĩ, mũĩkĩĩo ũsu ndwĩsa kwanangĩka. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya ana-a-asa maitũ ala mathĩnĩiwʼe mũno nthĩ ya Germany ĩvinda ya Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe. O na kau mayaeleetwe mũno mawathani ala me Mbivilianĩ makonetye mĩthenya ya mũminũkĩlyo, kĩla meemanyĩĩtye Maandĩkonĩ nĩkyatumie methĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu.
Kwĩmanyĩsya Mbivilia vamwe na mawathani mayo, no kũtume tũũngama na ũlũmu o na twathĩnwʼa (Sisya kalungu ka 15-17)e
15-17. Kwĩmanyĩsya Mbivilia kwatetheeisye ana-a-asa maitũ ata yĩla mathĩnawʼa nĩ kyama kya Nazi?
15 Yĩla kyama kya Nazi kyasumbĩkĩte Germany, ana-a-asa na eĩtu-a-asa ngili mbingĩ nĩmatwaiwe kambinĩ sya kũthĩnĩsya andũ. Hitler na mũnene wa SS weetawa Heinrich Himmler nĩmamenete Ngũsĩ sya Yeova. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe nĩwaeleisye ũndũ Himmler watavisye kĩkundi kya eĩtu-a-asa maĩ kambinĩ ĩmwe ya kũthĩnĩsya andũ. Ameie: “Yeova wenyu nũtonya kwĩthĩwa asumbĩkĩte ĩtunĩ, ĩndĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ nithyĩ tũsumbĩkĩte! Nĩtũũmwonyʼa katĩ wenyu naitũ nũũ ũkwĩkwalanga!” Nĩ kyaũ kyatetheeisye andũ ma Yeova maendeea kwĩkala me aĩkĩĩku?
16 Amanyĩwʼa asu ma Mbivilia nĩmeesĩ kana Ũsumbĩ wa Ngai waĩ wambĩĩie kũsumbĩka mwaka wa 1914. Nũndũ wa ũu, mayasengʼaa moona ũndũ meũvĩngwa mũno wĩana. O na vailye ũu, andũ ma Yeova nĩmeesĩ vyũ kana vai silikalĩ ya andũ ĩtonya kũtuma kĩeleelo kyake kĩema kwĩanĩa. Hitler ndaĩ esa kũmina ũthaithi wa wʼo kana akambĩĩsya silikalĩ ĩtonya kũvetanga Ũsumbĩ wa Ngai. Ana-a-asa maitũ mayaĩ na nzika kana o na vathi ata, ũsumbĩ wa Hitler ndũlea kũthela.
17 Mũĩkĩĩo ũla ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu maĩ nawʼo ndwaamasonokya. Ĩtina wa myaka kauta, kyama kya Nazi nĩkyavalũkile, nake Heinrich Himmler, ũla waĩtye “vaa ĩũlũ wa nthĩ nithyĩ tũsumbĩkĩte,” nĩwasembie akĩĩte kũawa. Ĩvinda yĩu wakĩĩte nĩwakomanie na Mwana-a-asa Lübke, ũla mbeenĩ waĩ mũvungwa, na amũmanya. Himmler akwʼĩte ngoo mũno, na kwoou amũkũlya Mwana-a-asa Lübke: “Mũmanyĩwʼa wa Mbivilia, yu twĩngʼokela va?” Mwana-a-asa Lübke nĩwaeleisye Himmler kana Ngũsĩ sya Yeova kuma tene iyaĩ na nzika o na vanini kana kyama kya Nazi kĩkavalũka, nasyo iikwata ũthasyo. Mbeenĩ Himmler nĩwaneenaa maũndũ maingĩ mathũku ĩũlũ wa Ngũsĩ sya Yeova, ĩndĩ yu eekie kwathamya. Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa vau, nĩweeyũaie. Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Kwĩmanyĩsya Mbivilia vamwe na mawathani mayo, no kũtume tũmũĩkĩĩa Ngai tũteũthingithĩka na tũiũngama na ũlũmu o na twathĩnwʼa.—2 Vet. 1:19-21.
18. O tondũ vonanĩtwʼe ĩandĩkonĩ ya Yoana 6:67, 68, nĩkĩ twaĩle kwĩthĩwa na “ũmanyi wa wʼo na ũĩ wʼonthe” ũla wawetiwe nĩ Vaulo?
18 Ithyonthe nĩtwaĩle kwĩthĩwa na wendo, nũndũ nĩwʼo ũvano wa Aklĩsto ma wʼo. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩtwaĩle kwĩthĩwa na “ũmanyi wa wʼo na ũĩ wʼonthe.” (Avi. 1:9) Na kĩtumi nũndũ tũkaema kwĩka ũu, no tũkuwe “nĩ kĩseve o na kĩva kya ũmanyĩsyo kwĩsĩla ũseleke wa andũ,” o vamwe na wa akaĩi ma mũĩkĩĩo. (Aev. 4:14) Yĩla amanyĩwʼa aingĩ ma Yesũ maekie kũmũatĩĩa, mũtũmwa Vetelo nĩwoonanisye kana ndaĩ na nzika o na vanini kana Yesũ aĩ na “ndeto sya thayũ wa tene na tene.” (Soma Yoana 6:67, 68.) O na kau ĩvindanĩ yĩu Vetelo ndaeleetwe maũndũ onthe ĩũlũ wa ndeto isu, nĩwaendeeie kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku nũndũ nĩwaeleetwe ũwʼo ĩũlũ wa Klĩsto. O naku no wĩyĩĩkĩĩthye kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya. Weeka ũu, mũĩkĩĩo waku ndũkathingithĩka o na vathi ata, na ũkatetheeasya angĩ methĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu.—2 Yoa. 1, 2.
WATHI 72 Kũtavanyʼa Ũwʼo wa Ũsumbĩ
a Ĩsomo yĩĩ nĩyĩũtũtetheesya twone ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai wĩ wa vata mũno. O na nĩyĩũneenea ũndũ tũtonya kwĩyĩĩkĩĩthya vyũ kana kĩla tũĩkĩĩaa nĩkyo kya wʼo.
b Nĩ kana ũmanye ũndũ ũtonya kũmanyĩsya angĩ momanyĩsyo ma mũsingi ala me Mbivilianĩ, sisya kĩlungu kĩ na kyongo, “Kũea Ngewa na Mũtũi,” kĩla kyeethĩawa ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya (Kĩswaili) kuma mwaka wa 2010 nginya 2015. Syongo imwe ineeneetwe nĩ ta “Je, Yesu Ni Mungu?,” “Ufalme wa Mungu Ulianza Kutawala Lini? Sehemu ya 1,” Ufalme wa Mungu Ulianza Kutawala Lini? Sehemu ya 2,” na ya “Je, Mungu Anawaadhibu Watu Katika Moto wa Mateso?”
c Nĩ kana ũelewe mawathani asu, sisya ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ya 15/06/2012 ĩthangũnĩ ya 7-11, 15/06/2012 ĩthangũnĩ ya 12, 15/06/2012 ĩthangũnĩ ya 12 (Kĩswaili), na ya Mwei wa 5, 2020.
d MAELESYO MA VISA: Nĩ ĩvinda ya ũthaithi wa mũsyĩ, na asyai aa meĩmanyĩsya na syana syoo mawathani ma Mbivilia ĩũlũ wa ũla thĩna mũnene.
e MAELESYO MA VISA: Yĩla thĩna mũnene ũkambĩĩa, maikasengʼa moona kĩla kĩkethĩwa kĩendeee.