Manyĩsya Kana Kaku Kuma ke Kanini

1, 2. Asyai maĩle kwĩkwatya ũũ ĩla mekũea syana syoo?

MŨSYAI ũmwe awetie ndeto ii myaka 3,000 mĩvĩtu: “Syana nĩ ũtiĩwa kuma kwa Yeova.” (Savuli 127:3) Vate nzika syana nĩ mũthĩnzĩo mũseo kuma kwa Ngai, na andũ ala matwaanĩte no matanĩe kwĩthĩwa na mũthĩnzĩo ũsu. Ĩndĩ, ĩtina wa ĩvinda ĩnini ala meethĩwa na syana nĩmamanyaa kana o na vala kwĩthĩwa na syana nĩkũetae ũtanu, ve maũndũ mana maĩle kwĩanĩsya me asyai.

² Ĩvindanĩ yĩĩ kũea syana ti ũndũ wĩ laisi. O na ũu wĩ o vo, asyai aingĩ nĩmaeaa syana syoo nesa. Mũandĩki wa Savuli nĩwonanĩtye kĩla kĩmatetheeasya. Aisye atĩĩ: “Keka Yeova wakaa nyũmba, matethya wĩa mana ala mamyaka.” (Savuli 127:1) O ũndũ waatĩĩa nesa mĩao ya Yeova wĩ mũsyai, nowʼo wĩthĩawa ũtonya kũea syana syaku nesa. Mbivilia yaĩtye: “Ĩkĩĩa Yeova na ngoo yaku yonthe, na ndũkekwatye ũmanyi waku mwene.” (Nthimo 3:5) Nĩwĩyũmbanĩtye kũatĩĩa ũtao wa Yeova nthĩnĩ wa kũea kana kaku, kuma ke kanini kũvika ĩla kakatwʼĩka mũndũ mũima?

KWĨTĨKĨLA WONI WA MBIVILIA

3. Aũme me na kĩanda kĩva nthĩnĩ wa kũea syana?

³ Nthĩnĩ wa mĩsyĩ mingĩ aũme monaa wĩa wa kũmanyĩsya syana ta wa iveti. Ndeto ya Ngai yaĩtye kana mũndũũme nĩwe wĩ na kĩanda kĩnene nthĩnĩ wa kũmanthĩa andũ make. O na ũu wĩ o vo, ve maũndũ angĩ mũndũũme waĩle kwĩka nthĩnĩ wa mũsyĩ. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Seũvya wĩa waku na ku nza, wĩseũvĩsye mũũnda; na ĩtina aka nyũmba yaku.” (Nthimo 24:27) Ndeto ‘kwaka nyũmba’ ila itũmĩĩtwe ĩandĩkonĩ yĩu syĩonanyʼa ata? Ndeto isu iikũelesya ĩũlũ wa kwaka nyũmba, ĩndĩ syĩelesya ĩũlũ wa kwambĩlĩĩlya mũsyĩ, kana kũtwaana na kwĩthĩwa na syana.—Nthimo 1:8, 9.

4. Nĩkĩ tũtaĩle kwona syana sya tũvĩsĩ tasyo nzeo?

⁴ Wĩthĩawa na woni mwaũ ĩũlũ wa syana syaku? Livoti syĩonanyʼa kana asyai kuma Asia mayĩwʼaa mũyo masyaa twĩlĩtu. Livoti ingĩ kuma nthĩ sya mũingo syĩonanyʼa kana twĩlĩtu nĩtwoneawa, o na nthĩnĩ wa mĩsyĩ ĩla yĩ andũ asomu. Ĩndĩ tũi na nzika kana syana no syana, na vai kamwe kaseo kwĩ kaangĩ. Yakovo, mũsyai wa tene wĩsĩkĩe mũno, aisye kana syana syake syonthe ‘anengiwe nĩ Ngai kwa ĩnee.’ (Mwambĩlĩlyo 33:1-5; 37:35) O nake Yesũ ĩla waeteiwe “syana nini” nĩwaiathimie syonthe, tũmwana na twĩlĩtu. (Mathayo 19:13-15) Kwa kwĩka ũu, Yesũ oonanisye woni wa Yeova ĩũlũ wa syana.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 16:14.

5. Nĩ maũndũ meva andũ ala matwaanĩte maĩle kũsũanĩa mbee wa matanatwʼa meĩthĩwa na syana siana?

⁵ Mo andũ ma kwenyu masũanĩaa kana kĩveti kyaĩle kũsyaa syana mbingĩ ũndũ vatonyeka? Nĩtwĩsĩ kana andũ ala matwaanĩte nĩmo maĩle kũtwʼa makeethĩwa na syana siana. Nao nata ethĩwa makasyaa syana mbingĩ matatonya kũivũnyʼa, kũsiũĩa ngũa, na kũisomethya? Vate nzika andũ ala matwaanĩte nĩmaĩle kũsũanĩa ũndũ ũsu ĩla meũtwʼa nĩ syana siana mekwenda kwĩthĩwa nasyo. Asyai amwe ala maemwa nĩ kwĩanĩasya mavata ma syana syoo syonthe, nĩmanenganae imwe kwa andũ angĩ ma mũsyĩ maiee. Ũsu nĩ ũndũ waĩle? Aiee. O na ĩngĩ, asyai ala mekĩte ũu maĩle kũmanya kana vai mũndũ ũngĩ waĩle kwosa kĩanda kyoo kya kũea syana. Mbivilia yaĩtye: “Ĩndĩ mũndũ o na wĩva ũtamasũvĩaa ala make, na mbee mũno ala ma nyũmba yake, nũkaĩĩte ũla mũĩkĩĩo, na nĩ mũthũku mbee wa ũla ũtetĩkĩlĩte.” (1 Timotheo 5:8) Andũ matwaanĩte ala mesĩ kĩla maĩle kwĩanĩsya nĩmavangaa ũndũ “nyũmba” yoo yĩĩthĩwa yĩana. Ũu nĩ kwasya nĩmavangaa ũndũ mekwĩthĩwa na syana siana, nĩ kana ‘matonye kũisũvĩa.’ Mo no matũmĩe nzĩa sya kũsiĩĩa kũsyaa nĩ kana methĩwe na syana matonya kũsũvĩa? Ũũ o nawʼo nĩ ũtwi waĩle kwĩkwa nĩ ala matwaanĩte. Ũndũ wa kelĩ, nomo maĩle kũtwʼa metũmĩa nzĩa yĩva ya kũsiĩĩa kũsyaa, nũndũ “kĩla mũndũ akakua mũio wake mwene.” (Akalatia 6:5) O na ũu wĩ o vo, myolooto ya Mbivilia nĩkũleana na nzĩa sya kũsiĩĩa kũsyaa ila itonya kũtuma ĩvu yuma. Yeova Ngai nĩwe wĩ na “mbuluti ya thayũ.” (Savuli 36:9) Kwoou, kũtũmĩa nzĩa itonya kũtuma kana kakwʼa kamina kũmbĩka ĩvunĩ ya inyia, nĩ kwonanyʼa kana mũndũ ndamũnengete Yeova ndaĩa o na vanini. Ĩngĩ kwĩka ũu no ũndũ ũmwe na kũaa.—Kuma 21:22, 23; Savuli 139:16; Yelemia 1:5.

KWĨANĨSYA MAVATA MA KANA KAKU

6. Kana kaĩle kwambĩĩa kũmanyĩwʼa ĩndĩĩ?

⁶ Ĩandĩko ya Nthimo 22:6 yaĩtye: “Manyĩsya kana nzĩa ĩla kaĩle kũendaa nayo, o na akũa ndakamĩtia.” O vamwe na kwĩanĩĩsya syana mavata masyo, asyai nĩmanengetwe kĩanda kĩngĩ kĩnene, nakyo nĩ kũmanyĩsya syana syoo. Ko kana kaĩle kwambĩĩa kũmanyĩwʼa ĩndĩĩ? Kuma ke kanini vyũ. Mũtũmwa Vaulo aisye kana Timotheo ambĩĩie kũmanyĩwʼa kuma e “kana kanini.” (2 Timotheo 3:15) Ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩalyũlĩtwe ĩandĩkonĩ yĩu nĩtonya kwonanyʼa kana katanamba kũsyawa kana kaũkenge. (Luka 1:41, 44; Meko ma Atũmwa 7:18-20) Timotheo ambĩĩie kũmanyĩwʼa kuma e kaũkenge, na ũsu nĩwʼo ũndũ ũla waĩle. Kwoou ĩvinda yĩla ĩseo ya kwambĩĩa kũmanyĩsya kana nĩ kuma ke kaũkenge. Na ũu nĩ wʼo nũndũ twana tũnini twĩthĩawa na mea ma kũmanya maũndũ.

7. (a) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kwa asyai elĩ kwĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu na kana koo? (b) Yeova aĩ na ngwatanĩo ĩilyĩ ata vamwe na Mwana wake mũsyawa weka?

⁷ Kĩveti kĩmwe kyaisye: “Ĩla noonie kana kakwa ĩvinda ya mbee, neewie nakenda mũno.” O na iveti mbingĩ syĩwʼaa oou. Wendo ũsu wĩthĩawa katĩ wa inyia na kana ũendeeaa kwongeleka o ũndũ elĩ maendeee kwĩthĩwa vamwe. Kwongya kana nĩkũlũlũmĩĩlasya wendo ũsu. (Sianĩsya na 1 Athesalonika 2:7.) Ĩla inyia wa kana ũkũkathaũkya na kũneena nako, ũu nũtumaa kana kau kewʼa ke keanĩe. (Sianĩsya na Isaia 66:12.) Nata ĩthe wako? O nake nĩwaĩle kwĩthĩwa na ũnyanya nako. Yeova nũtwiĩe ngelekanyʼo nzeo ũndũnĩ ũsu. Ĩvukunĩ ya Nthimo nĩtũsomaa ĩũlũ wa ngwatanĩo nzeo katĩ wa Yeova, na Mwana wake mũsyawa weka, ũla waĩtye: “Yeova aĩ nakwa mwambĩlĩĩlyonĩ wa nzĩa yake . . . na naĩ ũtanu wake kĩla mũthenya.” (Nthimo 8:22, 30; Yoana 1:14) O ta ũu, ĩthe mũseo nũtataa ũndũ ũtonya ende kana kake na ayĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo nako kuma kasyawa. Mũsyai ũmwe aĩtye: “Onyʼa kana kaku nũkendete. Vai kana katonya kũkwʼa nũndũ wa kwendwa.”

8. Nĩ kana kĩlĩko kya kana kyambĩĩe kũkwatya maũndũ tene, nĩ maũndũ meva asyai maĩle kwĩka ĩtina wa kasyawa oou?

⁸ Ve maũndũ angĩ syana nini syendaa eka o kwendwa. Kana kasyawa oou, kĩlĩko kyako kĩthĩawa kĩtonya kũkwatya maũndũ maingĩ, na asyai nĩmo maĩle kũkamanyĩsya maũndũ asu. Kwa ngelekanyʼo, sũanĩa ĩũlũ wa kwĩmanyĩsya kĩthyomo. Asomi maasya kana “ngwatanĩo ya kana na asyai mako kuma ke kanini” no ĩkatetheesye kakethĩwa katonya kũneena na kũsoma nesa. Kwoou, neena na kana kaku na ũyambĩĩa kũkasomea kuma ke kanini. Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, kana kau kakeethĩwa kayenda kwĩka o taku, na kayenda ũkamanyĩsye kũsoma. Nĩvatonyeka kakamanya kũsoma o na katambĩte kũlika sukulu. Ũsu ũkeethĩwa wĩ ũndũ mũseo mũno ethĩwa wĩkalaa kũndũ sukulu syĩthĩawa na syana mbingĩ, na alimũ anini.

9. Nĩ ũndũ wĩva wa vata vyũ ũla asyai maĩle kũthĩnĩkĩa?

⁹ Asyai Aklĩsto nĩmaĩle kũmanya kana ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kũtetheesya kana koo kethĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova. (Sisya Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 8:3.) Maĩle kwĩka ũu me na kĩeleelo kĩva? Kya kũtetheesya kana kethĩwe na ndaĩa ta sya Klĩsto. Ũu nĩ kwasya maĩle kũkatetheesya kevwʼĩke “mũndũ mweũ.” (Aeveso 4:24) Nĩ kana meanĩsye ũndũ ũsu, nĩmaĩle kũmanya nĩ maũndũ meva maĩle kwĩka, na nĩ nzĩa syĩva matonya kũtũmĩa.

ĨTHĨWA NA KĨTHINGʼĨĨSYO ĨLA ŨŨMANYĨSYA KANA KAKU ŨWʼO

10. Syana syaĩle kwĩthĩwa na ndaĩa ta syĩva?

¹⁰ Nĩ kana nyũmba yĩthĩwe yĩ ndũmu, nũndũ wa vata syĩndũ ila yakĩtwe nasyo syĩthĩwe syĩ nzeo. Mũtũmwa Vaulo aisye kana, nĩ kenda Mũklĩsto ethĩwe na mwĩkalĩle mũseo nĩwaĩle kwĩyaka na syĩndũ ta “thaavu, kana vetha, kana mavia me thooa mũnene.” (1 Akolintho 3:10-12) Syĩndũ isu ielekanĩtwʼe na ndaĩa ta mũĩkĩĩo, ũĩ, ũmanyi, ũĩkĩĩku, kĩkĩo, na kwenda Yeova na mĩao yake kuma ngoonĩ. (Savuli 19:7-11; Nthimo 2:1-6; 3:13, 14) Asyai matonya kũtetheesya ata syana syoo kuma syĩ nini syĩthĩwe na ndaĩa ta isu? Matonya kwĩka ũu kwa kũatĩĩa nzĩa yatũmĩawa tene.

11. Asyai Aisilaeli matetheeasya ata syana syoo syĩthĩwe na kĩkĩo kya Ngai?

¹¹ Kavinda kakuvĩ mbee wa Aisilaeli matalikĩte Nthĩ ya Watho, Yeova amatavisye asyai atĩĩ: “Ndeto ii, ila ngũkwĩaĩa ũmũnthĩ, ikeethĩwa ngoonĩ yaku; naku imanyĩasye syana syaku na kĩthingʼĩĩsyo, na ineenae ndeto isu yĩla ũilyĩ nyũmbanĩ yaku, na yĩla ũendaa nzĩanĩ, na yĩla ũkomaa, na yĩla wũkĩlaa.” (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6:6, 7) Kwoou, asyai nĩmaĩle kwĩthĩwa anyanya ma syana syoo, kũsiĩa ngelekanyʼo nzeo, kũneenaa nasyo, o vamwe na kũimanyĩsya.

12. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata asyai maiĩe syana syoo ngelekanyʼo nzeo?

¹² Iĩa syana syaku ngelekanyʼo nzeo. Yeova eĩte mũsyai atĩĩ: “Ndeto ii . . . ikeethĩwa ngoonĩ yaku.” Na akongela kũmwĩa: “Imanyĩasye syana syaku na kĩthingʼĩĩsyo.” Kwoou, mbee mũsyai nĩwaĩle kwĩthĩwa na kĩkĩo kya Ngai, na ayĩthĩwa endete ũwʼo na ayĩkala kwosana nawʼo. Na ũsu nowʼo ũndũ ũla ũtonya kũmũtetheesya avikĩe ngoo ya kana kake. (Nthimo 20:7) Nĩkĩ? Nũndũ syana syendete kũatĩĩa kĩla syĩkwona ĩndĩ ti kĩla syĩũtavwʼa.—Luka 6:40; 1 Akolintho 11:1.

13. Asyai Aklĩsto matonya kũatĩĩa ata ngelekanyʼo ya Yesũ nthĩnĩ wa kũmantha ĩvinda ya kwĩthĩwa vamwe na syana?

¹³ Mantha ĩvinda ya kwĩthĩwa vamwe na syana syaku. Yeova atavisye asyai Aisilaeli atĩĩ: ‘Neenaa na syana syaku yĩla ũilyĩ nyũmbanĩ yaku, na yĩla ũendaa nzĩanĩ.’ Nĩ kana mũsyai eke ũu, no nginya amanthe ĩvinda ya kwĩthĩwa vamwe na syana syake o na ethĩwa akwatene ata. O nake Yesũ nĩwoonie ve vata kũmantha ĩvinda ya kwĩthĩwa vamwe na syana. Akilyĩ kũmina wĩa wake vaa ĩũlũ wa nthĩ, andũ ‘nĩmamũeteie syana nini nĩ kana aikiite.’ Yesũ eekie ata? ‘Aivĩtĩĩisye moko make, na aiathima.’ (Maliko 10:13, 16) Kwasũanĩa ũndũ ũsu: O na kau Yesũ akilyĩ kũawa, nĩwatũmĩie ĩvinda yake kwĩthĩwa vamwe na syana isu. Ũndũnĩ ũsu, Yesũ nĩwatwiĩie ngelekanyʼo nzeo mũno.

14. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata asyai kũtũmĩa ĩvinda vamwe na syana syoo?

¹⁴ Ea ngewa na kana kaku. Kũmantha ĩvinda ya kwĩthĩwa vamwe na kana kaku, kũkaũtetheesya wĩthĩwe ũtonya kũneena nako. O ũndũ waendeea kũneena na kana kaku, nowʼo ũendeeaa kũkamanya nesa. Ĩndĩ, lilikana kana kũea ngewa ti o kũneena kwʼoka. Kĩveti kĩmwe kya Brazil kyaisye atĩĩ: “Yaĩ no lasima nĩmanyĩsye kwĩthukĩĩsya nesa kuma ngoonĩ.” Kĩveti kĩu nĩkyaendeeie kwĩka ũu kĩ na wũmĩĩsyo, na ũu watuma mwana wakyo ambĩĩa kwĩyĩelesya maũndũ ala maĩ ngoonĩ.

15. Asyai maĩle kũlilikana maũndũ meva ĩũlũ wa kwĩtanĩthya?

¹⁵ Syana nĩsyendaa kwĩthĩwa na “ĩvinda ya kũtheka, . . . ĩvinda ya kũsũnga [kana “kũtũlĩla,” NW], na ĩvinda ya kwĩtanĩthya.” (Mũtavanʼya 3:1, 4; Nzekalia 8:5) Ĩvinda ya kwĩtanĩthya yĩthĩawa yĩ ĩseo ethĩwa asyai meyĩtanĩa vamwe na syana syoo. Nĩ ũndũ wa kũmakya kwona kana andũ nthĩnĩ wa mĩsyĩ mingĩ masũanĩaa kana kwĩloela televiseni nowʼo ũndũ ũla andũ ma mũsyĩ matonya kwĩtanĩthya nawʼo. O na kũtwʼĩka ivĩndĩ imwe sya televiseni nitanĩthasya, mbingĩ syasyo nĩsyanangaa mwĩkalĩle wa mũndũ. O na ĩngĩ, kwĩloela televiseni nĩkũsiĩĩaa andũ ma mũsyĩ maikaee ngewa. Kwoou, nũseo ũkamantha ũndũ mũseango wa kwĩtanĩthya vamwe na syana syaku. Kwa ngelekanyʼo, nĩmũtonya kũtanĩa kwĩthĩwa vamwe na anyanyae menyu, mũkaina, mũkathaũka, kana mũkathi kũtembea. Kwĩka maũndũ asu mwĩ vamwe nĩkũnengae mũsyai mwanya wa kũea ngewa na syana syake.

16. Nĩ kyaũ asyai maĩle kũmanyĩsya syana syoo ĩũlũ wa Yeova, na matonya kwĩka ũu ata?

¹⁶ Manyĩsya syana syaku. Yeova aisye atĩĩ: “Imanyĩasye syana syaku [ndeto ii] na kĩthingʼĩĩsyo”. Mĩsoa ĩla ĩthyũlũlũkĩte ndeto isu nĩtavĩtye mũsyai kĩla waĩle kũmanyĩsya syana syake na ũndũ ũtonya kwĩka ũu. Mbee, no nginya ‘amwende Yeova Ngai wake na ngoo yake yonthe, na thayũ wake wʼonthe, na vinya wake wʼonthe.’ (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6:5) Ĩtina wa kwĩka ũu, mũsyai eĩtwe ‘aimanyĩsye syana ndeto ii na kĩthingʼĩĩsyo.’ Kwoou, mũsyai aĩle kũmanyĩsya syana kwa nzĩa ĩtonya kũitetheesya imwende Yeova, na iyenda mĩao yake kuma ngoonĩ. (Sianĩsya na Aevelania 8:10.) Kũmanyĩsya syana syaku na kĩthingʼĩĩsyo “yĩla ũilyĩ nyũmbanĩ yaku, na yĩla ũendaa nzĩanĩ, na yĩla ũkomaa, na yĩla wũkĩlaa” kwonanasya kũimanyĩsya ũitũngĩlĩĩla. Kwoou, Yeova nĩ ta ũkwĩa asyai kana nzĩa ĩla nzeo ya kũtetheesya syana syĩthĩwe na kĩkĩo kwake nĩ kũneenaa nasyo ĩũlũ wake kĩla ĩvinda. Ũu nĩ kwasya kana asyai nĩmaĩle kwĩthĩwa na ũthaithi wa mũsyĩ mate kũtĩĩa.

17. Asyai matonya kũtetheesya syana syoo syendeewʼe nĩ kyaũ, na nĩkĩ?

¹⁷ Asyai aingĩ nĩmesĩ kana kũmanyĩsya kana kwa nzĩa ĩtonya kũkavikĩa ngoo ti ũndũ wĩ laisi. Mũtũmwa Vetelo aumisye ũtao ũũ kwa Aklĩsto: “Ta tũũkenge tũsyaĩtwe mĩtũkĩ, [endai] mũno ĩia ya kĩlĩko yĩte ĩthũkye.” (1 Vetelo 2:2) Ndeto ‘endai mũno’ syĩonanyʼa kana andũ aingĩ mayĩthĩawa mayendeewʼa nĩ kyaũya kya kĩ-veva. Kwoou, asyai nĩmaĩle kũtetheesya kana kethĩwe kayendeewʼa nĩ maũndũ ma kĩ-veva.

18. Nĩ nzĩa syĩva sya kũmanyĩsya Yesũ watũmĩie ila asyai mekwĩkĩwa vinya maitũmĩe?

¹⁸ Yesũ nĩwavikĩaa andũ ngoo kwa kũtũmĩa ngelekanyʼo. (Maliko 13:34; Luka 10:29-37) Ĩsu nĩ nzĩa nzeo mũno ya kũmanyĩsya syana. Nũtonya kũmanyĩsya syana syaku myolooto ya Mbivilia ũitũmĩa ngewa sya kwendeesya, ta ila syĩ nthĩnĩ wa Ĩvuku Yakwa ya Ngewa sya Mbivilia.a Ĩla ũũmanyĩsya syana syaku, eka o nasyo syĩthĩwe syĩ na ũndũ wa kwĩka. Eka isole kana syĩke maũndũ ala syasoma Mbivilianĩ iteũtetheewʼa. Ve nzĩa ĩngĩ Yesũ watũmĩaa kũmanyĩsya, nayo nĩ makũlyo. (Mathayo 17:24-27) Atĩĩa nzĩa ĩsu ĩla wĩ na ũthaithi wa mũsyĩ. Vandũ va o kũweta mwĩao mũna wa Ngai, kũlya syana syaku makũlyo ta: Nĩkĩ Yeova ũtũnengete mwĩao ũũ? Kũtonya kwĩthĩwa ata twaũatĩĩa? Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa twalea kũũatĩĩa? Makũlyo ta asu nĩmatonya kũtetheesya kana kaku katũmĩe kĩlĩko, na kayona kana mĩao ya Ngai nĩ mĩseo, na nĩtonya kũkatethya.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 10:13.

19. Syana itethekaa ata ĩla asyai maatĩĩa myolooto ya Mbivilia?

¹⁹ Ĩla asyai maiĩa syana syoo ngelekanyʼo nzeo na mamantha ĩvinda ya kwĩthĩwa vamwe nasyo, kũea ngewa nasyo, na kũimanyĩsya, ũu nũtonya kũitetheesya kuma syĩ nini syĩthĩwe na ngwatanĩo ndũmu vamwe na Yeova Ngai. Ngwatanĩo ĩsu ĩkatuma syana syaku syĩthĩwa syĩ Aklĩsto atanu. O na ĩngĩ, ngwatanĩo ĩsu ĩkaitetheesya syĩkale kwosana na mũĩkĩĩo wasyo o na ĩla syakwatwa nĩ matatwa, kana syathingʼĩĩwʼa syĩke ũndũ ũtaĩle. Itetheesye ielewe kana nĩ ũndũ wa vata kwĩthĩwa na ngwatanĩo ĩsu vamwe na Yeova.—Nthimo 27:11.

ŨKANYʼO NĨ WA VATA

20. Ũkanyʼo nĩ kyaũ, na waĩle kumwʼa ata?

²⁰ Ũkanyʼo nĩ kũmanyĩsya mũndũ kwa nzĩa ĩtonya kũmũlũnga kĩlĩko na ngoo. Syana nĩsyendaa kũkanwʼa kĩla ĩvinda. Vaulo ameie aaĩthe maendeee ‘kũea syana syoo na mosilĩlo na motao ma Mwĩaĩi.’ (Aeveso 6:4) Ĩla asyai meũkanyʼa syana syoo, maĩle kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova nũndũ we akanasya andũ e na wendo. (Aevelania 12:4-11) Mũsyai wĩ na wendo nũtonya kũkanyʼa kana kwa o kũneena nako. Kwoou nĩkyo kĩtumi Mbivilia yaĩtye “ĩwʼai ũmanyĩsyo [kana “ũkanyʼo,” NW].” (Nthimo 8:33) Mũsyai atonya kwĩka ũu ata?

21. Nĩ myolooto yĩva asyai maĩle kũlilikana ĩla meũkanyʼa syana?

²¹ Asyai amwe masũanĩaa kana syana no ikanwʼe kwa kũneena nasyo maikandĩe, kũitetya, kana kũiumanga. Ĩndĩ Vaulo aineena ĩũlũ wa kũmya ũkanyʼo aĩtye atĩĩ: “Inywʼĩ aaĩthe, mũikathatye syana syenyu.” (Aeveso 6:4) Aklĩsto onthe meĩtwe methĩwe ‘me auu kwa andũ onthe, maimataa kwa ũuu ala akananĩi.’ (2 Timotheo 2:24, 25) O na vala asyai Aklĩsto nĩmaĩle kwĩthĩwa na ũlũmu ĩla meũkanyʼa syana syoo, nũseo malilikane ndeto isu ĩla mekwĩka ũu. Mavinda angĩ kumya ũkanyʼo kwa kũneena na kana nĩkũtonya kwĩthĩwa kũtatoetye, na nũndũ wa ũu mũsyai ailasimĩka kũkakũna.—Nthimo 22:15.

22. Ethĩwa mũsyai nũkũkũna kana, aĩle kwamba kũkatetheesya kaelewe kyaũ?

²² Syana iyĩthĩawa ivwʼanene, kwoou nĩsyendaa kũnewa ũkanyʼo wĩ kĩvathũkanyʼo. Syana imwe iitonya ‘kwonwʼa mavĩtyo kwa ndeto’ syoka. Kwoou mavinda angĩ no nginya kana kakũnwe kalea kwĩwʼa, nũndũ kwĩka ũu no kũvonokye thayũ wako. (Nthimo 17:10; 23:13, 14; 29:19) Ĩndĩ, kana nĩkaĩle kũmanya kekũnĩwa kĩ. Mbivilia yaĩtye: ‘Ndata na ũkanyʼo ninenganae ũĩ.’ (Nthimo 29:15; Yovu 6:24) O na ũu wĩ o vo, ũkanyʼo nĩwaĩle kumwʼa kwa kĩthimo kĩla kyaĩle. Yeova eeie andũ make atĩĩ: ‘Ngamũkanyʼa nĩthimĩte.’ (Yelemia 46:28b) Mbivilia ndĩtĩkĩlĩtye mũsyai kũkũna kana nginya akakaũmĩsya.—Nthimo 16:32.

23. Kana kaĩle kũmanya kyaũ ĩla keũkanwʼa nĩ asyai mako?

²³ Yeova atanamba kũmanenga andũ make ũkanyʼo, ambie kũmea atĩĩ: “Ndũkakĩe . . . nũndũ nĩ vamwe naku.” (Yelemia 46:28a) O ta ũu, ĩla asyai meũkanyʼa kana, o na ethĩwa metũmĩa nzĩa yĩva, ũkanyʼo ũsu ndwaĩle kũtuma kana kewʼa ta katendetwe. (Akolosai 3:21) Vandũ va ũu, kana nĩkaĩle kũmanya kana kenewa ũkanyʼo nũndũ asyai mako ‘me vamwe nako.’

SŨVĨANA KANA KAKU NA ANDŨ ATHŨKU

24, 25. Nĩ ũndũ wĩva wĩthĩĩtwe wĩ mũisyo mũnene kwa syana ũla syaĩle kũsũvĩanwa nawʼo ĩvindanĩ yĩĩ?

²⁴ Andũ aingĩ nĩmatanaa malilikana ũndũ mekalaa ĩla maĩ syana. Ĩvinda yĩu nĩmeewʼaa me eanĩe na me ũsũvĩonĩ, nũndũ mayaĩ na nzika na asyai moo. Ũmũnthĩ asyai nĩmendaa syana syoo syĩthĩwe iyĩwʼa oou, ĩndĩ ti ũndũ wĩ laisi asyai kũsũvĩa syana syoo ũndũ vaĩle nthĩnĩ wa nthĩ ĩno nthũku.

²⁵ Ũmũnthĩ ve ũndũ ũmwe wĩthĩĩtwe wĩ mũisyo mũnene kwa syana mbingĩ. Ũndũ ũsu nĩ kũtũmĩa syana maũndũnĩ ma ũlaalai. Kwa ngelekanyʼo, livoti syĩonanyʼa kana nthĩnĩ wa nthĩ ya Malaysia, kũtũmĩa syana maũndũnĩ ma ũlaalai nĩkwongelekete mavinda ana nthĩnĩ wa myaka ĩkumi mĩvĩtu. Nao nthĩnĩ wa nthĩ ya Germany, syana ta 300,000 nitũmĩawa maũndũnĩ ma ũlaalai kĩla mwaka. Na nthĩnĩ wa nthĩ ĩmwe ya South America, ũkunĩkĩli ũmwe woonanisye kana syana ta 9,000,000 nitũmĩawa maũndũnĩ asu! Ũndũ ũla wa kũmakya nĩ kana, syana mbingĩ syĩkawa maũndũ asu nĩ andũ ma mũsyĩ imesĩ, na imanengete ndaĩa. Ĩndĩ, asyai nĩmaĩle kũsũvĩa syana syoo. Ata?

26. Nĩ kwa nzĩa syĩva asyai matonya kũsũvĩa syana, nasyo itonya kũsũvĩĩka ata syeethĩwa na ũmanyi?

²⁶ Maũndũ ala mekĩkĩte meonanyʼa kana syana ila syĩsĩ maũndũ manini ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ nĩsyo syĩthĩawa mũisyonĩ mũnene wa kũtũmĩwa nĩ andũ angĩ kwĩka maũndũ ma ũlaalai. Kwoou, nzĩa ĩla nzeo ya kũsũvĩa syana syaku kumana na maũndũ asu nĩ kũimanyĩsya kuma syĩ nini. Ũmanyi nũtonya kũsũvĩa mũndũ kumana na ‘mĩendele mĩthũku, na kumana na andũ ala maneenaa maũndũ ma ngũlũ.’ (Nthimo 2:10-12) Ũsu nĩ ũmanyi ĩũlũ wa kyaũ? Ũmanyi ĩũlũ wa myolooto ya Mbivilia, ĩla ĩtũtavasya kĩla kĩseo na kĩla kĩthũku. O na ĩngĩ, syana nĩsyaĩle kũmanya kana andũ amwe aima nĩmekaa maũndũ mathũku, na ti lasima iketĩkĩla ĩla andũ asu masyĩa syĩke maũndũ asu. (Sianĩsya na Ndanieli 1:4, 8; 3:16-18.) Ĩla ũũmanyĩsya syana syaku, ndũkeke ũu o ĩvinda yĩmwe na ũyĩeka, nũndũ syana mbingĩ nĩsyendaa kũtũngĩlĩĩlwa maũndũ nĩ kana imakwatye nesa. Syana syeananga, ve maũndũ asyai maĩle kũlilikana. Kwa ngelekanyʼo, ĩthe nĩwaĩle kũmanya kana ve mavinda angĩ mwĩĩtu wake ũtonya kwenda kwĩthĩwa e weka, o nake inyia nĩwaĩle kũmanya oou ĩũlũ wa mwanae. Kwĩka ũu kũkatuma syana imanya ũndũ mũndũ mũima waĩle kwĩkala. O na ĩngĩ, nzĩa ĩla nzeo vyũ asyai matonya kũsũvĩa syana syoo iikatũmĩwe naĩ nĩ andũ angĩ nĩ kwĩthĩwa mesĩ vala iĩ ĩvinda yonthe, na mesĩ anyanyae masyo.

ĨTĨKĨLA NGAI AŨTONGOESYE

27, 28. Nũũ ũla ũtonya kũtetheesya asyai ĩla mekũea syana?

²⁷ Vate nzika, kũmanyĩsya kana kuma ke kanini ti ũndũ wĩ laisi. Ĩndĩ ve vandũ asyai Aklĩsto matonya kũkwata ũtethyo. Ĩvinda ya Asili, mũndũũme ũmwe weetawa Manoa nĩwataviwʼe kana nũkũkwata kana. Amanya ũu nĩwamũkũlilye Yeova ũndũ ũtonya kũea kana kau. Yeova nĩwasũngĩie mboya yake.—Asili 13:8, 12, 24.

²⁸ O ta Manoa, asyai Aklĩsto nĩmaĩle kũmũvoya Yeova amatetheesye ĩla maendeee kũea syana syoo. Kũea ti ũndũ wĩ laisi, ĩndĩ kwĩka ũu nĩkũetae moathimo maingĩ. Aklĩsto elĩ, mũndũũme na mũka, kuma nthĩ ya Hawaii maisye atĩĩ: “Mũsyai ethĩawa na myaka 12 ya kũmanyĩsya kana kake mbee wa katanavikya ĩla myaka ya ũika yĩthĩawa na mathĩna maingĩ. Ĩndĩ mũsyai eekĩa kĩthito kũtũmĩa myolooto ya Mbivilia kũea syana syake, ĩtina akatana na ayĩthĩwa na mũuo oona syana isu syanyuva kũmũthũkũma Yeova kuma ngoonĩ.” (Nthimo 23:15, 16) Syana syaku syanyuva kũmũthũkũma Yeova, o naku ũkeethĩwa ũtonya kwasya: “Syana nĩ ũtiĩwa kuma kwa Yeova.”