We Nũmwonaa “Ũla Ũtonekaa”?
“Nĩwomĩĩsye ta ũmwonaa ũla ũtonekaa.”—AEVL. 11:27.
1, 2. (a) Elesya nĩkĩ Mose woonekaa ta wĩ mũisyonĩ. (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.) (b) Nĩkĩ Mose ũtaakĩa ũthatu wa mũsumbĩ?
VALAO aĩ mũsumbĩ wĩ vinya mũno na andũ ma Misili mamwonaa ta ngai, o na nĩmamũthaithaa. Kwosana na Amisili, “vinya wake na ũĩ wake ndwaĩ ũelekanw’a na wa kyũmbe kĩngĩ o na kĩva.” Ũu nĩw’o ĩvuku yĩmwe yaĩtye. (When Egypt Ruled the East) Nĩ kana Valao akĩwe nĩ ala wasumbĩkĩte, eekĩaa ngovia ya ũsumbĩ yĩ na visa wa kĩko kĩyũmbanĩtye kũũma mũndũ. Kĩeleelo kya visa ũsu kyaĩ kũlilikany’a amaitha ma Valao kana mayaĩ ndĩi ya kũvetangwa. Kwasũanĩa ũndũ Mose weewie ĩla Yeova wamũtavisye ndeto ii: “Nĩngũũtũma kwa Valao, nĩ kana wumye andũ makwa, ana ma Isilaeli, Misili.”—Kuma 3:10.
2 Mose nĩwaendie Misili na atavya Valao ũndũ Ngai wamũtũmĩte. Ũndũ ũsu watumie Valao athata mũno. Ĩla nthĩ ya Misili yakũniwe na mothĩny’o kenda, Valao akanisye Mose akĩmwĩa: “Wĩsũvĩe, ndũkone ũthyũ wakwa ĩngĩ; nũndũ mũthenya o ũla wĩona ũthyũ wakwa ũkakw’a.” (Kuma 10:28) Mose atambĩte kuma mbee wa Valao, nĩwaumisye wathani wa kana mwana wa mbee wa Valao nũkũkw’a. (Kuma 11:4-8) Ĩtina wa ũu, Mose nĩweaĩe kĩla mũsyĩ wa Mũisilaeli ũthĩnze mbũi kana ĩlondu ĩũme, na ũivaka nthakame ndeenĩ sya mũomo. Ĩlondu ĩũme yoonekaa yĩ nyamũ ntheu nĩ athaithi ma ngai ya Amisili ĩla yeetawa Ra. (Kuma 12:5-7) We wĩona Valao ta wesaa kwĩka ata? O na ethĩwa esaa kwĩka ata, Mose ndakĩaa kĩndũ. Nĩkĩ? Nũndũ aĩ na mũĩkĩĩo, nĩwamwĩwie Yeova “ateũkĩa ũthatu wa mũsumbĩ: nũndũ nĩwomĩĩsye ta ũmwonaa ũla ũtonekaa.”—Soma Aevelania 11:27, 28.
3. Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa mũĩkĩĩo wa Mose kwelekela “ũla ũtonekaa”?
3 We wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu ũkethĩa no ta ‘ũmwene Ngai’? (Mt. 5:8) Ekai tũneene ĩũlũ wa Mose nĩ kana tũlũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo witũ wĩthĩe no ta twene “ũla ũtonekaa.” Mũĩkĩĩo wake wamũtethisye ata ndakakĩe andũ? Mose oonanisye ata kana nĩwaĩkĩĩte vyũ kana Ngai akeanĩsya mawatho make? Na kwona “ũla ũtonekaa” kwatethisye Mose ata ĩla we na andũ make maĩ thĩnanĩ?
NDAAKĨA “ŨTHATU WA MŨSUMBĨ”
4. Andũ ala mataĩ na mũĩkĩĩo maĩ matonya kũsũanĩa ata ĩũlũ wa Mose?
4 Andũ ala mataĩ na mũĩkĩĩo maĩ matonya kũsũanĩa kana Mose ndaĩ atonya Valao. Thayũ wa Mose na wĩkwatyo wake no ta syaĩ mokonĩ ma Valao. O na Mose nĩwamũkũlĩtye Yeova atĩĩ: “Nyie nĩ ũũ, nĩende kwa Valao, na nĩ kana nyie numye ana ma Isilaeli Misili?” (Kuma 3:11) Mose aĩ aumie Misili myaka ta 40 mĩvĩtu akĩĩte ndakoawe. No kwĩthĩwa ekũlasya, ‘Nĩsyoka Misili nĩthi ngamũthatye mũsumbĩ?’
5, 6. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye Mose akĩe Yeova vandũ va Valao?
5 Mose atanamba kũsyoka Misili, Ngai nĩwamũmanyĩisye mwolooto wa vata mũno. Mwolooto ũsu now’o ũũ Mose wesie kũandĩka ĩvukunĩ ya Yovu: “Kũmũkĩa Mwĩaĩi, nĩkw’o ũĩ.” (Yovu 28:28) Nĩ kana atetheesye Mose ethĩwe na kĩkĩo na ũĩ, nĩwamwonisye kĩvathũkany’o kĩla kĩ vo katĩ wake e Ngai mwene vinya w’onthe, na andũ. We amũkũlilye atĩĩ: “Ũla wombie kanyw’a wa mũndũ nũũ? o na nũũ ũtumaa mũndũ ũtaneena, kana kwĩw’a, kana nũũ ũtumaa ona, kana kũlea kwona? ti nyie, Yeova?”—Kuma 4:11.
6 Ndeto isu syamanyĩisye Mose kyaũ? Syamũmanyĩisye kana ndaaĩle kũkĩa. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova nĩwe wamũtũmĩte, na aĩ atonya kũmũtethya avikye ũtũmani wake kũla kwĩ Valao. O na eka ũu, Valao ndaĩ mũnene kwĩ Yeova. Yĩu ti yo yaĩ ĩvinda ya mbee athũkũmi ma Ngai kũthĩnw’a nĩ Amisili. No kwĩthĩwa Mose alilikanie ũndũ Yeova wamũsũvĩie, na ũndũ wasũvĩie Avalaamu na Yosevu ivindanĩ ya ũsumbĩki wa asumbĩ ma tene ma Misili. (Mwa. 12:17-19; 41:14, 39-41; Kuma 1:22–2:10) Nĩkwĩthĩwa aĩ na mũĩkĩĩo ũsu kwa “ũla ũtonekaa,” Yeova, Mose nĩwaũngamie e na ũkũmbaũ mbee wa Valao, na amũtavya ndeto syonthe ila watavĩtw’e.
7. Mũĩkĩĩo kwa Yeova watethisye mwĩĩtu-a-asa ũmwe ata?
7 Mũĩkĩĩo nĩwatethisye mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩtawa Ella ndakakĩe andũ. Mwakanĩ wa 1949, Ella nĩweekĩiwe mokonĩ e Estonia nĩ asikalĩ ma KGB, mamumya ngũa syonthe na ala ma mũika matina kũmwĩloela. Easya atĩĩ: “Neewie nthoni mũno. Ĩndĩ ĩla namũvoyie Yeova, neewie mũuo mwingĩ mũno na neew’a neanĩwa ngoonĩ.” Ĩtina wa ũu Ella nĩwavingĩiwe kasũmbanĩ kanini kate kyeni kwa mĩthenya ĩtatũ. Aendee kwasya: “Asikalĩ asu mambĩie, ‘Twĩsiĩĩa vyũ ĩsyĩtwa Yeova yĩĩkaalilikanwe o na ĩndĩĩ Estonia! Wĩtwawa kambi ũkathũkũmĩthw’e wĩa mũmũ, na ala angĩ maitwawa Siberia!’ Mongeleeile kũngũlya ũũ na kĩvũthya, ‘Yeova wenyu aĩva?’” Ĩkũlyo nĩ, Ella aaĩlĩte kũkĩa ũũ? Nĩ andũ, kana nĩ Yeova? Ĩla mamũtavisye kana aeka kũtavany’a nĩmeũmũthasya, amasũngĩie ũũ ateũmakĩa: “Nĩnĩsũanĩĩte ũndũ ũũ nesa, na nĩ kavaa nĩkale nĩ mwove nĩ o mũnyanyae wa Ngai, kwĩ kũthaw’a na ndyananga ũnyanya wakwa nake.” Ella ndaĩ na nzika kana Yeova e thayũ, o tondũ aũme asu maũngye mbee wake maĩ o thayũ. Aendeeie kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku kwa Yeova nũndũ aĩ na mũĩkĩĩo.
8, 9. (a) Ndawa ya kũkĩa andũ nĩ myaũ? (b) Ĩla wakwatwa nĩ wia wa andũ, waĩle kũsũanĩa ĩũlũ waũ?
8 Kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kũkakũtetheesya ndũkakĩe andũ. Ĩla anene ma silikalĩ makũsiĩĩa ũimũthaitha Ngai, no wone thayũ waku na wĩkwatyo waku wa ĩvinda yũkĩte ta wĩ mokonĩ ma andũ. O na no wĩkũlye ethĩwa nĩ ũndũ wa ũĩ kũthatya anene ma silikalĩ nũndũ wa kwenda kũmũthũkũma Yeova. Lilikana: Ndawa ya kũkĩa andũ nĩ kũmũĩkĩĩa Ngai. (Soma Nthimo 29:25.) Yeova eũkũlya atĩĩ: “Nue ũũ, ũndũ ũkĩaa mũndũ ũla ũkakw’a, na mwana wa mũndũ ũla ũkatw’ĩkĩthw’a ta nyeki?”—Isa. 51:12, 13.
9 Mavinda onthe ĩkalaa ũmũsũanĩĩte Asa waku mwene vinya w’onthe. Nĩwonaa andũ ala meũthĩnw’a nĩ atongoi ala mataatĩĩaa ũsili wa katĩ, akaelewa ũndũ mekwĩw’a, o na akamokitĩa. (Kuma 3:7-10) O na ĩla ũneena na anene ma silikalĩ, ‘ndũkavũavũane ũndũ ũkwasya kana ndeto ila ũũneena: nũndũ kavinda kau ũkanengwa ũndũ wa kũneena.’ (Mt. 10:18-20) Anene ma silikalĩ mayĩsa kwĩanana na Yeova. Kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo waku kũkakũtethya ũmanye kana Yeova e kw’o na nĩwĩyũmbanĩtye kũũtetheesya.
NĨWAĨKĨĨE MAWATHO MA NGAI
10. (a) Yeova eeaĩe Aisilaeli meke ata mweinĩ wa Nisani, mwaka wa 1513 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto? (b) Nĩkĩ Mose wamwĩwie Ngai?
10 Mweinĩ wa Nisani mwaka wa 1513 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto, Yeova nĩwatũmie Mose na Aluni kũla kwĩ Aisilaeli. Ameie makamatavye manyuve ĩlondu ĩũme yĩte kĩema kana mbũi ĩte kĩema, mathĩnze na maivaka nthakame ndeenĩ sya mĩomo. (Kuma 12:3-7) Mose eekie ata? Mũtũmwa Vaulo aandĩkie ũũ ĩũlũ wake: “Kwondũ wa mũĩkĩĩo nĩwalilikanile Vasaka na aminzangĩsya nthakame, nĩ kana ũla mwanangi wa ala masyaiwe mbee ndakamakiite.” (Aevl. 11:28) Mose nĩweesĩ kana Yeova nĩ wa kũĩkĩĩka, na nĩwaĩkĩĩe kana Yeova akeanĩsya watho wake wa kũaa mwanake ũla mũkũũ nthĩnĩ wa mĩsyĩ yonthe ya Amisili.
11. Nĩkĩ Mose wakanisye Aisilaeli ĩũlũ wa mũisyo ũla waĩ mbee woo?
11 Ana ma Mose maĩ vaasa na “ũla mwanangi,” nũndũ nĩmatonya kwĩthĩwa maĩ Mitiani.a (Kuma 18:1-6) Ĩndĩ nĩweaĩe Aisilaeli ala syana syoo syaĩ mũisyonĩ nũndũ nĩwamendete. Mbivilia yaĩtye: “Nĩvo ĩndĩ Mose wametie atumĩa onthe ma Isilaeli, na amea, . . . Mũae vasaka.”—Kuma 12:21.
12. Yeova atwĩaĩe tũnyaĩĩkye ũvoo wĩva wa vata?
12 Athũkũmi ma Yeova nĩmatetheeaw’a nĩ alaĩka kũnyaĩĩkya ũvoo ũũ wa vata: “Kĩai Ngai, na mũtaĩei; nũndũ saa wa kũsilĩla kwake nĩ mũku: na mũthaithei ũla wombie ĩtu na nthĩ na ũkanga na nthongo sya manzĩ.” (Ũvu. 14:7) Yĩĩ nĩyo ĩvinda ya kũnyaĩĩkya ũvoo ũsu. Twaĩle kũkany’a atũi maitũ maume Mbaviloni Ĩla Nene, nĩ kana ‘maikose mothĩny’o make.’ (Ũvu. 18:4) “Malondu angĩ” nĩmakwataa mbau Aklĩsto etĩkĩw’a mauta wĩanĩ woo wa kwĩsũva ala mavathĩtwe na Ngai ‘mew’anĩthw’e’ nake.—Yoa. 10:16; 2 Ako. 5:20.
13. Nĩ kyaũ kĩkatuma twĩthĩwa na wendi mwingĩ wa kũtavany’a ũvoo mũseo?
13 Nĩtwĩsĩ nesa ki kana “saa wa kũsilĩla” nĩ mũviku. O na ĩngĩ twĩ na mũĩkĩĩo kana wĩa wa kũtavany’a waĩle kũtethw’a mĩtũkĩ o tondũ Yeova waĩtye. Mũtũmwa Yoana nĩwoonie woninĩ “alaĩka ana maũngeme ikotonĩ inya sya nthĩ, makĩkwata iseve inya sya nthĩ.” (Ũvu. 7:1) We wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu ũkethĩa no ta wene alaĩka asu meyũmbanĩtye kũlekya iseve isu sya wanangĩko sya ũla thĩna mũnene? Weethĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana alaĩka asu me vo, ũkeethĩawa na ũkũmbaũ ĩla ũũtavany’a ũvoo mũseo.
14. Nĩ kyaũ kĩla kĩtumaa ‘tũmwony’a ũla mũthũku aume mũendelenĩ wake mũthũku’?
14 Aklĩsto ma w’o nĩmatanĩaa kwĩthĩwa me na ũnyanya na Yeova na me na wĩkwatyo wa kwĩkala tene na tene. Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana twĩ na kĩanda kya ‘kũmwony’a ũla mũthũku aume mũendelenĩ wake mũthũku kana atangĩĩe thayũ wake.’ (Soma Esekieli 3:17-19.) Kwa w’o tũitavanasya nĩ kana tũikaandũwe nthakame ya andũ. Tũtavanasya nũndũ nĩtwendete Yeova na atũi maitũ. Nthĩnĩ wa ĩla ngelekany’o ya Mũsamalia mũseo, Yesũ nĩwaeleisye kĩla kyonanaw’a nĩ wendo na tei. No twĩkũlye, ‘Tei ta wa ũla Mũsamalia nũtumaa nĩtavya ala angĩ ũvoo mũseo?’ Tũikamanthe maũndũ ma kwĩlingya ta ũla mũthembi na ũla Mũlivai nthĩnĩ wa ngelekany’o ĩsu ala ‘maathũkĩle ũtee.’ (Luka 10:25-37) Kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo na kwenda atũi maitũ kũkatuma twenda kũtavany’a na kĩthito ĩvinda yĩtanamba kũthela.
“NĨMAVĨTĨLE ŨKANGANĨ MŨTUNE KATĨ”
15. Nĩkĩ Aisilaeli meewie ta mavika mũthya?
15 Mũĩkĩĩo wa Mose kwa “ũla ũtonekaa” nĩwamũtethisye ĩla Aisilaeli maĩ thĩnanĩ ĩtina wa mauma Misili. Mbivilia yaĩtye ũũ: “Ana ma Isilaeli mookĩlya metho moo, na sisya, Amisili maĩ mamaatĩĩe; na makĩa mũno: na ana ma Isilaeli mamwĩkaĩla Yeova.” (Kuma 14:10-12) W’o ũsu waĩ ũndũ ũtataĩĩwe? Aiee. Yeova aĩ anathana ũũ: “Ngoomya ngoo ya Valao, na akamaatĩĩa; nakwa ngeethĩwa na ndaĩa kũla kwĩ Valao, na kũla kwĩ nguthu yake yonthe; na Amisili makamanya ninyie Yeova.” (Kuma 14:4) Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, Aisilaeli mayaĩ na mũĩkĩĩo. Kĩla meene no Ũkanga Mũtune ũla wamasiĩĩte, nguthu ya Valao ĩmaatĩĩe, na kũthũkya ũvoo, ũla wamatongoesye aĩ mũtumĩa waĩ mũĩthi na wĩ na myaka 80. Aisilaeli moonie ũsu taw’o mũthya woo.
16. Mũĩkĩĩo watethisye Mose ata ĩla maĩ Ũkanganĩ Mũtune?
16 Ĩndĩ Mose ndaĩ na wia. Nĩkĩ? Nũndũ mũĩkĩĩo wake nĩwamũtetheeisye kwona kĩndũ kĩngĩ kĩ vinya mũno kwĩ ũkanga kana ita. ‘Nĩweene ũtangĩĩo wa Yeova,’ na nĩweesĩ Yeova akokitĩa Aisilaeli. (Soma Kuma 14:13, 14.) Mũĩkĩĩo wa Mose nĩwatetheeisye athũkũmi ma Ngai. Mbivilia yaĩtye: “Kwondũ wa mũĩkĩĩo nĩmavĩtĩle Ũkanganĩ Mũtune katĩ, ta kũvĩtĩla nthĩ nyũmũ: na Amisili matata kwĩka ũu mamelw’a.” (Aevl. 11:29) Ĩtina wa maũndũ asu, “andũ makĩa Yeova: na meetĩkĩla Yeova, na mũthũkũmi wake Mose.”—Kuma 14:31.
17. Nĩ ũndũ wĩva ũla ũkatata mũĩkĩĩo witũ?
17 O mĩtũkĩ tũkilyĩ tũneeyĩthĩĩla thĩnanĩ. Mũthyanĩ wa ũla thĩna mũnene, silikalĩ sya nthĩ ĩno ikeethĩwa syanangĩte vyũ ndĩni nene, na syĩ athaithi aingĩ mbee witũ. (Ũvu. 17:16) Yeova athanie kana andũ make makeethĩwa mate na ũsũvĩo ta “nthĩ yĩ tũmĩsyĩ tũte twiie . . . , mate na maũvai, na mate na ivingi kana mbingĩlo.” (Esek. 38:10-12, 14-16) Ala mate na mũĩkĩĩo makeethĩwa mayona ũsu ta w’o mũthya witũ. We ũkeeka ata?
18. Elesya nĩkĩ tũtaĩle kwĩthĩwa na wia ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene.
18 Tũyaĩlĩte kwĩthĩwa na wia. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova nĩwathanie kana andũ make makavithũkĩwa. O na ĩngĩ nĩwathanie kĩla kĩkethĩwa mavithũkĩwa. Aisye ũũ: “Kũkethĩwa mũthenya ũsu, ĩla Ngoki ĩkamyũkĩa nthĩ ya Isilaeli, easya ũu Mwĩaĩi Yeova, ũthilĩku wakwa ũkambata manyiũũnĩ makwa. Nũndũ kĩwĩunĩ kyakwa na mwakinĩ wa ũthilĩku wakwa nĩnĩneenete.” (Esek. 38:18-23) Ĩtina wa ũu, Yeova akaananga andũ onthe ala mekwenda kũvithũkĩa andũ make. Mũĩkĩĩo waku kwelekela kĩla kĩkethĩwa ĩtina wa “mũthenya mũnene na wa ũtĩsya wa Yeova” ũkaũtetheesya ‘kwona ũtangĩĩo wa Yeova’ na kũendeea kwĩthĩwa wĩ mũĩkĩĩku.—Yoe. 2:31, 32.
19. (a) Ũnyanya wa Yeova na Mose wailyĩ ata? (b) Wamwĩw’a Yeova mĩendelenĩ yaku yonthe ũkakwata ũathimo wĩva?
19 Ĩyũmbanĩsye maũndũ asu me mbee witũ kwa kũendeea ‘kũmĩĩsya ta ũmwonaa ũla ũtonekaa’! Lũlũmĩĩlya ũnyanya waku na Yeova Ngai kwa kwĩmanyĩsya na kũvoya ũteũtĩĩa. Mose aĩ na ũnyanya mũseo vamwe na Yeova na nĩwatũmĩiwe kwa nzĩa yĩ mwanya kwĩanĩsya kwenda kwake. Nĩkyo kĩtumi Mbivilia yaĩtye kana Yeova nĩweesĩ Mose “ũthyũ kwa ũthyũ.” (Kũt. 34:10) Mose aĩ mwathani wa mwanya. Kwondũ wa mũĩkĩĩo, o naku no wĩthĩwe wĩsĩ Yeova nesa ta ũmwene. Ndeto ya Ngai yaĩtye kana wamwĩw’a “mĩendelenĩ yaku yonthe . . . akaũlũngalĩlya nzĩa syaku,” na ũu nĩ kwasya kana akakũathima na aiũtongoesya.—Nth. 3:6.
a Yeova atũmie alaĩka moae mwanake ũla mũkũũ nthĩnĩ wa mĩsyĩ yonthe ya Amisili.—Sav. 78:49-51.