Thĩna wĩ Nthĩ Yonthe

Akunĩkĩli ma maũndũ mawetete kana maũndũ maendeea kwĩthĩwa mailyĩ o ũndũ mailyĩ, tũivika mwaka wa 2030, andũ mbee wa 8,000,000 makakusaa kĩla mwaka nũndũ wa kũnyw’a sikala. O na nĩmawetete kana tũivika mwaka wa 2100, andũ 1,000,000,000 makeethĩwa makw’ĩte nũndũ wa kũnyw’a sikala.

Mũndũ ũla ũnyusaa sikala tiwe ũũmĩaa e weka. Andũ angĩ ala matanyusaa sikala nĩmaũmĩaw’a nĩ syũki yĩu, na nũndũ wa ũu andũ ta 600,000 nĩmakusaa kĩla mwaka. Na ethĩwa mũndũ ũla ũnyusaa sikala e na mũsyĩ, andũ make nĩmathĩnĩkaa mũno ngoonĩ o na makaĩwa nĩ mbesa. No twasye kĩla mũndũ nĩwũũmĩaa ĩla andũ manyw’a sikala, nũndũ wa ngalama ĩla yongelekete ya maũndũ ma ũiiti.

Kĩvathũkany’o na mowau ala matavoaa, matumaa ndakĩtalĩ isembany’a na kũmantha ndawa, thĩna wa kũnyw’a sikala no ũthele, nũndũ ndawa yaw’o nĩyĩsĩkĩe. Ndakĩtalĩ wĩtawa Margaret Chan, ũla nĩ mũnene ũmwe wa Ngwatanĩo ya Ũima wa Mwĩĩ ya Nthĩ Yonthe, aisye atĩĩ: “Mbakĩ nĩ thĩna wa kwĩyĩetee na no ũthele ethĩwa silikalĩ na andũ onthe makeekĩa kĩthito kingĩ.”

Thĩna ũsu wa ũima wa mwĩĩ ũkitanĩtwe naw’o ũmũnthĩ nthĩ yonthe mbee wa ĩvinda o na yĩva. Kwa ngelekany’o, Mwei wa 8, 2012, nthĩ ta 175 nĩsyeetĩkĩlanile syose ĩtambya ya kũmina ũtũmĩi wa mbakĩ.a Ĩndĩ, ve maũndũ manene ala matumaa thĩna ũsu ũendeea. Kwa ngelekany’o, kĩla mwaka kambunĩ ila ĩseũvasya sikala nitũmĩaa mbesa mbingĩ iikathĩĩa sikala nĩ kana ikwate athooi eũ, na mũno mũno aka na andũ ma mũika ma nthĩ ila ite na ũkwati mwingĩ. Kũnyw’a sikala nĩkũemeee andũ ta mbilioni ĩmwe ũmũnthĩ, na kwoou aingĩ moo me mũisyonĩ wa kũawa nĩyo. Andũ ala matũmĩaa sikala maema kũmĩeka, kwĩĩthĩwa na ikw’ũ mbingĩ mũno syumanĩte na sikala myaka ta 40 yũkĩte.

Matangaso ma kũkathĩĩa sikala, na kũemeewa nĩyo nĩ maũndũ matumĩte andũ aingĩ matamĩeka, o na kau nĩmendete kũmĩeka. Ũu now’o Naoko weew’aa. Ambĩĩe kũnyw’a sikala e wa mũika. Kwĩka ũndũ woonaa televiseninĩ, nthĩnĩ wa sinema, na nthĩnĩ wa matangaso ma kũkathĩĩa sikala kwatumaa ew’a e mũndũ wa vata mũno. O na vala nĩwoonie asyai make mayũawa nĩ kanza ya mavũi, we nĩwaendeeie na kũnyw’a sikala, o na ĩvinda yĩla waeaa eĩtu make elĩ. Easya atĩĩ: “Nĩnakĩaa ndikakwatwe nĩ kanza ya mavũi, o na nĩnathĩnĩkĩaa ũima wa mwĩĩ wa syana syakwa.” Aendeee kwasya: “O na vailyĩ ũu, nĩnaemawa nĩ kũeka sikala. Noonaa ndikatonya kũmĩeka o na ĩndĩĩ.”

Ĩndĩ Naoko nĩwesie kũeka sikala. Eekĩiwe vinya aeke sikala nĩ kĩla kĩkĩĩte mamilioni ma andũ vinya mamĩeke. Nĩ kyaũ kyu kĩtetheesye andũ aingĩ? Soma kĩlungu kĩla kĩatĩĩe.