Ĩthukĩĩsye Ala Angĩ, Mamanye Nesa, na Ũimewʼĩa Ĩnee

1. Nĩ ũwʼo wĩva ũtũkiakĩasya Mbivilia ĩvuanĩtye ĩũlũ wa Yeova?

WE NO wĩwʼe mũyo andũ makaũsilĩla masyaĩtye langi waku kana ũndũ ũthyũ na mwĩĩ waku ũilye? No kwĩthĩwa ũtendete ũu. Nĩ ũndũ wa kũkiakĩsya ta kĩ kũmanya kana Yeova ndatũsilĩlaa kwosana na kĩla andũ mene! Kwa ngelekanyʼo, yĩla Samueli wasyaisye ana ma Yese, ndaaona kĩla Yeova weene. Yeova amwĩĩte kana eenda kũnyuva ũmwe wa ana ma Yese atwʼĩke mũsumbĩ wa Isilaeli. Ĩndĩ ndamũtavĩtye enyuva ũũ. Yĩla Samueli woonie mwana ũla mũkũũ wa Yese weetawa Eliavu, aisye ũũ: “Vate ndĩi mwĩtĩkĩwʼa mauta wa Yeova e mbee wake.” Kwa kĩsisyo kya metho, Eliavu ailye mũsumbĩ. Ĩndĩ Yeova eeie Samueli atĩĩ: “Ndũkasisye ũthyũ wake, kana ũtũlu wa kĩũngamo kyake; nĩkwĩthĩwa nyie nĩnĩmũleete.” Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Yeova asyokie amwĩa: “Mũndũ asiasya mũvwʼanĩle wa ũtheinĩ, ĩndĩ Yeova asiasya ngoonĩ.”—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. O tondũ ĩandĩko ya Yoana 7:24 yĩwetete, nĩkĩ tũtaĩle kũsilĩla mũndũ kwosana na ũndũ ũilye nza? Nengane ngelekanyʼo.

² Nũndũ twĩ ene naĩ, ithyonthe twĩ mũtuo wa kwenda kũsilĩla andũ kwosana na ũndũ mailye nza. (Soma Yoana 7:24.) Ĩndĩ kĩla wene na metho kĩituma ũmanya maũndũ maingĩ ĩũlũ wa mũndũ. Kwoosa ngelekanyʼo ya ndakĩtalĩ. O na ndakĩtalĩ ũla mũĩ na wĩ ũtũĩka mwingĩ vyũ, ndesa kũmanya nesa kĩla mũndũ ũwaĩte kwa kũmũsisya tũ. No nginya ethukĩĩsye nesa mũwau ũsu nĩ kana amanye mathĩna ma mwĩĩ ala wĩthĩĩtwe namo, ũndũ ũwau ũsu ũũtuma athĩnĩka ngoonĩ, vamwe na maũndũ angĩ matonya kũmũtetheesya amanye ũwau wake. O na no amũtũme akakũnwe visa nĩ kana asisye nĩ va ve na thĩna mwĩĩnĩ wake. Ndakĩtalĩ akalea kwĩka ũu, no amũiite ũwau ũte nawʼo. O ta ũu, tũyĩsa kũelewa ana-a-asa na eĩtu-a-asa nesa o kwa kũsisya ũndũ mailye nza. Tũyaĩle kwĩanĩwa nĩ kĩla twene na metho; no nginya twĩkĩe kĩthito tũmanye mũndũ ailye ata nthĩnĩ. Vate nzika, vaiĩ ĩvinda tũkesa kũelewa angĩ nesa ũndũ Yeova ũmaeleawa, nũndũ tũitonya kũsoma ngoo syoo. Ĩndĩ no tũtate ũndũ tũtonya tũatĩĩe ngelekanyʼo yake. Ata?

3. Ngewa sya andũ ma tene ala mawetetwe ĩsomonĩ yĩĩ syĩtũtetheesya ata kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova?

³ Yeova ekaa ata nĩ kana atetheesye athaithi make? Nũmethukĩĩasya. O na ĩngĩ, nũeleawa wumo woo na maũndũ ala mamakwatĩte. Na mũthya, nũmewʼĩaa ĩnee. Yĩla tũkwĩthĩwa tũyĩmanyĩsya ũndũ weekie ũu nĩ kana atetheesye Yona, Eliya, Akali, na Loto, tata wone ũndũ tũtonya kwĩkalanyʼa na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ tũatĩĩe ngelekanyʼo yake.

METHUKĨĨSYE NESA

4. Nĩkĩ tũtonya kũsũanĩĩa Yona naĩ?

⁴ Nũndũ tũyĩsĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Yona, no tũmũsilĩle tũkasya aĩ mũndũ ũtesa kwĩkwatwʼa, na ũte mũĩkĩĩku. Ĩvinda yĩmwe nĩwanengiwe mwĩao nĩ Yeova wa kũthi Nineva akatavanyʼe ũsilĩlo wake ĩũlũ wa ndũa ĩsu. Ĩndĩ vandũ va kwĩka ũu, alikile meli yaendete ngalĩko yĩ kĩvathũkanyʼo vyũ, nĩ kana “aume vala ve Yeova.” (Yona 1:1-3) Keka nue, nũnenga Yona mwanya ũngĩ wa kwĩanĩsya kĩanda kĩu? Ve vinya. Ĩndĩ Yeova oonie aĩlĩte kũmũnenga mwanya ĩngĩ.—Yona 3:1, 2.

5. Ndeto sya Yona ila syĩ ĩvukunĩ ya Yona 2:1, 2, 9, syĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wake?

⁵ Mboya ya Yona nĩtũtetheeasya kũmanya we aĩ mũndũ ũilye ata. (Soma Yona 2:1, 2, 9.) Vate nzika, Yona nĩwavoyie mboya mbingĩ mũno, ĩndĩ mboya ĩla wavoyie e ĩvunĩ ya ĩkũyũ nĩtumaa tũmanya kana ve nguma nzeo mũno waĩ nasyo, o na kau nĩwasembie akĩĩte wĩa ũla wanengetwe. Ndeto syake syonanasya kana aĩ mũndũ wĩnyivĩtye, mũndũ wĩ mũvea, na ũtwʼĩte kũmwĩwʼa Yeova. Kwoou ti ũsengyʼo kwona kana Yeova ndaatindanĩa na mavĩtyo make, ĩndĩ nĩwasũngĩie mboya yake na aendeea kũmũtũmĩa ta mwathani.

6. Ve ũseo mwaũ wa kwĩthukĩĩsya angĩ nesa?

⁶ Nĩ kana twĩthukĩĩsye angĩ nesa, twaĩle kwĩthĩwa twĩnyivĩtye na twĩ na wũmĩĩsyo. Kwĩka ũu no kũtũtethye maũndũnĩ atatũ. Ũndũ wa mbee, ndĩkethĩawa yĩ laisi kũsembea kwĩyusũĩĩsya maũndũ mathũku ĩũlũ wa andũ. Ũndũ wa kelĩ, tũkeethĩawa tũtonya kũelewa ũndũ mwana-a-asa ũkwĩwʼa na kĩla kyatuma eka ũndũ mũna, na kĩu kĩkatumaa twĩthĩwa na ĩnee yingangĩ. Na ũndũ wa katatũ nĩ kana, yĩla twaeka mũndũ eyĩelesye, kĩu no kĩmũtetheesye kwĩmanya mũnango. Na kĩtumi nũndũ mavinda angĩ tũyĩeleawa twĩĩwʼa ata mũvaka yĩla twesa kũkwata mwanya wa kũtavya mũndũ kĩla kĩ ngoonĩ. (Nth. 20:5) Mũtumĩa ũmwe wa Asia easya: “Nĩnĩlilikanaa mũthenya ũmwe nasũngĩie mwĩĩtu-a-asa ndanamba kũmwĩthukĩĩsya nesa. Namwĩie kana nĩwaĩlĩte kwĩmanyĩsya kumya maelesyo maseango maũmbanonĩ. Ĩndĩ nesie kwĩthĩa ndesĩ kũsoma nesa, na nũndũ wa ũu, ethĩawa ekĩĩte kĩthito kingĩ mũno ayĩsa kũtwʼĩka nĩwaumya maelesyo.” Nĩ ũndũ wa vata ta kĩ kĩla mũtumĩa akesiĩĩaa ndakanengane ũtao atanamba “kwĩwʼa” ũla ũkũmũtaa easya ata!—Nth. 18:13.

7. Wĩĩmanyĩsya kyaũ wasũanĩa ũndũ Yeova watetheeisye Eliya?

⁷ Ana-a-asa na eĩtu-a-asa amwe nĩmaemawa nĩ kwĩyĩelesya nũndũ wa kĩthĩo kya kwoo, mũmbo woo, kana maũndũ matonya kwĩthĩwa mamakwatie navu ĩtina. Tũtonya kwĩka ata tũmatetheesye maikaemwe nĩ kũtũtavya kĩla kĩ ngoonĩ? Nũũlilikana ũndũ Yeova weekie yĩla Eliya wasembete akĩĩte Yeseveli? Eliya akuie matukũ maingĩ ayĩsa kũtwʼĩka nĩwatavya Ĩthe wake wa ĩtunĩ kyonthe kĩla kyaĩ ngoonĩ. Ĩndĩ Yeova nĩwamwĩthukĩĩisye nesa. Na nĩwamwĩkĩie vinya na amũnenga wĩa wa vata eanĩsye. (1 Asu. 19:1-18) O ta ũu, ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ no makue ĩvinda mayĩsa kũtwʼĩka nĩmeewʼa me eanĩe maineena naitũ. Namo matekĩte ũu, tũyĩsa kũmanya nesa ũndũ mekwĩwʼa. Twamomĩĩsya ũndũ Yeova woomĩĩisye Eliya, ĩtina makesa kwĩwʼa me eanĩe maitũtavya ũndũ mekwĩwʼa. Na ĩndĩ mesa kwĩwʼa nĩmatũĩkĩĩa ũndũ matũelesya kĩla kĩ ngoonĩ, nĩtwaĩle kũmethukĩĩsya nesa.

MANYA ANA-A-ASA NA EĨTU-A-ASA MAKU NESA

8. O tondũ ĩandĩko ya Mwambĩlĩlyo 16:7-13 yonanĩtye, Yeova atetheeisye Akali ata?

⁸ Ĩvinda yĩmwe mũthũkũmi mwĩĩtu wa Salai weetawa Akali nĩweekie ũndũ wa ũtumanu. Ĩvinda yĩu nĩ yĩla watwʼĩkĩte kĩveti kya Avalamu na akaitava, na nũndũ wa ũu, akambĩĩa kũvũthya Salai nũndũ ndaĩ syana. Maũndũ maimbie nginya Salai alũngya Akali. (Mwa. 16:4-6) Kwa woni witũ nĩtũtonya kwona Akali ta waĩ mũndũ mũka mũngʼendu, na nũndũ wa ũu tũyasya avotwa nũu. Ĩndĩ ũsu tiwʼo waĩ woni wa Yeova. Atũmie mũlaĩka athi vala ũĩ. Mũlaĩka amũvikĩa, nĩwamũtetheeisye kũvĩndũa woni wake na amũathima. Akali nĩwamanyie kana Yeova nĩwamũsyaĩĩsye na nĩweesĩ maũndũ make onthe. Kĩu kyamũkiitie mũno nginya asya ũũ ĩũlũ wake: “Nue Ngai ũla wonaa . . . , ũla ũnziasya.”—Soma Mwambĩlĩlyo 16:7-13.

9. Ngai asũanĩie maũndũ meva makonetye Akali yĩla wamũtetheeasya?

⁹ Nĩ kyaũ Yeova woonie ngoonĩ ya Akali? Yeova nĩweesĩ wumo wa Akali na maũndũ onthe ala mamũkwatĩte. (Nth. 15:3) Kwa ngelekanyʼo, nĩweesĩ Akali nĩ Mũmisili ũtwĩe mũsyĩ wa Aevelania. Kyo kĩu nĩkĩtonya kwĩthĩwa kyatumaa mavinda amwe ewʼa ateũtalwa ta wa mũsyĩ? Nĩwĩthĩwa eewʼaa ayenda kwona andũ moo na nthĩ yoo? Ũndũ ũngĩ nĩ kana ti we e weka waĩ mũka wa Avalamu. Nĩtwĩsĩ kana kwa ĩvinda ĩna ve aũme aĩkĩĩku maĩ na iveti siana ũna. Ĩndĩ kĩu tikyo kyaĩ kĩeleelo kya Yeova ayũmba mũndũ. (Mt. 19:4-6) Nũndũ wa ũu, mĩsyĩ ĩla ĩilye ũu nĩyakothaa kũlika kĩwĩu na kĩmena. O na kau Yeova ndaalalya akalea kwona ũndũ Akali wavũthisye Salai, tũi na nzika kana nĩwasũanĩie wumo wa Akali na maũndũ ala mamũkwatĩte, na nũndũ wa ũu amũtetheesya kwa nzĩa nzeo.

10. Nĩ kyaũ tũtonya kwĩka tũmanye ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ nesanga?

¹⁰ No tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Yeova kwa kũtata tũelewe ala angĩ. Tata ũmanye ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku nesanga. Ea ngewa namo mũtanambĩĩa maũmbano na ĩtina wa maũmbano; osa ĩvinda ũtavanyʼe namo; na ethĩwa nĩvatonyeka, mathokye mũsyĩ mũĩsanĩe lĩu. Weeka ũu, ũkasengʼa kwĩthĩa kaĩ mwĩĩtu-a-asa ũnoonaa ta ũtendete andũ ekĩte kwĩthĩwa e nthoni, kana mwana-a-asa ũnasũanĩaa asembanasya na malĩ nĩ mũndũ mũlau. O na no wĩthĩe mwĩĩtu-a-asa wũkaa maũmbanonĩ e mũselee na syana syake mekaa ũu nũndũ nĩmavĩngawa mũsyĩ. (Yovu 6:29) Nĩ wʼo kana tũyaĩlĩte “kwĩlikya maũndũnĩ ma andũ angĩ.” (1 Tim. 5:13) Ĩndĩ nũseo kũmanya maũndũ mana makonetye ana-a-asa na eĩtu-a-asa, vamwe na maũndũ ala matumĩte methĩwa mailye ũndũ mailye.

11. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata atumĩa mamanye malondu moo nesa?

¹¹ Atumĩa mũno mũno nĩmaĩlĩte kũmanya nesa ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma kĩkundi kĩla maĩ. Kwasũanĩa ĩvinda mwana-a-asa wĩtawa Artur waĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko. E na mũtumĩa ũngĩ wa kĩkundi nĩmaendie kwona mwĩĩtu-a-asa woonekaa e nthoni na atendete kũlikana na andũ. Artur easya: “Twaneena nake, tweethĩie kaĩ mũũme akwie matekalĩte ĩvinda yĩasa kuma matwaana. Na o na kau nĩwakwatiwe nĩ mathĩna, nĩwavotie kũea eĩtu elĩ methĩĩtwe me alũmu kĩ-veva. Ĩvindanĩ yĩu metho make maendeee kwaa, na nĩwakothaa kũkwatwa nĩ thĩna wa kũkwʼa ngoo. Ĩndĩ o na vailye ũu, ndaĩ aaeka kũmwenda Yeova kana kũmũĩkĩĩa. Tweethĩie ngelekanyʼo yake yaĩ ĩtonya kũtũmanyĩsya maũndũ maingĩ mũno.” (Avi. 2:3) Mũsyaĩĩsya ũsu wa mũthyũlũlũko aatĩĩe ngelekanyʼo ya Yeova. Yeova nĩwĩthĩawa esĩ malondu make, na nĩwĩsĩ mathĩna moo. (Kuma 3:7) Atumĩa ala mesĩ nesa malondu ala me ungu woo mamatetheeasya nesanga.

12. Yip Yee atethekie ata yĩla weekĩie kĩthito amanye mwĩĩtu-a-asa waĩ kĩkundinĩ kyoo?

¹² Ethĩwa ve Mũklĩsto wĩwʼaa ateũkwĩka nesa, kũmanya maũndũ ala mamũkwatĩte no kũũtetheesye kũmwĩwʼĩa ĩnee. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Yip Yee wĩkalaa Asia. Easya: “Ve mwĩĩtu-a-asa waĩ kĩkundinĩ kitũ waneenaa na wasya mũnene. Neewʼaa aineena ta ũte ndaĩa. Yĩla nesie kũtavanyʼa nake, neethĩie ve ĩvinda watesaa makũyũ sokonĩ e na asyai make. Na aĩ no nginya aneene na wasya mũnene nĩ kana akusye makasitoma.” Yip Yee asyokete kwasya atĩĩ: “Neemanyĩisye kana ndyĩsa kũelewa ana-a-asa na eĩtu-a-asa makwa nesa ethĩwa ndyĩsĩ wumo woo.” No nginya wĩkĩe kĩthito nĩ kana ũmanye ana-a-asa maku nesanga. Ĩndĩ wavingũa ngoo yaku vyũ o tondũ Mbivilia ĩtũtavĩtye, wĩthĩawa waatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova, ũla wendete “andũ ma mĩthemba yonthe.”—1 Tim. 2:3, 4; 2 Ako. 6:11-13.

MEWʼĨE ĨNEE

13. Kwosana na Mwambĩlĩlyo 19:15, 16, alaĩka meekie ata yĩla moonie Loto ayĩkalanga, na nĩkĩ?

¹³ Ĩvinda yĩmwe Loto aĩ na ũtwi mũito wa kwĩka ĩtina wa Yeova kũmũtavya ĩtambya yĩla waĩle kwosa, ĩndĩ ndaaĩka ũu na mĩtũkĩ. Ĩvinda yĩu nĩ yĩla alaĩka elĩ maendie kwake makamwĩe avetange andũ make ndũanĩ ya Sotomo. Nĩkĩ? Mamwĩie: “Tũkaananga vandũ vaa.” (Mwa. 19:12, 13) Mũthenya ũla waatĩĩe kũikya, aĩ Loto na andũ make maĩ o mũsyĩ! Alaĩka nĩmakanisye Loto ĩngĩ. Ĩndĩ aendeea ‘kwĩkalanga.’ Kĩu no kĩtume twona Loto ta ũtamakawʼa nĩ kĩla Yeova wamũtavasya, na ta ũtaĩ mwĩwi. Ĩndĩ Yeova ndaamwĩkĩsya moko. “Kwondũ wa Yeova kũmwĩwʼĩa tei,” alaĩka nĩmamakwatie moko na mamaumaalya ũtee wa ndũa ĩsu.—Soma Mwambĩlĩlyo 19:15, 16.

14. Yeova atonya kwĩthĩwa amwĩwʼĩie Loto ĩnee nĩkĩ?

¹⁴ Yeova nũtonya kwĩthĩwa eewʼĩie Loto ĩnee nũndũ wa itumi siana ũna. Kwa ngelekanyʼo, no kwĩthĩwa Loto atendaa kuma kwake nũndũ wa kũkĩa andũ ala mekalaa nza wa ndũa ĩsu. Na ti ũu wʼoka. Kwaĩ maima maingĩ ma lami mwandanĩ ũla waĩ vakuvĩ na Sotomo, na nĩvatonyeka Loto akethĩwa alilikene kana ve asumbĩ elĩ malikile maimanĩ asu. (Mwa. 14:8-12) Ũndũ ũngĩ nĩ kana, Loto nĩwatwaanĩte na aĩ na syana, na no nginya ethĩwe athĩnĩkĩaa mũsyĩ wake. O na ĩngĩ, Loto aĩ mũthwii, kwoou no kwĩthĩwa aĩ na nyũmba nzeo kũu Sotomo. (Mwa. 13:5, 6) Ĩndĩ isu syonthe iyaĩ itumi sya kũlea kũmwĩwʼa Yeova na mĩtũkĩ. O na vailye ũu, Yeova ndaaendeea kũsisya makosa ma Loto. Vandũ va ũu, amwonie ta ‘mũndũ mũlũngalu.’—2 Vet. 2:7, 8.

15. Vandũ va kũsilĩla mũndũ kwa kũsisya kĩla ũkwĩka, twaĩle kwĩka ata?

¹⁵ Vandũ va kũsilĩla mũndũ ũla ũngĩ o kwa kũsisya kĩla ũkwĩka, tata mũno ũelewe ũndũ ũkwĩwʼa. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Veronica wĩ Europe nĩwatatie kwĩka ũu. Aĩtye: “Ve mwĩĩtu-a-asa ũmwe wekalaa ailye ta ũte na ũtanu kĩla ĩvinda. Ekalaa evathĩte na andũ ala angĩ. Mavinda amwe nĩnakĩaa kũneena nake. Ĩndĩ nasũanĩie nasya, ‘Ta kethĩwa ninyie we, tyo nende kwĩthĩwa na mũnyanya?’ Kwoou nĩnatwie kũmũkũlya ũndũ ũkwĩwʼa. Na ĩndĩ ambĩĩa kũngelesya ũndũ weewʼaa! Yu nĩnĩmũeleetwe nesanga.”

16. Nĩkĩ twaĩlĩte kũvoya Yeova atũtetheesye kwĩthĩwa na ĩnee?

¹⁶ Yeova nĩwe ũtũeleawa nesa vyũ. (Nth. 15:11) Kwoou mũkũlye aũtetheesye ũmone ala angĩ ũndũ we ũmonaa, na aikũtetheesya ũelewe ũndũ ũtonya kũmewʼĩa ĩnee. Mboya nĩyatetheeisye mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Anzhela eethĩwa na ĩnee yingangĩ. Ve mwĩĩtu-a-asa methĩawa kĩkundinĩ kĩmwe wavikĩte vandũ ũkethĩa maiũkwatĩanĩa. Anzhela aĩtye: “Waĩ ũndũ wĩ laisi kwasya ‘nĩnathamba moko’ na ndyambĩĩa kũmumanyʼa. Ĩndĩ nĩnamũvoyie Yeova andetheesye nĩmũelewe.” We Yeova nĩweethukĩĩisye mboya ya Anzhela? Aendeee kwasya: “Nĩtwaendie kũtavanyʼa ĩmwe na ĩtina wa ũtavanyʼa twaneena masaa maingĩ. Nĩnamwĩthukĩĩisye nesa. Yu nĩnĩmwendete mũno na nĩnĩtwʼĩte vyũ kũmũtetheesya.”

17. Nĩ ũtwi wĩva twaĩle kwĩka?

¹⁷ Ndũtonya kũvathũla ana-a-asa na eĩtu-a-asa amwe na ũyasya atĩ asu nĩmo ũkewʼĩaa ĩnee. Na kĩtumi nũndũ onthe nĩmakwatawa nĩ mathĩna o ta Yona, Eliya, Akali, na Loto. Mavinda amwe nĩmatonya kũkwatwa nĩ mathĩna meyĩeteete nemo ene. Ĩndĩ lilikana kana kĩla ũmwe witũ ndalea kwĩthĩwa aaĩlikya thĩnanĩ. Kĩu nĩkyo kĩtumi Yeova ũtwĩsũvĩte twĩwʼanĩae tei. (1 Vet. 3:8) Naitũ twamwĩwʼa, nĩtũlũlũmĩlasya ngwatanĩo ya mwanya ĩla twĩ nayo na ana-a-asa ĩũlũ wa nthĩ. Kwoou ame, yĩla twĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa, nĩtwĩkĩae kĩthito tũmethukĩĩsye, tũmamanye nesa, na tũimewʼĩa ĩnee!