Ata beto salamaka na putulu ya ntoto, beto sala ngolo na kukwenda na ntwala!

“Yandi zaba na nki yandi salaka beto, yandi zaba mbote nde beto kele kaka putulu.”​—BANKUNGA 103:14.

1. Na kutadila mayele ya ntoto yai, keti Biblia menunga na kutuba nde bantu salamaka na putulu ya ntoto? Tendula.

NA KINSUNI, beto kele putulu ya ntoto. “Yehowa Nzambi gangaka muntu na putulu ya ntoto, mpi yandi fulaka na kati ya mbombo na yandi mupepe ya luzingu, mpi muntu kumaka moyo ya kezinga.” (Kuyantika 2:7, NW) Kifwanisu yai ya lugangu ya muntu kukonda mpasi kekukana ti kyeleka ya mayele ya ntoto yai. Bima yonso kuluta 90 yina kele na nitu ya muntu, yau mebakama na kati ya “putulu ya ntoto.” Bakala mosi ya mayele ya ntoto yai (chimiste) tubaka nde nitu ya mbuta kele na 65 % ya mupepe ya mbote, 18 % ya mupepe kalaboni, 10 % ya mupepe ya masa, 3 % ya azoti, 1,5 % ya kalusimu, mpi 1 % ya fosfore, ti bandambu ya nkaka ya nitu yina mesalama na bima ya nkaka. Ata ntalu yai mepesama kele yonso pwelele, yau kele na mfunu mingi ve. Dyambu mezabana kele nde: “Beto kele putulu ya ntoto”!

2. Mutindu Nzambi gangaka bantu kele na inki bupusi sambu na nge, mpi sambu na inki?

² Kana Yehowa ve, nani ya nkaka lendaka kusadila kaka putulu ya ntoto sambu na kuganga bigangwa ya ngituka mpidiyai? Bisalu ya Nzambi kele ya kukuka mpi yau kele na kifu ve, na yau, nsola na yandi sambu na kuganga muntu mutindu yina kele ata na kikuma mosi ve ya kusosa na kusungika yau. Ya kyeleka, dyambu yai ya kemonisa nde Ngangi ya Nene kukaka kuganga muntu na putulu ya ntoto na mutindu ya boma mpi ya kuyituka, kele kuyedisa ntonda na beto na ngolo na Yandi ya kukonda ndilu, sambu na ngangu na yandi, ti mayele na yandi ya kusadila​—Kulonga 32:4; Bankunga 139:14.

Nsobana ya Mambu

3, 4. (a) Inki lukanu Nzambi vandaka na yau ve na kugangaka muntu na putulu ya ntoto? (b) Davidi vandaka kutubila inki na kati na Bankunga 103:14, mpi inki mutindu bansa ya penepene kesadisa beto na kusukisa mutindu yina?

³ Bigangwa ya putulu ya ntoto kele na bandilu. Kansi, Nzambi bakaka lukanu ata mbala mosi ve nde ndilu kuvanda kilo to mpi nsiku ya kuluta nene. Bandilu yango vandaka sambu na kulembisa bau ve ata fyoti to kukatula kyese. Kansi, bonso mambu kele na kati ya bangogo ya Davidi yai mebakama na Bankunga 103:14 kemonisa yau, bandilu yai bantu kele na yau lenda kulembisa mpi kukatula kyese. Sambu na inki? Ntangu Adami ti Eva kondaka bulemfu na Nzambi, bau nataka nsobana ya mambu sambu na bana yina bau zolaka kubuta. Ebuna kusalama na putulu ya ntoto bakaka bantendula ya mpa.a

⁴ Davidi vandaka kutubila, bandilu ya kisina ve yina ata bantu ya kukuka ya salamaka na putulu ya ntoto lendaka kuvanda na yau, kansi yandi tubilaka bifu ya kekatukaka na kukonda kukuka ya beto mebakaka na bankaka na beto. Kana ve yandi zolaka kutuba ve sambu na Yehowa, nde: “Yandi yina kelolulaka bifu na nge yonso, yandi yina kebelulaka nge na bamaladi na nge yonso. Yandi yina kekatulaka luzingu na nge na lufwa, [yandi yina] kepesaka beto ndola ve mutindu kele masumu na beto, yandi kevutudilaka beto mbi ve mutindu kele mbi na beto.” (Bankunga 103:2-4, 10, NW) Ata mpidina, kusalama na putulu ya ntoto basisaka bantu ya kukuka, yina zolaka kubikala ya kwikama mpi bau zolaka kusala bifu ve, kusumuka ve ata fyoti, sambu na kuvanda na mfunu ya ndolula; ata nkutu kuvanda na mfunu ya kubelulama na maladi ya mbi. Kuluta dyaka, bau zolaka kufwa ve ata fyoti na kuzikama na mazyami kuna bau lendaka kuvutuka na luzingu kaka na nzila ya lufutumuku.

5. Sambu na inki yau kele mpasi mingi ve sambu na beto kubakisa bangogo ya Davidi?

⁵ Bonso beto kele bantu ya kukonda kukuka, beto yonso mekutanaka ti mambu ya Davidi tubaka. Mbala na mbala beto kemona bandilu na beto yina mekatuka na kukonda kukuka. Beto kevandaka na mawa ntangu bangwisani na beto ti Yehowa to ti bampangi na beto ya bakristu kebebaka. Beto kewaka kyadi nde kukonda kukuka na beto mpi bupusi ya nza ya Satana kepusaka beto mbala ya nkaka na kulemba. Sambu luyalu ya Satana kele penepene na kusuka, nza na yandi kele na kusala bupusi ya ngolo na zulu ya bantu yonso mpi mingimingi na zulu ya bakristu.​—Kusonga 12:12.

6. Sambu na inki bakristu ya nkaka lenda kulemba, mpi inki mutindu Satana lenda kusadila mawi ya mutindu yina?

⁶ Keti nge keyindula nde kuvanda na luzingu ya mukristu kenataka mpasi ya kuluta? Bakristu mingi tubaka nde mutindu bau mesala bantangu mingi na kati ya kyeleka bau mekwisa kumona nde nkadilu na bau ya kukonda kukuka kekuma mingi. Kansi, yau kelomba kaka nde bau kuzaba mbote mbote bifu ti kulemba na bau sambu na kukumisa bikalulu na bau na kuwakana ti bansiku ya Yehowa ya kukuka. Kansi, ya kyeleka yau kelomba nde beto landa na kuyela na nzayilu mpi na kundima malombilu ya lunungu ya Yehowa. Yau kele mfunu nde beto pesa nzila ve ata fyoti na konso dyambu yina ya beto mezaba na kulembisa beto tii na kusala mambu yina ya Diabulu kezola nde beto kusala. Na bankama ya bamvula yandi yunsaka mbala mingi na kusadila kulemba sambu na kunata bansadi ya Yehowa na kubika lusambu ya kyeleka. Kansi, zola ya kyeleka ya Nzambi, ti “kuyina kimakulu” Diabulu, metaninaka mingi na kati na bau na kusalaka mutindu yina.​—Bankunga 139:21, 22; Bingana 27:11.

7. Na inki dyambu beto lenda mbala ya nkaka kuvanda bonso Yobi?

⁷ Sambu, na ntangu mosi to ya nkaka bansadi ya Yehowa lenda kulemba. Kukonda kubaka kyese ya balukanu ya beto mosi lenda kuvanda dyaka kikuma mosi. Mambu ya nkaka ya nitu to kukonda kuwakana ti bamambere ya dibuta to banduku ya kisalu lenda yikama. Yobi, muntu ya kwikama lembaka na mpila nde yandi bondilaka Nzambi nde: “O, Nzambi, mbote kana nge bumba mono na nsi ya bafwa; mono vanda kuna tii kuna makasi na nge tamana, ebuna ntangu yai nge ta yindula mono diaka!” Ebuna, kana bampasi lendaka kupusa Yobi, “muntu ya kukonda mbi mpi ya lunungu, ya kubanga Nzambi mpi ya kubuya mbi” na kulemba mingi, yau kele ngituka ve nde mambu ya mutindu mosi lenda kubwila beto.​—Yobi 1:8, 13-19; 2:7-9, 11-13; 14:13.

8. Sambu na inki kulemba ya bantangu ya nkaka lenda kuvanda kidimbu ya mbote?

⁸ Inki kyese na kuzaba nde Yehowa ketalaka na kati ya ntima mpi kezabaka balukanu ya mbote! Yandi kebuyaka ve bayina kesalaka ngolo na masonga yonso sambu na kuyangidisa yandi. Kansi, kulemba ya ntangu fyoti, lenda vanda kidimbu ya mbote, kemonisa nde beto kebakaka ve kisalu na beto sambu na Yehowa ti bumolo. Na kutadila dyambu yai, konso muntu yina menwanaka ntete ve ti kulemba lenda kuzaba ve kulemba na yandi ya kimpeve bonso bankaka kezabaka kulemba na bau. Beno yibuka nde: “Yo yina, konso muntu yina ke banzaka nde yandi kele ya kutelema, ya keba; mbaimbai yandi ta bwa.”​—1 Korinto 10:12; 1 Samuele 16:7; 1 Bantotila 8:39; 1 Bansangu 28:9.

Bau Mpi Salamaka na Putulu ya Ntoto

9, 10. (a) Bakristu fwete landa mbandu ya lukwikilu ya banani? (b) Inki mvutu Moize vutulaka na mukumba na yandi?

⁹ Baebreo kapu 11 kepesa ndonga ya Bambangi ya Yehowa ya kuzingaka na ntwala ya ntangu ya Bukristu yina monisaka lukwikilu ya ngolo. Bakristu ya ntangu ya ntete ti bayina ya bilumbu yai mesala kiteso mosi. Malongi ya kubaka na bau kele na mbalu ya nene. (Fwanisa Baebreo 13:7.) Mu mbandu, inki lukwikilu Bakristu lenda landa mbote kuluta yina ya Moize? Yandi bingamaka na kusamuna bansangu ya kusambisa na ntwala ya mfumu ya kuluta ngolo na ntangu na yandi, Falao ya Ezipti. Bubu yai, Bambangi ya Yehowa fwete pesa nsangu ya kiteso mosi sambu na dibundu ya luvunu mpi sambu na bimvuka ya nkaka yina ke na kimbeni ti Kimfumu ya Kristu yina metulama.​—Kusonga 16:1-15.

¹⁰ Kukukisa mukumba yai kele kima ya pete ve, bonso Moize kumonisaka yau. Yandi yufulaka nde: “Mono kele nani na kwenda kutelama na meso ya mfumu ya nene ya Ezipte? Mono kele nani na kwenda kubasisa bantu ya Israele na Ezipte?” Beto lenda kubakisa mawi na yandi ya kukonda kukuka. Yandi vandaka dyaka na boma na kuyindulaka inki mutindu bana ya Izraele lendaka kuvutula mvutu. Yandi yifulaka nde: “Kansi kana bantu ya Izraele kundima ve mambu ya mono ta songa bo, kana bo wila mono ve?” Ebuna, Yehowa tendudilaka yandi inki mutindu yandi lenda kumonisa kiyeka na yandi. Kansi Moize kuvandaka ti dikambu ya nkaka. Yandi tubaka nde: “Pardo [Yehowa, NW], mono zaba kutuba mbote ve na meso ya bantu mingi; mono mpi me tubaka ntete ve na bantu, ata ntangu yai ya nge ke tuba na mono. Mono ke tubaka kaka na kukukama.”​—Kubasika 3:11; 4:1, 10.

11. Bonso Moize inki mutindu beto lenda kulemfuka na teokrasi, kansi na kumonisaka lukwikilu, na yina beto lenda kutula ntima?

¹¹ Na bantangu ya nkaka, beto lenda banza bonso Moize kusalaka. Ata beto kezaba mikumba na beto ya teokrasi, beto lenda kudiyufula inki mutindu beto lenda kukukisa yau. ‘Mono kele nani sambu nde mono kupusana na bantu, bamingi kele bantu ya biyeka ya nene, ya mbongo mingi, to ya kulonguka mingi, mpi kubaka ngidika ya kukwenda kulonga bau banzila ya Nzambi? Inki mutindu Bampangi na mono ya kimpeve tayindula ntangu mono kesala bakomantere na balukutakanu ya bukristu to kusala bansonga na Nzo-nkanda ya kisalu ya Teokrasi? Keti bau tamona kukonda kulunga na mono ve?’ Kansi, beno yibuka nde Yehowa vandaka ti Moize mpi yandi sadisaka yandi sambu nde yandi kukuka mukumba na yandi sambu Moize monisaka lukwikilu. (Kubasika 3:12; 4:2-5, 11, 12) Kana beto kulanda lukwikilu ya Moize, Yehowa tavanda ti beto mpi yandi tasadisa beto mpi sambu na kisalu na beto.

12. Inki mutindu lukwikilu ya Davidi lenda kusyamisa beto na ntwala ya kulemba sambu na masumu to sambu na bifu?

¹² Muntu yina kewa boma to melemba sambu na masumu to sambu na bifu, yandi lenda kulanda mbandu ya Davidi yina kutubaka nde: “Bankulula na mono ya bansiku mono kezaba yau, mpi disumu na mono kele ntangu yonso na ntwala na mono.” Na kudiladilaka na ntwala ya Yehowa, Davidi tubaka dyaka nde: “Katula luse na nge na masumu mpi yobisa bifu na mono yonso.” Ata nkutu mpidina, yandi pesaka nzila ve na kulemba na kupimisa yandi nzala ya kusadila Yehowa. “Kulosa mono ntama na luse na nge ve mpi kukatula mono mpeve santu na nge ve.” Davidi kuvandaka mpenza “putulu ya ntoto,” kansi Yehowa kulosaka yandi ve sambu Davidi kumonisaka lukwikilu na kati ya lusilu ya Yehowa nde yandi tavweza ve “ntima ya metutama mpi ya ke na kiadi.”​—Bankunga 38:1-9; 51:3, 9, 11, 17, NW.

13, 14. (a) Sambu na inki beto fwete kuvanda ve balongoki ya bantu? (b) Inki mutindu bambandu ya Polo mpi Piere kemonisa yau ata bau salamaka na putulu ya ntoto?

¹³ Kansi, beto kusimba nde ata beto ketadila “dituti ya nene ya bambangi” bonso nsyamisa sambu na “kutina na mvibidulu ntinu yina metulama na ntwala na beto,” beto tasosa ve kukituka balongoki na bau. Beto melongama na kulanda bitambi ya “Yezu, yina kele luyantiku mpi mubongisi ya lukwikilu na beto.” Kansi bantu ya kukonda kukuka ve, ata nkutu bantumwa ya masonga ya bamvunkama ya ntete.​—Baebreo 12:1, 3; 1 Piere 2:21.

¹⁴ Bantumwa Polo ti Piere, makunzi na dibundu ya bukristu, bau salaka bifu bantangu ya nkaka. Polo kusonikaka nde: “Mambu ya mbote yina ya mono ke zolaka kusala, mono ke salaka yo ve, kansi mambu ya mbi yina ya mono ke zolaka ve na kusala, mono ke salaka yo!” (Roma 7:19, 24) Mpi Piere kusyamaka na kutubilaka Yezu nde: “Kana bantu ya nkaka yai yonso kubikisa nge, kansi mono ta bikisa nge ve ata fyoti.” Ntangu Yezu kebisaka Piere nde yandi tabuya Yandi mbala tatu, Piere buyaka na kundima Longi na yandi na lulendo yonso, na kuditombulaka nde: “Ata yau kulomba nde mono kufwa kisika mosi na nge, mono tabuya nge ve ata fyoti.” Kansi yandi buyaka Yezu, mpi mbi yina kutindaka yandi na kudila ngolo. Ee, Polo mpi Piere bau salamaka na putulu ya ntoto.​—Matayo 26:33-35, NW.

15. Ata dyambu yina kemonisa nde beto kele putulu ya ntoto, inki nsyamisa beto kele na yau sambu na kukwenda na ntwala?

¹⁵ Kansi, ata nkutu bau salaka bifu, Moize, Davidi, Polo, Piere, mpi bayina ya nkaka bonso bau, bau nungaka. Sambu na inki? Sambu bau monisaka lukwikilu na bau ya ngolo na Yehowa, bau tulaka mpenza ntima na yandi, mpi bau kangamaka na yandi ata bau salaka mambi. Bau kangamaka na yandi sambu yandi pesa bau “ngolo yina meluta ngolo ya bantu.” Mpi yandi salaka yau, yandi bikisaka bau ve ata fyoti na kubwa kimakulu. Kana beto kelanda kumonisa lukwikilu, beto lenda kundima nde ntangu kusambisama tapesama sambu na beto, yau tawakana na bangogo yai, nde: “Nzambi kele ve ya kukonda lunungu sambu yandi kuvila kisalu na beno mpi zola ya beno monisaka sambu na zina na yandi.” Mambu yai kepesa beto kikesa ya kukwenda na ntwala ata beto salamaka na putulu ya ntoto!​—2 Korinto 4:7, NW; Baebreo 6:10, NW.

Kugangama na Putulu ya Ntoto Ketendula Inki Sambu na Mosi Mosi na Kati na Beto

16, 17. Na ntangu ya kusambisama, inki mutindu Yehowa tasadila nsiku yina metendulama na Galatia 6:4?

¹⁶ Mambu yai ya kusalamaka melongaka bibuti mpi balongi ya mayele ya kusambisa bana to bana ya nzo-nkanda na kutadilaka ngolo ya mosi na mosi, kansi na kutesaka bau ve ti bana ya nkaka to ti bana ya nzo-nkanda ya nkaka. Yau kele na kuwakana ti nsiku mosi ya Biblia yina lombamaka na bakristu na kulanda, nde: “Bika nde konso muntu kumeka kisalu na yandi mosi, mpidina yandi tayangalala sambu na kisalu na yandi mosi kansi na kuditesaka ve ti muntu ya nkaka.”​—Galatia 6:4, NW.

¹⁷ Na kuwakana ti nsiku yai, ata Yehowa ketadilaka bantu na yandi na kimvuka, yandi kesambisaka bau mosi na mosi. Roma 14:12 ketuba nde: “Konso muntu na kati na beto ta samba na meso ya Nzambi sambu na mambu ya yandi mosi.” Yehowa kuzaba mbotembote mutindu bansadi na yandi mosi na mosi kusalamaka. Yandi kuzaba mutindu nitu na bau ti mabanza na bau, kikesa na bau, ngolo mpi kulemba na bau ya kubutukila, bamwaye ya bau kele na yau, mpi kiteso ya bau kesadila bamwaye na bau sambu na kubuta bambuma ya bukristu. Bangogo ya Yezu sambu na fwola yina tulaka pata zole ya mbongo na kati ya kilundilu mbongo ya tempelo mpi kingana na yandi ya nkeni yina kubwaka na ntoto ya mbote, kele bambandu ya kusyamisa sambu na bakristu yina lenda kukuma mawa-mawa sambu na kikalulu na bau ya kukonda mayele ya kuditesa ti bankaka.​—Marko 4:20; 12:42-44.

18. (a) Sambu na inki beto fwete kuzaba ntendula yina ya kuvanda putulu ya ntoto sambu na mosi na mosi na kati na beto? (b) Sambu na inki kuditadila ya beto mosi na masonga lenda katula beto ve na kukonda kivuvu?

¹⁸ Yau kele mfunu mingi na kusosa kuzaba inki kusalama na putulu ya ntoto ketendula sambu na mosi mosi na kati na beto na mpila nde beto lenda kusala na kiteso ya ngolo na beto. (Bingana 10:4; 12:24; 18:9; Roma 12:1) Kaka na kuswasukisa mbotembote bifu mpi bulembu na beto mosi beto lenda zaba mpusa mpi bamwaye ya kusadila yau. Na kuditadilaka beto mosi mbotembote, bika beto kuvila ve ngolo ya mpeve santu yina kesadisaka beto na kutoma. Na nzila na yau, zulu ti ntoto kusalamaka, Biblia kusonamaka, mpi na kati ya ngidika ya ntoto yai mekuma penepene na kufwa, kimvuka ya mpa ya bantu ya ntoto ya mvimba kwisaka kubutuka. Ebuna, ya kyeleka mpeve santu ya Nzambi kele na kiyeka mingi ya kupesa mayele mpi ngolo yina kele mfunu sambu na bayina kelomba yau sambu na kubikala ya kwikama.​—Mishe 3:8; Roma 15:13; Efezo 3:16.

19. Sambu na inki kusalama na beto na putulu kele ve kikuma sambu na kusala mambi?

¹⁹ Inki nsyamisa na kuzaba nde Yehowa kuzaba nde beto kele putulu ya ntoto! Kansi, beto fwete kuyindula ve nde yau kele dyambu ya beto fwete kudinungisa sambu na kukonda kuvanda ti kikesa to mbala ya nkaka sambu na kusala mambi. Yau kele mpidina ve! Dyambu yina kemonisa nde Yehowa keyibuka nde beto kele putulu ya ntoto, yau kele nde yandi kemonisa ngolo na yandi. Kansi beto tazola ve nde beto vanda “bantu kevweza Nzambi, [bantu yina] kebalulaka nzayilu ya Nzambi na beto na mambu ya mbi, mpi bau kebuyaka yandi yina Nkwa na beto kaka mpi Mfumu, Yezu Kristu.” (Yude 4) Kuvanda putulu ya ntoto kele ve kikuma yina beto fwete kudinungisa sambu na kuvweza Nzambi. Mukristu fwete sala ngolo sambu na kunwana ti bampusa ya mbi, na kudibulaka makofi na nitu na yandi mpi na kunataka yau bonso mpika, sambu na kukonda “kupesa mawa na mpeve santu ya Nzambi.”​—Efezo 4:30; 1 Korinto 9:27.

20. (a) Na inki mambu zole beto kele na “kisalu mingi na kisalu ya Mfumu”? (b) Sambu na inki beto fwete kuvanda na bangindu ya kununga?

²⁰ Bilumbu yai, na kukingaka bamvula ya nsuka ya ngidika ya nza ya Satana, yau kele ntangu ya kulala mpongi ve​—yau kele ve kaka na kati ya kisalu ya kusamuna Kimfumu mpi na kati ya kukuna bambuma mingi ya mpeve ya Nzambi. Na bandambu yonso zole, beto kele na “kisalu mingi ya kusala.” Yai kele ntangu ya kukwenda na ntwala sambu beto kezaba nde “kisalu na beto kele ya mpamba ve.’ (1 Korinto 15:58) Yehowa tasadisa beto, Davidi tubaka nde: “Yandi tapesa nzila ata fyoti ve nde muntu ya lunungu kubwa.” (Bankunga 55:22, NW) Inki kyese na kuzaba nde Yehowa kepesa beto nzila ya kuvukana na kati ya kisalu ya kuluta nene yina mepesamaka ntete ve na bingangwa ya kukonda kukuka na kusala​—mpi yau mesalama mpidina ata beto kele putulu ya ntoto!

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti nge lenda Kutendula?

◻ Inki mutindu Kuyantika 2:7 ti Bankunga 103:14 kemonisa luswaswanu yina ketubila bantu nde bau salamaka na putulu ya ntoto?

◻ Sambu na inki Baebreo kapu 11 kele nto ya nsyamisa sambu na bakristu ya bubu yai?

◻ Sambu na inki yau kele mayele beto sadila nsiku yina kele na Galatia 6:4?

◻ Inki mutindu Baebreo 6:10 ti 1 Korinto 15:58 kebuyisa kulemba?

[Bifwanisu ya kele na lutiti 10]

Bakristu kelandaka mbandu ya lukwikilu ya bankundi bansambidi, kansi bau kelandaka mpi mubongisi ya lukwikilu na bau, Yezu