Balusakumunu to Balusingu—Bambandu Sambu na Beto Bubu Yai
“Mambu yai yonso bwilaka bo sambu yo kuvanda bonso bambandu sambu na bantu ya nkaka. Ebuna bo sonikaka yo sambu na kupesa beto atasio. Sambu beto me kuma penepene na nsuka ya ntoto.”—1 KORINTO 10:11.
1. Mutindu mosi ti muntu yina kefimpa kisadilu, inki mfimpa beto fwete sala?
YA KUBUMBANA na nsi ya mukubu, matadi lenda banda na kubebisa kisadilu mosi ya kibende. Yau lenda sala ntangu mingi na ntwala yau kumonana na nganda. Mutindu mosi, bankadilu mpi bampusa ya ntima ya muntu lenda banda na kubeba bilumbu mingi na ntwala yau kubasisa malanda ya mbi to bantu yankaka kumona yau. Mutindu beto lenda tala na mayele yonso kisadilu sambu na kumona kana yau meyantika kubaka matadi, mutindu mosi, mfimpa ya sikisiki ya ntima na beto, mpi kuyidika yau mbala na mbala bonso kisadilu, lenda kubumba kwikama na beto ya Bukristu. Na ntubilu yankaka, beto lenda zwa balusakumunu ya Nzambi mpi kutina balusingu na yandi. Bankaka lenda yindula nde balusakumunu ti balusingu yina tubamaka sambu na bantu ya Izraele kele mfunu mingi ve sambu na bantu ya mepusana na nsuka ya ngidika ya bima yai. (Yozue 8:34, 35; Matayo 13:49, 50; 24:3) Kansi, yau kele mpila yina ve. Beto lenda baka mambote mingi na bambandu ya lukebisu ya Izraele mutindu yau memonisama na 1 Korinto kapu 10.
2. Inki 1 Korinto 10:5, 6 ketuba na yina metala mambu ya bwilaka bantu ya Izraele na ntoto makanga?
2 Ntumwa Polo fwanisaka bantu ya Izraele na nsi ya Moize ti Bakristu na nsi ya lutwadisu ya Kristu. (1 Korinto 10:1-4) Ata bantu ya Izraele lendaka kukota na Ntoto ya Lusilu, “Nzambi vandaka kiese ve sambu na bantu mingi na kati na bo. Yo yina bo vandaka kufwa na ntoto ya zelo na zelo.” Yau yina, Polo songaka bankundi Bakristu nde: “Ebuna mambu yai yonso kele bambandu sambu na beto, yo ke pesaka beto bandongisila nde beto kuvanda ve na nzala ya kusala mambu ya mbi mutindu bo salaka.” (1 Korinto 10:5, 6; beto bantu metengimisa bisono.) Nzala to bampusa kebasikaka na ntima, yau yina beto fwete sadila bambandu ya lukebisu yina Polo ketanga.
Lukebisu Sambu na Lusambu ya Biteki
3. Inki mutindu bantu ya Izraele sumukaka na yina metala mwana-ngombe ya wolo?
3 Lukebisu ya ntete ya Polo kele nde: “Beto kusamba mpi . . . biteki ve mutindu bantu ya nkaka na kati na bo salaka. Mutindu bo sonikaka . . . nde: ‘Bantu vandaka me vanda sambu na kudia ti kunwa, ebuna bo telamaka sambu na kukina.’ ” (1 Korinto 10:7; beto bantu metengimisa bisono.) Mbandu ya lukebisu yai kele yina ya bantu ya Izraele vutukilaka bansadilu ya Ezipte mpi salaka kiteki ya mwana-ngombe ya wolo. (Kubasika, kapu 32) Longoki Etiene monisaka kima ya mbi ya salamaka na dyambu yai ntangu yandi tubaka nde: “Kansi bankaka na beto zolaka kulemfuka na [Moize, mumonisi ya Nzambi] ve. Bo buyaka yandi, [“na ntima na bau,” NW] bo zolaka mpi kuvutuka diaka na Ezipte. Bo tubilaka Aroni nde: ‘Sadila beto banzambi ya biteki yina ta kwenda na ntwala na beto. Sambu Moize yina basisaka beto na nsi ya Ezipte, beto zaba ve kana nki mambu me bwila yandi.’ Ebuna bo salaka kiteki mosi bonso mwana-ngombe. Bo yantikaka kupesa makabu na kiteki yina, bo salaka fete sambu na kukumisa kima yina ya bo mosi salaka.” (Bisalu 7:39-41) Yibuka nde, “na ntima na bau,” bantu ya Izraele ya ntu-ngolo bumbaka bampusa ya mbi yina bendaka bau na lusambu ya biteki. “Bo salaka kiteki mosi bonso mwana-ngombe. Bo yantikaka kupesa makabu na kiteki yina.” Kuluta dyaka, bau “salaka fete sambu na kukumisa kima yina ya bo mosi salaka.” Miziki kulandaka, bankunga, makinu, kudia mpi kunwa. Yau kemonana pwelele nde lusambu ya biteki vandaka na mpukumuna mpi luyangidilu.
4, 5. Inki bansadilu ya lusambu ya biteki beto fwete tina?
4 Yau vanda ya kundimama to ve, Ezipte ya kyeleka—inza ya Satana—kesambilaka luyangidilu. (1 Yoane 5:19; Kusonga 11:8) Yau kesambilaka bansadi ya bansonga, bamiyimbi, bavedeti ya bansaka, kumosi ti makinu na bau, miziki na bau, mpi mboninu na bau ya luyangidilu. Bamingi kemekaka na kudipesa ya mvimba na luyangidilu na kubulaka mpi ntulu nde bau kesambilaka Yehowa. Kana yau kelomba kunganina Mukristu sambu na nsadilu na yandi ya mbi, kimpeve na yandi ya kulemba lenda vutula yandi mbala na mbala na kulauka malafu, kukina, mpi na kusosa luyangidilu na mutindu mosi yina lenda vanda kibeni bonso lusambu ya biteki. (Kubasika 32:5, 6, 17, 18) Luyangidilu yankaka kele mbote mpi kitoko. Kansi, bubu yai, miziki, makinu, bafilme, ti bavideo mingi ya inza keyedisaka bampusa ya mbi ya kinsuni.
5 Bakristu ya kyeleka kebwaka ve na lusambu ya biteki. (2 Korinto 6:16; 1 Yoane 5:21) Bika muntu na muntu na kati na beto kulungalala sambu na kukuma ve mpika ya luyangidilu mpi kubwa na kigonsa ya kuzwa malanda ya mbi ya kusosasosa kyese na mutindu mosi ya inza. Kana beto melemfuka na bampusa ya inza, bampusa ti bankadilu ya mbi lenda kukota beto na mabanza mpi na ntima nkatu kuzaba. Kana beto sungika yau ve, nsukansuka yau lenda nata beto na ‘kufwa na ntoto ya zelo na zelo’ ya ngidika ya Satana.
6. Inki nzengolo ya mbote beto lenda baka na yina metala luyangidilu?
6 Ya kyeleka, bonso Moize na ntangu ya dikambu ya mwana-ngombe ya wolo, “mpika ya kwikama mpi ya mayele” kele na kutuba nde: “Konso muntu yina kele muntu ya Mfumu Nzambi yandi kwisa awa!” Kubaka lukanu ya ngolo sambu na kumonisa nde beto mendima na kukota na lweka ya lusambu ya kyeleka lenda gulusa beto. Dikanda ya Moize ya Balevi kusukininaka ve na kukomba bupusi ya mbi. (Matayo 24:45-47, NW; Kubasika 32:26-28) Yau yina nge mpi, fimpa mbotembote nsola na nge ya luyangidilu, miziki, bavideo, ti bima yankaka ya mutindu mosi. Kana yau kele ya kubeba na mutindu mosi to yankaka, baka pozisio na nge sambu na Yehowa. Na kutulaka ntima na Nzambi na nzila ya kisambu, sala nsoba na nsola na nge ya luyangidilu ti miziki, ye panzapanza bima yonso yina kebebisaka kimpeve kaka mutindu Moize panzaka mwana-ngombe ya wolo.—Kubasika 32:20; Kulonga 9:21.
7. Inki mutindu beto lenda tanina ntima ya kifwani?
7 Inki mutindu beto lenda tina nde matadi kubanda ve kudya ntima na beto? Na kulongukaka Ndinga ya Nzambi na dikebi, na kupesaka kyeleka na yau nzila na kukota na kati ya mabanza mpi ntima na beto. (Roma 12:1, 2) Ya kyeleka, beto fwete vukana na balukutakanu ya Bukristu mbala na mbala. (Baebreo 10:24, 25) Kukanga munoko na balukutakanu lenda vanda bonso kutula kibende mukubu na zulu ya matadi. Yau lenda ngengisa beto mwa ntangu fyoti, kansi yau tamanisa ve dikambu ya mebumbana. Kansi, na kudibongisaka na ntwala, na kuyindululaka, mpi na kupesaka bamvutu na kikesa na balukutakanu, beto lenda katula na ngolo yonso matadi yina kedyaka malembemalembe ntima na beto ya kifwani ntangu yau kelalaka. Yau tasadisa beto na kulanda Ndinga ya Nzambi mpi tapesa beto ngolo na kuvibidila mimekamu ya lukwikilu mpi kukituka “bantu ya mbote mpenza.”—Yakobo 1:3, 4; Bingana 15:28.
Lukebisu Sambu na Pite
8-10. (a) Inki mbandu ya lukebisu kele na 1 Korinto 10:8? (b) Na inki mutindu bangogo ya Yezu yina kele na Matayo 5:27, 28 lenda sadilama sambu na kubaka mambote?
8 Na mbandu ya zole ya Polo, beto kebaka ndongisila yai: “Beto kusala pite ve, mutindu bantu ya nkaka na kati na bo salaka; bantu mile makumi zole na tatu fwaka na kilumbu mosi.”a (1 Korinto 10:8) Ntumwa vandaka kutubila ntangu bantu ya Izraele fukiminaka banzambi ya luvunu mpi “yantikaka kusala pite na bankento ya nsi ya Moabi.” (Kutanga 25:1-9) Mansoni kenataka ndola ya lufwa! Kubika bangindu ti bampusa ya mansoni kuyalumuka kele bonso kubikisa “matadi” na kusimba na ntima. Yezu tubaka nde: “Beno me waka nde Nzambi tubaka nde: ‘Kusala pite ve.’ Kansi mono ke tubila beno nde: Konso muntu yina ke tala nkento ya ngani ti nzala ya kuladisa yandi, yandi me sala pite ti yandi na ntima na yandi na ntangu yina.”—Matayo 5:27, 28.
9 Nzikisa ya malanda ya ‘kutala nkento ya ngani ti nzala ya kuladisa yandi’ kele mbutu ya mabanza ya mbi ya bawanzyo ya kolamaka na ntwala ya Mvula ya Ngolo ya bilumbu ya Noa. (Kuyantika 6:1, 2) Yibuka mpi nde dyambu ya kuluta mawa ya kuminaka Ntotila Davidi na luzingu na yandi yantikaka na mutindu yandi landaka kutala nkento na mutindu mosi ya mbi. (2 Samuele 11:1-4) Na luswaswanu, nkwelani ya lunungu Yobi ‘zengaka nde yandi ta tala ve mwana-nkento na ngindu ya kuladisa yandi,’ na kutinaka mansoni na mutindu yina, mpi na kupesaka nzikisa ya kuvanda muntu ya kelundaka kwikama. (Yobi 31:1-3, 6-11) Meso lenda tesama na bafenetre ya ntima. Mpi mambu mingi ya mbi kebasikaka na ntima ya kubeba.—Marko 7:20-23.
10 Kana beto kesadila bangogo ya Yezu, beto takudikotisa ve na kimpwanza yonso na mabanza ya mbi na kutalaka bima ya pornografi to na kuyindulaka mabanza ya mansoni ntangu beto ketala mpangi Mukristu, nkundi ya kisalu, to muntu yankaka. Matadi kekatukaka ve na kibende kaka na kukululaka kisika ya mebeba. Yau yina, kukulula kaka ve mabanza ya mansoni bonso kima mosi ya fyoti. Baka banzengolo ya ngolo sambu na kutina bangindu ya ketindaka na mansoni. (Fwanisa ti Matayo 5:29, 30.) Polo longisilaka bankundi bankwikidi nde: “Beno katula mambu [“fwa bitini ya nitu,” NW] na beno yonso ya kimuntu, mumbandu: pite, bamambu ya nsoni, nzala ya kusala mambu ya nsoni ti mambu ya mbi, ti nzala ya kuvanda na konso kima yina [“yina kele lusambu ya biteki. Makasi ya Nzambi kekwisa sambu na bima yina,” NW].” Ee, sambu na mambu bonso mansoni, “makasi ya Nzambi kekwisa,” bonso lumonisu ya lusingu na yandi. Yau yina, beto fwete “fwa” bitini ya nitu na beto na yina metala mambu yai.—Kolosai 3:5, 6.
Lukebisu Sambu na Kudiladila ya Kenataka Mbendumuka
11, 12. (a) Inki lukebisu mepesama na 1 Korinto 10:9, ye yau vandaka kutubila inki dyambu? (b) Inki mutindu lukebisu ya Polo fwete simba beto?
11 Na nima, Polo kebisaka nde: “Beto lenda meka Mfumu Nzambi ve, mutindu bantu ya nkaka na kati na bo salaka; banioka tatika-tatikaka bo, ebuna bo fwaka.” (1 Korinto 10:9) Na nzyetolo na bau ya nda na ntoto makanga, mfinama na ndilu ya Edomi, bantu ya Izraele “yantikaka kubokutila Nzambi ti Moize nde: ‘Sambu na nki beno basisaka beto na nsi ya Ezipte? Keti yo kele sambu na kwisa kufwa beto awa na ntoto ya zelo na zelo? Awa mampa kele ve, masa mpi kele ve! Madia yai ya mpamba-mpamba ya mana me kumina beto kiseku.’ ” (Kutanga 21:4, 5) Yindula fyoti! Bantu ya Izraele yina “yantikaka kubokutila Nzambi,” na kubingaka lusadisu na yandi madya ya mpambampamba!
12 Na kudiladilaka, bantu ya Izraele vandaka kumeka nkadilu ya Nzambi ya kukanga ntima. Ndola buyisamaka ve, sambu Yehowa tindaka banyoka ya ndikila na kati na bau, yau tatikaka bantu mingi mpi bau fwaka. Na nima, bantu balulaka ntima, Moize sambaka sambu na bau, mpi ndola sukaka. (Kutanga 21:6-9) Dyambu yai fwete bikala kibeni bonso lukebisu sambu na beto, sambu beto monisa ve mpeve ya mbendumuka, ya kudiladila, mingimingi kontre Nzambi ti bangidika na yandi ya teokrasi.
Lukebisu Sambu na Kubokuta
13. 1 Korinto 10:10 kekebisa na inki dyambu, ye inki mbendumuka Polo vandaka na yau na ntu?
13 Na kutubaka mbandu na yandi ya nsuka ya metala bantu ya Izraele na ntoto makanga, Polo ketuba nde: “Beno kubokuta ve mutindu bantu ya nkaka na kati na bo bokutaka; wanzio ya lufwa fwaka bo yonso.” (1 Korinto 10:10) Mbendumuka basikaka ntangu Kore, Datani, Abirami ti bankundi na bau salaka na konda kulanda teokrasi mpi befulaka kiyeka ya Moize ti Aroni. (Kutanga 16:1-3) Na nima ya lufwa ya bambendumuki, bantu ya Izraele yantikaka kubokuta. Mpila yina mpamba ve, bau yantikaka kubanza nde lufwa ya bambendumuki vandaka ya konda lunungu. Kutanga 17:6 ketuba nde: “Na kilumbu ya kulanda bantu yonso ya Israele bokutilaka Moize ti Aroni nde: ‘Beno me fwa bantu ya Mfumu Nzambi!’ ” Mutindu bau monaka mbi sambu lunungu salamaka, bantu ya Izraele 14 700 fwaka na ndola ya katukaka na Nzambi.—Kutanga 17:14.
14, 15. (a) Tanga disumu mosi ya bantu ya “konda bunzambi” yina kotaka na kati ya dibundu? (b) Inki dilongi beto lenda baka na dyambu ya Kore?
14 Na mvunkama ya ntete T.B., “bantu ya konda bunzambi” yina kotaka na kati ya dibundu ya Bukristu kudimonisaka balongi ya luvunu mpi bantu ya vandaka kubokuta. Bantu yai vandaka “kuvwenza kiyeka ya Nzambi, bo fingaka [“bantu,” NW] yina kele na lukumu,” bantu ya kupakulama yina vandaka ti kinkengi ya kimpeve ya dibundu na ntangu yina. Na yina metala ba aposta ya konda bunzambi, longoki Yude tubaka mpi nde: “Konso ntangu bantu yina kebokutaka, bo ke vandaka na kiese ve; bo ke zingaka mutindu bo mosi ke zola.” (Yude 3, 4, 8, 16) Bubu yai, bantu mingi kekumaka kubokuta sambu bau keyedisaka nkadilu ya kefwaka kimpeve na ntima na bau. Mbala mingi dikebi na bau kevandaka kaka na bankadilu ya konda kukuka ya bayina kele bankengi na dibundu mpi keyantikaka kubokutila bau. Mabokuta ti kudiladila na bau lenda kuma tii na kuvweza mikanda ya ‘mpika ya kwikama.’
15 Yau kele mbi ve na kuyula bangyufula ya masonga na dyambu mosi ya Masonuku. Kansi, inki tabwa kana beto meyedisa nkadilu ya mbi, yina kekudimonisaka na bantembe ya luvwezo na kati ya kakibuka mosi ya banduku? Yau tavanda mbote na kudiyula nde, ‘Nsuka ya dyambu yai lenda vanda inki? Keti yau tavanda ve kuluta mbote mpenza na kubikisa kubokuta mpi kusamba na kudikulumusa yonso sambu na kulomba mayele?’ (Yakobo 1:5-8; Yude 17-21) Kore ti bayina landaka yandi na kubendumukila Moize ti Aroni, lendaka kudindimisa nde mboninu na bau vandaka ya mbote nde bau fimpa ve bupusi ya ntima na bau. Kansi, bau vandaka kudikusa kibeni. Mutindu mosi ti bantu ya Izraele yina bokutaka na dyambu ya lufwa ya Kore ti bambendumuki yankaka. Mayele ya inki mutindu yau kele na kubikisa bambandu ya mutindu yina kunata beto na kufimpa bupusi ya ntima na beto, kukatula mabokuta ti kudiladila, mpi kupesa nzila na Yehowa yandi sukula beto!—Nkunga 17:1-3.
Longuka, mpi Baka Balusakumunu
16. Ndongisila ya 1 Korinto 10:11, 12 ketadila ntetentete inki?
16 Ya kupemama na Nzambi, Polo sukisaka lisiti ya nsangu ya lukebisu ti ndongisila yai: “Mambu yai yonso bwilaka bo sambu yo kuvanda bonso bambandu sambu na bantu ya nkaka. Ebuna bo sonikaka yo sambu na kupesa beto atasio. Sambu beto me kuma penepene na nsuka ya ntoto. Yo yina, konso muntu yina ke banzaka nde yandi kele ya kutelama, yandi keba; mbaimbai yandi ta bwa.” (1 Korinto 10:11, 12) Bika nde beto tuba ve nde imene, kaka sambu beto kele na dibundu ya Bukristu.
17. Kana beto mewa dibanza mosi ya mbi na ntima na beto, inki beto fwete sala?
17 Mutindu kibende kelutaka kubwa matadi, mutindu mosi mpi beto bana ya masumu ya Adami kubakaka mabanza ya ketindaka na kusala mambi. (Kuyantika 8:21; Roma 5:12) Na yau, beto fwete lemba nitu ve kana beto mewa ngindu ya mbi na ntima na beto. Kansi, beto fwete baka nzengolo ya ngolo. Kana kibende metulama na mupepe ya madidi to na matiti ya malulu, yau kebebaka ntinuntinu. Beto fwete kutina “mupepe” ya inza ya Satana, luyangidilu na yau ya mbi, mansoni ya luyangidilu, mpi mabanza ya ketindaka na mambi.—Efezo 2:1, 2.
18. Inki Yehowa Nzambi mesalaka sambu na mabanza ya bantu, ya ketindaka bau na kusala mambi?
18 Yehowa mepesaka bantu mwaye ya kufwa mabanza ya mbi yina beto bakaka. Yandi pesaka Mwana na yandi mosi kaka, na mpila nde bayina tatulaka lukwikilu na yandi lenda baka luzingu ya mvula na mvula. (Yoane 3:16) Kana beto kelanda bitambi ya Yezu mbotembote mpi kemonisa bumuntu ya Bukristu, beto tavanda lusakumunu sambu na bankaka. (1 Piere 2:21) Beto tazwa mpi balusakumunu, kansi balusingu ve.
19. Inki mutindu beto lenda baka mambote na kutadilaka bambandu ya Masonuku?
19 Ata bubu yai beto kele bantu ya lenda sala bifu bonso bantu ya Izraele ya ntama, beto kele ti Ndinga ya Nzambi ya kusonama na bumvimba sambu na kutwadisa beto. Na balutiti na yau beto ketanga bansadilu ya Nzambi ti bantu kumosi ti bikalulu na yandi yina monikaka na mbandu ya Yezu, yina ‘mefwanana na Tata na yandi mpenza.’ (Baebreo 1:1-3; Yoane 14:9, 10) Na nzila ya kisambu mpi kulonguka ya sikisiki ya Masonuku, beto lenda kuzwa “mabanza ya Kristu.” (1 Korinto 2:16) Ntangu beto kekutana ti mpukumuna mpi mitindu yankaka ya kumekama ya lukwikilu na beto, beto lenda baka mambote na kutadilaka bambandu ya ntama ya Masonuku, mingimingi mbandu ya kuluta nene ya Yezu Kristu. Na kusalaka mutindu yina, beto takutana ve ti lusingu ya nsuka ya Nzambi. Na kisika na yau, beto tasepela na lemvo ya Yehowa bubu mpi balusakumunu na yandi mvula na mvula.
[Noti na nsi ya lutiti]
a Tala Nzozulu ya Nkengi (ya Kifalansa) ya Yuli 15, 1992, lutiti 4.
Inki Mutindu Nge Tapesa Mvutu?
◻ Inki mutindu beto lenda sadila ndongisila ya Polo na kukuma ve bansambidi ya biteki?
◻ Inki beto lenda sala na kusadila lukebisu ya Polo na dyambu ya pite?
◻ Sambu na inki beto fwete tina mabokuta ti kudiladila?
◻ Inki mutindu beto lenda zwa balusakumunu ya Nzambi kansi balusingu ve?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]
Kana beto kezola balusakumunu ya Nzambi, beto fwete tina lusambu ya biteki
[Kifwanisu ya kele na lutiti 12]
Kaka mutindu yau kelombaka kukatula matadi na kibende, bika beto baka nzengolo ya mbote ya kukatula bampusa ya mbi na ntima na beto