Dibuta: Kima ya Mfunu Sambu na Bantu!

BAU ketubaka nde kimvuka ya bantu kevandaka mbote kana mabuta na yau kele mbote. Nkenda kemonisa nde kana mabuta kebeba, ngolo ya bimvuka ti bansi kemanaka. Ntangu bikalulu ya mbi fwaka mabuta na Gresi ya ntama, kutoma na yau kubwaka, ngolo na yau kumanaka mpi Baroma botulaka yau. Kintinu ya Roma bikalaka ya ngolo ntangu yonso ya mabuta vandaka ya ngolo. Kansi, mutindu bamvu-nkama vandaka kuluta, luzingu ya mabuta manaka ngolo, ye ngolo ya kintinu mpi kumanaka. Charles W. Eliot, prezida ya ntama ya Universite ya Harvard, tubaka nde: “Lutaninu ti kumata ya dibuta ti luzingu ya dibuta kele balukanu ya ntete ya kutoma ya bantu, mpi bikuma ya ntete ya kepusaka bantu na kusala bikesa na kubongisa bisalu.”

Ee, dibuta kele kima ya mfunu sambu na bantu. Yau kele ti bupusi ya ngolo sambu kimvuka yonso kuvanda ngolo mpi sambu bana kuzinga mbote na makwisa. Ntembe kele ve nde, kele ti bamama mingi, mingi kibeni ya kukonda babakala ya kesalaka ngolo mpenza sambu na kusansa bana mbote, mpi beto fwete sikisa bau sambu na kisalu na bau ya ngolo. Kansi, bantu melongukaka mpi memonisaka nde bana kevandaka mbote kuluta kana bau kezinga na dibuta ya kele ti bibuti yonso zole.

Na Australie bau longukaka batoko 2100 mpi bau monaka nde “batoko yina zingaka na mabuta ya kukabwana vandaka mingimingi ti bimbefo, bau vandaka monisa bidimbu mingi ya mpasi ya mawi, mpi bau vandaka na nzala mingi ya kuvukisa nitu kuluta bana ya mabuta ya kukonda kukabwana.” Kulonguka yankaka ya kimvuka mosi ya États-Unis (U.S. National Institutes of Health Statistics) salaka, songaka nde na kati ya bana 100 yina basikaka na mabuta ya kupanzana, “bana 20-30 lendaka kusala kisumbula, 40-75 lendaka kufokula nzo-nkanda, ye 70 lendaka kukulama na nzo-nkanda.” Muntu mosi ya mayele fimpaka nde “bana yina mebasika na banzo ya kele na kibuti mosi kelutaka kukuma babandi kuluta bayina kezingaka na mutindu ya dibuta ya ntama.”

Nzo Kele Kisika ya Lutaninu

Dibuta kele kisika mosi ya ketungaka mpi kepesaka kyese na bantu yonso. Mfumu mosi ya Suède tubaka nde: “Nto ya kyese mpi ya luzingu ya mbote ya kuluta mfunu kele kisalu ve, bima ve, bansaka ve, banduku mpi ve, kansi dibuta.”

Biblia kemonisa nde konso dibuta na zulu ya ntoto fwete pesa zina na yau na Ngangi ya Nene ya mabuta, Yehowa Nzambi, sambu yandi muntu gangaka ngidika ya dibuta. (Kuyantika 1:​27, 28; 2:​23, 24; Efezo 3:​14, 15) Kansi, na Masonuku ya kupemama, ntumwa Polo yitaka kutuba nde dibuta tanwanisama na mutindu mosi ya mbi, mpi mbutu tavanda nde, na nganda ya dibundu ya Bukristu, bikalulu ya mbote ti kimvuka ya bantu tabwa. Yandi tubaka nde bidimbu ya “bilumbu ya nsuka” tavanda kufwa nsiku, kukonda “lutondo ya kyeleka” (NW), kukonda kulemfuka na bibuti, ata na kati ya bantu yina ke “songaka na meso ya bantu nde bo kele na kinzambi.” Yandi syamisaka Bakristu na kutina bantu yina. Yezu yitaka kutuba nde kutelamina kyeleka ya Nzambi takabisa bantu.​—⁠2 Timoteo 3:​1-5; Matayo 10:​32-37.

Kansi, Nzambi mebikisaka beto ve kukonda lusadisu. Malongi ya metadila bangwisana ya dibuta kele mingi na kati ya Ndinga na yandi. Yau kemonisa beto inki mutindu beto lenda tomisa dibuta ti kukumisa yau kisika ya kyese, wapi muntu yonso ya dibuta tavanda na mukumba ya kulungisa sambu na bankaka.a​—⁠Efezo 5:33; 6:​1-4.

Keti beto lenda zwa bangwisana ya kyese ya mutindu yina na bilumbu yai ya dibuta kezinga na bigonsa mingi? Ee! Nge lenda nunga na kukumisa dibuta na nge kisika ya kyese, kisanga ya madidi na kati ya inza yai ya nku, ya kukauka bonso ntoto ya zelu na zelu. Kansi, yau kelomba kima mosi na muntu na muntu na kati ya dibuta. Tala mwa bangindu.

Sadisa Dibuta na Nge na Kuguluka

Mutindu mosi ya kuluta mbote ya lenda sadisa dibuta na kubikala ya kuvukana kele kulutisa ntangu kumosi. Konso muntu fwete nata ntangu na yandi ya kupema na kati ya dibuta. Yau lenda lomba kusala bibansa. Mu mbandu beno batoko, beno lenda tambika ba emisio ya beno kezolaka mingi na TV, bansaka, to kubasika ti banduku. Beno batata bantu kelutaka kwenda kusosa madya, beno sadila ve ntangu na beno ya kupema kaka na bansaka to bamambu yankaka ya ketadila beno mosi. Yidika mambu ya kusala na dibuta, bonso kusosa mpila ya kusala wikendi to konge kumosi ti dibuta. Ee, yidika kima mosi ya bantu yonso takinga na mpusa yonso mpi tasepela.

Bana kele na mfunu ya ntangu mingi kuluta yina bantu kebingaka nde ntangu ya mfunu, disongidila kulutisa kiteso ya minuta 30 konso mbala kumosi ti bana. Bau kele na mfunu ya ntangu ya mingi. Muntu mosi sonikaka na zulunalu mosi ya Suède nde: “Na bamvula 15 ya kisalu na mono ya kizulunaliste, mono kutanaka ti bazoba ya bana mingi . . . Kima mosi ya mekumisaka bau yonso mutindu yina kemonana nde bana vandaka lutisa ntangu fyoti ti bibuti: ‘Bibuti na mono kele na ntangu ve.’ ‘Bau kewidikilaka ve ata fyoti.’ ‘Yandi vandaka ntangu yonso na nzyetolo.’ . . . Bonso kibuti, nge lenda pona ntangu ikwa nge lenda pesa na bana na nge. Na nima ya bamvula 15, mwana ya bamvula 15 ya kukonda mawa tasambisa kiteso ya ntangu ya nge ponaka na kupesa yandi.”

Mboninu ya Mbote ya Mbongo

Bantu yonso na dibuta fwete yedisa mpi mboninu ya mbote ya mbongo. Bau fwete vanda na luzolo ya kunata yina ya bau lenda na kulungisa badepanse ya dibuta ya mvimba. Bankento mingi fwete sala sambu dibuta kufulumuna tii na nsuka ya ngonda. Kansi, beno bankento, beno fwete vila ve mpukumuna ya beno lenda kutana na yau. Inza yai kepusa beno na “kusosa kufuluka” mpi na “kusala mambu na mpila na beno mosi.” Yau lenda nata beno na kubaka dipanda mpi kukonda kusepela na mukumba na beno ya Nzambi pesaka beno bonso bamama ya ketalaka nzo.​—⁠Tito 2:​4, 5.

Bamama, kana beno lenda vanda na nzo bonso bantwadisi mpi banduku ya bana na beno, yau tasadisa nkatu ntembe na kutunga kinduku ya ngolo yina talunda dibuta na beno kumosi ata mpasi kele inki mutindu. Nkento lenda sadisa dibuta ngolo na kutula kyese, lutaninu, ti kutambusa nzo. Muntu ya politiki mosi ya mvu-nkama ya 19 tubaka nde: “Yau kelomba babakala nkama na kubongisa ka, kansi nkento mosi lenda bongisa nzo.”

Kana bantu yonso na dibuta kesala kumosi na kuzinga ti bamwaye ya dibuta kezwaka, dibuta tavanda na mindondo mingi ve. Bakala ti nkento fwete wakana na kuzinga luzingu ya mpasi ve mpi na kutula mambu ya kimpeve na kisika ya ntete. Bana fwete longuka kikalulu ya kusepela, kukonda kulomba bima yina dibuta kele na mbongo ya kusumba ve. Keba sambu na bampusa ya meso! Mpukumuna ya kusumba bima ya nge lenda kuka ve, na kubakaka bamfuka, menataka mabuta mingi na kunwa masa. Dibuta lenda lunda bumosi kana muntu yonso kenata mbongo na yandi sambu bau sala mambu kumosi​—⁠kukwenda kulenga, kusumba mwa kima ya mfunu mpi ya kyese sambu na nzo, to kutula makabu sambu na kusimba dibundu ya Bukristu.

“Dikabu” yankaka ya konso muntu fwete nata sambu na kyese ya dibuta kele kuvukana na bisalu ya kutula bunkete: kuyidika nzo, masamba, vwatire, ti bima yankaka. Konso muntu na dibuta, ti bayina kele baleke, beno lenda pesa bau ndambu ya kisalu. Beno bana, beno meka na kubebisa ve ntangu na beno. Kansi, beno sadila yau na kudimonisa bantu ya mfunu mpi ya kesala kumosi; yau tabuta kinduku ya kyeleka yina tatunga bumosi ya dibuta.

Mfunu ya Ndongolo ya Biblia

Na dibuta mosi ya kele na bumosi, mfunu ya kulonguka Biblia mbala na mbala kele mpi mingi. Kufimpa mikapu ya Biblia konso kilumbu ti kulonguka Masonuku ya Santu konso mposo kesadisaka sambu dibuta kubikala kumosi. Dibuta fwete longuka kumosi bakyeleka ya ntete ya Biblia ti minsiku na mutindu mosi ya fwete sepedisa dibuta ya mvimba.

Ntangu ya kulonguka ya mutindu yina fwete vanda ntangu ya kupesa malongi, kyese ti kikesa na dibuta. Na nordi ya Suède, dibuta mosi vandaka syamisa bana na kusonika bangyufula yonso yina vandaka kwisila bau na kati ya mposo. Na nima, bau vandaka tadila yau na ntangu ya kulonguka Biblia na konso mposo. Bangyufula vandaka mbala mingi bangyufula ya mudindu ya kelombaka kuyindula. Yau monanaka mwaye ya kuzabila ndenda ya kuyindula ya bana ti lutondo na bau sambu na malongi ya Biblia. Bangyufula yankaka vandaka nde: “Keti Yehowa keyedisaka bima konso ntangu, to yandi salaka yau kaka mbala mosi?” “Nzambi kele muntu ve, ebuna sambu na inki Biblia ketuba nde Nzambi salaka muntu na ‘kifwani na yandi’?” “Keti na nsungi ya madidi Adami ti Eva vandaka kutekita na Paladisu sambu bau vandaka makulu-ngulu mpi ya kukonda bilele?” “Mpimpa fwete vanda mpimpa, ebuna sambu na inki beto kevandaka na mfunu ya ngonda na mpimpa?” Ntangu yai bana meyelaka mpi kesadilaka Nzambi bonso baministre ya ntangu yonso.

Ntangu beto keyidika makambu ya dibuta, bibuti, beno sala ngolo na kubikala na mboninu ya mbote mpi na kyese. Beno vanda na luzitu mpi kikalulu ya kusoba mabanza, kansi beno kanga ntima, na mambu ya ketadila kulunda minsiku ya mfunu. Pesa bana nzila ya kumona nde zola ya Nzambi ti ya minsiku na yandi ya kusungama, kele bima ya kenata beno na kubaka banzengolo. Nzo-nkanda kele kisika ya kelutaka kupesa bana mawa ti mpasi, ebuna bana kele na mfunu ya kubaka kikesa mingi na nzo sambu na kuvila bupusi yina.

Bibuti, beno kudimona ve bonso bantu ya kukuka. Beno ndima bifu na beno. Beno lomba ndolula na bana na beno kana yau kelomba buna. Baleke, kana mama ti tata mendima kifu na bau, beno zola bau mingi.​—⁠Longi 7:⁠16.

Ee, dibuta ya bumosi kevandaka kisika ya ngemba, ya lutaninu, ti ya kyese. Goethe, poete mosi ya Allemagne, tubaka kilumbu mosi nde: “Muntu ya kuluta kyese, mvwama to mugamba, kele yina kezwaka kyese na yandi na kisika yina yandi kevandaka.” Sambu na bibuti ti bana yina kepesaka ntonda, kisika yankaka ya kuluta nzo na kyese lenda vanda ve.

Ya kyeleka, bubu dibuta kele na bigonsa mingi ya bupusi ya inza yai ya beto kele. Kansi, sambu dibuta katukaka na Nzambi, yau taguluka. Dibuta na beno taguluka, beno mpi taguluka kana beno melanda lutwadisu ya lunungu ya Nzambi na yina metala luzingu ya kyese na dibuta.

[Noti na nsi ya lutiti]