Keti Bantu Lenda Fuluka Dyaka na Banzo-Nzambi?

STEPHEN Tirwormwe, muntu mosi ya kuvandaka ti kiyeka na dibundu mosi na Ouganda kutubaka nde: “Bantu ya Grande-Bretagne kekwikilaka na Nzambi tii bubu yai kansi bo kezolaka ve kusala lusilu na Kristu.” Bamvula kiteso ya 20 meluta, yandi gulukaka na ntangu bo fwaka bantu mingi na kati ya nzo-Nzambi na bo na Ouganda. Bubu yai, yandi kelongaka kimvuka mosi ya babakala na mbanza ya Leeds, na insi ya Angleterre, kisika yandi kesadilaka babakala yango diskure mosi ya minuta kumi na ntwala nde bo yantika kusala nsaka na bo ya bingo.

Kimvuka mosi ya bamisionere ya dibundu ya Anglican ya mesalama bilumbu yai, yina kukatukaka na Grande-Bretagne sambu na kukwenda na Amerika, kenwana ti dyambu ya mpasi ya mutindu mosi na kimpeve. Site ya Internet ya kimvuka yango ketuba nde: “Bubu yai États-Unis mekumaka insi mosi ya mefuluka ti bantu mingi ya ketubaka Kingelesi yina kekwendaka ve ata na nzo-Nzambi mosi mpi yina kezolaka ve kuwa mambu ya kimpeve. Insi yai mekumaka mpenza ti mfunu mingi ya bamisionere.” Ntangu bo bakisaka nde bo menunga ve na kusoba mambu ya dibundu na bo, kimvuka yina ya mpa ya bamisionere yambulaka kulanda bansiku ya ntama ya dibundu na bo mpi bo kangamaka ti bamfumu ya Azia ti ya Afrika sambu na kuyantika kusala “kisalu mosi ya nene ya kimisionere na États-Unis.”

Kansi, sambu na nki bamisionere ya Afrika, ya Azia, mpi ya Amerika ya Sudi ‘kekwendaka kulonga bantu’ na bansi ya Eropa mpi ya Amerika ya Nordi, yina kevandaka dezia Bakristu ya zina?

Nani Kibeni Bo Kesosa Kulonga?

Bamvula kuluta nkama iya meluta, bamisionere mingi ya kikesa yina kukatukaka na Eropa vandaka kulanda mindele na bisika yonso yina bo vandaka kwenda kuyala bansi na ngolo (colonisation) na Afrika, na Azia, na Pacifique, mpi na Amerika ya Sudi. Lukanu na bo kuvandaka ya kunata dibundu na bo na bansi yina bo vandaka kumona nde bantu kesambilaka ve. Ntama mingi ve, bansi yina Amerika vandaka kuyala na ngolo, yina bantu ketubaka nde yo kelandaka minsiku ya Bukristu, kuvukanaka ti bo mpi nsukansuka kisalu na bo ya kimisionere ya kukotisa evanzile na bo na inza ya mvimba kulutaka Kisalu ya bamisionere ya Eropa. Ntangu yai mambu mesobaka.

Andrew Walls, diretere yina kubasisaka Santre mosi ya Kulonga Bukristu na bansi yina kele ve na Mputu, ketuba nde: “Santre [ya Bukristu ya zina] mesobaka.” Na mvu 1900, bantu 80 na kati ya nkama yina kutubaka nde bo kele Bakristu kuvandaka ve bantu ya Eropa to ya Amerika ya Nordi. Kansi, bubu yai bantu 60 na kati ya nkama yina ketubaka nde bo kele Bakristu kezingaka na Afrika, na Azia, ti na Amerika ya Sudi. Rapore mosi ya bilumbu yai ketuba nde: “Banzo-Nzambi ya Eropa ketulaka ntima na banganga-Nzambi yina kekatukaka na Philippines ti na Inde,” mpi “nganga-Nzambi mosi na kati ya banganga-Nzambi sambanu yina kesalaka na baparwase ya Katolika na Amerika mekatukaka na bansi yankaka.” Baevanzeliste ya kesalaka na Pays-Bas, mingi na kati na bo mekatukaka na Ghana, kemonaka nde “bo kele dibundu ya bamisionere na kati ya kontina mosi yina kesambilaka ve.” Baevanzeliste yina kekatukaka na Brézil kekwendaka kunata malongi na bo na bandambu mingi ya Grande-Bretagne. Nsoniki mosi kusonikaka nde: “Kisalu ya kunata bamisionere ya Kikristu na bansi ya nzenza meyantika kuvutuka kisika yo katukaka.”

Kukonda Kuwakana Mekuma Mingi Kibeni

Na bansi ya Eropa ti ya Amerika ya Nordi yina kekudipesaka ve na kusambila, bo lenda vanda mpenza na mfunu ya bamisionere. Zulunalu mosi ketuba nde: “Na Écosse, Bakristu yina kekwendaka mbala na mbala na nzo-Nzambi kelutaka ve 10 na kati ya nkama.” Nkutu na France ti na Allemagne, bantu fyoti mpamba kekwendaka na nzo-Nzambi. Rapore ya zulunalu yankaka keyika nde, ntangu bo yulaka bo bangyufula, “bantu ya Amerika kiteso ya 40 na kati ya nkama mpi bantu ya Canada 20 na kati ya nkama kutubaka nde bo kekwendaka na nzo-Nzambi mbala na mbala.” Kansi, na Philippines ti na bansi yankaka yina metomaka ntete ve, bantu 70 na kati ya nkama kekwendaka na nzo-Nzambi.

Kima yankaka ya kuluta nene ya kemonana kele nde bantu ya Azia ti ya Afrika yina kekwendaka na banzo-Nzambi kezolaka kulanda minsiku ya ntama ya mabundu na bo kuluta bantu ya Eropa ti ya Amerika. Mu mbandu, ntangu bo yulaka bangyufula na bantu ya Katolika ya États-Unis ti ya Eropa, bantu yango kumonisaka nde bo ketudilaka dyaka ve bamfumu ya mabundu na bo ntima mpi bo lombaka nde bantu yina kesambilaka ve kubaka mikumba mingi mpi nde bankento kukuma na valere kiteso mosi ti babakala. Kansi, bantu ya katolika ya Azia ti ya Afrika, kumonisaka nde bo kezolaka kulanda minsiku ya ntama ya dibundu na bo na mambu yina. Sambu bantu mingi mekumaka kukwenda na banzo-Nzambi na bansi ya Afrika ti ya Azia kuluta na Eropa ti na Amerika, yo kemonisa dezia nde mavwanga tabasika na bilumbu kekwisa. Philip Jenkins, muntu mosi ya mayele yina kelongukaka istware ti mambu ya lusambu kutubaka nde: “Yo kemonana mpenza nde na nima ya bamvula 10 to 20 yo vanda lusambu yina kele na Eropa ti na Amerika, to yina kele na Afrika ti na Azia, mosi ve na kati na yo tandima nde Bukristu yina kele na ndambu yankaka kele mpenza ya kyeleka.”

Na kutadila mabanza yai, Walls kebasisa ngyufula mosi ya kelomba mvutu mosi ya nswalunswalu. Ngyufula yango kele ya kusosa kuzaba kana nki mutindu Bakristu ya Afrika, ya Azia, ya Amerika ya Sudi, ya Amerika ya Nordi, mpi ya Eropa lenda zinga na nzo-Nzambi mosi mpi kumonisa lukwikilu mosi. Inki nge keyindula? Keti bantu lenda fuluka dyaka na banzo-Nzambi na inza yai ya kukabwana? Inki kima kenataka bumosi ya kyeleka ya Bukristu? Disolo yina kelanda tapesa bamvutu ya kekatuka na Masonuku, ti mambu yina kemonisa pwelele nde kimvuka mosi ya Bukristu yina kezingaka na bumosi kele kaka ngolo na ntoto ya mvimba.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 4]

Nzo yai ya kuvandaka ntete nzo-Nzambi mekumaka restora.

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

AP Photo/Nancy Palmieri