Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
AUGUSTI 6-12
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | LUKA 17-18
“Monisa Ntonda”
banoti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Luk 17:12, 14
bantu kumi yina vandaka na maladi ya lepre: Na ntangu ya ntama, ziku bantu ya lepre vandaka kuzinga na bimvuka, bo vandaka kusala mutindu yina sambu na kusadisana. (2Bn 7:3-5) Nsiku ya Nzambi vandaka kulomba nde bantu ya lepre kuzinga na kingenga. Yo vandaka kulomba nde muntu ya lepre kukebisa bantu na ndinga ya ngolo nde: “Mvindu, mvindu!” (Lev 13:45, 46) Na kulanda mambu yina Nsiku vandaka kulomba, bantu yina vandaka ti maladi ya lepre telamaka ntama ti Yezu.—Tala noti ya kulongukila ya Mat 8:2 mpi Bantendula ya Bangogo, “Lepre; Muntu ya lepre.”
kudimonisa na banganga-nzambi: Sambu Yezu Kristu vandaka na nsi ya Nsiku ntangu yandi vandaka na ntoto, yandi ndimaka nde kinganga-nzambi ya dibuta ya Aroni vandaka mfunu na ntangu yina, mpi yandi tindaka bantu yina yandi belulaka maladi ya lepre na kukwenda na nganga-nzambi. (Mat 8:4; Mar 1:44) Na kutadila Nsiku ya Moize, yo vandaka kulomba nde nganga-nzambi kuzikisa kana muntu ya lepre belukaka. Na nima, muntu yina belukaka na maladi ya lepre vandaka kukwenda na tempelo mpi kunata bandeke zole ya moyo mpi ya bunkete, kitini ya nti ya sedre, lele ya mbwaki mingi, mpi izope sambu na kupesa makabu.—Lev 14:2-32.
w08-F 8/1 14-15 § 8-9
Sambu na Nki Beto Fwete Monisa Ntonda?
Keti Yezu tulaka ve dikebi na bantu yina monisaka ve ntonda? Disolo ke landa mutindu yai: “Yezu vutulaka nde: ‘Keti bo yonso kumi kumaka ve bunkete? Ebuna, bantu yina ya nkaka uvwa kele na wapi? Keti ata muntu ya nkaka ve vutukaka sambu na kupesa Nzambi nkembo katula kaka muntu yai ya insi ya nkaka?’”—Luka 17:17, 18.
Bantu yina ya nkaka uvwa ya lepre vandaka ve bantu ya mbi. Ntete, bo monisaka lukwikilu na bo na Yezu mpi bo lemfukaka na luzolo yonso na bantuma na yandi yina vandaka kulomba kukwenda na Yeruzalemi sambu na kudimonisa na banganga-nzambi. Ata bo monisaka ntonda ya mingi na mambu yina Yezu salaka, bo monisilaka yandi ve ntonda yango. Mambu yina bo salaka pesaka Kristu mpasi. Ebuna beto? Kana muntu me sadila beto mambu ya mbote, keti beto ke pesaka yandi mersi kaka na ntangu yina mpi kana mpila kele kusonikila yandi mukanda sambu na kumonisa ntonda?
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Luk 17:10
ya mpamba: Na kisina, “ya kukonda mfunu.” Na kingana yai, Yezu ke tuba ve nde bampika, disongidila balongoki na yandi, fwete kudimona bantu ya kukonda mfunu. Na baverse yai, bangogo “ya mpamba” ke monisa nde bampika fwete kuditadila bonso bantu ya kudikulumusa, kansi ve bonso bantu ya me fwana na kubaka lukumu. Bantu ya nkaka ya mayele ke tubaka nde bangogo ya bo me sadila awa ke tendula nde “beto kele kaka bampika yina me fwana ve na kubaka lukumu.”
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Luk 18:8
lukwikilu yai: To “lukwikilu ya mutindu yai.” Na kisina, “lukwikilu.” Ngogo ya Kigreki “yai” yina bo me sadila na nima ya ngogo “lukwikilu” ke monisa nde Yezu vandaka ve kutubila lukwikilu ya mitindu yonso, kansi yandi vandaka kutubila lukwikilu ya mutindu mosi buna, mu mbandu lukwikilu ya nkento ya mufwidi ya kingana na yandi. (Luk 18:1-8) Yo ke tadila mpi kukwikila na ngolo ya kisambu mpi kukwikila nde Nzambi ta zenga mambu na lunungu sambu na bantu yina yandi me solaka. Yo ke monana nde Yezu pesaka ve mvutu na ngiufula ya me tala lukwikilu sambu na kusadisa balongoki na yandi na kutadila lukwikilu na bo mosi. Kingana yai ya ke tubila kisambu mpi lukwikilu fwanaka kibeni sambu Yezu tubilaka dezia bampasi yina balongoki na yandi ta kutana ti yo.—Luk 17:22-37.
AUGUSTI 13-19
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | LUKA 19-20
“Baka Dilongi na Mbandu ya Bamine Kumi”
Mbandu ya Bamine Kumi
Yandi me tuba nde: “Muntu mosi yina butukaka na dibuta ya kintotila kwendaka na insi mosi ya ntama sambu na kubaka kiyeka ya kintotila mpi kuvutuka.” (Luka 19:12) Nzietelo yai ta baka bilumbu mingi. Yo kele pwelele nde, Yezu kele ‘muntu yina butukaka na dibuta ya kintotila’ yina ta sala nzietelo “na insi mosi ya ntama,” disongidila na zulu kisika tata na yandi ta pesa yandi kiyeka ya kintotila.
Na mbandu yina, na ntwala nde ‘muntu yina butukaka na dibuta ya kintotila’ kukwenda, yandi me binga bampika na yandi kumi mpi me pesa konso mpika mine mosi ya kibende mpi me zabisa bo nde: “Beno sala mumbongo ti bima yai tii kuna mono ta kwisa.” (Luka 19:13) Mine kele mbongo ya kibende ya mfunu mingi. Mine mosi vandaka lufutu yina bo vandaka kupesa nsadi-bilanga sambu na bangonda tatu ya kisalu.
Ziku, balongoki me bakisa nde bo me fwanana ti bampika kumi yina Yezu me tubila na mbandu yai, sambu na mbandu ya nkaka Yezu fwanisaka bo ti bantu ya ke katulaka bima na bilanga. (Matayo 9:35-38) Ya kieleka, yandi lombaka bo ve na kukatula bambuma na bilanga. Kansi, kukatula bima na bilanga ke tendula nde bo fwete sadisa bantu ya nkaka na kukuma balongoki yina ta zwa kisika na Kimfumu ya Nzambi. Balongoki fwete sadila bima yina bo kele ti yo sambu nde bantu ya nkaka mingi kukuma bantu yina ta yala na Kimfumu.
Mbandu ya Bamine Kumi
Kana balongoki me bakisa nde bo kele bonso bampika yina sadilaka mbote mbongo na bo sambu na kukumisa bantu mingi ya nkaka balongoki, bo lenda vanda ti kivuvu nde Yezu ta wa kiese. Diaka, bo lenda tula ntima nde bo ta baka balusakumunu sambu na kikesa na bo. Ya kieleka, balongoki yonso kele ve ti luzingu ya mutindu mosi, mabaku ya mutindu mosi to makuki ya mutindu mosi. Kansi, Yezu yina me baka “kiyeka ya kintotila” ke mona bikesa ya masonga yina bo ke sala sambu na kukumisa bantu ya nkaka balongoki mpi yandi ta sakumuna yo.—Matayo 28:19, 20.
Mbandu ya Bamine Kumi
Sambu mpika yai salaka ve kisalu sambu na kukumisa mingi kimvwama ya kimfumu ya mfumu na yandi, bo me botula yandi mine yina. Bantumwa ke mona na ntwala mutindu bo ta yala ti Yezu na Kimfumu ya Nzambi. Ntembe kele ve nde, mambu yina Yezu me songa mpika yai ya nsuka me sadisa balongoki na kubakisa nde kana bo kele ve kikesa, bo ta zwa ve kisika na Kimfumu ya Nzambi.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Luk 19:43
lupangu mosi ya ngolo ya bo me sala na banti ya nsongi: To “lupangu ya banti.” Bo me sadila ngogo ya Kigreki khaʹrax kaka na verse yai na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu. Bo ke tubaka nde yo kele “nti ya nsongi to dikunzi yina bo me sadila sambu na kukanga kisika mosi;” mpi nde yo kele “camp ya basoda yina bo me ziunga ti banti; lupangu ya banti.” Mambu yina Yezu tubaka lunganaka na mvu 70 T.B. ntangu bantu ya Roma, yina Titus vandaka kutwadisa, salaka kibaka to lupangu ya banti na nziunga ya Yeruzalemi. Titus vandaka ti balukanu tatu—kukanga Bayuda nzila sambu bo tina ve, kupusa bo na kudipesa bo mosi na bantu ya Roma, mpi kunata nzala ya ngolo sambu na kupusa bo na kulemfukila yandi. Sambu na kuzwa bisadilu ya kutungila lupangu yai ya ngolo na nziunga ya Yeruzalemi, basoda ya Roma zengaka banti yonso ya mfinda ya mbanza.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Luk 20:38
sambu na meso na yandi bo yonso kele na luzingu: Biblia ke tubaka nde bantu yina kele na luzingu kansi yina kele ntama ti Nzambi kele ya kufwa na meso na yandi. (Efe 2:1; 1Tm 5:6) Mutindu mosi, bansadi ya Nzambi yina ke fwaka kele kaka na luzingu na meso ya Yehowa, sambu lukanu na yandi ya kufutumuna bo ta lungana kibeni.—Bar 4:16, 17.
AUGUSTI 20-26
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | LUKA 21-22
“Luguluku na Beno Me Finama”
Kimfumu ya Nzambi Ke Fwa Bambeni na Yo Yonso
9 Bidimbu ya zulu yina bantu me monaka ntete ve. Yezu tubaka nde: “Ntangu ta kuma mudidi, ngonda ta pesa ve nsemo na yo, bambwetete ta katuka na zulu mpi ta kwisa kubwa.” Ya kieleka, bantu ta sosa diaka ve lutwadisu na bamfumu ya mabundu. Keti Yezu vandaka kumonisa mpi nde bidimbu ya bantu me monaka ntete ve ta monana na zulu? Ziku. (Yez. 13:9-11; Yoe. 2:1, 30, 31) Bantu ta sala nki ntangu bo ta mona mambu yina? ‘Bo ta mona mpasi mingi sambu bo ta zaba ve kima ya kusala.’ (Luka 21:25; Sof. 1:17) Ee, bambeni ya Kimfumu ya Nzambi—banda na ‘bantotila tii na bampika’—‘ta bwa ngambu sambu na boma ya mingi mpi sambu na mambu yina ta kwisa;’ bo ta sosa mpi kisika ya lutaninu. Kansi bo ta zwa ve ata kisika mosi ya lutaninu ya me fwana sambu na kutina makasi ya Ntotila.—Luka 21:26; 23:30; Kus. 6:15-17.
Bika nde “Zola na Beno ya Kimpangi Kuvanda Kaka”!
17 “Vanda ti kikesa mingi.” (Tanga Baebreo 13:6.) Kutudila Yehowa ntima ke pesaka beto kikesa ya kununga bampasi. Kikesa yango ke sadisaka beto mpi na kuvanda ti mabanza ya mbote; mpi mabanza ya mbote ta sadisa beto na kupesa bampangi kikesa mpi kulembika bo sambu na kumonisila bo zola. (1 Batesalonika 5:14, 15) Kuzaba nde luguluku na beto me finama lenda pesa beto kikesa, ata na nsungi ya mpasi ya nene.—Luka 21:25-28.
“Luguluku na Beno Me Finama”!
13 Bantu yina ta vanda na ndonga ya bankombo ta sala nki ntangu bo ta wa nde “lufwa ya mvula na mvula” ke vingila bo? Bo “ta kudibula na mawa.” (Mat. 24:30) Kansi na ntangu yina, bampangi ya Kristu mpi banduku na bo ya kwikama ta sala nki? Sambu bo ta tula ntima na bo ya mvimba na Yehowa mpi na mwana na yandi Yezu Kristu, bo ta sala mambu yina Yezu zabisaka bo: “Ntangu mambu yai ta yantika na kubwa, beno telama ya kusungama mpi beno tedimisa ba-ntu na beno sambu luguluku na beno me finama.” (Luka 21:28) Ya kieleka, bansadi ya Nzambi ta wa ve boma sambu bo me zaba nde bo ta guluka.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
banoti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Luk 21:33
Zulu ti ntoto ta luta: Baverse ya nkaka ke monisaka nde zulu ti ntoto ta zinga kimakulu. (Kuy 9:16; Nk 104:5; Lon 1:4) Yo yina, beto fwete tadila bangogo yai ya Yezu na mutindu ya kifwani, yo ke tendula nde ata mambu yina ke salamaka ve lenda salama mpi zulu ti ntoto kuluta, bangogo yai ya Yezu ta lungana kaka. (Fwanisa ti Mat 5:18.) Kansi awa zulu ti ntoto lenda tadila zulu mpi ntoto ya kifwani yina Kus 21:1 ke bingaka “zulu ya ntama ti ntoto ya ntama.”
bangogo na mono ta luta ve ata fioti: To “bangogo na mono ta konda ve kulungana.” Bangogo “ve ata fioti” yina bo me sadila na Kigreki kumosi ti kisongi-diambu (verbe) ke monisa kubuya ngindu mosi kimakulu; yo ke monisa nde bangogo ya Yezu ta lungana kibeni.
Beno Ta Kuma ‘Kimfumu ya Banganga-Nzambi’
15 Na nima ya kuyantikisa Madia ya Nkokila ya Mfumu, Yezu salaka kuwakana ti balongoki na yandi ya kwikama, kuwakana ya Kimfumu. (Tanga Luka 22:28-30.) Bangwakana ya nkaka, Yehowa yandi mosi salaka yo ti bantu, kansi kuwakana yai, Yezu muntu salaka yo ti balongoki na yandi yina bo me tulaka mafuta. Ntangu yandi tubaka nde, “kaka mutindu Tata na mono salaka kuwakana ti mono,” yo ke monana nde, Yezu vandaka kutubila kuwakana yina Yehowa salaka ti yandi sambu na kuvanda “nganga-nzambi kimakulu bonso Melkizedeki.”—Baeb. 5:5, 6.
16 Sambu Bantumwa 11 ya kwikama ‘kangamaka ti Yezu na mimekamu na yandi,’ kuwakana ya Kimfumu ndimisaka bo nde bo ta vanda ti yandi na zulu sambu na kuyala bonso bantotila mpi banganga-nzambi. Kansi, balongoki 11 mpamba ve bantu ta baka dibaku yina. Yezu yina bakaka lukumu, monanaka na ntumwa Yoane na mbona-meso mpi zabisaka yandi nde: “Na muntu yina ta nunga, mono ta pesa yandi nswa ya kuvanda ti mono na kiti na mono ya kimfumu, kaka mutindu mono nungaka mpi me vandaka ti Tata na mono na kiti na yandi ya kimfumu.” (Kus. 3:21) Yo monisaka nde, Yezu salaka kuwakana ya Kimfumu ti Bakristu 144000 yina bo me tulaka mafuta. (Kus. 5:9, 10; 7:4) Kuwakana yai ke pesa Bakristu yina bo me tulaka mafuta nswa ya kuyala ti Yezu na zulu. Yo kele bonso nkento mosi yina ke kwela ntotila ya ke yala, nkento yina mpi ta kuma ti kiyeka na Kimfumu yina ya ntotila. Nkutu, Masonuku ke bingaka Bakristu yina bo me tulaka mafuta “nkento yina ke kwela” Kristu, “mwense ya bunkete,” yina Kristu me silaka makwela.—Kus. 19:7, 8; 21:9; 2 Bak. 11:2.
AUGUSTI 27–SEPTEMBRI 2
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | LUKA 23-24
“Vanda ya Kuyilama na Kulolula Bantu ya Nkaka”
“Kuzaba Zola ya Kristu”
16 Yezu monisaka mpi mbote-mbote zola ya Tata na yandi na mutindu ya nkaka ya mfunu—yandi vandaka ya “kuyilama na kulolula.” (Nkunga 86:5) Luzolo yina ya kulolula monanaka pwelele ata ntangu bo tulaka yandi na nti ya mpasi. Sambu lufwa ya nsoni vandaka kuvingila yandi mpi bo bulaka yandi bansonso na maboko ti na makulu, keti Yezu lombaka Yehowa na kupesa bambeni na yandi ndola? Ve. Kansi na bangogo na yandi ya nsuka, Yezu tubaka nde: “Tata, lolula bo, sambu bo ke zaba ve mambu yina ya bo ke sala.”—Luka 23:34.
g-F 2/08 11 § 5-6
Keti Nzambi Ke Lolulaka Masumu ya Nene?
Yehowa ke tulaka kaka ve dikebi na disumu, kansi yandi ke tulaka mpi dikebi na mabanza ya muntu ya me sala disumu. (Yezaya 1:16-19) Yindula fioti bantu zole ya mbi yina bo tulaka na nti na lweka ya Yezu. Yo ke monana nde bo zole salaka mambu ya mbi kibeni, sambu mosi na kati na bo tubaka nde: “Beto ke baka ndola yina me fwana na beto sambu na mambu ya beto salaka; kansi muntu yai [Yezu] salaka ve ata diambu mosi ya mbi.” Mambu ya muntu yai ya mbi tubaka ke monisa nde yandi zabaka mwa mambu ya me tala Yezu. Diaka, ziku mambu yina yandi zabaka sadisaka yandi na kusoba kibeni mabanza na yandi. Mambu yina yandi tubaka na nima ke monisa yo, sesepi yandi ke bondila Yezu nde: “Yibuka mono ntangu nge ta kwisa na Kimfumu na nge.” Inki mvutu Yezu pesaka na mambu yina muntu yai lombaka na masonga yonso? Yezu tubaka nde: “Ya kieleka mono ke tubila nge bubu yai nde, nge ta vanda ti mono na Paladisu.”—Luka 23:41-43.
Yindula diambu yai: Mawa yina Yezu monisilaka muntu yai ya ndimaka nde yandi me fwana na kubaka ndola ya lufwa kele na kati ya mambu ya nsuka yina Yezu tubaka ntangu yandi vandaka na ntoto. Yo ke pesa kibeni kikesa! Yo yina, beto fwete ndima nde Yezu Kristu ti Tata na yandi Yehowa ta monisa mawa na bantu yonso yina ke balula ntima na masonga yonso, ata bo salaka mambu ya mbi ya nki mutindu.—Baroma 4:7.
“Kuzaba Zola ya Kristu”
17 Ziku mutindu Yezu lolulaka ntumwa Piere ke simba mpi ntima mpenza. Ntembe kele ve nde Piere vandaka kuzola Yezu mingi. Na mpimpa ya nsuka ya luzingu ya Yezu, na 14, ya ngonda Nisani, Piere zabisaka yandi nde: “Mfumu, mono kele ya kuyilama na kukwenda ti nge na boloko mpi na lufwa.” Kansi, kaka na nima ya mwa bangunga, Piere buyaka Yezu mbala tatu! Sambu na mbala ya tatu yina Piere buyaka Yezu, Biblia ke tuba nde: “Mfumu balukaka mpi talaka Piere.” Ebuna Piere “basikaka na nganda mpi dilaka ngolo kibeni” sambu disumu yina pesaka yandi mpasi mpenza. Ntangu Yezu fwaka na bangunga yina landaka, mbala ya nkaka ntumwa Piere kudiyulaka nde, ‘Keti Mfumu na mono ta lolula mono?’—Luka 22:33, 61, 62.
18 Piere bakaka mvutu kaka bilumbu fioti na nima. Yezu futumukaka na suka ya Nisani 16, mpi yo ke monana nde yandi kwendaka kutana ti Piere kaka kilumbu yina. (Luka 24:34; 1 Bakorinto 15:4-8) Sambu na nki Yezu tulaka dikebi yai ya sipesiali na ntumwa yina buyaka Yandi ngolo mpenza? Ziku Yezu sosaka kundimisa Piere, yina balulaka ntima nde, Mfumu na yandi vandaka kaka kuzola yandi mpi kubaka yandi na mbalu. Kansi Yezu salaka kima ya nkaka sambu na kulembika Piere.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Luk 23:31
ntangu nti kele ya mubisu, . . . ntangu yo ta yuma: Ziku Yezu vandaka kutubila dikanda ya Bayuda. Yo vandaka bonso nti ya kufwa yina bitini na yo nkaka vandaka ya mubisu, sambu Yezu mpi Bayuda ya nkaka yina vandaka kukwikila na yandi vandaka pana. Kansi, ntangu bikalaka fioti sambu bo fwa Yezu, mpi bo zolaka kutula Bayuda ya kwikama mafuta na nsadisa ya mpeve santu sambu bo kuma bantu ya Izraele ya kimpeve. (Bar 2:28, 29; Bag 6:16) Na ntangu yina, Izraele ya kinsuni zolaka kufwa na kimpeve, yo zolaka kukuma bonso nti ya kuyuma.—Mat 21:43.
mambu ya nkaka ya nwtsty-E
Munsonso na Mukwa ya Dikulu
Yai foto ya mukwa ya dikulu ya muntu mosi; bo tobulaka yo ti munsonso yina vandaka nda basantimetre 11,5. Bo zwaka mukwa yango na 1968 ntangu bo vandaka kutimuna ntoto na nordi ya Yeruzalemi; munsonso yango kele ya ntangu ya Baroma. Yo kele nzikisa ya ke monisa nde ziku bo vandaka kusadila minsonso sambu na kubula muntu yina bo ke fwa na zulu ya nti. Ziku munsonso yai me fwanana ti minsonso yina basoda ya Roma sadilaka sambu na kubula Yezu Kristu na zulu ya nti. Bantu monaka kisadilu yai na kati ya sanduku mosi ya ditadi, yina bo vandaka kubinga ossuaire; kana muntu me fwa mpi nitu na yandi me pola, bo vandaka kubaka mikwa na yandi ya kuyuma mpi kutula yo na kati ya sanduku yina. Diambu yai ke monisa nde bo lendaka kuzika muntu yina bo me fwa na zulu ya nti.