Tudila Yehowa Ntima na Bantangu ya Mpasi

1-2. (a) Inki mutindu mambu yina beto ke kutana ti yo bubu yai me fwanana ti ya Bayuda yina vutukaka na Yeruzalemi? (b) Tubila na bunkufi mwa mambu ya mpasi yina Bayuda kutanaka ti yo. (Tala lupangu “Bilumbu ya Agai, Zekaria mpi Esdrasi.”)

KETI bantangu ya nkaka nge ke kudiyangisaka sambu na bilumbu ke kwisa? Mbala ya nkaka, kisalu na nge me fwa mpi nge ke kudiyangisa mutindu nge ta lungisa bampusa ya dibuta na nge, to nge ke kudiyangisa kana dibuta na nge ta vanda na lutaninu sambu na mavwanga ya politiki, mbangika to sambu bo me buyisa kisalu ya kulonga nsangu ya mbote. Keti nge ke kutana ti diambu mosi na kati ya mambu yina? Kana mpidina, nge ta baka kikesa ntangu beto ke tadila mutindu Yehowa sadisaka bantu ya Izraele ntangu bo vandaka kukutana ti mambu ya mutindu yina.

² Yo lombaka nde Bayuda yina zingaka na Babilone luzingu na bo ya mvimba kuvanda ti lukwikilu ya ngolo sambu na kuyambula luzingu ya mbote yina bo vandaka ti yo mpi bo kwenda na Izraele, insi yina bamingi na kati na bo zabaka ve mbote. Ntangu bo kumaka na Izraele, mbala mosi bo yantikaka kukutana ti bampasi. Mu mbandu, yo vandaka mpasi sambu bo lungisa bampusa ya mabuta na bo, mavwanga vandaka na luyalu ya Persia mpi bansi yina vandaka pene-pene na bo yantikaka kutelemina bo. Yo vandaka mpasi sambu bamingi na kati na bo kutula dikebi na kutunga diaka tempelo ya Yehowa. Yo yina na mvu 520 na ntwala ya ntangu na beto, Yehowa tindaka baprofete zole, Agai ti Zekaria, sambu na kusadisa bo na kubaka diaka kikesa. (Agai 1:1; Zek. 1:1) Mutindu beto ta mona yo, kikesa yina baprofete yai pesaka bo, nataka mambote mingi. Kansi kiteso ya bamvula 50 na nima, Bayuda vandaka diaka ti mfunu ya kikesa. Yo yina Esdrasi, muntu ya mayele yina vandaka kusala bakopi ya bansiku, katukaka na Babilone mpi kwendaka na Yeruzalemi sambu na kupesa Bayuda kikesa mpi kusadisa bo na kutula lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete.​—Esd. 7:1, 6.

3. Inki bangiufula beto ta tadila? (Bingana 22:19)

³ Mutindu baprofesi ya Agai mpi ya Zekaria sadisaka bansadi ya Nzambi na ntangu ya ntama na kulanda kutudila Yehowa ntima ntangu bantu vandaka kutelemina bo, yo ta sadisa beto mpi bubu yai na kulanda kutudila yandi ntima ata beto ke kutana ti bampasi. (Tanga Bingana 22:19.) Ntangu beto ke tadila mambu yina Nzambi songaka Agai mpi Zekaria na kusonga bantu ya Izraele mpi ntangu beto ke tadila mbandu ya Esdrasi, beto ta pesa bamvutu na bangiufula yai: Inki mutindu bampasi yina Bayuda kutanaka ti yo salaka nde bo vanda diaka ve kikesa? Sambu na nki beto fwete landa kutula lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete ntangu beto ke kutana ti bampasi? Mpi nki mutindu beto lenda tudila Yehowa ntima ntangu beto ke kutana ti bampasi?

INKI MUTINDU MAMBU YA MPASI SALAKA NDE BAYUDA KUVANDA DIAKA VE KIKESA?

4-5. Mbala ya nkaka, nki salaka nde Bayuda kuvanda diaka ve kikesa na kisalu ya kutunga diaka tempelo?

⁴ Ntangu Bayuda vutukaka na Yeruzalemi, bo vandaka ti mambu mingi ya kusala. Na nswalu yonso, bo tungaka diaka mesa-kimenga ya Yehowa mpi bo tulaka diaka fondasio ya tempelo. (Esd. 3:1-3, 10) Kansi, kikesa yina bo vandaka ti yo manaka nswalu. Sambu na nki? Sambu katula kutunga tempelo, yo lombaka nde bo tunga banzo na bo mosi, kusala bilanga mpi kulungisa bampusa ya mabuta na bo. (Esd. 2:68, 70) Diaka, bambeni na bo yantikaka kutelemina bo mpi bo salaka ba plan sambu na kukanga bo nzila ya kutunga diaka tempelo.​—Esd. 4:1-5.

⁵ Mavwanga ya politiki mpi mpasi ya mbongo salaka mpi nde Bayuda kuvanda diaka ve kikesa. Insi na bo vandaka na nsi ya luyalu ya Persia. Na nima ya lufwa ya ntotila Sirusi ya Persia na mvu 530 na ntwala ya ntangu na beto, Kambize yina yingaka yandi, zolaka kubotula Ezipte. Ntembe kele ve nde ntangu basoda ya Persia vandaka kukwenda na Ezipte, bo lombaka masa, madia mpi bisika ya kulala na bantu ya Izraele. Yo salaka nde luzingu ya bantu ya Izraele kukuma diaka mpasi mingi. Ntangu Dariusi I yina yingaka Kambize yantikaka kuyala, mavwanga vandaka kaka mingi na Persia sambu bantu vandaka kutelemina yandi. Mambu yina yonso salaka nde Bayuda mingi kuyantika kudiyangisa na mutindu bo ta lungisa bampusa ya mabuta na bo. Sambu bo vandaka kukutana ti mambu mingi ya mpasi, Bayuda mingi yindulaka nde yo vandaka ve ntangu ya mbote ya kutunga diaka tempelo.​—Agai 1:2.

6. Mutindu Zekaria 4:6, 7 ke monisa yo, nki bampasi ya nkaka Bayuda kutanaka ti yo kansi nki Zekaria ndimisaka bo?

⁶ Tanga Zekaria 4:6, 7. Katula bampasi ya mbongo mpi mavwanga ya politiki, bantu vandaka mpi kutelemina Bayuda. Na mvu 522 na ntwala ya ntangu na beto, bambeni ya Bayuda pusaka guvernema ya Persia na kubuyisa bo na kutunga diaka tempelo. Kansi Zekaria ndimisaka Bayuda nde Yehowa ta sadila mpeve santu na yandi yina kele ngolo mingi sambu na kusadisa Bayuda na kulanda kutunga tempelo, ata bo kutana ti bampasi ya nki mutindu. Na mvu 520 na ntwala ya ntangu na beto, ntotila Dariusi pesaka diaka Bayuda nswa ya kutunga tempelo mpi yandi pesaka bo mbongo sambu na kusala kisalu yango. Yandi songaka mpi baguvernere ya babwala yina vandaka pene-pene na kusadisa bo.​—Esd. 6:1, 6-10.

7. Ntangu Bayuda yina vutukaka na Yeruzalemi tulaka lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete, nki mambote bo bakaka?

⁷ Yehowa songaka mpi Agai ti Zekaria na kusonga Bayuda nde yandi ta sadisa bo kana bo tula kisalu ya kutunga diaka tempelo na kisika ya ntete na luzingu na bo. (Agai 1:8, 13, 14; Zek. 1:3, 16) Kikesa yina baprofete pesaka bo, salaka nde bo yantika kutunga diaka tempelo na mvu 520 na ntwala ya ntangu na beto mpi bo manisaka yo kiteso ya bamvula 5 na nima. Sambu bo tulaka lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete na luzingu na bo, Yehowa sadisaka bo na kinsuni mpi na kimpeve. Yo yina, bo sadilaka Yehowa na kiese yonso.​—Esd. 6:14-16, 22.

LANDA KUTULA DIKEBI YA MINGI NA KUSALA LUZOLO YA YEHOWA

8. Inki mutindu mambu yina kele na Agai 2:4 lenda sadisa beto na kutula lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.)

⁸ Mpasi ya nene me kuma kibeni pene-pene, yo yina yo kele mfunu mingi nde beto landa kulonga nsangu ya mbote ti kikesa yonso. (Mar. 13:10) Kansi, yo lenda vanda mpasi nde beto landa kutula dikebi ya mingi na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote kana beto ke kutana ti mpasi ya mbongo to kana bantu ke telemina beto. Inki ta sadisa beto na kulanda kutula lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete? Beto fwete ndima kibeni nde “Yehowa ya makesa”b kele ti beto. Yandi ta sadisa beto kana beto ke landa kutula lusambu na yandi na kisika ya ntete. Yo yina, beto fwete wa ve boma ata ya kima mosi.​—Tanga Agai 2:4.

9-10. Inki mutindu bakala mosi ti nkento na yandi monaka nde mambu yina Yezu tubaka na Matayo 6:33 kele kieleka?

⁹ Beto tadila mbandu ya mpangi Oleg ti nkento na yandi Irina.c Bo kele bapasudi-nzila. Bo kwendaka kusadisa dibundu mosi yina vandaka ti mfunu ya lusadisu mpi na nima, kisalu na bo fwaka sambu na mpasi ya mbongo yina kotaka na insi na bo. Ata na kiteso ya mvula mosi bo zwaka ve kisalu mosi ya ntangu ya nda, kansi bo vandaka kumona lusadisu ya Yehowa ntangu yonso. Diaka, bampangi mpi vandaka kusadisa bo. Inki sadisaka bo na bantangu yina ya mpasi? Mpangi Oleg vandaka kudiyangisa ntete mingi, kansi yandi ke tuba nde: “Beto vandaka kulutisa ntangu mingi na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote mpi yo sadisaka beto na kutula dikebi na mambu ya kuluta mfunu mingi na luzingu.” Ata bo vandaka kusosa kisalu, bo landaka kaka kulonga mingi nsangu ya mbote.

¹⁰ Kilumbu mosi, ntangu bo vutukaka na nzo na bo na nima ya kulonga nsangu ya mbote, bo monaka basaki zole ya nene ya madia. Bo songaka bo nde nduku na bo mosi ya ngolo muntu natilaka bo madia yango. Yandi salaka bakilometre kuluta 160 sambu na kunatila bo yo. Mpangi Oleg ke tuba nde: “Kilumbu yina, beto monaka diaka mutindu Yehowa mpi bampangi na dibundu ke kebaka beto. Yo ndimisaka beto diaka nde Yehowa ke vilaka ve ata fioti bansadi na yandi.”​—Mat. 6:33.

11. Kana beto ke landa kutula dikebi na kusala luzolo ya Yehowa, nki beto ta baka?

¹¹ Yehowa ke zola nde beto kudipesa na kisalu ya mfunu mingi ya ke gulusa luzingu ya bantu, disongidila kukumisa bo balongoki. Mutindu beto monaka yo na paragrafe 7, Agai pesaka bansadi ya Nzambi kikesa sambu bo yantika diaka kutunga tempelo. Kana bo sala yo, Yehowa tubaka nde yandi “ta tinda lusakumunu.” (Agai 2:18, 19) Beto ke ndima mpi nde Yehowa ta sakumuna bikesa yina beto ke salaka kana beto ke tula kisalu yina yandi me pesaka beto na kisika ya ntete.

INKI MUTINDU BETO LENDA TUDILA YEHOWA NTIMA MINGI

12. Sambu na nki yo lombaka nde Esdrasi ti bantu yina vandaka ti yandi kuvanda ti lukwikilu ya ngolo?

¹² Na mvu 468 na ntwala ya ntangu na beto, Esdrasi katukaka ti kimvuka ya nkaka ya Bayuda na Babilone mpi bo kwendaka na Yeruzalemi. Sambu na kusala voyage yina ya nda, yo lombaka nde Esdrasi ti bantu yina vandaka ti yandi kuvanda ti lukwikilu ya ngolo. Yo lombaka nde bo sala voyage yango na banzila yina vandaka ti bigonsa mingi. Bo vandaka mpi ti wolo mpi kwivre mingi yina ntotila pesaka sambu na tempelo ya Yehowa. Yo yina, miyibi lendaka kunwanisa bo sambu na kubotula bima yango. (Esd. 7:12-16; 8:31) Diaka, bo bakisaka mpi nde ata Yeruzalemi mpi vandaka ve na lutaninu. Bantu vandaka ve mingi na Yeruzalemi mpi bakielo ti bibaka na yo vandaka ya kubeba. Mutindu Esdrasi tudilaka Yehowa ntima ya mvimba ke longa beto nki?

13. Inki sadisaka Esdrasi na kutudila Yehowa ntima mingi? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti)

¹³ Esdrasi monaka mutindu Yehowa sadisaka bantu na yandi na ntangu ya mpasi. Ntembe kele ve nde Esdrasi vandaka na Babilone na mvu 484 na ntwala ya ntangu na beto, ntangu ntotila Asuerusi basisaka nsiku nde bo fwa Bayuda yonso yina vandaka na luyalu ya Persia. (Est. 3:7, 13-15) Luzingu ya Esdrasi vandaka na kigonsa. Ntangu Bayuda waka yo, bo yonso “na konso provense” yina bo vandaka, bo waka mawa ya ngolo, bo buyaka madia mpi bo vandaka kudila ntangu bo vandaka kusamba Yehowa sambu yandi sadisa bo. (Est. 4:3) Yindula mutindu Esdrasi mpi Bayuda yonso ya nkaka waka ntangu mambu balukaka mpi bo fwaka bantu yina salaka komplo ya kufwa bo. (Est. 9:1, 2) Mambu yina kumisaka kibeni lukwikilu ya Esdrasi ngolo na Yehowa mpi ntembe kele ve nde yo sadisaka yandi na kutudila diaka Yehowa ntima mingi na mambu ya mpasi yina yandi zolaka kukutana ti yo na nima. Yo ndimisaka yandi mpi nde Yehowa ke taninaka bantu na yandi ntangu yonso.d

14. Inki dilongi mpangi-nkento mosi bakaka ntangu yandi monaka mutindu Yehowa sadisaka yandi na bantangu ya mpasi?

¹⁴ Ntangu beto ke monaka mutindu Yehowa ke sadisaka beto na bantangu ya mpasi, yo ke ndimisaka beto nde yandi ta sadisa beto mpi na bilumbu ke kwisa. Beto tadila mbandu ya mpangi Anastasia, yandi ke zingaka na Eropa ya Esti. Yandi yambulaka kisalu na yandi sambu banduku na yandi ya kisalu vandaka kupusa yandi na kingolo-ngolo na kukota na mambu ya politiki. Yandi ke tuba nde: “Yo vandaka mbala ya ntete yina mono kondaka mbongo na luzingu na mono.” Yandi ke yika nde: “Mono bikaka mambu na maboko ya Yehowa mpi mono monaka mutindu yandi sadisaka mono. Kana kilumbu ya nkaka kisalu na mono kufwa diaka, mono ta wa ve boma ata fioti. Kana Tata na mono ya zulu ke sadisa mono bubu yai, yandi ta sadisa mono mpi na bilumbu ke kwisa.”

15. Inki sadisaka Esdrasi na kulanda kutudila Yehowa ntima? (Esdrasi 7:27, 28)

¹⁵ Esdrasi monaka diboko ya Yehowa na luzingu na yandi. Ntangu Esdrasi vandaka kuyindula bambala mingi yina Yehowa sadisaka yandi, ntembe kele ve nde yo sadisaka yandi na kutudila diaka Yehowa ntima mingi. Mu mbandu, tala bangogo yai: “Diboko ya Yehowa Nzambi na mono vandaka na zulu na mono.” (Tanga Esdrasi 7:27, 28.) Esdrasi sadilaka bangogo ya mutindu mosi mbala 6 na mukanda yina yandi sonikaka.​—Esd. 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. Na nki mambu beto lenda mona na pwelele diboko ya Yehowa na luzingu na beto? (Tala mpi kifwanisu ya ke wakana ti paragrafe yai.)

¹⁶ Yehowa ta sadisa beto ntangu beto ke kutana ti bampasi. Mu mbandu, kana beto ke lomba mfumu na beto ya kisalu konzie sambu na kukwenda na lukutakanu mosi ya distrike to kana beto ke lomba yandi na kuyidika manaka na beto ya kisalu sambu yo ta sadisaka beto na kukwenda na balukutakanu na beto yonso, yo lenda vanda dibaku ya kumona diboko ya Yehowa na luzingu na beto. Mambu lenda salama na mutindu yina beto yindulaka ve. Yo ta sala nde, beto tudila diaka Yehowa ntima mingi.

17. Inki mutindu Esdrasi monisaka nde yandi vandaka muntu ya kudikulumusa na bantangu ya mpasi? (Tala kifwanisu ya lutiti ya zulu.)

¹⁷ Esdrasi lombaka Yehowa lusadisu na kudikulumusa yonso. Konso ntangu yina Esdrasi vandaka kudiyangisa sambu na mikumba yina yandi zolaka kulungisa, yandi vandaka kusamba Yehowa na kudikulumusa yonso. (Esd. 8:21-23; 9:3-5) Sambu Esdrasi vandaka kutudila Yehowa ntima, yo salaka nde bantu yina vandaka ti yandi kupesa yandi maboko mpi kulanda mbandu ya lukwikilu na yandi. (Esd. 10:1-4) Kana beto ke kudiyangisa mingi sambu na kuzwa bima yina beto kele ti yo mfunu sambu na kuzinga to sambu na lutaninu ya dibuta na beto, beto fwete samba Yehowa mpi kundima nde yandi ta sadisa beto.

18. Inki lenda sadisa beto na kukuma kutudila Yehowa ntima mingi?

¹⁸ Kana beto ke sosa lusadisu ya Yehowa na kudikulumusa yonso mpi beto ke ndima lusadisu ya bampangi na beto, yo ta sala nde beto tudila yandi diaka ntima mingi. Mpangi-nkento Erika kele ti bana tatu mpi yandi landaka kutudila Yehowa ntima ata ntangu yandi kutanaka ti mambu ya mpasi kibeni. Na nsungi ya ntangu fioti, mwana yina yandi vandaka ti yandi na divumu fwaka, bakala na yandi mpi fwaka. Sambu na mambu yonso yina kuminaka yandi, yandi ke tuba nde: “Nge lenda zaba ve na ntwala mutindu yina Yehowa ta sadisa nge. Bantangu ya nkaka, lusadisu ke kwisaka na mutindu yina beto yindulaka ve ata fioti. Mono me bakisaka nde Yehowa ke sadilaka banduku na mono sambu na kupesa mvutu na bisambu na mono mingi, yo vanda na kima mosi ya bo ke tuba to ya bo ke sala. Kana mono ke songa banduku na mono mambu yina mono ke kutana ti yo, yo ke salaka nde bo sadisa mono na pete yonso.”

LANDA KUTUDILA YEHOWA NTIMA TII NA NSUKA

19-20. Inki dilongi beto ke baka na mbandu ya Bayuda yina kukaka ve kuvutuka na Yeruzalemi?

¹⁹ Beto lenda baka dilongi mosi ya mfunu mingi na mbandu ya Bayuda yina kukaka ve kuvutuka na Yeruzalemi. Bankaka vandaka minunu, bankaka vandaka kubela maladi ya ngolo to mambu ya mabuta na bo salaka nde bo kuka ve kuvutuka na Yeruzalemi. Ata mpidina, bo vandaka na kiese ya kusadisa Bayuda yina vutukaka na Yeruzalemi mpi bo pesaka bo bima mingi sambu na tempelo. (Esd. 1:5, 6) Yo ke monana nde kiteso ya bamvula 19 na nima ya ntangu yina kimvuka ya ntete ya Bayuda vutukaka na Yeruzalemi, bayina bikalaka na Babilone, vandaka kaka kutinda makabu sambu na tempelo na Yeruzalemi.​—Zek. 6:10.

²⁰ Ata beto ke kuka ve kusala mambu yonso yina beto ke zola kusala sambu na Yehowa, beto fwete ndima kibeni nde yandi ke monaka konso kima yina beto ke salaka na ntima na beto ya mvimba sambu na kusepedisa yandi. Inki mutindu beto me zaba yo? Na bilumbu ya Zekaria, Yehowa songaka yandi na kusala mpu ya kimfumu ti wolo mpi kwivre yina Bayuda yina vandaka na Babilone tindaka. (Zek. 6:11) ‘Mpu yina ya nene ya kimfumu’ zolaka kubikala na tempelo sambu na “kuyibuka” makabu yina bo pesaka na luzolo yonso. (Zek. 6:14, banoti na nsi ya lutiti.) Beto fwete ndima kibeni nde Yehowa ta vila ve ata fioti bikesa yina beto ke salaka na ntima na beto ya mvimba sambu na kusadila yandi na bantangu ya mpasi.​—Baeb. 6:10.

21. Inki ta sadisa beto na kulanda kutudila Yehowa ntima ata beto kutana ti bampasi ya nki mutindu na bilumbu ke kwisa?

²¹ Ntembe kele ve nde, beto ta landa kukutana ti mambu mingi ya mpasi na bilumbu yai ya nsuka. Kansi, mambu lenda beba diaka mingi kibeni na bilumbu ke kwisa. (2 Tim. 3:1, 13) Beto fwete kudiyangisa ve mingi sambu na yo. Yindula mambu yina Yehowa songaka bansadi na yandi na bilumbu ya Agai. Yandi tubaka nde: “Mono kele ti beno . . . Beno wa boma ve.” (Agai 2:4, 5) Beto mpi fwete ndima kibeni nde Yehowa ta vanda ti beto ntangu yonso yina beto ke sala bikesa ya kusala luzolo na yandi. Kana beto ke sadila malongi yina beto me baka na baprofesi ya Agai mpi ya Zekaria ti na mbandu ya Esdrasi, beto ta landa kutudila Yehowa ntima ata beto me kutana ti bampasi ya nki mutindu na bilumbu ke kwisa.