Beto Longuka na Kuzwa Kyese Na Kubanga Yehowa
“Bana, beno kwisa kuwidikila mono; kubanga Yehowa kele yau yina mono talonga beno.”—NKUNGA 34:11, NW.
1. Inki mutindu kubanga takatulama na Kimfumu ya Nzambi, kansi keti yau ketendula nde mitindu yonso ya kubanga takatulama?
BIFULU yonso bantu kesosaka kukatulama na kubanga—kubanga ya kufwa bantu ti mubulu, kubanga ya kukonda kisalu, kubanga ya maladi ya ngolo. Inki kilumbu ya nene yau tavanda ntangu kimpwanza yango takuma ya kyeleka na nsi ya luyalu ya Kimfumu ya Nzambi! (Yezaya 33:24; 65:21-23; Mishe 4:4) Kansi, kubanga yonso ve tayambulama, beto fwete kusosa mpi ve na kukatula kubanga yonso na luzingu na beto ntangu yai. Kubanga ya mbote ti kubanga ya mbi kele.
2. (a) Inki kubanga kele mbi, mpi inki yau kele mbote? (b) Nkadilu ya kubanga Nzambi kele inki, mpi inki mutindu mikapu ya mepesama kemonisa yau?
2 Kubanga lenda kuvanda ndikila mosi ya mabanza, yau lenda kukanga biyeka ya muntu ya kuyindula. Yau lenda kukitisa kikesa mpi kubungula kivuvu. Muntu ya ketungisama na mbeni lenda kuvanda na kubanga ya mutindu yina. (Yeremia 51:30) Muntu ya kepesa mfunu ya kuluta mingi na kuzwa kundimama ya bantu ya nkaka yina kele na bupusi, lenda kumona yau mpi. (Bingana 29:25) Kansi kubanga ya mbote mpi kele, yina ya kekandikilaka beto na kusala konso kima yina kele ya kukonda mayele, na kudikota beto mosi nsoki. Nkadilu ya kubanga Nzambi kele nkutu na mambu mingi kuluta yina. Kele kubanga Yehowa, luzitu ya mudindu sambu na yandi, ya kuvukisa ti kubanga ya mbote ya kuyinisa yandi. (Nkunga 89:7) Kubanga yai ya kudibendila luyinu ya Nzambi kekatukaka na ntonda ya luzolo na yandi ya mbote ti bumbote na yandi. (Nkunga 5:7; Ozea 3:5) Yau kelomba mpi kundima nde Yehowa kele Zuzi Nkwa Kimfumu mpi Nkwa Ngolo, yina kele na kiyeka ya kupesa ndola, ata nkutu lufwa, na bayina kebuyaka kulemfukila yandi.—Roma 14:10-12.
3. Inki mutindu kubanga Yehowa keswaswana ti yina ya banzambi ya bankento ya bampani?
3 Nkadilu ya kubanga Nzambi kele ya mbote, kansi ya mbi ve. Yau kepusaka muntu na kusyaminina na yina kele ya mbote, na kuditula ve na kigonsa na kusalaka yina kele mbi. Yau kele ve bonso kubanga ya Bageleki ya ntama kuvandaka na yau sambu na nzambi ya nkento ya mebingama Phobos, yina metendulama bonso nzambi mosi ya mubulu ya vandaka kupesa wonga. Ye mpi yau kele ve bonso kubanga ya bahindous kele na yau na nzambi ya nkento Kali, ya kemonisamaka bantangu ya nkaka bonso yandi kele na kiwina ya menga, na kusadilaka bamvumbi, banyoka, mpi mikwa ya ntu bonso mvwatu na yandi. Nkadilu ya kubanga Nzambi kebendaka; yau ketinisaka ve. Yau kele ya kuvukisa ti zola mpi ntonda. Na yau, nkadilu ya kubanga Nzambi kebenda beto mfinama ti Yehowa.—Kulonga 10:12, 13; Nkunga 2:11.
Sambu na Inki Bamosi Kele na Yau Kansi Bankaka Ve
4. Mutindu yau memonisama na ntumwa Polo, inki mutindu bantu mebeba, mpi inki kele mfunu sambu na yau?
4 Na kimvuka, bantu kepusamaka ve na nkadulu ya kubanga Nzambi. Na Roma 3:9-18, ntumwa Polo kemonisa inki mutindu bantu mekudikatulaka na kukuka ya kisina. Na nima ya kutuba nde bau yonso kele na nsi ya disumu, Polo ketanga Bankunga, na kutubaka nde: “Muntu ya lunungu kele ve, ata nkutu mosi.” (Tala Nkunga 14:1, NW.) Na nima yandi ketendula na bunda na kutangaka mu mbandu bumolo ya bantu kele na yau na kusosa Nzambi, kukonda ya ntima ya mbote, ntubilu na bau ya luvunu, ya kusinga mpi nkadilu na bau na kutyamuna menga. Inki ntendula ya kyeleka ya nza ya bubu yai! Bantu mingi ketula ve dikebi na Nzambi ti balukanu na yandi. Mbala mingi, konso mutindu yina ya ntima ya mbote ya luvunu mebumbamaka sambu kumonisa yau na mabaku yina kele na kima mosi ya luta. Luvunu ti ntubilu ya nsoni kele mingi. Kutyamuka ya menga memonisama na bansangu ve kaka, kansi mpi na luyangidilu. Inki kele kikuma ya mvwandilu ya mutindu yai? Yau kele ya kyeleka nde beto yonso kele bana ya nsumuki Adami, kansi ntangu bantu kebaka mambu ya ntumwa Polo kutubilaka bonso mutindu na bau ya kuzinga, kima ya nkaka ya kuluta yina kekota na kati. Mvese ya 18 ketendula kima yango, na kutubaka nde: “Kubanga ya Nzambi kele ve na meso na bau.”—Tala Nkunga 36:1, NW.
5. Sambu na inki bamosi kele na nkadilu ya kubanga Nzambi, kansi bankaka ve?
5 Kansi, sambu na inki yau kesalama nde bamosi kemonisa nkadilu ya kubanga Nzambi, kansi bankaka ve? Kele kaka, sambu bamosi kekunaka yau, kansi bankaka ve. Ata muntu ve na kati na beto kubutukaka na yau, kansi beto yanso mefwana na kuzwa yau. Nkadilu ya kubanga Nzambi kele kima mosi ya beto fwete kulonguka. Ebuna, sambu yau kuvanda mvumbudi ya ngolo ya kikesa na luzingu na beto, beto fwete kukuna yau.
Invitasio Mosi ya Lutondo
6. Nani kepesa beto invitasio ya mesonamaka na Nkunga 34:11, mpi inki mutindu kapu yai kemonisa nde beto fwete kulonguka nkadilu ya kubanga Nzambi?
6 Invitasio mosi ya lutondo mepesama na beto na Nkunga 34. Yai kele nkunga ya Davidi. Nani Davidi kubikulaka? Muntu ya nkaka ve kaka Mfumu Yezu Kristu. Mbikudulu mosi ya ntumwa Yoane kusadilaka mpenza sambu na Yezu kemonana na in Nk 34 mvese ya 20 ya Nkunga yai. (Yoane 19:36) Na ntangu na beto, kele Yezu muntu keyalumuna invitasio ya mutindu yina na Nk 34 mvese ya 11 (NW) nde: “Bana, beno kwisa kuwidikila mono; kubanga Yehowa kele yau yina mono talonga beno.” Dyambu yai kemonisa pwelele nde nkadilu ya kubanga Nzambi kele kima mosi ya beto lenda kulonguka, mpi Yezu kele mpenza ya kukuka na kulonga beto. Sambu na inki yau kele mpila yina?
7. Sambu na inki Yezu kele mpenza muntu ya mekuka na kulonga nkadilu ya kubanga Nzambi?
7 Yezu Kristu kuzaba mfunu ya nkadilu ya kubanga Nzambi. Sambu na yina metadila yandi, Baebreo 5:7 ketuba nde: “Ntangu yandi vandaka awa na nsi ntoto, yandi vandaka kusamba Nzambi yina lenda kugulusa yandi na lufwa; yandi vandaka kusamba na ndinga ya ngolo, ti masanga na meso. Ebuna Nzambi vandaka kuwa bisambu na yandi [sambu na nkadilu na yandi ya kubanga Nzambi, NW].” Nkadilu ya kubanga Nzambi ya mutindu yina kuvandaka nkadulu ya Yezu yitaka kumonisa nkutu na ntwala yandi kununga lufwa na zulu ya nti ya mpasi. Yibuka nde na Bingana kapu 8, Mwana ya Nzambi memonisama bonso bumuntu ya mayele. Mpi Bingana 9:10 (NW), ketubila beto nde: “Kubanga Nzambi kele luyantiku ya mayele.” Na yau, nkadilu yai ya kubanga Nzambi kuvandaka ndambu mosi ya mfunu ya bumuntu ya Mwana ya Nzambi bantangu mingi na ntwala yandi kukwisa na ntoto.
8. Na Yezaya 11:2, 3, inki dilongi beto kebaka na yina metala kubanga Yehowa?
8 Dyaka, na yina metala kiyeka ya Yezu bonso Masiya Ntotila, Yezaya 11:2, 3 (NW) ketuba nde: “Na zulu na yandi fwete kutulama mpeve ya Yehowa, mpeve ya mayele mpi ya mbakisa, mpeve ya ndongisila mpi ya ngolo, mpeve ya nzayilu mpi ya kubanga Yehowa; mpi yandi tayangalala na kubanga Yehowa.” Yau memonisama mpenza mbotembote! Kubanga Yehowa kele dyambu mosi ya mbi ve. Yau kenataka mambote mpi yau ketungaka. Yau kele nkadulu mosi ya tayalumuka na bisika yonso yina Yezu keyala bonso Mfumu. Yandi kele na kuyala ntangu yai, mpi na bayina yonso kevukisama bonso bantu na yandi, yandi kepesa malongi ya kubanga Yehowa. Inki mutindu?
9. Inki mutindu Yezu kelonga beto kubanga Yehowa, mpi inki yandi kezola beto kuzaba sambu na yau?
9 Na nsadisa ya balukutakanu ya dibundu na beto, balukutakanu ya nene, ti balukutakanu ya distrike, Yezu, bonso Mfumu ya kuponama ya dibundu mpi Ntotila Mesiya, kesadisa beto na kubakisa mbotembote nkadilu ya kubanga Nzambi kele inki mpi sambu na inki yau kenataka mambote. Na yau, yandi kesala ngolo na kukumisa ntonda na beto mudindu na mpila nde beto kulonguka na kuzwa kyese na kubanga Yehowa kaka mutindu yandi kesalaka yau.
Keti Nge Tasala Ngolo?
10. Ntangu beto kekwenda na balukutakanu ya bukristu, inki beto fwete kusala kana beto kezola kubakisa kubanga Yehowa?
10 Ya kyeleka, kaka kutanga Biblia to kuvanda na balukutakanu na Nzo ya Kimfumu mpamba, kele ve kipiku nde beto tavanda ti nkadilu ya kubanga Nzambi. Tala yina ya beto fwete kusala kana beto kezola mpenza kubakisa kubanga Yehowa. Bingana 2:1-5 ketuba nde: “Mwana na mono, wa mambu ya mono ke songa nge na kusala; kuvila yo ve. Wa mambu ya mayele, meka mpi na kuzaba yo. Sosa na kuzwa mayele, yula ngangu na kusadisa nge; tula ngolo na kusosa yo mutindu bo ke sosaka bibende yai ya ntalu arza to bima ya nkaka ya ntalu ya me bumbanaka. kana nge sala mpidina, nge ta zaba nki disongidila ya [kubanga Nzambi, NW]; nge ta zaba mpi kuzaba Nzambi.” Na yau, ntangu beto kekwenda na balukutakanu, beto fwete kutula dikebi na mambu ya ketubama, kusala ngolo na kutula dikebi yonso mpi na kuyibuka bangindu ya kuluta mfunu, beto yindula na mudindu inki mpila, mutindu ya beto keyindula na yina metala Yehowa fwete kupusa nkadilu na beto na malongi ya kepesama—Ee, beto kangula bantima na beto. Ebuna, beto tabakisa kubanga Yehowa.
11. Sambu na kukuna nkadilu ya kubanga Nzambi, inki beto fwete kusala na masonga yonso mpi mbala na mbala?
11 Nkunga 86:11 (NW) kebenda dikebi na dyambu ya nkaka ya mfunu, kele kisambu. Muyimbi bankunga kusambaka nde: “Longa mono nzila na nge, O Yehowa! Mono tatambula na kati ya kyeleka na nge. Pesa mono ntima ya kubanga zina na nge.” Yehowa kundimaka kisambu yina, sambu yandi kusonikisaka yau na kati ya Biblia. Sambu na kukuna nkadilu ya kubanga Nzambi, beto mpi fwete kusamba Yehowa sambu na lusadisu na yandi, mpi beto tabaka mambote na kusamba na masonga yonso mpi mbala na mbala.—Luka 18:1-8.
Yau Kelomba Kukotisa Ntima na Nge
12. Sambu na inki ntima fwete kupesama dikebi ya kuluta, mpi yau kelomba inki?
12 Kele na kima ya nkaka ya fwete kubenda dikebi na beto na Nkunga 86:11. Muyimbi ya bankunga vandaka kulomba ve kaka mbakisa ya mabanza ya kubanga Nzambi. Yandi kutubilaka ntima na yandi. Kukunama ya nkadilu ya kubanga Nzambi kelomba kukotisa ntima ya kifwani, yina kelomba dikebi ya kuluta ngolo sambu yau kele kimuntu ya kati mutindu yau kemonanaka na bisalu ya luzingu na beto mpi yau kekotisaka dyaka mabanza na beto, bankadilu na beto, bampwisa na beto, mawi na beto ti balukanu na beto.
13. (a) Inki lenda kumonisa nde ntima ya muntu kele ya kukabwana? (b) Mutindu beto kekuna nkadilu ya kubanga Nzambi, beto fwete kusala ti inki lukanu?
13 Biblia kekebisa beto nde ntima ya muntu lenda kuvanda ya kukabwana to yau lenda kufuluka na luvunu. (Nkunga 12:2; Yeremia 17:9) Yau lenda kupusa beto na kusala bisalu ya mbote—kukwenda na balukutakanu ya dibundu mpi kubasika na kisalu ya kusamuna—kansi yau lenda mpi kuzola mambu ya nkaka ya mutindu ya kuzinga ya nza. Yau lenda kuvutula beto nima na kuvanda mpenza bantu ya mepesaka moyo na beto ya mvimba sambu na kuyedisa mambu ya Kimfumu. Ebuna ntima ya luvunu lenda kumeka na kundimisa beto nde, na kutuba ya mbote, beto kesala kiteso mosi ti bantu ya nkaka mingi. To mbala ya nkaka na nzo-nkanda to na kisika ya kisalu ya kinsuni, ntima lenda kupusama na boma ya muntu. Na nsuka na yau, beto lenda kudyengana mbundu na banzyunga yina na kudimonisa nde beto kele Bambangi ya Yehowa mpi beto lenda kusala nkutu mambu yina mebonga ve sambu na Bakristu. Kansi, na kutuba ya mbote, kansasa na beto keyangisaka beto. Beto kezola ve kuvanda bantu ya mutindu yina. Yau yina, kumosi ti muyimbi bankunga, beto kesamba Yehowa nde: “Pesa mono ntima mosi sambu na kubanga zina na nge.” Beto kezola bumuntu yonso ya kati, mutindu yau kemonanaka na bisalu ya luzingu na beto ya mvimba, kumonisa nde beto “kebanga Nzambi ya kyeleka mpi beto kelunda bansiku na yandi.”—Longi 12:13, NW.
14, 15. (a) Ntangu Yehowa kutubilaka na ntwala kukatulama ya Izraele na kimpika na Babilone, inki Yehowa kusilaka na kupesa na bansadi na yandi? (b) Inki Yehowa kusalaka na lukanu ya kukuna kubanga Nzambi na bantima ya bansadi na yandi? (c) Sambu na inki bantu ya Izraele kupesaka mukongo na banzila ya Yehowa?
14 Yehowa kusilaka nde yandi tapesa na bansadi na yandi ntima ya kubanga Nzambi ya mutindu yina. Mutindu beto ketanga yau na Yeremia 32:37-39 (NW), Nzambi kutubaka na ntwala kuvutulama ya Izraele mpi yandi kutubaka nde: “Mono tavutula bau na kisika yai mpi mono tazingisa bau na lutaninu. Mpi ya kyeleka bau takuma bantu na mono, mpi mono mosi takuma Nzambi na bau. Mpi mono tapesa bau ntima mosi mpi nzila mosi sambu na kubanga mono ntangu yonso, sambu na mambote na bau mpi yina ya bana na bau.” Na mvese ya 40, lusilu ya Yehowa mendimisama ngolo nde: “Kubanga mono, kele yau yina mono tatula na ntima na bau sambu bau kubikisa mono ve.” Na 537 N.T.B., Yehowa kuvutulaka bau na Yeruzalemi mutindu yandi kusilaka. Kansi, inki beto tatuba na yina metala ndambu ya lusilu yango—yina ketuba nde yandi tapesa bau ‘ntima mosi sambu na kubanga yandi ntangu yonso’? Sambu na inki, na nima ya kukatula bau na kimpika na Babilone, dibuta ya Izraele ya ntama kupesaka Yehowa mukongo, na mpila nde tempelo na bau kubungulamaka na mvu 70 T.B., sambu na kukonda kutungama dyaka?
15 Lubelu kuvandaka ve ya Yehowa ata fyoti. Ya kyeleka, Yehowa kubakaka mpenza bangidika sambu na kutula kubanga Nzambi na bantima ya bansadi na yandi. Na mawa ya yandi kumonisaka na kukatula bau na Babilone mpi kuvutula bau na nsi na bau, yandi kupesaka bau bikuma yonso ya kupesila yandi luzitu ya mudindu. Nzambi kutubilaka mingi mambu yina yonso na kusadilaka bangibuka, ndongisila, ti batudi na nzila ya bambikudi: Agai, Zakaria, ti Malashi; na nzila ya Esdrasi, yina kutindamaka na bau bonso longi; na nzila ya Mfumu Nehemia; mpi na nzila ya yandi mosi Mwana ya Nzambi. Bantangu ya nkaka bantu vandaka kuwa. Bau kumonisaka yau ntangu bau kutungaka dyaka tempelo na lutwadisu ya Agai ti Zakaria mpi ntangu bau kulaka bankento ya banzenza na bilumbu ya Esdrasi. (Esdrasi 5:1, 2; 10:1-4) Kansi mbala mingi bau vandaka kulemfuka ve. Bau vandaka kudipesa ve na kutula dikebi ntangu yonso; Bau landaka ve na kundima bandongisila; Bau kubikaka ve bantima na bau ya kukangula. Bantu ya Izraele vandaka ve kukuna nkadilu ya kubanga Nzambi, yau yina yau vandaka ve mvumbudi ya ngolo na luzingu na bau.—Malashi 1:6; Matayo 15:7, 8.
16. Na bantima ya banani Yehowa kukunaka nkadilu ya kubanga Nzambi?
16 Kansi, lusilu ya Yehowa ya kutula nkadilu ya kubanga Nzambi na bantima ya bansadi na yandi kufwaka ve. Yandi salaka kuwakana ya mpa ti Izraele ya kimpeve, Bakristu yina ya yandi kupesaka kivuvu ya kwenda kuzinga na zulu. (Yeremia 31:33; Galatia 6:16) Na 1919, Nzambi kukatulaka bau na kimpika ya Babilone ya Nene, kintinu ya nza ya mvimba ya lusambu ya luvunu. Na kati ya bantima na bau yandi kunaka ngolo kubanga na yandi. Yau kunatilaka bau ti “kibuka ya nene,” yina kele na kivuvu ya luzingu bonso bantu ya tayalama na Kimfumu yango. (Yeremia 32:39; Kusonga 7:9) Kubanga Yehowa kwisaka mpi kukuma na bantima na bau.
Inki Mutindu Nkadilu ya Kubanga Nzambi Kekunamaka na Bantima na Beto
17. Inki mutindu Yehowa metulaka nkadilu ya kubanga Nzambi na bantima na beto?
17 Inki mutindu Yehowa mekunaka nkadilu ya kubanga Nzambi na bantima na beto? Na lusadisu ya mpeve na yandi. Ebuna inki beto kele na yau ya kele mbutu ya mpeve santu? Kele Biblia, Ndinga ya kupemama ya Nzambi. (2 Timoteo 3:16, 17) Yehowa ketula lufulu mosi ya mbote sambu nde beto yonso kuyedisa nkadilu ya kubanga Nzambi, na nzila ya mambu yina yandi kusalaka na ntangu ya ntama, na nzila ya mutindu na yandi ya kutadila bansadi na yandi ntangu yai na ndungisa ya Ndinga ya yandi ya mbikudulu, mpi na nzila ya bambikudulu ya mambu yina takwisa.—Yozue 24:2-15; Baebreo 10:30, 31.
18, 19. Inki mutindu balukutakanu ya distrike, balukutakanu ya nene, mpi balukutakanu ya dibundu kesadisaka beto na kulonguka nkadilu ya kubanga Nzambi?
18 Yau kele mbote na kusimba nde, mutindu yau metubilama na Kulonga 4:10 (NW) Yehowa kutubilaka Moize nde: “Vukisa bantu yonso penepene na mono sambu mono kuzabisa bau ndinga na mono, na mpila nde bau lenda kulonguka na kubanga mono bilumbu na bau ya mvimba ya bau tazinga na ntoto mpi bau lenda kulonga bana na bau.” Mutindu mosi mpi bubu yai, Yehowa mebongisaka madya mingi sambu na kusadisa bansadi na yandi na kulonguka kubanga yandi. Na balukutakanu ya distrike, balukutakanu ya nene, mpi na balukutakanu ya dibundu, beto keta kimbangi ya ntima ya mbote ya Yehowa mpi ya bumbote na yandi. Yau yina beto vandaka kusala na ntangu beto vandaka kulonguka mukanda: Le plus grand homme de tous les temps. Inki mutindu kulonguka yango kuvandaka na bupusi na zulu na nge mpi na nkadilu na nge na Yehowa? Mutindu nge monaka mitindu mingi ya bumuntu ya nene ya Tata na beto ya zulu ya kemonisama na Mwana na yandi, keti yau kusyamisaka ve mpwisa na nge ya kukonda kuyinisa Nzambi ata fyoti?—Kolosai 1:15.
19 Na balukutakanu na beto, beto kelongukaka mpi masolo ya Yehowa vandaka kugulusa bansadi na yandi na ntangu ya ntama. (2 Samuele 7:23) Na ntangu beto kelonguka mukanda ya Biblia ya kusonga na nsadisa ya mukanda La Révélation: le grand dénouement est proche!, beto kelonguka mambu ya metala bambonameso ya bambikudulu yina meyitaka kulungana na mvunkama yai ya 20 mpi na yina metala mambu ya wonga yina melungana ntete ve. Na kutadila bisalu ya Yehowa yonso ya mutindu yina, Nkunga 66:5 (NW) ketuba nde: “Beno kwisa kumona bisalu ya Nzambi. Nsadilu na yandi na bana ya bantu kele ya wonga.” Ee, mutindu yau kemonana pwelele, bisalu yai ya Nzambi kekuna na bantima na beto kubanga Yehowa, luzitu ya mudindu. Na yau, beto lenda kubakisa inki mutindu Yehowa Nzambi kelungisaka lusilu na yandi: “Mono tatula na bantima na bau kubanga na mono sambu bau kupesa mono ve mukongo.”—Yeremia 32:40, NW.
20. Sambu nkadilu ya kubanga Nzambi kukunama na mudindu na bantima na beto, inki melombama na ndambu na beto?
20 Kansi, yau kele kyeleka nde nkadilu ya kubanga Nzambi kekwisaka ve kuvanda na bantima na beto nkatu beto kusala kikesa na beto mosi. Bambutu kekwisaka ve na mbala mosi. Yehowa kesalaka dikabu na yandi. Beto fwete kusala dikabu na beto na kukunaka nkadilu ya kubanga Nzambi. (Kulonga 5:29) Izraele ya kinsuni kunungaka ve na kusala yau. Kansi na kutulaka ntima na Yehowa, Izraele ya kimpeve ti bankundi na bau kele na kumona mambote mingi na kati ya mambote ya kekwisilaka bayina kebangaka Nzambi. Beto tatadila mwa mambote yango na disolo ya kelanda.
Inki Mutindu Nge Lenda Kupesa Mvutu?
◻ Nkadilu ya kubanga Nzambi kele inki?
◻ Inki mutindu beto kelongama na kubaka kyese na kubanga Yehowa?
◻ Sambu na kuvanda ti nkadilu ya kubanga Nzambi, Inki kikesa melombama na ndambu na beto?
◻ Sambu na inki kulonguka nkadilu ya kubanga Nzambi kelomba kukotisa mitundu yonso ya ntima na beto ya kifwani?
[Bifwanisu ya kele na lutiti 12, 13]
Kulonguka ya mudindu melombama sambu na kubakisa kubanga Yehowa