Bimenga Yina Vandaka Kupesa Nzambi Kyese

“Konso mfumu ya banganga-Nzambi, kisalu na yandi kupesaka Nzambi makabu [ti bimenga, NW].”​—BAEBREO 8:3.

1. Sambu na nki bantu kemonaka mfunu ya kubaluka na Nzambi?

ALFRED EDERSHEIM kusonikaka nde: “Kupesa makabu kemonanaka bonso kikalulu ya ‘bantu kebutukaka na yo’ bonso kusamba. Kupesa makabu kemonisaka mawi yina muntu kele na yo, kusamba kesongaka mawi ya muntu kevandaka na yo sambu na yina metala Nzambi.” Banda ntangu yina disumu kukotaka na inza, yo menataka mpasi yina beto kewaka kana nge mesala kima ya mbi, kudiwa bonso nzenza na ntwala ya Nzambi, ya kukonda kivuvu. Beto kele na mfunu nde kilumbu mawi yai yonso kumana. Yo ke mpasi ve na kubakisa nde ntangu bantu kekudiwaka mpidina, ya kukonda kivuvu, bo kebakisaka mfunu ya kusamba Nzambi sambu na kusosa lusadisu.​—Roma 5:12.

2. Inki disolo ya ketubila makabu ya ntete ya bo pesaka na Nzambi beto kemona na Biblia?

² Disolo ya ntete ya Biblia yina ketubila kupesa makabu na Nzambi kele disolo ya Kaini ti Abele. Beto ketanga mutindu yai: “Kilumbu mosi Kaini bakaka ndambu ya bima yina ya yandi katulaka na bilanga, yandi kwendaka kupesa yo makabu na Mfumu Nzambi. Na nima Abele mpi bakaka na bambisi na yandi mwana-dimeme mosi yina butukaka yantete, yandi fwaka yo, yandi bakaka bitini ya mafuta mingi, yandi kwendaka kupesa yo makabu.” (Kuyantika 4:3, 4) Na nima, beto kemona nde Noa, muntu yina Nzambi kugulusaka na Mvula ya ngolo yina kufwaka bantu ya mbi ya ntangu na yandi, kuwaka mpusa ya ‘kupesa makabu ya kuyoka na zulu ya mesa-kimenga’ na Yehowa. (Kuyantika 8:20) Na bisika mingi, sambu na balusilu ti balusakumunu yina Nzambi kupesaka yandi, nsadi ya kwikama ya Nzambi mpi nduku na yandi Abrahami, ‘salaka mesa-kimenga sambu na kusamba Mfumu Nzambi.’ (Kuyantika 12:8; 13:3, 4, 18) Kansi, ata masolo yai kele nkufi, yo kesadisaka beto na kubakisa mbote dyambu ya metala kupesa makabu, mutindu beto tamona yo.

3. Inki kele mfunu ya makabu na lusambu?

³ Na nsadisa ya masolo yai ti yankaka yina kele na Biblia, yo kele pwelele nde kupesa makabu vandaka kitini mosi ya mfunu ya lusambu ntangu mingi na ntwala nde Yehowa kupesa bansiku ya sikisiki yina metala kupesa makabu. Sambu na yina metala kupesa makabu, mukanda mosi ya bantu kesadila mingi ketendula nde “kupesa makabu” kele “kupesa kima mosi na nzambi mosi sambu na kusala, kutanina, to kuvutula dyaka kinduku ya mbote na kati ya muntu ti nzambi yina.” Kansi, dyambu yai kebasisa bangyufula mingi ya mfunu yina kelomba nde beto tadila yo na dikebi yonso, bonso: Sambu na nki kupesa makabu kele mfunu na lusambu? Nzambi kendimaka makabu ya nki mutindu? Mpi makabu yina bo vandaka kupesa na ntangu ya ntama kele na nki ntendula sambu na beto bubu yai?

Sambu na nki kupesa makabu kele mfunu?

4. Inki kukuminaka Adami ti Eva ntangu bo sumukaka?

⁴ Ntangu Adami kusumukaka, yandi salaka yo na luzolo yonso kibeni. Kubaka mpi kudya mbuma ya nti ya kuzaba mambote ti mambi vandaka dyambu mosi ya yandi salaka na luzolo yonso. Ndola ya kukolama na yandi vandaka lufwa, mutindu Nzambi kutubaka yo pwelele nde: “Kilumbu ya nge ta dia yo, kilumbu yo yina nge ta fwa.” (Kuyantika 2:17) Nsukansuka, Adami ti Eva kubakaka salere yina ya disumu, disongidila, bo fwaka.​—Kuyantika 3:19; 5:3-5.

5. Sambu na nki Yehowa kubakaka ngindu ya kusala mambote sambu na bana ya Adami, mpi nki Yandi sadilaka bo?

⁵ Kansi, inki beto lenda tuba sambu na bana ya Adami? Sambu bo kebutukaka ti disumu mpi ti kukonda kukuka yina bo bakaka na Adami, bo mpi kekudiwaka bonso banzenza na ntwala ya Nzambi, ya kukonda kivuvu, mpi lufwa yina kukuminaka bantu zole yina yantete takumina bo mpi. (Roma 5:14) Kansi, Yehowa kele ve kaka Nzambi ya lunungu mpi ya ngolo, yandi kele ntetentete, Nzambi ya zola. (1 Yoane 4:8, 16) Yo yina yandi mebakaka dibanza ya kubelula beto na mambu yai. Na nima ya kutuba nde “[salere] ya masumu kele lufwa,” Biblia keyika nde, “makabu yina ya Nzambi ke pesaka beto na luzolo na yandi, yo kele moyo ya mvula na mvula ya beto ke na yo na kimvuka ti Mfumu na beto Yesu Kristo.”​—Roma 6:23.

6. Inki kele luzolo ya Yehowa sambu na mbi yina disumu ya Adami kusalaka?

⁶ Nsukansuka, kima ya Yehowa Nzambi kusalaka sambu dikabu yango kukuma kyeleka, vandaka kupesa kima mosi ya mfunu mingi yina zolaka kufika bima yina disumu ya Adami mevidisaka. Na Kiebreo, ziku ngogo ka·pharʹ vandaka kutendula ntetentete “kufika” to mbala yankaka “kukatula kimakulu,” mpi bisika yankaka bo mebalulaka yo nde “ndolula.”a Yo kezola kutuba nde, Yehowa kupesaka kima mosi ya mbote sambu na kufika masumu yina beto bakaka na Adami, mpi kukatula kimakulu mambi yonso yina disumu yango kunataka na mpila nde bantu yina mefwana na kubaka dikabu yina,kukatuka na kimpika ya masumu mpi ya lufwa.​—Roma 8:21.

7. (a) Inki kivuvu kubasikaka na ndola yina Nzambi kupesaka Satana? (b) Yo lombaka kufuta nki kima sambu na kukatula bantu na kimpika ya masumu ti lufwa?

⁷ Kivuvu ya kukatuka na kimpika ya masumu ti lufwa kubasikaka kaka na nima ya disumu yina bantu zole ya ntete kusalaka. Ntangu Nzambi songaka na Satana, yina vandaka kutuba na nima ya nyoka, ndola na yandi, Yehowa kutubaka nde: “Mono tatula kimbeni na kati na nge ti nkento mpi na kati ya nkuna na nge ti nkuna na yandi. Yandi [nkuna ya nkento] tanyata nge na ntu, ebuna nge tatatika yandi na kisingini.” (Kuyantika 3:15, NW) Nsa yai ya kuvandaka mbikudulu, kupesaka kivuvu na bantu yonso yina zolaka kutula lukwikilu na lusilu yina. Kansi, yo lombaka kufuta kima mosi ya mfunu mingi sambu na kukatuka na kimpika yina. Nkuna yina Nzambi silaka zolaka kukwisa ve kaka sambu na kufwa Satana mbala mosi; kansi Satana mpi zolaka kutatika Nkuna yango na kisingini, disongidila, yo lombaka nde yandi fwa, kansi kimakulu ve.

8. (a) Inki mutindu Kaini kumonisaka nde yandi vandaka ve nkuna yina Nzambi silaka? (b) Sambu na nki Nzambi kundimaka makabu ya Abele?

⁸ Ntembe kele ve nde Adami ti Eva vandaka kusosa kuzaba kibeni zina ya Nkuna yango yina Nzambi silaka. Ntangu Eva kubutaka mwana na yandi ya ntete, Kaini, yandi tubaka nde: “Mono me zwa mwana na ngolo ya Mfumu Nzambi.” (Kuyantika 4:1) Keti yandi vandaka kuyindula nde ziku mwana na yandi tavanda Nkuna yango? Ata yandi yindulaka mutindu yina to ve, Kaini ti bana na yandi kumonisaka nde bo vandaka ve nkuna yango. Kansi, mpangi na yandi Abele kusongaka lukwikilu na lusilu ya Nzambi, mpi yo pusaka yandi na kupesa Yehowa kimenga ya mbisi ya kuluta kitoko na kati ya mameme na yandi. Beto ketanga mutindu yai: “Abele, sambu na lukwikilu na yandi, yandi pesaka makabu ya kuluta yina ya mbuta na yandi Kaini na mbote. Sambu na lukwikilu na yandi, yo yina Nzambi ndimaka yandi.”​—Baebreo 11:4.

9. (a) Abele vandaka kutula kivuvu na nki kima, mpi nki mutindu yandi monisaka yo? (b) Inki kima makabu ya Abele kusongaka?

⁹ Lukwikilu ya Abele kusukaka ve kaka na kukwikila nde Nzambi kele. Yo fwete vanda nde Kaini mpi kuvandaka ti lukwikilu ya mutindu yina. Abele vandaka kukwikila na lusilu ya Nzambi ya kupesa Nkuna yina tagulusa bantu ya kwikama. Bo songaka yandi ve nki mutindu yo talungana, kansi, lusilu ya Nzambi kusadisaka Abele na kuzaba nde bo tatatika muntu mosi na kisingini. Ee, ziku yandi bakisaka nde menga fwete tyamuka, yina vandaka kibeni ntendula ya makabu ya kimenga. Abele kupesaka dikabu yina vandaka ti luzingu mpi ti menga na Nto ya luzingu, ziku yo vandaka kidimbu ya mpusa ya ngolo yina yandi vandaka na yo mpi nzala ya kumona kulungana ya lusilu ya Yehowa. Mutindu yai ya kusonga lukwikilu, vandaka kima ya kusalaka nde Yehowa kundima makabu ya Abele, mpi na kiteso mosi ya fyoti, yo songaka kibeni ntendula ya kyeleka ya makabu, disongidila kima yina zolaka kusadisa bantu ya masumu na kupusana penepene na Nzambi sambu na kusala kinduku ti yandi.​—Kuyantika 4:4; Baebreo 11:1, 6.

10. Inki mutindu ntendula ya makabu kukumaka pwelele ntangu Yehowa kulombaka Abrahami na kutambika Izaki?

¹⁰ Ntendula yai ya nene ya makabu kumonanaka mpenza pwelele ntangu Yehowa kulombaka Abrahami na kupesa mwana na yandi Izaki bonso makabu ya kuyoka. Ata kimenga yango kusalamaka kibeni ve, yo vandaka kifwani ya mambu yina Yehowa yandi mosi zolaka kusala, kupesa Mwana na yandi mosi ya kubutukaka bonso makabu ya kuluta nene yina mepesamaka ntete ve sambu yandi lungisa luzolo na Yandi sambu na bantu. (Yoane 3:16) Na nzila ya bimenga ti makabu yina Nsiku ya Moize vandaka kulomba na bantu ya Izraele, Yehowa kupesaka bambandu ya mbikudulu sambu na kulonga bantu yina yandi ponaka mambu ya bo fwete sala sambu na kubaka ndolula ya masumu na bo, mpi kukumisa kivuvu ya luguluku na bo ngolo. Mambu yai lenda longa beto inki?

Bimenga yina Yehowa kendimaka

11. Inki mitindu zole ya makabu nganga-Nzambi ya nene ya Izraele vandaka kupesa, mpi sambu na nki?

¹¹ Ntumwa Polo ketuba nde: “Konso mfumu ya banganga-Nzambi, kisalu na yandi kupesaka Nzambi makabu [ti bimenga].” (Baebreo 8:3) Simba nde Polo kukabisaka makabu yina nganga-Nzambi ya nene ya Izraele ya ntama vandaka kupesa na ndambu zole: “makabu” ti “bimenga,” to “bimenga sambu na masumu.” (Baebreo 5:1, NW) Mbala mingi, bantu kepesaka kado sambu na kusonga zola na bo mpi ntonda, sambu na kuyedisa kinduku, to sambu bo ndima bo. (Kuyantika 32:20; Bingana 18:16) Mutindu mosi mpi, makabu mingi ya bo ketubila na Nsiku, beto lenda baka yo bonso ‘bakado’ yina bo vandaka kupesa na Nzambi sambu yandi ndima bo mpi bo sala kinduku ti yandi.b Kana muntu mefwa Nsiku, yo vandaka kulomba kuvutula mambu na ndonga. Ebuna sambu na kufuta amande, bo vandaka kupesa “bimenga sambu na masumu.” Mikanda tanu ya ntete ya Moize, mingimingi mukanda ya Kubasika, Levi, ti Kutanga kepesaka lisiti ya bima mingi ya bo vandaka kusadila sambu na bimenga ti makabu ya kuswaswana yina bo vandaka kupesa. Ata yo lenda vanda mpasi kibeni sambu beto bakisa mpi kuyibuka bamambu yonso ya fyotifyoti ya bo vandaka kusala, kele ti mambu yankaka ya nene ya metala mitindu ya kuswaswana ya bimenga yina kelomba nde beto tudila yo dikebi.

12. Na nki bisika na kati ya Biblia beto lenda kuta mitindu ya bimenga, to makabu, yina kuvandaka na kati ya Nsiku?

¹² Beto kemona na Levi bakapu 1 tii 7, bo ketubila konso dikabu na kati ya makabu tanu yai ya ntetentete: makabu ya mbisi ya kuyoka ya mvimba, makabu ya bima ya bilanga, makabu ya kinduku, makabu sambu na masumu, mpi makabu sambu na masumu yina bo mesala na kidiba. Kansi, makabu yankaka bo vandaka kupesa yo kumosi. Beto kemona mpi nde bo ketubila makabu yai yonso mbala zole na bakapu yai, ti balukanu ya kuswaswana: ya ntete, na Levi 1:2 tii na kapu Levi 6:7, kisika yo kesonga bima yonso yina bo fwete pesa kimenga na zulu ya mesa-kimenga, ebuna ya zole, na Levi 6:8 tii na kapu Levi 7:36, kisika bo kemonisa bitini yina bo vandaka kukatula sambu na banganga-Nzambi mpi bitini yina bo vandaka kubika sambu na muntu yina kepesa makabu. Nsukansuka, na Kutanga kapu Levi 28 ti 29, beto kemona kima ya beto lenda binga nde manaka yina vandaka kusonga ntangu mambu yonso fwete salama, yo vandaka kusonga bima yina bo fwete pesa konso kilumbu, konso mposo, konso ngonda, mpi na bafeti yina bo vandaka kusala mbala mosi na mvula.

13. Tendula makabu yina bantu vandaka kupesa na luzolo na bo mosi bonso kado na Nzambi.

¹³ Makabu ya kuyoka, makabu ya bima ya bilanga, ti makabu ya kinduku vandaka na kati ya makabu yina bantu vandaka kupesa na luzolo na bo mosi bonso kado to sambu na kukwenda penepene na Nzambi sambu na kusala kinduku ti yandi. Bantu ya mayele mingi ketubaka nde ngogo ya Kiebreo ya bo mebalula awa nde “makabu ya kuyoka” kezola kutuba “makabu ya kekwenda na zulu” to “makabu ya kutombula na zulu.” Kutuba mutindu yai mefwana sambu kana bo ketambika makabu ya kuyoka, mbisi yina bo vandaka kuzenga nkingu, bo vandaka kuyoka yo na zulu ya mesa-kimenga mpi nsudi mosi ya kitoko, to ya mbote vandaka kutombuka na zulu na Nzambi. Kima vandaka kuswaswanisa makabu ya kuyoka vandaka nde na nima ya kulosa menga ya mbisi yina na nzyunga ya mesa-kimenga, bo vandaka kutambika mbisi yango ya mvimba na Nzambi. Banganga-Nzambi vandaka kusala nde ‘makabu yai yonso kuzika na tiya, nsudi na yo ya kitoko kupesa Mfumu Nzambi kiese.’​—Levi 1:3, 4, 9; Kuyantika 8:21.

14. Inki mutindu bo vandaka kupesa makabu ya bima ya bilanga?

¹⁴ Bo ketubila makabu ya bima ya bilanga na Levi kapu 2. Yo vandaka makabu ya muntu kepesa na luzolo na yandi mosi, bo vandaka kusala yo ti fufu ya kitoko, kulosila yo mafuta, mpi kuyika ndumbu. “Nganga-Nzambi mosi fweti baka ndambu ya fufu yango ya bo me tula mafuta, yandi fweti baka mpi ndumbu yonso, ebuna yandi yoka yo na zulu ya mesa-kimenga sambu na kusonga nde fufu yonso bo me pesa yo makabu mpenza na Mfumu Nzambi. Ndambu yai ya makabu ya bo me katula, yonso fweti zika na tiya, nsudi na yo ya kitoko ke pesaka Mfumu Nzambi kiese.” (Levi 2:2) Ndumbu vandaka na kati ya bima yina bo vandaka kusadila sambu na nsudi na yo ya kitoko ya santu ya bo vandaka kuyoka na zulu ya mesa-kimenga ya ndumbu na kati ya tenta ti na tempelo. (Kubasika 30:34-36) Yo kele kyeleka nde Ntotila Davidi vandaka kuyindula mambu yai ntangu yandi tubaka nde: “Mbote bisambu na mono yo mata tii na zulu bonso midinga ya ndumbu ya bo ke yokila nge makabu. Ndima mono ntangu mono ke tombula maboko ti kusamba nge mutindu nge ndimaka makabu ya bo ke pesa nge na nkokila.”​—Nkunga 141:2.

15. Sambu na nki bo vandaka kupesa makabu ya kinduku?

¹⁵ Makabu yankaka ya bantu vandaka kupesa na luzolo na bo mosi vandaka makabu ya kinduku, yina bo ketubila na Levi kapu 3. Zina yai bo lenda balula yo nde “kimenga ya makabu ya ngemba.” Na Kiebreo, ngogo “ngemba” ketendula kaka ve kukonda bitumba to mavwanga. Mukanda mosi, (Studies in the Mosaic Institutions) ketuba nde, “Na Biblia, ngogo yai kele ti ntendula yina, kansi yo ketendula mpi kuvanda na ngemba to na kuwakana ya ngemba ti Nzambi; yo ketendula dyaka kimvwama mpi kyese.” Ebuna, bo vandaka kupesa makabu ya kinduku, sambu na kusosa ve kuzinga na ngemba ti Nzambi, bonso nde bo kelembika makasi na yandi, kansi bo vandaka kupesa yo sambu na kusonga ntonda to kumonisa kyese sambu na lusakumunu ya kuzinga na ngemba ti Nzambi yina bantu ya yandi vandaka kundima vandaka na yo. Banganga-Nzambi ti muntu yina kepesa makabu vandaka kudya makabu yango na nima ya kupesa menga ti mafuta ya mbisi na Yehowa. (Levi 3:17; 7:16-21; 19:5-8) Na mutindu mosi ya kitoko mpi ya kifwani, muntu yina kepesa makabu, ti banganga-Nzambi, ti Yehowa Nzambi vandaka kukabisa madya, yina vandaka kusonga nde kuwakana ya ngemba kele na kati na bo yonso.

16. (a) Sambu na nki bo vandaka kupesa makabu sambu na masumu ti makabu sambu na masumu ya muntu mesala na kidiba? (b) Inki mutindu makabu yai yonso kuswaswanaka ti makabu ya kuyoka?

¹⁶ Bimenga yina bo vandaka kupesa sambu na kulomba ndolula ya masumu to sambu na kuvutula kuwakana sambu na Nsiku yina muntu mekulula, vandaka makabu sambu na masumu ti makabu sambu na masumu yina muntu mesala na kidiba. Ata makabu yai bo vandaka kuyoka yo mpi na zulu ya mesa-kimenga, yo vandaka ya kuswaswana ti makabu ya kuyoka yina bo vandaka kupesa mbisi ya mvimba na Nzambi, sambu na makabu yai bo vandaka kupesa kaka mafuta ti bitini yankaka. Mbisi yonso yina vandaka kubikala, bo vandaka kwenda kukabisa yo na nganda ya kan to mbala mingi banganga-Nzambi vandaka kudya yo. Luswaswanu yai kele na ntendula ya nene. Bo vandaka kupesa makabu ya kuyoka bonso kado sambu na kukwenda penepene na Nzambi, yo kezola kutuba nde bo vandaka kupesa yo yonso ya mvimba kaka na Nzambi. Kima ya kebenda dikebi na beto kele nde, na ntwala ya kupesa makabu ya kuyoka, mbala mingi bo vandaka kupesa ntete bimenga sambu na masumu to sambu na masumu yina muntu mesala na kidiba. Bo vandaka kusala mpidina sambu na kusonga nde sambu Nzambi kundima dikabu ya muntu yina kusalaka disumu, yo vandaka kulomba ntete yandi lomba ndolula ya disumu yango.​—Levi 8:14, 18; 9:2, 3; 16:3, 5.

17, 18. Sambu na nki bo vandaka kupesa makabu sambu na masumu, mpi sambu na nki bo vandaka kupesa makabu sambu na masumu yina muntu mesala na kidiba?

¹⁷ Nzambi vandaka kundima makabu sambu na masumu kaka ya bantu yina vandaka kukulula Nsiku na luzolo ve, kansi sambu na kulemba ya nitu. “Kana muntu kufwa nsiku ya Mfumu Nzambi na kidiba,” ebuna muntu yango yina mesala disumu, fwete pesa makabu sambu na masumu na kiteso ya kisika ya yandi kele na yo na kati ya kimvuka. (Levi 4:2, 3, 22, 27) Kansi, bansumuki yina vandaka kuzola ve kubalula ntima, bo vandaka kufwa bo. Bo vandaka kupesa ve ata dikabu mosi sambu na bo.​—Kubasika 21:12-15; Levi 17:10; 20:2, 6, 10; Kutanga 15:30; Baebreo 2:2.

¹⁸ Ntendula mpi lukanu ya makabu sambu na masumu ya muntu mesala na kidiba kemonana pwelele na Levi kapu 5 ti 6. Muntu lenda sala disumu ya kukonda kukana. Kansi, disumu na yandi lenda sala mbi na banswa ya bampangi na yandi to na Yehowa Nzambi, ebuna yo vandaka kulomba kuvutudila muntu yina kyese to banswa na yandi. Bakapu yai ketubila mitindu ya masumu mingi. Yankaka kuvandaka masumu ya metala kaka muntu yandi mosi. (Levi 5:2-6), masumu yankaka kuvandaka masumu na “bima ya santu ya Yehowa” (Levi 5:14-16, NW), ebuna yankaka, ata yo vandaka mpenza ve ya kidiba, kuvandaka masumu yina vandaka kukatuka na bampusa ya mbi to na kulemba ya nitu (Levi 6:1-3). Na nima ya kufunguna masumu ya mutindu yai, bo vandaka kulomba na muntu yina kusalaka disumu yango na kufuta kima yina kana mpila kele, ebuna na nima, yandi zaba kupesa makabu sambu na masumu ya muntu mesala na kidiba na Yehowa.​—Levi 6:4-7.

Kima mosi ya kuluta mbote ya fwete kwisa na ntwala

19. Ata bo vandaka ti Nsiku mpi ti makabu mingimingi, sambu na nki Nzambi kundimaka ve Izraele?

¹⁹ Nsiku ya Moize, ti bimenga mpi makabu mingimingi yina yo vandaka na yo, bo pesaka yo na bantu ya Izraele sambu na kusadisa bo na kukwenda penepene na Nzambi sambu na kusala mpi kuzinga na kinduku ti Nzambi ti kubaka balusakumunu na yandi tii kuna Nkuna yina yandi silaka takwisa. Ntumwa Polo, yina kubutukaka Muyuda, kutubaka mutindu yai: “Bansiku vandaka bonso ndesi sambu na kukeba beto tii kuna ya Kristo kumaka, na mpila nde Nzambi kundima beto sambu na lukwikilu na beto.” (Galatia 3:24) Yo kele mawa mingi na kumona nde, dikanda ya Izraele yonso kundimaka ve kindesi yina, kansi bo buyaka yo. Yo yina, Yehowa vandaka kundima dyaka ve bimenga mingi yina bo vandaka kupesa yandi, mpi yandi tubaka nde: “Makabu ya beno ke pesa mono yo kele mingi-mingi kansi yo ke yika mono nki? Mono me lemba na mameme ya beno ke yokilaka mono ti na mafuta ya bana-ngombe na beno; menga ya bangombe ti ya mameme ti ya bankombo mono ke zola yo diaka ve.”​—Yezaya 1:11.

20. Inki kusalamaka na mvu 70 ya T.B. sambu na yina metala Nsiku ti makabu na yo?

²⁰ Na mvu 70 ya T.B., ngidika ya bima ya Bayuda, ti tempelo mpi kinganga-Nzambi na yo kusukaka. Ebuna na nima, yo vandaka dyaka mfunu ve na kupesa bimenga mutindu Nsiku vandaka kutuba. Keti yo kezo tuba nde bimenga, yina vandaka kitini ya nene ya Nsiku, kevandaka dyaka ve na ntendula sambu na bantu yina kesambilaka Nzambi bubu yai? Beto tatadila dyambu yai na disolo yina melanda.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Lenda Tendula?

• Inki kima kupusaka bantu ya lukwikilu ya ntangu ya ntama na kupesa makabu na Yehowa?

• Sambu na nki yo vandaka mfunu na kupesa makabu?

• Makabu ya nki mutindu bo vandaka kupesa ntetentete na nsi ya Nsiku, mpi sambu na nki bo vandaka kupesa yo?

• Kana beto landa kutuba ya Polo, nki kuvandaka lukanu ya ntete ya Nsiku ti makabu na yo?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 8]

Makabu ya Abele kuvandaka ya mbote sambu yo monisaka lukwikilu na yandi na lusilu ya Yehowa

[Kifwanisu ya kele na lutiti 9]

Keti nge kebakisaka ntendula ya mambu yai?