Kumisa Yehowa na Kumonisaka Lukumu
“Mambu yonso ya [Yehowa] ke salaka kele lukumu mingi.”—NK. 111:3.
1, 2. (a) Inki mutindu nge lenda tendula ngogo “lukumu”? (b) Inki bangyufula beto tatadila na disolo yai?
NTANGU bo lombaka yandi na kutendula ngogo “lukumu,” toko mosi ya nkento ya bamvula kumi na zina ya Madison kuvutulaka mbala mosi nde, “Kulwata mbote.” Ziku kima ya mwana-nkento yina vandaka kuzaba ve kele nde Biblia ketubaka Nzambi “me lwataka lukumu bonso lele.” (Nk. 104:1) Sambu na bantu, kumonisa lukumu lenda tendula bantangu yankaka kulwata mbote. Mu mbandu, ntumwa Polo kuzolaka nde Bakristu yina kele bankento “kulwata bilele na bo na mutindu mosi ya mbote, bo lwata bima na bo ya kitoko mpi na mutindu mosi ya mbote ti ya kukonda lulendo. [Kansi ve ti midele ya kutunga nsuki mpi wolo to mayaka to bilele ya ntalu, NW].” (1 Tim. 2:9) Kansi bikalulu ya mbote yina kekumisaka ‘lukumu ya mingi’ ya Yehowa ketendulaka mambu mingi kuluta.—Nk. 111:3.
2 Na Biblia, bo lenda balula mpi ngogo ya Kiebreo ya bo kesadilaka sambu na “lukumu” nde “nkembo,” “kimfumu,” mpi “luzitu.” Na kutadila ntendula ya diksionere mosi, “lukumu” kele “kikalulu ya kuzitisa muntu, ya kukumisa yandi, to ya kubaka yandi na valere.” Mpi ata muntu mosi ve mefwana na kubaka lukumu mpi valere ya mingi kuluta Yehowa. Yo yina, beto bansadi na yandi ya mekudipesaka, beto fwete tuba mpi kusala mambu na mutindu yina kepesa yandi lukumu. Kansi, sambu na nki bantu lenda sala mambu ti lukumu? Inki mutindu lukumu ti nkembo ya Yehowa kemonanaka pwelele? Inki bupusi lukumu ya Nzambi fwete vanda na yo na luzingu na beto? Inki Yezu Kristu lenda longa beto na yina metala kumonisa kikalulu yai? Mpi nki mutindu beto lenda monisa lukumu ya Nzambi?
Sambu na Nki Beto Lenda Sala Mambu ti Lukumu
3, 4. (a) Inki beto fwete sala sambu na lukumu yina Nzambi mepesaka beto? (b) Nkunga 8:6-10 ketubila nani na mutindu ya mbikudulu? (Tala noti na nsi ya lutiti.) (c) Banani Yehowa kupesaka lukumu na ntangu ya ntama?
3 Sambu Nzambi mesalaka bantu yonso na kifwani na yandi, bo lenda sala mambu ti lukumu. Yehowa kupesaka muntu ya ntete lukumu na mutindu yandi pesaka yandi kisalu ya kutanina ntoto. (Kuy. 1:26, 27) Na nima ya ntangu yina bantu kubwaka na masumu, Yehowa kutubilaka dyaka mukumba ya muntu na yina metala ntoto. Na mutindu yina, Nzambi kulandaka na ‘kupesa’ bantu lukumu. (Tanga Nkunga 8:6-10.)a Lukumu yina Nzambi mepesaka beto kelomba nde beto sala mambu ti lukumu, disongidila kukembila zina ya nene ya Yehowa na luzitu mpi lukumu.
4 Yehowa mepesaka mwa lukumu mingimingi na bantu yina kesadilaka yandi kisalu ya santu. Nzambi kupesaka Abele lukumu na kundimaka kimenga na yandi, mpi kubuya kimenga ya mpangi na yandi Kaini. (Kuy. 4:4, 5) Nzambi kusongaka Moize na kutula “ndambu ya kiyeka” na yandi na Yozue, muntu yina zolaka kuyinga yandi bonso ntwadisi ya bana ya Izraele. (Kut. 27:20) Sambu na yina metala Salomo, mwana ya Davidi, Biblia ketuba nde: “Mfumu Nzambi salaka na mpila nde lukumu ya Salomo kukuma nene na meso ya bantu yonso ya Israele; yandi pesaka kimfumu na yandi ngolo ti lukumu kuluta bantotila yina yalaka ntete Israele.” (1 Bans. 29:25) Nzambi tapesa lukumu ya kuyituka na Bakristu ya kupakulama yina tafutumuka, mpi yina tavanda mezabisaka na kwikama yonso “mambu na [yandi] ya nene ti lukumu ya kimfumu” na yandi. (Nk. 145:11-13) Na mutindu bo kepesa Yehowa lukumu, kibuka ya “mameme ya nkaka” ya Yezu yina kekuma kaka mingi kele mpi ti mukumba ya mbote mpi ya lukumu.—Yoa. 10:16.
Lukumu ti Nkembo ya Yehowa Kemonanaka Pwelele
5. Lukumu ya Yehowa kele nene nki kiteso?
5 Na nkunga mosi ya keswasisa bunene ya Nzambi mpi mutindu bantu kele fyoti mpenza, muyimbi-bankunga Davidi kuyimbaka nde: “Mfumu Nzambi, Nzambi na beto, zina na nge kele ya nene ti ya lukumu awa na nsi-ntoto ti kuna na zulu.” (Nk. 8:2) Banda na ntwala ya lugangu ya “zulu ti ntoto” tii na kulungana ya nene ya lukanu ya Nzambi ya kukumisa ntoto paladisu mpi kukumisa dibuta ya bantu ya kukuka, ee mvula na mvula, Yehowa Nzambi kele Muntu ya kuluta nene mpi ya lukumu mingi na luyalanganu ya mvimba.—Kuy. 1:1; 1 Kor. 15:24-28; Kus. 21:1-5.
6. Sambu na nki muyimbi-bankunga kutubaka nde Yehowa melwata lukumu bonso lele?
6 Yo fwete vanda nde kumona bunene ya zulu ya mefuluka ti bambwetete na mpimpa, mpi ti “bima ya kitoko,” kusimbaka mpenza ntima ya muyimbi-bankunga yina vandaka kutina Nzambi boma! Sambu yandi vandaka kuyituka mpenza mutindu Nzambi ‘metandulaka zulu bonso ntenta,’ muyimbi-bankunga kumonisaka Yehowa bonso nde yandi melwata lukumu bonso lele sambu na mayele na yandi ya kuyituka ya kuganga. (Tanga Nkunga 104:1, 2.) Lukumu ti nkembo ya Ngangi nkwa-ngolo yonso mpi ya kemonanaka ve kemonanaka na bima ya yandi mesalaka yina kemonanaka.
7, 8. Inki banzikisa ya lukumu ti nkembo ya Yehowa beto kemona na zulu?
7 Mu mbandu, beto tadila kimvuka ya bambwetete ya bo kebingaka Voie lactée. Na kimvuka yai ya nene ya bambwetete, baplanete, mpi kibuka ya baplanete yina kebalukaka na nzyunga ya ntangu, Ntoto kemonanaka fyoti mpenza bonso kambuma mosi ya zelo na lweka ya nzadi-mungwa ya nene kibeni. Ya kyeleka, galaksi mosi yai kele ti bambwetete kuluta bamiliare 100! Kana nge lendaka kutanga mbwetete mosi konso sekondi kukonda kupema na bangunga 24 kilumbu mosi, yo talomba nde nge sala bamvula kuluta 3 000 sambu na kukuma na bamiliare 100.
8 Kana galaksi mosi yai Voie lactée kele ti bambwetete bamiliare 100, inki beto lenda tuba sambu na luyalanganu ya mebikala? Bantu ya kelongukaka bambwetete ti baplanete ketubaka nde Voie lactée lenda vanda mosi na kati ya bagalaksi bamiliare 50 to bamiliare 125 yina lenda vanda. Luyalanganu ya mvimba kele ti bambwetete ikwa? Ntalu ya bambwetete kele mingi mpenza na mpila nde mabanza na beto lenda bakisa yo ve. Ata mpidina, Yehowa “zaba ntalu ya bambwetete, yandi ke bingaka konso mbwetete na zina na yo.” (Nk. 147:4) Na nima ya kumona Yehowa melwata lukumu ti nkembo bonso lele mutindu yai, keti yo kepusa beto ve na kukembila zina na yandi ya nene?
9, 10. Inki mutindu mampa kekumisaka mayele ya Ngangi?
9 Bika beto katula meso na beto na zulu ya kuyituka sambu na kutala kima mosi ya bantu yonso mezaba, mampa. Yehowa kele ve kaka muntu ya ‘salaka zulu ti ntoto’ kansi yandi kele mpi muntu ya ‘kepesaka madia [to “mampa”] na bantu yina kele nzala.’ (Nk. 146:6, 7) ‘Lukumu ya mingi’ ya Nzambi kemonanaka na bima ya nene ya yandi mesalaka, tanga mpi banti ya yandi mesalaka yina bo kesadilaka sambu na kusala mampa. (Tanga Nkunga 111:1-5.) Yezu kulongaka balongoki na yandi na kusamba nde: “Pesa beto bubu yai madia [to “mampa”] yina ya beto ke na yo mfunu.” (Mat. 6:11) Mampa kuvandaka madya ya ntetentete ya bantu mingi na ntangu ya ntama, yika mpi bantu ya Izraele. Ata bantu ketadilaka mampa bonso madya yina bantu yonso lenda zwa, mambu yina kesalamaka sambu mwa bima ya mfunu kukuma mampa ya kitoko kele ve pete.
10 Ntangu bo vandaka kusonika Biblia, bantu ya Izraele vandaka kusadila fufu ya ble to ya orze ti masa sambu na kusala mampa. Bantangu yankaka bo vandaka kusadila nkisi ya mampa to levire na ntangu ya kusala mampa. Bima yai ya mpamba kevukanaka sambu na kusala bima mingi ya kuyituka yina kevandaka ti kuwakana ya ngolo na kati na yo. Bantu kebakisaka ve mbote-mbote mutindu bima yai kesalaka kumosi. Dyaka, mutindu nitu na beto ketutaka mampa kele dyambu ya kuyituka yina kele mpasi na kubakisa. Yo keyitukisa ve na kumona mutindu muyimbi-bankunga kuyimbaka nde: “Mfumu, nge me salaka bima mingi mpenza! Bima yonso nge me salaka yo na mayele!” (Nk. 104:24) Keti yo kepusa nge mpi na kukumisa Yehowa?
Inki Bupusi Lukumu ti Nkembo ya Nzambi Kevandaka na Yo na Luzingu na Beto?
11, 12. Kuyindulula bisalu ya lugangu ya Nzambi lenda pusa beto na kusala inki?
11 Yo kelomba ve nde beto vanda bantu yina kelongukaka bambwetete ti baplanete sambu na kusepela na zulu ya mefuluka ti bambwetete na mpimpa to bashimiste sambu na kusepela ti mampa. Kansi, sambu na kubakisa bunene ya Ngangi na beto, beto fwete baka ntangu ya kuyindulula bima ya yandi mesalaka na maboko na yandi. Kuyindulula yina tapusa beto na kusala inki? Yo tapusa beto na kusala kima ya mutindu mosi ti yina beto tasala na nima ya kuyindulula bima ya mutindu yankaka ya Yehowa mesalaka.
12 Na yina metala mambu ya nene ya Yehowa kusalaka sambu na bantu na yandi, Davidi kuyimbaka nde: “Bo ta tubaka mutindu kimfumu na nge kele ya lukumu, ebuna mono ta yindulaka mambu na nge ya kuyituka.” (Nk. 145:5) Beto keyindulaka mambu yai na ntangu beto kelongukaka Biblia mpi kebakaka ntangu ya kuyindulula mambu ya beto ketanga. Kuyindulula yina tapusa beto na kusala inki? Yo kesadisaka beto na kubakisa mbote lukumu ti nkembo ya Nzambi. Ya kyeleka, yo kepusaka beto na kuvukana ti Davidi na kukumisa Yehowa mpi kuyimba nde: “Mono ta zabisaka bantu ya nkaka nene na nge.” (Nk. 145:6) Kuyindulula mambu ya kuyituka ya Nzambi fwete kumisa ngolo bangwisana na beto ti Yehowa mpi kupusa beto na kuzabisa bantu yankaka mambu ya metala yandi ti kyese mpi kikesa. Keti nge kezabisaka nsangu ya mbote mpi kesadisaka bantu na kubakisa lukumu, nkembo, mpi kimfumu ya Yehowa Nzambi na kikesa yonso?
Yezu Kumonisaka Lukumu ya Nzambi na Mutindu ya Kukuka
13. (a) Na kutadila Daniele 7:13, 14, Yehowa mepesaka Mwana na yandi inki? (b) Bonso Ntotila, inki mutindu Yezu kesadilaka bantu na yandi mambu?
13 Yezu Kristu, Mwana ya Nzambi, kuzabisaka nsangu ya mbote mpi kukembilaka lukumu ya Tata na yandi ya zulu na kikesa yonso. Yehowa kupesaka Mwana na yandi mosi kaka ya kubutukaka lukumu ya sipesiali na mutindu yandi pesaka yandi ‘kiyeka ti kimfumu.’ (Tanga Daniele 7:13, 14.) Ata mpidina, Yezu kuvandaka ve lulendo to kudisonga. Yandi kele Mfumu ya ntima mbote yina kebakisaka bandilu ya bantu na yandi mpi kepesaka bo mwa lukumu. Beto tadila mbandu mosi ya kemonisa mutindu Yezu yina kele Ntotila ya Nzambi meponaka kusadilaka bantu ya yandi vandaka kukutana ti bo mambu, mingimingi bayina bantu vandaka kubuya mpi kuzola ve.
14. Inki mutindu bo vandaka kutadila bantu ya lepre na Izraele ya ntama?
14 Mbala mingi, bantu yina vandaka ti maladi ya lepre na ntangu ya ntama vandaka kumona mpasi yina vandaka kusala nde bo fwa malembe-malembe. Bitini ya nitu na bo vandaka kubaka maladi malembe-malembe. Bantu vandaka kutadila kubelula muntu ya kebela lepre nde yo vandaka dyambu mosi ya mpasi bonso kufutumuna muntu. (Kut. 12:12; 2 Bant. 5:7, 14) Bantu vandaka kumona nde bantu ya lepre vandaka mvindu, mpi bo vandaka kumenga bo mpi kukula bo. Ntangu bo vandaka kupusana penepene ya bantu, yo vandaka kulomba nde bo tuba na ndinga ya ngolo nde: “Kusimba mono ve, kusimba mono ve!” (Levi 13:43-46) Muntu ya lepre vandaka bonso muntu ya kufwa. Na kutadila mikanda ya Bayuda, bo vandaka kupesa muntu ya lepre nswa ya kuvanda na kitamina ya bametre 1,7 ya konso muntu yina. Bantu ketubaka nde ntangu ntwadisi mosi ya dibundu vandaka kumona muntu ya lepre, ata na ntama, yandi vandaka kuta yandi matadi sambu yandi bikala ntama.
15. Inki mutindu Yezu kusadilaka muntu mosi ya lepre mambu?
15 Kansi, yo mefwana na kumona mambu ya Yezu kusalaka ntangu muntu mosi ya lepre kupusanaka penepene na yandi mpi kubondilaka yandi na kubelula yandi. (Tanga Marko 1:40-42.) Na kisika ya kukula muntu yina ya lepre, Yezu kumonisaka mawa mpi luzitu na muntu yina bantu vandaka kumenga. Sambu na Yezu, muntu yina kuvandaka muntu ya mawa ya vandaka ti mfunu ya lusadisu. Yezu kuwilaka yandi mawa, ebuna yo pusaka yandi na kusala kima mosi kukonda kusukinina. Yezu tandulaka diboko, kusimbaka muntu ya lepre, mpi kubelulaka yandi.
16. Inki dilongi nge mebaka na mutindu Yezu vandaka kusadila bankaka mambu?
16 Beto balongoki ya Yezu, inki mutindu beto lenda landa mbandu ya mutindu Yezu kumonisaka lukumu ya Tata na yandi? Mutindu mosi kele kuzaba nde bantu yonso—kukonda kutadila lukumu, kimvwama, to mvula na bo—mefwana na kubaka lukumu ti luzitu yina mefwana. (1 Pie. 2:17) Mingimingi bantu yina kele ti kiyeka, mu mbandu babakala, bibuti, mpi bankuluntu, fwete monisa luzitu mpi lukumu na bantu yina kele na nsi ya kiyeka na bo mpi kusadisa bo na kutanina lukumu na bo. Sambu na kumonisa nde yo kele dyambu yina Bakristu yonso fwete lungisa, Biblia ketuba nde: “Beno zolana ngolo bonso bana ya tata mosi ti mama mosi, beno tula ngolo na kusonga luzitu na beno.”—Roma 12:10.
Kumonisa Luzitu na Lusambu
17. Inki Masonuku kelonga beto na yina metala kumonisa lukumu ntangu beto kesambila Yehowa?
17 Biblia kemonisa nde beto fwete tula dikebi mingi na kumonisa lukumu ntangu beto kesambila Yehowa. Longi 4:17 ketuba nde: “Kana nge ke kwenda na Nzo-Nzambi, keba.” Nzambi kulongisilaka Moize ti Yozue na kukatula basandale na bo ntangu bo vandaka na kisika ya nsiku. (Kub. 3:5; Yoz. 5:15) Yo lombaka nde bo sala mutindu yina sambu na kumonisa luzitu to lukumu. Yo vandaka kulomba nde banganga-Nzambi ya Izraele kulwata bakaleso ya lino ‘sambu bantu kumona ve kinkonga na bo.’ (Kub. 28:42, 43) Dyambu yai vandaka kusala nde nitu na bo kumonana ve na mutindu ya mbi na ntangu bo vandaka kusala na mesa-kimenga. Yo vandaka kulomba mpi nde bantu ya dibuta ya nganga-Nzambi kutombula minsiku ya Nzambi ya metala lukumu.
18. Inki mutindu beto kemonisaka lukumu na lusambu ya Yehowa?
18 Yo yina, kumonisa lukumu na lusambu ketadila lukumu ti luzitu. Sambu bantu yankaka kupesa beto lukumu mpi kuzitisa beto, beto fwete sala mambu na luzitu yonso. Lukumu ya beto kemonisa fwete vanda ve kaka mutindu ya kumonisa to lele ya bantu kezabilaka beto. Yo fwete suka ve kaka na mambu yina bantu kemona kansi yo fwete kwenda tii na ntima, disongidila mambu yina Nzambi kemonaka. (1 Sam. 16:7; Bing. 21:2) Lukumu fwete vanda kitini ya nitu na beto mpi kuvanda ti bupusi na bisalu, bikalulu, mpi bangwisana na beto ti bankaka, nkutu ata na mutindu beto kekuditadilaka mpi kekudimonaka. Ya kyeleka, lukumu fwete monana bantangu yonso mpi na mambu yonso ya beto ketuba mpi kesala. Sambu na yina metala bikalulu, mutindu ya kusala mambu, ya kulwata mpi kuyidika nitu, beto kesadilaka mambu yai ya ntumwa Polo kusonikaka: “Beto zola ve nde ata muntu mosi kusimba beto mbi na kisalu na beto; yo yina, beto zola sala ve ata konso mambu yina lenda pesa muntu mpasi. Kansi beto ke songaka na mambu yonso nde beto ke sadilaka Nzambi.” (2 Kor. 6:3, 4) Beto kesalaka nde ‘bantu kuzitisa malongi yina ketadila Ngulusi na beto Nzambi’ na mambu yonso.—Tito 2:10.
Landa na Kumonisa Lukumu ya Nzambi
19, 20. (a) Inki kele mutindu mosi ya mbote ya kupesa bankaka lukumu? (b) Na yina metala lukumu, inki fwete vanda lukanu na beto?
19 Bakristu ya kupakulama, yina ‘ketubaka mambu na zina ya Kristo,’ kemonisaka lukumu. (2 Kor. 5:20) “Mameme ya nkaka,” yina kepesaka bo maboko na kwikama yonso, kele mimonisi ya lukumu ya Kimfumu ya Mesia. Ambasadere to mumonisi ketubaka na kikesa yonso mpi ti lukumu mambu ya metala guvernema na bo. Yo yina, beto fwete tubaka ti lukumu mpi kikesa sambu na kukotila guvernema ya Nzambi, disongidila Kimfumu na yandi. (Ef. 6:19, 20) Mpi ntangu beto kenatilaka bankaka “nsangu ya mbote” ya kima mosi ya kuluta mbote, keti beto kepesaka bo ve lukumu?—Yez. 52:7.
20 Beto fwete vanda ti lukanu ya kukumisa Nzambi na kusalaka mambu na kuwakana ti lukumu na yandi. (1 Pie. 2:12) Bika beto monisa ntangu yonso luzitu ya mingi sambu na yandi, sambu na lusambu na yandi, mpi sambu na bampangi na beto bansambidi. Mpi bika nde Yehowa, yina melwataka lukumu mpi nkembo bonso lele, kusepela ti mutindu ya lukumu ya beto kesambilaka yandi.
[Noti na nsi ya lutiti]
a Bangogo ya Davidi ya kele na Nkunga ya 8 kemonisa na mutindu ya mbikudulu muntu ya kukuka, Yezu Kristu.—Baeb. 2:5-9.
Inki Mvutu Nge Tapesa?
• Kubakisa lukumu ya Yehowa fwete vanda ti nki bupusi na luzingu na beto?
• Inki beto lenda longuka na yina metala lukumu na mutindu Yezu kusadilaka muntu mosi ya lepre mambu?
• Inki mutindu beto lenda kumisa Yehowa na mitindu ya kepesa lukumu?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 18]
Inki mutindu Yehowa kupesaka Abele lukumu?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 20]
Inki nge melonguka na yina metala lukumu na mutindu Yezu kusadilaka muntu mosi ya lepre mambu?