Beto Lenda Bakisa Ve Bunene ya Yehowa
‘Yehowa kele nene, bo fweti kumisa yandi ngolo mpenza; beto lenda bakisa ve, bunene na yandi.’—NKUNGA 145:3.
1, 2. Davidi kuvandaka muntu ya nki mutindu, mpi nki mutindu yandi vandaka kuditadila na ntwala ya Nzambi?
NSONIKI ya Nkunga 145 kele muntu mosi ya mezabanaka mingi. Ntangu yandi vandaka leke, yandi nwanaka ti mbinga mosi yina kuvandaka ti binwaninu ya ngolo mpi yandi fwaka yandi. Mpi sambu yandi vandaka ntotila yina vandaka kunwana bitumba, muyimbi-bankunga yai kunungaka bambeni mingi. Zina na yandi kuvandaka Davidi, mpi yandi vandaka ntotila ya zole ya Izraele ya ntama. Lukumu ya Davidi kulandaka ata na nima ya lufwa na yandi na mpila nde tii bubu yai bantu mingi mezaba mambu yina metala yandi.
2 Ata Davidi kusalaka mambu mingi ya nene, yandi vandaka muntu ya kudikulumusa. Ntangu yandi tubilaka Yehowa, yandi yimbaka nde: “Kana mono tala zulu yai ya nge salaka, kana mono tala ngonda ti bambwetete yai ya nge me tulaka na kisika na yo, mono ke kudiyula nde: Muntu kele nani nge na kuyindulaka yandi? Muntu kele nani nge na kutalaka yandi?” (Nkunga 8:4, 5) Na kisika ya kuyindula nde yandi vandaka muntu ya nene, Davidi kupesaka lukumu ya luguluku na yandi na ntwala ya bambeni na yandi yonso na Yehowa mpi yandi tubaka mutindu yai sambu na Nzambi: “Nge muntu ke taninaka mono bonso dibaya yina ke taninaka muntu na batolotolo ya bambeni; [mpi kudikulumusa na nge kekumisaka mono nene, NW].” (2 Samuele 22:1, 2, 36) Yehowa kemonisaka kudikulumusa na mutindu yandi kemonisaka mawa na bansumuki, mpi Davidi kumonisaka ntonda sambu na mambote ya Nzambi ya beto mefwana ve na kubaka.
‘Mono Takumisa Nzambi Ntotila’
3. (a) Inki mutindu Davidi vandaka kutadila kimfumu ya Izraele? (b) Na nki kiteso Davidi vandaka kuzola kukumisa Yehowa?
3 Ata Davidi kuvandaka ntotila yina ya Nzambi kuponaka, yandi vandaka kumona Yehowa bonso Ntotila ya kyeleka ya Izraele. Davidi kutubaka nde: “Nge kele ntotila ya nene, mfumu ya bantu yonso.” (1 Bansangu 29:11) Dyaka, Davidi vandaka kuzitisa mpenza Yehowa bonso Ntwadisi! Yandi yimbaka nde: “[Mono takumisa nge, O Nzambi na mono Ntotila, NW]; mono ta pesaka nge mersi ntangu yonso tii kuna. Konso kilumbu mono ta pesaka nge mersi, mono ta kumisaka nge ntangu yonso tii kuna.” (Nkunga 145:1, 2) Mpusa ya Davidi vandaka ya kukumisa Yehowa Nzambi kilumbu ya mvimba mpi mvula na mvula.
4. Inki mambu ya luvunu Nkunga 145 kemonisa?
4 Nkunga 145 kele mvutu ya kendimisa na mambu yina Satana kutubaka nde Nzambi kele ntwadisi ya bwimi yina kepimisaka bigangwa na yandi kimpwanza. (Kuyantika 3:1-5) Nkunga yai kemonisa mpi luvunu ya Satana kutubaka nde bantu yina kelemfukilaka Nzambi kesalaka yo kaka sambu na mambote na bo mosi, kansi yo kele ve sambu bo kezolaka Nzambi. (Yobi 1:9-11; 2:4, 5) Bonso Davidi, bubu yai Bakristu ya kyeleka ke na kupesa mvutu na mambu ya luvunu yina Satana kutubaka. Bo kebakaka na valere kivuvu na bo ya luzingu ya mvula na mvula na nsi ya luyalu ya Kimfumu sambu bo kele na mpusa ya kukumisa Yehowa mvula na mvula. Bantu mingi meyantikaka dezia na kusala yo na mutindu bo ketulaka lukwikilu na kimenga ya nkudulu ya Yezu, mpi na mutindu bo kesadilaka Yehowa na bulemfu yonso sambu na zola na bo bonso bansambidi ya mekudipesaka mpi mebakaka mbotika.—Roma 5:8; 1 Yoane 5:3.
5, 6. Inki mabaku beto kele na yo ya kusakumuna mpi kukumisa Yehowa?
5 Yindula na mabaku mingi ya beto kele na yo ya kusakumuna mpi kukumisa Yehowa bonso bansadi na yandi. Beto lenda sala yo na kisambu ntangu kima mosi ya beto metanga na Ndinga na yandi, Biblia, mesimba mpenza ntima na beto. Beto lenda monisa ntonda na beto ntangu mambu yina Nzambi kesalaka sambu na bansadi na yandi mesimba ntima na beto to ntangu beto kemona kyese sambu dyambu mosi ya kele na lugangu na yandi ya nene. Beto kesakumunaka dyaka Yehowa Nzambi ntangu beto ketubilaka balukanu na yandi ti bampangi na beto Bakristu na balukutakanu ya Bukristu to na masolo na beto mosi. Na kutuba ya mbote, “mambu [yonso] ya mbote” ya beto kesalaka sambu na mambote ya Kimfumu ya Nzambi kepesaka lukumu na Yehowa.—Matayo 5:16.
6 Bambandu ya bilumbu yai ya bisalu ya mbote ya mutindu yai kele kutunga bisika mingi ya lusambu yina bansadi ya Yehowa ke na kusala na bansi yina ke na mbongo mingi ve. Bisalu yai kesalama ti mbongo ya bampangi ya bansi yankaka. Bakristu yankaka kepesa lusadisu na bo mutindu bo mendimaka na luzolo yonso na kwenda kusala na bisika yina bo ketungaka Banzo ya Kimfumu. Kisalu ya meluta mfunu na kati ya bisalu yai yonso ya mbote kele kukumisa Yehowa na kisalu ya kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu na yandi. (Matayo 24:14) Mutindu baverse ya nsuka ya Nkunga 145 kemonisa yo, Davidi kumonisaka ntonda sambu na luyalu ya Nzambi mpi yandi kumisaka kimfumu na Yandi. (Nkunga 145:11, 12) Keti nge kemonisaka ntonda ya mutindu mosi sambu na mutindu Nzambi ketwadisaka mambu na zola yonso? Dyaka, keti nge kezabisaka ntangu yonso bantu yankaka mambu yina metala Kimfumu na yandi?
Bambandu ya Kesonga Bunene ya Nzambi
7. Inki kikuma ya nene kepusaka beto na kupesa Yehowa lukumu?
7 Nkunga 145:3 kepesa kikuma ya nene ya kukumisa Yehowa. Davidi kuyimbaka nde: ‘Yehowa kele nene, bo fweti kumisa yandi ngolo mpenza; beto lenda bakisa ve bunene na yandi.’ Bunene ya Yehowa kele ve na nsuka. Bantu lenda bakisa yo ve yonso to kuzaba kiteso na yo. Kansi, beto tabaka mambote mutindu beto ketadila ntangu yai bambandu ya kemonisa bunene ya Yehowa yina muntu lenda bakisa ve.
8. Inki kima luyalanganu kesongaka sambu na yina metala bunene mpi ngolo ya Yehowa?
8 Meka na kuyibuka kilumbu mosi ya nge basikaka na nganda na mpimpa mpi nge talaka na zulu ya kukonda matuti. Keti nge yitukaka ve na kumona bambwetete mingi yina vandaka kumonana mbote sambu na mpimpa? Keti yo pusaka nge ve na kukumisa Yehowa sambu na bunene na yandi na mutindu yandi salaka bima yina kevandaka na zulu? Kansi, bima yina nge monaka vandaka kakitini ya fyoti kibeni ya ntalu ya bambwetete yina kele na galaksi yina ntoto kele na kati na yo. Dyaka, bantu ketubaka nde bagalaksi kele kiteso ya bamiliare nkama mosi, mpi nde beto lenda mona kaka bagalaksi tatu kukonda kusadila télescope (mashini yina kesadisaka bantu na kumona bima yina kele ntama na zulu). Ya kyeleka, bambwetete mpi bagalaksi mingi yina kele na kati ya luyalanganu kele kidimbu yina kemonisaka ngolo ya kuganga mpi bunene ya Yehowa ya beto lenda bakisa ve.—Yezaya 40:26.
9, 10. (a) Inki mambu ya kemonisa bunene ya Yehowa kemonana na yina metala Yezu Kristu? (b) Inki mutindu lufutumuku ya Yezu fwete simba lukwikilu na beto?
9 Beto tadila mambu yankaka ya kesonga bunene ya Yehowa,mingimingi yina ketadila Yezu Kristu. Bunene ya Nzambi kumonanaka ntangu yandi gangaka Mwana na yandi mpi yandi sadilaka yandi bamvula mingi kibeni bonso “kapita ya kisalu” na Yandi. (Bingana 8:22-31) Bunene ya zola ya Yehowa kumonanaka ntangu yandi pesaka Mwana na yandi mosi kaka ya kubutukaka bonso kimenga ya nkudulu sambu na bantu. (Matayo 20:28; Yoane 3:16; 1 Yoane 2:1, 2) Dyaka, dyambu yankaka ya bantu lenda bakisa ve kele nitu ya kimpeve ya lukumu mpi ya kukonda kufwa yina Yehowa kusadilaka Yezu na lufutumuku na yandi.—1 Piere 3:18.
10 Lufutumuku ya Yezu kulombaka mambu mingi ya kuyituka ya metala bunene ya Yehowa ya beto lenda bakisa ve. Ntembe kele ve nde Nzambi kuvutudilaka Yezu mabanza na yandi sambu na yina metala mutindu bo gangaka bima yina kemonanaka ve ti yina kemonanaka. (Kolosai 1:15, 16) Na kati ya bima yai beto ketanga bigangwa yankaka ya kimpeve, luyalanganu, ntoto ya kebutaka bima mingi, mpi bima yonso yina kezingaka na zulu ya ntoto. Katula kuvutudila Mwana na yandi nzayilu ya bima yonso yina kezingaka na zulu mpi na ntoto yina Mwana kuvandaka na yo na ntwala ya kukuma muntu, Yehowa kuvutudilaka mpi Yezu nzayilu ya mambu yina yandi kutanaka na yo ntangu yandi vandaka muntu ya kukuka. Ya kyeleka, bunene ya Yehowa yina bantu lenda bakisa ve kemonanaka pwelele na lufutumuku ya Yezu. Kuluta dyaka, dyambu yina ya nene kendimisa beto nde bantu yankaka mpi tafutumuka. Yo fwete pesa lukwikilu na beto ngolo nde Nzambi lenda futumuna bantu mingi ya mefwaka ya yandi kebumbaka na mabanza na yandi ya kukuka.—Yoane 5:28, 29; Bisalu 17:31.
Bisalu ya Kuyituka mpi ya Ngolo
11. Inki kisalu ya nene ya Yehowa kuyantikaka na Pantekoti ya mvu 33 ya T.B.?
11 Banda lufutumuku ya Yezu, Yehowa mesalaka bisalu mingi yankaka ya nene mpi ya kuyituka. (Nkunga 40:6) Na Pantekoti ya mvu 33 ya T.B., Yehowa kusalaka dikanda mosi ya mpa, “Israele ya Nzambi,” yina kusalamaka na balongoki ya Kristu yina kupakulamaka na mpeve santu. (Galatia 6:16) Na mutindu mosi ya kuyituka, dikanda yai ya kimpeve ya mpa kupanzanaka na inza yina kuzabanaka na ntangu yina. Ata malongi ya luvunu kubasisaka Kikristu na nima ya lufwa ya bantumwa ya Yezu, Yehowa kulandaka na kusala bisalu ya kuyituka sambu na kumonisa nde lukanu na yandi fwete lungana kaka.
12. Mutindu bo mebalulaka Biblia na bandinga yonso ya nene ya bantu ketubaka na ntoto kesonga inki?
12 Mu mbandu, Nzambi kutaninaka mikanda ya Biblia mpi nsukansuka bo balulaka yo na bandinga mingi ya nene ya bantu ketubaka na ntoto na bilumbu na beto. Kubalula Biblia vandaka mbala mingi kisalu mosi ya mpasi mpi bantu yina vandaka kubalula yo vandaka na kigonsa ya lufwa na maboko ya bansadi ya Satana. Yo kele kyeleka nde bantu zolaka kukuka ve na kubalula Biblia na bandinga 2 000 kana yo vandaka ve luzolo ya Yehowa, Nzambi ya nene ya beto lenda bakisa ve bunene na yandi!
13. Banda na mvu 1914, inki mutindu bunene ya Yehowa memonanaka na yina metala balukanu ya Kimfumu na yandi?
13 Bunene ya Yehowa memonanaka na yina metala balukanu ya Kimfumu na yandi. Mu mbandu, na mvu 1914, yandi tulaka Mwana na yandi, Yezu Kristu, Ntotila na zulu. Ntangu fyoti na nima, Yezu kunwanisaka Satana ti bademo na yandi. Yandi kulaka bo na zulu mpi yandi losaka bo penepene na ntoto, kisika bo kekinga nde bo losa bo na dibulu ya nene. (Kusonga 12:9-12; 20:1-3) Banda ntangu yina, balongoki ya Yezu ya kupakulama kekutanaka ti mbangika mingi. Ata mpidina, Yehowa kesadisaka bo na ntangu yai ya kuvanda ya kukonda kumonana ya Kristu.—Matayo 24:3; Kusonga 12:17.
14. Inki kisalu ya kuyituka Yehowa kusalaka na mvu 1919, mpi dyambu kisalu yango kulungisaka inki?
14 Na mvu 1919, Yehowa kusalaka kisalu yankaka ya kuyituka yina kumonisaka bunene na yandi. Balongoki ya Yezu yina kuvandaka kusala dyaka ve kisalu na bo ya kimpeve, kubakaka dyaka ngolo. (Kusonga 11:3-11) Banda bamvula yina, bapakulami kesamunaka na kikesa yonso nsangu ya mbote ya kemonisaka nde Kimfumu meyantikaka kuyala na zulu. Bo vukisaka dyaka bapakulami yankaka sambu na kulungisa ntalu ya 144 000. (Kusonga 14:1-3) Ebuna, na nsadisa ya balongoki ya kupakulama ya Kristu, Yehowa kutulaka fondasio ya “ntoto ya mpa,” disongidila kimvuka ya bantu ya lunungu. (Kusonga 21:1) Kansi, inki takumina “ntoto ya mpa” na nima ya kukwenda ya bapakulami yonso ya kwikama na zulu?
15. Inki kisalu Bakristu ya kupakulama ke na kusala, mpi nki bambuma yo mebutaka?
15 Na mvu 1935, banimero ya Augusti 1 ti ya Augusti 15 ya zulunalu yai kuvandaka ti masolo ya mfunu yina kutubilaka “kibuka ya nene,” (NW) ya bo ketubila na Kusonga kapu ya 7. Na kikesa yonso Bakristu ya kupakulama kuyantikaka na kusosa mpi kunata bampangi yai ya makanda, bikanda, bantu, mpi bandinga yonso na kimvuka na bo. “Kibuka ya nene” yai taguluka na “mpasi ya nene” yina mekuma penepene ti kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na Paladisu bonso bantu yina tavanda kimakulu na “ntoto ya mpa.” (Kusonga 7:9-14) Sambu na kisalu ya kusamuna Kimfumu mpi ya kukumisa bantu balongoki yina Bakristu ya kupakulama ke na kusala, bantu kuluta bamilio sambanu kele ntangu yai ti kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na paladisu ya ntoto. Nani fwete baka lukumu ya kuyela ya mutindu yai na ntwala ya kimbeni ya Satana ti inza na yandi ya kubeba? (1 Yoane 5:19) Yehowa mpamba muntu lenda sala mambu yai yonso na nsadisa ya mpeve santu na yandi.—Yezaya 60:22; Zakaria 4:6.
Kungenga ya Lukumu ya Yehowa
16. Sambu na nki bantu lenda mona ve na meso na bo ‘kungenga ya lukumu ya Yehowa’?
16 Ata yo vanda ya nki mutindu, bantu tavila ve ata fyoti “bisalu ya kuyituka” mpi “bisalu ya ngolo” ya Yehowa. Davidi kusonikaka nde: “Mambu ya nge salaka bo ta kumisaka yo na bantu yina ta butukaka na nima; bo ta zabisaka bo mambu na nge ya nene. Bo ta tubaka [kungenga ya lukumu na nge, NW], ebuna mono ta yindulaka mambu na nge ya kuyituka. Bo ta tubaka mambu na nge ya nene, ebuna mono ta zabisaka bantu ya nkaka nene na nge.” (Nkunga 145:4-6) Kansi, inki kiteso ya kungenga ya lukumu ya Yehowa Davidi kuzabaka, sambu “Nzambi kele Mpeve” mpi yandi kemonikaka ve na meso ya bantu?—Yoane 1:18; 4:24.
17, 18. Inki mutindu Davidi kuyedisaka ntonda na ‘lukumu ya Yehowa’?
17 Ata Davidi lendaka kumona ve Nzambi, yandi vandaka ti mitindu mingi ya kuyedisa ntonda na kimuntu ya lukumu ya Yehowa. Mu mbandu, yandi tangaka na Masonuku masolo ya bisalu ya ngolo ya Nzambi, bonso mutindu Nzambi kufwaka bantu ya mbi na mvula ya ngolo yina kunokaka na ntoto ya mvimba. Yo fwete vanda nde Davidi zabaka mutindu banzambi ya luvunu ya Ezipte kumonaka nsoni ntangu Nzambi kukatulaka bantu ya Izraele na kimpika na Ezipte. Mambu ya mutindu yai ketaka kimbangi na kimuntu ya lukumu mpi bunene ya Yehowa.
18 Ntembe kele ve nde ntonda ya Davidi sambu na lukumu ya Nzambi kukumaka ve mingi kaka sambu yandi tangaka Masonuku kansi sambu yandi vandaka kuyindulula mpi Masonuku yango. Mu mbandu, yo lenda vanda nde yandi yindululaka na mambu yina kubwaka ntangu Yehowa kupesaka Nsiku na yandi na Izraele. Banzasi, mikenikeni ya mvula, matuti ya ndombe, mpi ndinga ya ngolo mingi ya mpungi kuwakanaka. Ngumba ya Sinai kunikanaka mpi kubasisaka midinga. Bantu ya Izraele yina kuvukanaka na nsi ya ngumba kuwaka nkutu “bansiku kumi” yina vandaka kukatuka na kati ya tiya mpi dituti ntangu Yehowa vandaka kutuba na bo na nzila ya wanzyo yina vandaka kutuba na zina na yandi. (Kulonga 4:32-36; 5:22-24; 10:4; Kubasika 19:16-20; Bisalu 7:38, 53) Mambu yina yonso ya boma kumonisaka mpenza bunene ya Yehowa! ‘Kungenga ya lukumu ya Yehowa’ kesimbaka mpenza ntima ya bantu ya kezolaka Ndinga ya Nzambi yina keyindululaka na masolo yai. Ya kyeleka, bubu yai beto kele na Biblia ya mvimba, yina kele na bambona-meso mingi ya lukumu yina keyitukisaka beto sambu na yina metala bunene ya Yehowa.—Ezekiele 1:26-28; Daniele 7:9, 10; Kusonga, kapu ya 4.
19. Inki tayedisa ntonda na beto sambu na yina metala lukumu ya Yehowa?
19 Mutindu yankaka yina kuyitukisaka Davidi sambu na yina metala lukumu ya Nzambi vandaka kulonguka bansiku yina Nzambi kupesaka na bantu ya Izraele. (Kulonga 17:18-20; Nkunga 19:7-11) Bulemfu na bansiku ya Yehowa kupesaka lukumu na dikanda ya Izraele mpi yo vandaka kukabula bo ti bantu yankaka yonso. (Kulonga 4:6-8) Mutindu yo salamaka na Davidi, kana beto ketanga Masonuku mbala na mbala, keyindulula yo na mudindu, mpi kelonguka yo na kikesa yonso, yo tasadisa beto na kuyedisa ntonda na beto sambu na yina metala lukumu ya Yehowa.
Bikalulu ya Nzambi Kele ya Nene Mpenza!
20, 21. (a) Nkunga 145:7-9 kekumisa bunene ya Yehowa na kutadila nki bikalulu? (b) Inki bupusi bikalulu ya Nzambi yina beto metubila na baverse yai kele na yo na bantu yina kezolaka yandi?
20 Mutindu beto memona yo, baverse sambanu ya ntete ya Nkunga 145 kepesa beto bikuma ya mbote ya kukumisa Yehowa sambu na bima yina kemonisaka bunene na yandi ya beto lenda zaba ve. Baverse 7 tii na 9 kekumisa bunene ya Nzambi ntangu yo ketubila bikalulu na yandi. Davidi kuyimbaka nde: “Bo ta songaka bantu mambote na nge yonso, bo ta yimbaka bankunga sambu na yo. Mfumu Nzambi ke zolaka bantu ti kuwila bo mawa; yandi ke waka makasi nswalu ve, yandi ke songaka bantu nde yandi ke zolaka bo mingi. Yandi ke salaka mbote na bantu yonso, yandi ke wilaka mawa bantu yonso ya yandi salaka.”
21 Na baverse yai Davidi kemonisa ntetentete bumbote mpi lunungu ya Yehowa, bikalulu yina Satana Dyabulu kubasisilaka ntembe. Inki bupusi bikalulu yai kele na yo na luzingu ya bantu yina kezolaka Nzambi mpi kelemfukaka na kimfumu na yandi? Ya kyeleka, bumbote ya Yehowa mpi lutwadisu na yandi ya lunungu kenatilaka bansambidi na yandi kyese mingi na mpila nde bo lenda yambula ve na kupesa yandi lukumu. Kuluta dyaka, Yehowa kemonisaka bumbote na yandi na ‘bantu yonso.’ Yo kele kyese mingi na kuzaba nde kikalulu yai tasadisa bantu mingi na kubalula ntima ti na kukuma bansambidi ya Nzambi ya kyeleka na ntwala nde yo kuma nsukinina.—Bisalu 14:15-17.
22. Inki mutindu Yehowa kesadilaka bansadi na yandi mambu?
22 Davidi vandaka kubaka mpi na valere bikalulu yina Nzambi yandi mosi kumonisaka ntangu Yandi “lutaka na ntwala ya Moize, ebuna yandi tubaka yandi mosi nde: ‘Mono kele Mfumu Nzambi. Mono kele Nzambi mosi ke zolaka bantu ti kuwila bo mawa; mono ke waka makasi nswalu ve kansi mono ke songaka kaka mambote na mono. Mono ke salaka mambu yonso ya mono ke tubaka.’” (Kubasika 34:6) Yo yina, Davidi lendaka kutuba nde: “Mfumu Nzambi ke zolaka bantu ti kuwila bo mawa; yandi ke waka makasi nswalu ve, yandi ke songaka bantu nde yandi ke zolaka bo mingi.” Ata bantu lenda bakisa ve bunene ya Yehowa, yandi kekumisaka bansadi na yandi na mutindu yandi kesadilaka bo mambu na mawete yonso. Yandi kele na mawa mingi, kezolaka kulolula bansumuki yina mebalula ntima na nsadisa ya kimenga ya nkudulu ya Yezu. Yehowa kewaka ve makasi nswalu, sambu yandi kepesaka bansadi na yandi ntangu ya kununga bifu na bo yina lenda kangisa bo nzila ya kukota na inza na yandi ya mpa ya lunungu.—2 Piere 3:9, 13, 14.
23. Inki kikalulu ya mbote beto tatadila na disolo yina melanda?
23 Davidi kukumisaka bumbote, to zola ya kwikama ya Nzambi. Ya kyeleka, kitini ya Nkunga 145 yina mebikala kemonisa mutindu Yehowa kemonisaka kikalulu yai mpi mambu yina bansadi na yandi kesalaka sambu na bumbote na yandi. Beto tatadila mambu yai na disolo yina melanda.
Inki Mutindu Nge Tavutula?
• Inki mabaku beto kevandaka na yo ya kukumisa Yehowa “konso kilumbu”?
• Inki bambandu kemonisa nde beto lenda bakisa ve bunene ya Yehowa?
• Inki mutindu beto lenda yedisa ntonda na beto na lukumu ya Yehowa?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 3]
Bagalaksi ya luyalanganu kemonisaka bunene ya Yehowa
[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]
Courtesy of Anglo-Australian Observatory, foto ya David Malin
[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]
Inki mutindu bunene ya Yehowa memonanaka na yina metala Yezu Kristu?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 6]
Ntangu bantu ya Izraele kubakaka Nsiku na Ngumba ya Sinai, bo monaka mambu yina kumonisaka lukumu ya Yehowa