Keti Bantu Ta Kuka Kumanisa Bitumba mpi Mubulu?

Bantu ke nwanaka sambu na bikuma mingi. Bantu ya nkaka ke nwanaka sambu mambu ya politiki mpi ya mumbongo kusoba, to sambu bo kuma kusadila bo mambu na mutindu ya mbote. Bankaka ke nwanaka sambu na kubaka kitini mosi ya ntoto mpi sambu bima yina Nzambi me tulaka na ntoto kukuma ya bo. Bitumba mingi ke salamaka kaka sambu na kukonda kuwakana ya ntama na kati ya makanda to ya mabundu. Inki bantu ke salaka sambu bitumba kumana mpi sambu na kutula ngemba? Keti bantu ta kuka kusala nde bitumba kusalama diaka ve?

Foto mosi ya kuzengana ya ke monisa bantu yina ke salaka kisalu ya kutunga na kati ya nzo mosi ya bo ke tunga, bo ke tubila kisalu yango.

BALUYALU KE SOSA KUYIDIKA MAMBU YA MBONGO

Lukanu: Kusala nde bantu kukuma kuzinga mbote. Yo lenda sadisa na kumanisa mambu ya ke salaka nde bantu yonso kuvanda ve kiteso mosi na mambu ya mbongo to kufiotuna yo, mpamba ve diambu yai kele kikuma ya nene yina ke nataka bitumba.

Diambu ya mpasi: Yo ta lomba nde baluyalu kusoba mutindu bo ke sadilaka mbongo. Na 2022, bo ke tuba nde bo sadilaka 34,1 miliare ya badolare sambu na kuvutula ngemba na bisika mingi mpi kusala nde yo landa kuvanda. Kansi, yo vandaka kaka ntalu fioti mpamba ya mbongo kana bo fwanisa yo ti ntalu ya mbongo yina bo basisaka sambu na basoda kaka na mvula yina.

António Guterres yina kele sekretere ya nene ya Bansi Yina Me Vukanaka ke tuba nde: “Beto ke basisaka mbongo mingi mpi bima mingi sambu na kusadisa bantu yina ke mona mpasi sambu na bitumba kuluta kusala nde bitumba kusalama ve mpi kutula ngemba.”

Mambu Biblia ke tuba: Baluyalu mpi bimvuka ya ntoto ya mvimba lenda sadisa bansukami, kansi bo ta kuka ve kumanisa kinsukami yonso.–Kulonga 15:11; Matayo 26:11.

Foto mosi ya kuzengana ya ke monisa maboko zole ke pesana mbote sambu na kumonisa nde bome wakana.

KUWAKANA

Lukanu: Kusala nde kuswana kuvanda ve to kumanisa kuswana na ngemba yonso. Sambu na yo, bo ke solulaka sambu na kutubila diambu yango mpi kundima kusala mambu yina ta vanda mbote sambu na bandambu yonso zole.

Diambu ya mpasi: Ndambu mosi to bandambu mingi lenda vanda ve ti luzolo ya kutubila diambu yango, ya kuyambula yo, to ya kundima kuwakana. Yo ke salaka nde mambu yina bo wakanaka kusalama ve.

Raymond Smith yina kele Muntu ya Amerika ya Ke Talaka Mambu ya Kuwakana na Kati ya Bansi ke tuba nde: “Kuwakana na kati ya bansi ke simbaka ve bantangu ya nkaka. Kuwakana yina bansi zole me sala sambu na kumanisa bitumba lenda suka mbi mpi kusala nde bitumba kukuma diaka ngolo.”

Mambu Biblia ke tuba: Bantu fwete “sosa ngemba.” (Nkunga 34:14) Kansi bantu mingi bubu kele bantu ya “me konda kwikama, . . . bantu ya ke zolaka ve kuwakana, . . . bantu ya ke tekaka bankaka.” (2 Timoteo 3:1-4) Bikalulu yai ke salaka nde bamfumu ya politiki kukuka ve kumanisa bitumba.

Foto mosi ya kuzengana ya ke monisa munduki mosi ya kubukana.

KUKATULA MINDUKI

Lukanu: Kusala nde minduki kuvanda diaka ve mingi to kukatula yo, mingi-mingi minduki yina lenda fwa bantu mingi na mbala mosi (armes nucléaires), minduki yina ke vandaka ti bima ya ke fwaka na kati (armes chimiques) mpi minduki ya ke vandaka ti mikrobe na kati (armes biologiques).

Diambu ya mpasi: Mbala mingi, bansi ke zolaka ve kukatula minduki yina bo kele ti yo sambu bo ke waka boma nde bo ta vanda diaka ve ti kiyeka mpi makuki ya kuditanina. Bansi lenda katula minduki yonso yina bo kele ti yo, kansi bo ta kuka ve kukatula mambu yina ke pusaka bantu na kunwana.

Mukanda mosi (Assurer notre avenir commun: un programme de désarmement) ke tuba nde: “Bansi mingi yina tubaka nde bo ta katula minduki yina bo kele ti yo na nima ya 1991 salaka ve mambu yina bo tubaka, mu mbandu kusala mambu yina ta sala nde bigonsa kuvanda diaka ve mingi, kumanisa kukonda kuwakana na kati ya bansi, mpi kusala nde beto zinga na ntoto mosi ya kukonda bitumba mpi ya kele na lutaninu.”

Mambu Biblia ke tuba: Bantu fwete yambula minduki mpi ‘kukumisa bambele na bo ya bitumba bima ya kubundudila ntoto.’ (Yezaya 2:4) Kansi sambu na kumanisa bitumba, bantu fwete sala mambu mingi ya nkaka sambu mubulu kele kima ya ke yantikaka na ntima ya muntu.—Matayo 15:19.

Foto ya kimvuka mosi ya bantwadisi ya insi mosi, bo me vanda kisika mosi na lweka ya mesa. Bo yonso ke tula diboko na mukanda mosi.

KUWAKANA SAMBU NA LUTANINU

Lukanu: Bansi ke ndimaka kupesa maboko sambu na kukotila bansi ya nkaka kana bambeni na bo me kwisa kunwanisa bo. Bo ke yindulaka nde, insi mosi ya ke vandaka mbeni na bo lenda meka ve kukwenda kunwanisa bo sambu kana yo meka, bansi yonso yina bo me salaka ti bo kuwakana ta nwanisa insi yina.

Diambu ya mpasi: Kusosa kunwanisa insi mosi ke tendula ve nde ngemba ta kota. Bansi ke salaka ve ntangu yonso mambu ya bo ke tubaka. Bo ke wakanaka mpi ve ntangu yonso inki mutindu mpi inki ntangu bo fwete nwanisa bansi yina kele bambeni na bo.

Mukanda mosi (Encyclopedia Britannica) ke tuba nde: “Ata lutaninu ya bansi yonso . . . ke vandaka mfunu sambu na Bimvuka ya Bansi (Ligue des nations) mpi sambu na Bansi Yina Me Vukanaka mpi yo ke salaka ngolo sambu bansi kusala kuwakana, kuwakana yango me manisaka ve bitumba.”

Mambu Biblia ke tuba: Yo ke vandaka ntangu yonso mbote kana bantu mingi ke sadisana. (Longi 4:12) Kansi, baluyalu ya bantu mpi bimvuka na bo lenda kuka ve kutula ngemba mpi lutaninu ya kimakulu. “Beno kutula ve ntima na bamfumu ya ntoto; bo kele bantu; bo ta gulusa beno ve! Bo ta fwa, bo ta vutuka na ntoto; ye na kilumbu yina bangindu yonso ya bo kukanisaka, bo ta vila!”—Nkunga 146:3, 4, Nzambi Ngungudi ya Bantu na Yandi.

Ata bansi mingi ke sala bikesa sambu na kutula ngemba ya kimakulu, yo ke sala beto mpasi na kumona nde bitumba ke landa kusalama.