Mabuku Marĩa Magwetetwo Thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata
MACHI 2-8
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | KĨAMBĨRĨRIA 22-23
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
it-1 853 kĩb. 5-6
Kũmenya Kabere, Kũbanga Kabere
Gũthuura maũndũ marĩa ekũmenya kabere. Ngũrani na mawoni ma atĩ Ngai nĩ amenyaga na akabanga maũndũ mothe kabere, gũkorũo atĩ Ngai nĩ ahũthagĩra ũũgĩ gũthuura maũndũ marĩa ekũmenya kabere no mũhaka gũtwarane na ithimi ciake cia ũthingu na maũndũ marĩa aguũrĩtie mamwĩgiĩ thĩinĩ wa Kiugo gĩake. Mũgarũ na ũrutani wa atĩ Ngai nĩ amenyaga na akabanga maũndũ mothe kabere, nĩ harĩ maandĩko maigana ũna monanagia Ngai agĩthuthuria ũndũ ũrĩa ũrekĩka ihinda-inĩ rĩu, na itua rĩgatuwo kũringana na ũthuthuria ũcio.
Nĩ ũndũ ũcio, thĩinĩ wa Kĩambĩrĩria 11:5-8 Ngai ataarĩirio akĩerekeria meciria make thĩinĩ wa thĩ, agathuthuria ũrĩa maũndũ maatariĩ Babeli, na ihinda-inĩ o rĩu agatua ikinya rĩrĩa rĩkuoywo nĩgetha mũbango ũcio mũũru ũtharario. Thutha wa Sodomu na Gomora kũgĩa na waganu, Jehova nĩ aamenyithirie Iburahimu itua rĩrĩa aatuĩte rĩa gũthuthuria ũrĩa maũndũ maatariĩ (akĩhũthĩra araika) akĩmwĩra ũũ: “Nĩ ngũikũrũka nĩgetha nyone kana ũrĩa mareka nĩ ũraringana na kĩrĩro kĩu kĩnginyĩire. Na angĩkorũo tiguo menye.” (Kĩa 18:20-22; 19:1) Ngai nĩ ooigire atĩ ‘nĩ aamenyanĩte na Iburahimu,’ na thutha wa Iburahimu kũgeria kũruta Isaaka igongona, Jehova aamwĩrire ũũ: “Nĩ gũkorũo rĩu nĩ menyete atĩ ũrĩ mwĩtigĩri Ngai tondũ ndũnangiria mũrũguo, o ũcio waku wa mũmwe.”—Kĩa 18:19; 22:11, 12; ringithania Ne 9:7, 8; Ga 4:9.
it-1 1242
Jakubu
Ngũrani na Esau, ũrĩa wendetwo mũno nĩ Ithe, ũrĩa warĩ mũguĩmi ũtegiragĩrĩria na ũtakindagĩria, Jakubu ataarĩirio atĩ aarĩ “mũndũ ũtaarĩ ũcuke [Kĩhibirania, tam], na aaikaraga hema-inĩ,” mũndũ waikaraga ũtũũro mũhooreru na ũngĩehokeirũo maũndũ ma mũciĩ, na nĩ eendetwo mũno nĩ nyina. (Kĩa 25:27, 28) Kiugo kĩu gĩa Kĩhibirania, tam, nĩ kĩhũthĩrĩtwo kũndũ kũngĩ gũtaarĩria andũ arĩa metĩkĩrĩkĩte nĩ Ngai. Kwa ngerekano, “andũ arĩa mendete gũita thakame nĩ mathũire mũndũ wothe ũtarĩ ũcuke,” no Jehova nĩ eranĩire atĩ “ũtũũro wa mũndũ [ũrĩa ũtarĩ ũcuke] wa mahinda mokĩte ũgaakorũo ũrĩ wa thayũ.” (Thi 29:10; Thb 37:37) Ayubu, mũndũ warĩ mwĩkindĩru ataarĩirio atĩ aarĩ “mũndũ ũtarĩ ũcuke [Kĩhibirania, tam] na mũrũngĩrĩru.”—Ayu 1:1, 8, kohoro ka magũrũ-inĩ; 2:3.
it-1 835
Irigithathi
Kuuma mahinda ma tene, mũriũ wa irigithathi nĩ aatĩĩkĩte thĩinĩ wa famĩlĩ na nĩwe waatigagĩrũo ũtongoria thĩinĩ wa mũciĩ. Aaheagwo igai maita merĩ kuuma harĩ indo cia ithe. (Gũc 21:17) Rubeni aaikarĩte hakuhĩ na Jusufu rĩrĩa maarĩanagĩra hamwe kũringana na ũrigithathi wake. (Kĩa 43:33) No ti hĩndĩ ciothe Bibilia ĩtĩithagia mũriũ wa irigithathi na njĩra ya kũgweta ciana kũringana na ũrĩa ciaciarĩtwo. Kaingĩ mũriũ ũrĩa ũĩkaine mũno kana ũrĩa mwĩhokeku nĩwe ũgwetagwo arĩ wa mbere handũ ha irigithathi.—Kĩa 6:10; 1Ma 1:28; ringithania Kĩa 11:26, 32; 12:4.
it-2 245 kĩb. 6
Maheeni
O na gũtuĩka maheeni ma gũthũkĩria mũndũ rĩĩtwa nĩ makaananĩtio thĩinĩ wa Bibilia, ũguo ti kuuga atĩ no mũhaka mũndũ aheane ũhoro wa ma kũrĩ andũ arĩa matarĩ na kĩhooto gĩa kũũmenya. Jesu Kristo aaheanire ũtaaro ũyũ: “Mũtikanahe ngui indo iria nyamũre, o na kana mũikĩrie ngũrũe ruru cianyu, nĩgetha itikanacirangĩrĩrie thĩ icoke igarũrũke imũtharĩkĩre.” (Mat 7:6) Nĩkĩo rĩmwe na rĩmwe Jesu aagaga kũheana ũhoro wothe kana macokio ma ĩmwe kwa ĩmwe ma ciũria imwe, angĩonire atĩ gwĩka ũguo nĩ kũngĩarehire ũgwati ũngĩĩthemeka. (Mat 15:1-6; 21:23-27; Joh 7:3-10) Ũguo noguo twagĩrĩire kuona ciugo cia Iburahimu, Isaaka, Rahabu, na Elisha rĩrĩa maaheanire ũhoro wa kũhĩngĩca kana makĩaga kũheana ũhoro wothe kũrĩ andũ mataarĩ athathaiya a Jehova.—Kĩa 12:10-19; mũrango wa 20; 26:1-10; Jos 2:1-6; Jak 2:25; 2Ath 6:11-23.
MACHI 23-29
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | KĨAMBĨRĨRIA 27-28
“Jakubu Kwamũkĩra Kĩrathimo Kĩrĩa Kĩmwagĩrĩire”
w04 4/15 11 kĩb. 4-5
Rebeka—Mũtumia Mwĩtigĩri Ngai na Warĩ Kĩyo
Bibilia ndĩtwĩraga kana Isaaka nĩ aamenyaga atĩ no mũhaka Esau angĩatungatĩire Jakubu. O ũrĩa kũngĩkorũo kwarĩ, Rebeka na Jakubu nĩ maamenyaga atĩ kĩrathimo kĩarĩ kĩa Jakubu. Rebeka nĩ ooire ikinya rĩrĩa aaiguire atĩ Isaaka nĩ aabangĩte kũrathima Esau thutha wa kũmũtwarĩra irio cia nyamũ ĩrĩa angĩaguĩmire. Rebeka aarĩ o na ũhoti mwega wa gũtua matua na kĩyo o ta kĩrĩa aarĩ nakĩo arĩ mwĩthĩ. Eerire Jakubu athiĩ amũrehere tũbũri twĩrĩ nĩgetha arugĩre mũthuri wake irio iria endete. Agĩcoka akĩra Jakubu etue Esau nĩguo aamũkĩre kĩrathimo, no Jakubu akĩrega. Ooigire atĩ ithe nĩ angĩamenyire mũbango ũcio wao na amũtigĩre kĩrumi. Rebeka akĩmũtĩtĩrithĩria eke ũguo, akĩmwĩra: “Mũrũ wakwa, kĩrumi kĩu ũngĩrumwo kĩronjokerera.” Agĩcoka akĩruga irio icio, akĩhumba Jakubu akĩhaana Esau na akĩmwĩra athiĩ kũrĩ mũthuri wake.—Kĩambĩrĩria 27:1-17.
Bibilia ndiugaga kĩrĩa gĩatũmire Rebeka eke ũguo. Andũ aingĩ nĩ mamenagĩrĩria itua rĩu rĩake, no Bibilia ndĩkaga ũguo, na Isaaka o nake ndamũmenereirie rĩrĩa aamenyire atĩ Jakubu nĩwe waamũkĩrire kĩrathimo. Handũ ha ũguo, aamuongereire kĩrathimo. (Kĩambĩrĩria 27:29; 28:3, 4) Rebeka nĩ aamenyaga ũndũ ũrĩa Jehova aarathĩte wĩgiĩ ariũ ake. Nĩkĩo ooire ikinya nĩguo atigĩrĩre atĩ Jakubu nĩ amũkĩra kĩrathimo kĩrĩa kĩamwagĩrĩire. Ũndũ ũcio nĩ waringaine na wendi wa Jehova.—Aroma 9:6-13.
w07 10/1 31 kĩb. 2-3
Ciũria Kuuma Kũrĩ Athomi
Bibilia ndiugĩte kĩrĩa gĩatũmire Rebeka na Jakubu meke ũguo meekire, o na gũtuĩka nĩ yonanĩtie atĩ ũndũ ũcio waambĩrĩirie o rĩmwe. Nĩ twagĩrĩirũo kũmenya atĩ Kiugo kĩa Ngai gĩtinyitĩte mbaru kana gĩkamenereria ũrĩa Rebeka na Jakubu meekire, na kwoguo hatirĩ na mũthingi wa kuuga nĩ maaheenanirie kana makĩaga wĩhokeku. O na kũrĩ ũguo, Bibilia nĩ ĩtaarĩirie ũndũ ũcio.
Ũndũ wa mbere nĩ atĩ, rũgano rũu nĩ rũtaarĩirie wega atĩ Jakubu nĩwe warĩ amũkĩre kĩrathimo gĩa ithe no ti Esau. Mbere ĩyo, Jakubu nĩ aagũrĩte ũrigithathi kuuma harĩ mũrũ wa nyina ũrĩa maarĩ a mahatha na ũtaarĩ na ngatho, ũrĩa weendirie ũrigithathi wake nĩ ũndũ wa irio cia riita rĩmwe nĩ kũhũta. Esau nĩ “aanyararire ũrigithathi wake.” (Kĩambĩrĩria 25:29-34) Kwoguo rĩrĩa Jakubu aathiire harĩ ithe, eethaga kĩrathimo kĩrĩa aarĩ na kĩhooto gĩa kũheo.
it-1 341 kĩb. 6
Kĩrathimo
Mahinda-inĩ ma tene, kaingĩ mũthuri nĩ aarathimaga ariũ ake ihinda inini mbere ya akuĩte. Ũndũ ũcio wakoragwo ũrĩ wa bata na nĩ wekĩrĩirũo mũno. Kwoguo Isaaka aarathimire Jakubu agĩciria nĩ Esau, irigithathi rĩake. Isaaka ooigire Jakubu etĩkĩrĩke na agaacĩre gũkĩra mũrũ wa nyina Esau, na hatarĩ nganja agĩthaitha Jehova ahingie kĩrathimo kĩu, tondũ Isaaka aarĩ mũkũrũ na maitho make matiarĩ na hinya wa kuona. (Kĩa 27:1-4, 23-29; 28:1, 6; Ahi 11:20; 12:16, 17) Thutha-inĩ, Isaaka akĩmenyaga atĩ nĩ Jakubu ararathima, nĩ aatĩtĩrithirie kĩrathimo kĩu na akĩmũrathima makĩria. (Kĩa 28:1-4) Mbere ya gũkua, Jakubu aambire akĩrathima ariũ erĩ a Jusufu, agĩcoka akĩrathima ariũ ake. (Kĩa 48:9, 20; 49:1-28; Ahi 11:21) O ũndũ ũmwe na ũcio, Musa atanakua aambire akĩrathima rũrĩrĩ ruothe rwa Isiraeli. (Gũc 33:1) Thĩinĩ wa maũndũ macio mothe, moimĩrĩro monanagia atĩ maaragia na njĩra ya ũrathi. Rĩmwe na rĩmwe, ũrĩa ũrarathimana aakoragwo aigĩrĩire guoko gwake mũtwe-inĩ wa ũrĩa ũrarathimwo.—Kĩa 48:13, 14.
w06 4/15 6 kĩb. 3-4
Maũndũ Marĩa Mangĩteithia Arĩa Mahikanĩtie Kwaranĩria na Njĩra Njega
Hihi Isaaka na Rebeka nĩ maagĩte na njĩra njega cia kwaranĩria? Thutha wa mũriũ wao Esau kũhikia airĩtu erĩ a Hethi, nĩ kwoimĩrire thĩna mũnene thĩinĩ wa famĩlĩ yao. Rebeka ‘aaikarire akĩraga’ Isaaka ũũ: “Nĩ menete ũtũũro wakwa mũno nĩ ũndũ wa airĩtu a Hethi. Jakubu [mũriũ wao ũrĩa mũnini] angĩkahikia mũtumia kuuma harĩ airĩtu a Hethi . . . , ũtũũro wakwa ũkĩrĩ na wega ũrĩkũ?” (Kĩambĩrĩria 26:34; 27:46) Hatarĩ nganja, nĩ aaririe ũhoro ũrĩa wamũthumbũraga na njĩra ĩgũtaũkĩka.
Isaaka eerire Jakubu, mũrũ wa nyina na Esau, ndakaanethe mũtumia kuuma kũrĩ airĩtu a Kanaani. (Kĩambĩrĩria 28:1, 2) Ũndũ ũrĩa Rebeka eendaga nĩ wataũkĩkĩte wega. Jakubu na Rebeka nĩ maarĩrĩirie na njĩra njega ũndũ wa bata wahutagia famĩlĩ yao, na kwoguo magatũigĩra kĩonereria kĩega ũmũthĩ. Ĩ mũthuri na mũtumia mangĩaga kũiguithania? Nĩ atĩa magĩrĩirũo nĩ gwĩka?
w04 1/15 28 kĩb. 6
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Kĩambĩrĩria—II
28:12, 13—Kĩroto kĩa Jakubu kĩgiĩ “ngathĩ” kĩonanagia atĩa? “Ngathĩ” ĩyo ĩrĩa kwahoteka yahaanaga ta mahiga mabangĩtwo marorete na igũrũ, yonanagia atĩ nĩ gũkoragwo na njĩra ya kwaranĩria gatagatĩ ka igũrũ na thĩ. Araika a Ngai arĩa maambatagĩra magĩikũrũkagĩra ngathĩ-inĩ ĩyo, monanagia atĩ araika nĩ matungataga na njĩra ya mwanya gatagatĩ-inĩ ka Jehova na andũ arĩa metĩkĩrĩkĩte nĩwe.—Johana 1:51.
MACHI 30–ĨPURO 5
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | KĨAMBĨRĨRIA 29-30
“Jakubu Kũhikania”
Jakubu nĩ Aatĩĩte Maũndũ ma Kĩĩroho
Mwanake na mũirĩtu nĩ meetĩkagĩrio kũhikania rũracio rwaheanwo famĩlĩ-inĩ ya mũirĩtu. Thutha-inĩ Watho wa Musa woigĩte atĩ mũndũ angĩanyitire mũirĩtu gathirange kĩa hinya angĩarutire icunjĩ 50 cia cekeri cia betha. Mũthomi wĩtagwo Gordon Wenham ooigire atĩ kĩu nĩkĩo kĩarĩ “kĩheo kĩnene mũno kĩngĩaheanirũo” no o na “kĩnini gũkĩra ũguo” nĩ kĩaheanagwo. (Gũcokerithia Maathani 22:28, 29) Jakubu ndangĩahotire kũrĩha thogora ta ũcio. Aarutĩire Labani wĩra mĩaka mũgwanja. Wenham aacokire akiuga ũũ: “Tondũ aruti a wĩra maarĩhagwo gatagatĩ-inĩ ka nuthu cekeri nginya cekeri ĩmwe matukũ-inĩ ma Babuloni ya tene, (kuuma cekeri 42 nginya cekeri 84 ihinda-inĩ rĩa mĩaka mũgwanja), kwoguo Jakubu aaheire Labani kĩheo kĩega mũno nĩ ũndũ wa Rakeli.” Labani nĩ eetĩkĩrire kĩheo kĩu.—Kĩambĩrĩria 29:19.
w07 10/1 8-9
Aarĩ a Nyina Ũmwe Arĩa Maarĩ na Mĩtangĩko “Gwaka Nyũmba ya Isiraeli”
Hihi Lea nĩ aanyitanĩire harĩ kũheenia Jakubu? Kana hihi no mũhaka angĩathĩkĩire ithe? Ĩ Rakeli aarĩ kũ? Hihi nĩ aamenyaga ũrĩa gwathiaga na mbere? Angĩkorũo nĩguo-rĩ, hihi aaiguire atĩa? Hihi nĩ angĩaregire gwathĩkĩra watho wa ithe? Bibilia ndĩheanaga macokio ma ciũria icio. O ũrĩa kũngĩkorũo Rakeli na Lea meeciririe wĩgiĩ ũndũ ũcio, thutha-inĩ ũndũ ũcio nĩ warakaririe Jakubu. Ningĩ Jakubu ooigire ũũ igũrũ rĩgiĩ Labani no ti airĩtu ake: “Na githĩ ndiragũtungatĩire nĩ ũndũ wa Rakeli? Nĩ kĩĩ gĩatũma ũngungie wara?” Nake Labani akĩmwĩra ũũ: “Ti ũndũire witũ . . . kũneana mũirĩtu ũrĩa mũnini mbere ya ũrĩa wa irigithathi. Kũngũĩra kiumia kĩa mũirĩtu ũyũ. Thutha ũcio nĩ ũkũneo mũirĩtu ũyũ ũngĩ o nake nawe ũndungatĩre mĩaka ĩngĩ mũgwanja.” (Kĩambĩrĩria 29:25-27) Nĩ ũndũ ũcio Jakubu nĩ eekorire kĩhiko-inĩ kĩa atumia aingĩ kĩrĩa kĩngĩatũmire kũgĩe na ũiru.
it-2 341 kĩb. 3
Kĩhiko
Gũkũngũĩra. O na gũtuĩka ũhiki guo mwene ndwakoragwo na igongona inene, nĩ gwakoragwo na gĩkũngũĩro kĩrĩ na gĩkeno kĩnene hĩndĩ ya mohiki thĩinĩ wa Isiraeli. Mũthenya wa ũhiki, mũhiki nĩ aakoragwo na mehaarĩrĩria manene arĩ o kwao mũciĩ. Wa mbere, aambaga agethamba na akehaka maguta maranunga wega. (Ringithania Ru 3:3; Ezk 23:40.) Rĩmwe na rĩmwe agĩteithĩrĩrio nĩ ndungata cia airĩtu, eekĩraga mũcibi wa ũhiki na nguo ya rangi mwerũ ngʼemie mũno, kũringana na ũhoti wake wa kĩĩmbeca. (Je 2:32; Kũg 19:7, 8; Thb 45:13, 14) Angĩakorirũo na ũhoti nĩ eegemagia na mathaga (Isa 49:18; 61:10; Kũg 21:2), agacoka akehumbĩra na gĩtambaya kĩhũthũ kĩhaana gĩcungi, kuuma kĩongo nginya magũrũ. (Isa 3:19, 23) Ũndũ ũcio nĩ ũronania wega kĩrĩa gĩatũmire ũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ Labani kũheenia Jakubu, nĩguo Jakubu ndakamenye atĩ Labani aamũheaga Lea handũ ha Rakeli. (Kĩa 29:23, 25) Rebeka nĩ eehumbĩrire mũtwe rĩrĩa aarĩ hakuhĩ gũcemania na Isaaka. (Kĩa 24:65) Ũndũ ũcio woonanagia wĩnyihia wa mũhiki harĩ mũhikania.—1Ko 11:5, 10.
it-1 50
Kũgũra Mwana
Rakeli na Lea moonaga ciana iria ciaciarĩirũo Jakubu nĩ ndungata ciao irĩ ta ciana ciao, ‘iciarĩirũo maru-inĩ mao.’ (Kĩa 30:3-8 kohoro ka magũrũ-inĩ, 12, 13, 24) Ciana icio nĩ ciagaire igai hamwe na iria ciaciarĩtwo ĩmwe kwa ĩmwe nĩ atumia a Jakubu. Ariũ acio maarĩ a Jakubu, na tondũ ndungata icio cia airĩtu ciarĩ cia atumia ake, Rakeli na Lea maarĩ na kĩhooto gĩa kuuga ciana icio nĩ ciao.
w04 1/15 28 kĩb. 7
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Kĩambĩrĩria—II
30:14, 15—Nĩ kĩĩ gĩatũmire Rakeli akũũranie mweke wa kũgĩa nda na mandarĩki? Mahinda-inĩ ma tene, itunda rĩa mũmera wa mandarĩki nĩ rĩahũthagĩrũo ũrigitani-inĩ harĩ gũtũma mũndũ akome na kũgirĩrĩria kana kũhooreria ruo. Ningĩ itunda rĩu nĩ rĩerĩkanaga atĩ rĩarĩ na ũhoti wa gũtũma mũndũ agĩe na merirĩria ma ngomanio na kũhotithia mũtumia ohe nda. (Rwĩmbo rwa Suleimani 7:13) O na gũtuĩka Bibilia ndiugĩte kĩrĩa gĩatũmire Rakeli akũũranie mweke ũcio, no kũhoteke eeciragia atĩ mandarĩki nĩ mangĩamũteithirie kuoha nda nĩguo aniine kĩnyũrũri gĩa gũkorũo arĩ thata. No hingo ĩyo kwarĩ mĩaka ĩigana ũna mbere ya rĩrĩa Jehova ‘aahingũrire nda yake.’—Kĩambĩrĩria 30:22-24, kohoro ka magũrũ-inĩ.