Ĩkĩra Kĩyo Harĩ Gũthoma

MŨNDŨ ũmwe harĩ andũ 6 ndoĩ gũthoma tondũ wa kwaga mweke wa gũthiĩ cukuru. Na arĩa moĩ gũthoma ti kaingĩ mathomaga. Ĩndĩ, gũkorũo ũĩ gũthoma gũgũteithagia kũmenya ũhoro wa mabũrũri mangĩ, gũcemania na andũ mangĩgũteithia ũtũũro-inĩ, na kũgĩa na ũmenyo ũrĩa ũngĩgũteithia kũhiũrania na mĩtangĩko ya ũtũũro.

Gĩthomo kĩrĩa mũndũ mwĩthĩ ekũruta cukuru kĩĩhocetie harĩ ũhoti wake wa gũthoma. Wĩra ũrĩa ekuona na mũigana wa mathaa marĩa arĩrutaga nĩguo ahote kuona mabataro make wĩhocetie harĩ ũhoti wake wa gũthoma. Atumia arĩa moĩ gũthoma wega nĩ mahotaga makĩria kũrũmbũiya famĩlĩ ciao ũhoro-inĩ wĩgiĩ ũtheru, ũgitĩri wa mĩrimũ, na irio cia gwaka mwĩrĩ. Atumia arĩa mendete gũthoma ningĩ no mahote mũno gũteithia ciana ciao ikũre irĩ njũgĩ.

Hatarĩ nganja, ũguni ũrĩa mũnene wa gũthoma nĩ atĩ no gũgũteithie “kũmenya Ngai.” (Thim. 2:5) Nyingĩ cia njĩra iria tũhũthagĩra gũtungatĩra Ngai nĩ ihutĩtie ũhoti wa gũthoma. Maandĩko na mabuku marĩ na ũhoro uumĩte Bibilia-inĩ nĩ mathomagwo mĩcemanio-inĩ ya kĩũngano. Kũgaacĩra gwaku wĩra-inĩ wa kũhunjia kwĩhocetie mũno harĩ mũthomere waku. Kwĩhaarĩrĩria maũndũ macio kwĩhocetie harĩ gũthoma. Nĩ ũndũ ũcio, gũkũra gwaku gwa kĩĩroho kwĩhocetie mũno harĩ ũrĩa ũhũthĩire gũthoma.

Hũthĩra Wega Mweke Ũcio

Amwe arĩa mareruta ũhoro wa Ngai matirĩ na gĩthomo kĩingĩ. No mabatare kũrutwo gũthoma nĩguo mathiĩ na mbere kĩĩroho. Kana hihi mabatare ũteithio marĩ mũndũ kĩũmbe nĩguo maagĩrie ũhoti wao wa gũthoma. Kũrĩa kũrĩ na bata ũcio ciũngano nĩ ibangaga irathi cia arĩa matoĩ gũthoma ikĩhũthĩra ibuku Jitahidi Kusoma na Kuandika. Andũ ngiri nyingĩ mũno nĩ magunĩkĩte nĩ mũbango ũcio. Tondũ nĩ harĩ bata mũno kũmenya gũthoma wega, ciũngano imwe nĩ ibangaga irathi cia kwĩruta gũthoma igekwo Cukuru ya Ũtungata wa Gĩtheokrasi ĩgĩthiaga na mbere. O na kũrĩa gũtakoragwo irathi ta icio-rĩ, mũndũ no ahote kwagĩria mũthomere wake na njĩra ya gũcaria mahinda o mũthenya ma gũthoma na kayũ na gũthiaga ategũtĩrĩria na gũkorũo na itemi thĩinĩ wa cukuru ĩno.

Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ TV, mĩthako ya kompiuta, na indo ingĩ nĩ itũmĩte andũ aingĩ matiganĩrie gũthoma. Kwĩrorera TV na gũthoma o hanini no gũthũkie ũhoti wa mũndũ wa gũthoma na wa gwĩciria na njĩra nũngĩrĩru na wa kwĩyaria na njĩra njega.

“Ngombo ĩrĩa ĩĩhokekete na njũgĩ” nĩ ĩtũheaga mabuku ma gũtũteithia tũtaũkĩrũo nĩ Bibilia. Mabuku macio makoragwo na ũhoro mũingĩ wĩgiĩ maũndũ ma bata ma kĩĩroho. (Mat. 24:45; 1 Kor. 2:12, 13) Ningĩ nĩ matũteithagia kũmenya maũndũ ma bata marĩa marathiĩ na mbere thĩinĩ wa thĩ na gĩtũmi kĩamo, ũhoro wĩgiĩ ũũmbi, na magatũruta njĩra cia kũhiũrania na maũndũ marĩa matũhutagia. Igũrũ rĩa ũguo-rĩ, monanagia ũrĩa mũndũ angĩtungatĩra Ngai ũrĩa kwagĩrĩire na etĩkĩrĩke nĩwe. Ũthomi ta ũcio wa gũgwaka nĩ ũgũgũteithia ũthiĩ na mbere kĩĩroho.

Ma nĩ atĩ, ũhoti wa gũthoma wega guo wiki ti mũiganu. Ũhoti ũcio ũbataraga kũhũthĩrũo na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. O ta ũrĩa mũndũ athuuraga kĩrĩa ekũrĩa-rĩ, no mũhaka mũndũ athuure kĩrĩa egũthoma. Harĩ bata ũrĩkũ wa kũrĩa irio citegwaka mwĩrĩ kana cingĩgũthũkia? Ũndũ ũmwe na ũcio-rĩ, harĩ bata ũrĩkũ wa gũthoma o na hanini, mabuku mangĩthũkia ngoro na meciria? Motaaro ma Bibilia magĩrĩirũo gũtũtongoria tũgĩthuura kĩndũ o gĩothe gĩa gũthoma. Ũtanatua itua rĩa kĩrĩa ũgũthoma, ririkana maandĩko ta Kohelethu 12:12, 13; Aefeso 4:22-24; 5:3, 4; Afilipi 4:8; Akolosai 2:8; 1 Johana 2:15-17; na 2 Johana 10.

Thoma Ũrĩ na Muoroto Mwega

Ũgĩthuthuria Injiri no wone bata wa gũkorũo na muoroto mwega wa gũthoma. Kwa ngerekano, thĩinĩ wa Injiri ya Mathayo, Jesu atanahũthĩra Maandĩko gũcokia ciũria cia wara cia atongoria a ndini arĩa maarĩ na ũũgĩ wa maandĩko, aambire kũmoria ciũria ta, “Kaĩ mũtarĩ mwathoma ciugo ici?” na, “Kaĩ mũtathomete?” (Mat. 12:3, 5; 19:4; 21:16, 42; 22:31) Ũndũ ũmwe tũreruta na ũhoro ũcio nĩ atĩ tũngĩthoma tũtarĩ na muoroto mwega, no tũgĩe na ũtaũku ũrĩa ũtagĩrĩire kana twage gũtaũkĩrũo o na hanini. Afarisai maathomaga Maandĩko tondũ meeciragia atĩ kũgerera mo nĩ makoona muoyo wa tene na tene. Ta ũrĩa Jesu oigire, kĩheo kĩu gĩkaaheo o arĩa mendete Ngai na magetĩkĩra njĩra Yake ya kũhonokania. (Joh. 5:39-43) Mĩoroto ya Afarisai yarĩ ya mwĩyendo; na nĩkĩo ũtaũku wao mũingĩ warĩ na mahĩtia.

Muoroto ũrĩa mwega biũ wa gũthoma Kiugo kĩa Jehova nĩ wendo harĩ we. Wendo ta ũcio ũtũrurumũraga kwĩruta wendi wa Ngai, tondũ wendo ‘ũkenagĩra ũhoro ũrĩa wa ma.’ (1 Kor. 13:6) O na angĩkorũo tene tũtiakenagĩra gũthoma-rĩ, kwenda Jehova na ‘meciria maitũ mothe’ nĩ gũgũtũteithia kũhũthĩra meciria maitũ biũ rĩrĩa tũreruta ũhoro wa Ngai. (Mat. 22:37) Wendo nĩ ũtũmaga mũndũ agĩe na merirĩria ma gũthoma, namo merirĩria macio magatũma mũndũ ende kwĩruta.

Thiĩ Ũkĩongagĩrĩra Mĩtũkĩ

Gũthoma gũtwaranaga na gũtaũkĩrũo. O na rĩu ũgĩthoma, nĩ ũrataũkĩrũo nĩ ciugo na ũkaririkana ũrĩa ciugĩte. No wongerere mĩtũkĩ ya gũthoma ũngĩandandũra ũhoti waku wa gũtaũkĩrũo. Handũ ha gũtithia harĩ o kiugo, geria kuona ciugo cigana ũna rita rĩmwe. O ũrĩa ũrakũria ũhoti ũcio, nĩ ũrĩonaga atĩ nĩ ũrĩtaũkagĩrũo wega makĩria nĩ kĩrĩa ũrathoma.

O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa ũrathoma ũhoro mũrikĩru, nĩguo ũtaũkĩrũo wega no ũhũthĩre njĩra ngũrani. Jehova akĩhe Joshua ũtaaro wĩgiĩ ũthomi wake wa Maandĩko, aamwĩrire ũũ: “Ciugo cia ibuku rĩrĩ rĩa watho itikanatige kwario na kanua gaku; no makĩria nĩũgeciragia mohoro ma cio mũthenya o na ũtukũ.” (Josh. 1:8) Rĩmwe na rĩmwe mũndũ aragia na kĩheehũ rĩrĩa arecũũrania. Kwoguo kiugo gĩa Kĩhibirania kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “nĩũgeciragia,” na ningĩ nĩ kiugaga ‘kwĩrurumia,’ gĩtaũrĩtwo thĩinĩ wa Bibilia imwe ‘gũthoma na kĩheehũ.’ (Thab. 63:6; 77:12; 143:5) Rĩrĩa mũndũ arerurumia, ndahĩkĩkaga. Gũthoma mũndũ agĩciragia na njĩra ndikĩru nĩ kũrekaga Kiugo kĩa Ngai kĩhutie biũ meciria na ngoro. Bibilia ĩkoragwo na ũrathi, motaaro, thimo, marebeta, matuĩro ma Ngai ma ciira, maũndũ megiĩ muoroto wa Jehova, na ngerekano nyingĩ cia ũtũũro wa andũ, na mothe nĩ ma bata harĩ arĩa mendaga kũrũmĩrĩra njĩra cia Jehova. Na githĩ ndũkĩrĩ ũndũ wa bata gũthoma Bibilia na njĩra ĩgũtũma ĩingĩre biũ thĩinĩ wa meciria na ngoro yaku!

Wĩrute Kũiga Meciria Ũhoro-inĩ

Ũgĩthoma, wĩĩkĩre ũhoro-inĩ ũrĩa ũrathoma. Geria kuona na maitho ma ngoro andũ arĩa maragwetwo, na ũhutio ngoro-inĩ nĩ maũndũ marĩa marekĩka ũtũũro-inĩ wao. Ũndũ ũcio nĩ mũhũthũ makĩria rĩrĩa ũrathoma ũhoro ta wa Daudi na Goliathu, ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa 1 Samueli mũrango wa 17. Ĩndĩ o na ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Thama na Maũndũ ma Alawii wĩgiĩ mwako wa hema ya gũtũnganwo kana kwambĩrĩrio kwa ũthĩnjĩri Ngai no ũkũgucĩrĩrie ũngĩhũũra mbica ithimi na indo iria ciahũthĩrirũo, kana ũnungĩre ũbumba, ngano ĩgĩcinwo, na nyamũ ikĩrutwo irĩ magongona ma gũcinwo. Wĩcirie ũrĩa warĩ ũndũ wa kũgegania kũruta ũtungata wa ũthĩnjĩri Ngai! (Luk. 1:8-10) Kũhũthĩra na njĩra ĩyo ngoro yaku, ũhoti waku wa kũnungĩra, kũigua, kuona, gũcama, na kũhutia nĩ gũgũgũteithia ũtaũkĩrũo nĩ bata wa ũndũ ũrĩa ũrathoma na gũgũteithagie kũririkana.

O na kũrĩ ũguo, ũngĩaga kwĩmenyerera meciria maku mahota gũthiĩ thabarĩ rĩrĩa ũrathoma. Maitho maku no makorũo marorete ibuku, ĩndĩ meciria maku marĩ kũndũ kũngĩ. Hihi kĩnanda nĩ kĩraina? Hihi TV nĩ hingũrĩre? Andũ famĩlĩ-inĩ nĩ maratereta? Kũngĩhoteka, nĩ wega makĩria gũthomera handũ hatarĩ na inegene. O na kũrĩ ũguo, thĩna no uume o harĩ we. Rĩngĩ na rĩngĩ uuma na mĩhangʼo mĩingĩ mũthenya. Nĩ ũndũ mũhũthũ kũririkana maũndũ marĩa mekĩkire mũthenya. Ma nĩ atĩ, ti ũũru kũririkana maũndũ marĩa matinda magĩkĩka, ĩndĩ ti hĩndĩ ĩrĩa ũrathoma. Wahota kwambĩrĩria ũthomi waku meciria makindĩirie, o na kana wambĩrĩrie na mahoya. Ĩndĩ ũgĩthoma, meciria maku mambĩrĩrie gũthiĩ maũndũ-inĩ mangĩ. Geria o rĩngĩ. Wĩhinyĩrĩrie kũiga meciria maku makindĩirie harĩ kĩrĩa ũrathoma. Kahora kahora nĩ ũkuona ũgarũrũku.

Wĩkaga atĩa wakorerera kiugo ũtarataũkĩrũo nĩkĩo? Ciugo imwe nditũ no ikorũo itaarĩirio kana ikaarĩrĩrio gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa ũrathoma. Kana no ũhote kũmenya ũrĩa ciugĩte kuumana na ũhoro ũrĩa ũcithiũrũrũkĩirie. Kwaga ũguo, rora ũrĩa kiugĩte ibuku-inĩ rĩa gũtaarĩria ciugo angĩkorũo ũrĩ narĩo, kana ũgĩkĩre rũũri nĩguo ũrĩũria mũndũ ũngĩ ũrĩa kiugĩte. Ũndũ ũcio nĩ ũkuongerera mũthithũ waku wa ciugo na ũgũteithie gũtaũkĩrũo rĩrĩa ũrathoma.

Gũthoma Mbere ya Andũ

Rĩrĩa mũtũmwo Paulo eerire Timotheo athiĩ na mbere gwĩkĩra kĩyo harĩ gũthoma, Paulo aaragia ũhoro wa gũthoma mũndũ arĩ na muoroto wa kũguna arĩa angĩ. (1 Tim. 4:13) Gũthoma wega mbere ya andũ nĩ makĩria ma kũgweta tu ciugo kuuma ibuku-inĩ. Mũthomi arabatara kũmenya ũrĩa ciugo ciugĩte na ataũkĩrũo nĩ rĩciria rĩrĩa irĩ narĩo. Angĩka ũguo, norĩo angĩhota gũthoma wega mbere ya andũ na onanie ũrĩa arahutio ngoro nĩ ũhoro ũcio. Ũcio nĩ ũndũ ũrabatara kwĩhaarĩria wega biũ na kwĩmenyeria. Nĩkĩo Paulo oigire ũũ: ‘Ĩkĩra kĩyo harĩ gũthoma mbere ya andũ.’ Cukuru ya Ũtungata wa Gĩtheokrasi nĩ ĩgũgũteithia ũgĩe na ũmenyeru ũcio wa bata.

Banga Mahinda ma Gũthoma

“Itaranio [mĩbango] cia ũrĩa wĩ kĩyo irehithagie o ũthegei, ĩndĩ mũndũ o wothe wa mũhiũhũko, kĩrĩa onaga no ũnyamari.” (Thim. 21:5) Ciugo icio nĩ cia ma biũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ ũthomi witũ. Nĩguo ‘tũthegee’ nĩ tũkũbatara kwĩrutanĩria kũbanga nĩguo maũndũ mangĩ matikagirie tũthome.

Ũthomaga hĩndĩ ĩrĩkũ? Hihi ũgunĩkaga rĩrĩa ũgũthoma rũcinĩ tene? Kana ũtaũkagĩrũo wega ũngĩthoma mũthenya-inĩ? Ũngĩbanga o na akorũo no ndagĩka 15 kana 20 o mũthenya gũthoma no ũhingie maũndũ manene. Ũndũ ũrĩa wa bata makĩria nĩ kũrũmanĩrĩria.

Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova abange mĩoroto yake ya magegania yandĩkwo ibuku-inĩ? Nĩguo andũ mathomage Kiugo gĩake kĩandĩke. Ũndũ ũcio ũmahotithagia gwĩciria ũhoro wa mawĩra ma Jehova ma magegania, kũmaganagĩra ciana ciao, na kũririkanaga mawĩko ma Ngai. (Thab. 78:5-7) Tuonanagia ngatho citũ harĩ Jehova ũndũ-inĩ ũcio na njĩra ya ũrĩa twĩkagĩra kĩyo gũthoma Kiugo gĩake kĩrĩa kĩheanaga muoyo.