Ũhoro wa ma Wĩgiĩ Ũgo, Ũrogi, na Ũragũri

1. Wĩtĩkio wĩgiĩ maũndũ ma ũgo, ũrogi, na ũragũri ũtheremete na gĩkĩro kĩrĩkũ?

IBUKU rĩmwe rĩtagwo African Traditional Religion riugaga ũũ: “Thĩinĩ wa Afrika gũtikoragwo na bata wa kũũria kana nĩ kũrĩ ũragũri kana gũtirĩ, tondũ ũcio nĩ ũndũ ũkoragwo wĩkĩrĩirũo mũno nĩ andũ a mĩthemba yothe a kuo.” Arĩa metĩkĩtie maũndũ ma ũgo, ũrogi na ũragũri nĩ hamwe na andũ athomu na arĩa matarĩ athomu. O na atongoria a ndini ya Ũithĩramu na a ndini cia Gĩkristiano nĩ metĩkĩtie maũndũ ma ũgo.

2. Kũringana na ũrĩa andũ aingĩ metĩkĩtie-rĩ, mahinya ma ũgo na ũrogi moimaga kũ?

² Andũ aingĩ thĩinĩ wa Afrika metĩkĩtie atĩ nĩ gũkoragwo na hinya wa maroho, na atĩ Ngai nĩwe ũkoragwo na hinya igũrũ rĩaguo. Metĩkĩtie atĩ maroho na maguka no mahũthĩre hinya ũcio. Na atĩ andũ amwe nĩ moĩ ũrĩa mangĩũhũthĩra gwĩka maũndũ mega (ũgo) kana gwĩka maũndũ moru (ũrogi).

3. Ũrogi nĩ kĩĩ, na andũ aingĩ metĩkĩtie nĩ atĩa ũngĩka?

³ Ũrogi werekagĩrio kũrĩ thũ cia mũndũ. Arĩa maũhũthagĩra merĩkanaga atĩ nĩ makoragwo na ũhoti wa gũtũma huhu, nyoni, ngi, na nyamũ ingĩ itharĩkĩre andũ. Ũrogi wĩrĩkanaga nĩguo ũtũmaga andũ marũe, mage kũgĩa ciana, marware, o na nginya makue.

4. Andũ aingĩ metĩkĩtie atĩa igũrũ rĩgiĩ arogi, na nĩ ihooto irĩkũ maheanaga makĩgeria kuonania atĩ ũhoro ũcio nĩ wa ma?

⁴ Kũndũ kũingĩ thĩinĩ wa Afrika andũ metĩkĩtie atĩ mũndũ no agarũrũo kana egarũre atuĩke nyamũ. Arogi nao merĩkanaga atĩ nĩ marĩ hinya wa gwĩtua nyamũ ta ngarĩ kana nyoka. Ningĩ andũ aingĩ makoragwo metigĩrĩte mũrogi tondũ metĩkĩtie atĩ no ahote kũgarũra andũ matuĩke nyamũ. Thĩinĩ wa Afrika ya ithũĩro, andũ metĩkĩtie atĩ arogi no matũme maroho ma andũ kũgerera nyoni kana nyamũ ingĩ mathiĩ mageke andũ ũndũ mũũru. Andũ aingĩ thĩinĩ wa Afrika moigaga atĩ maũndũ macio ma kwĩgarũra kana kũgarũra andũ matuĩke kĩndũ kĩngĩ manoneka magĩkĩka. Moigaga atĩ ngʼano nyingĩ iria cianaheanwo nĩ andũ a kwĩhokeka itingĩkorũo irĩ cia maũndũ mekĩkaga o ũguo.

5. Ũgo nĩ kĩĩ, na ũhũthagĩrũo atĩa?

⁵ Ũgo naguo wĩrĩkanaga atĩ nĩ ũgitagĩra andũ matikone ũũru. Andũ arĩa mahũthagĩra ũgo mekĩraga mbete, mĩgathĩ kana bangiri cia maũndũ ma ũgo. Manyuaga kana makahaka mĩĩrĩ yao ndawa cia kwĩgitĩra. Thĩinĩ wa mĩciĩ yao kana kũu nja, mahithaga indo cituĩkaga atĩ nĩ irĩ ũhoti wa kũmagitĩra. Mehokaga ithitũ iria ikoragwo na maandĩko kuuma thĩinĩ wa Korani kana Bibilia.

Maheeni

6. Nĩ maũndũ marĩkũ Shaitani na ndaimono ciake maaneka mahinda-inĩ mahĩtũku, na twagĩrĩirũo kuona hinya wao atĩa?

⁶ Nĩ ma Shaitani na ndaimono ciake nĩ thũ njũru mũno cia andũ. Nĩ marĩ ũgucania mũnene harĩ mwĩcirĩrie na ũtũũro wa andũ, na mahinda-inĩ mahĩtũku o na nĩ maaingĩraga thĩinĩ wa andũ na nyamũ. (Mathayo 12:43-45) O na gũtuĩka tũtiagĩrĩirũo kũhũthia ũhoti wao, ningĩ tũtiagĩrĩirũo kuona ta makoragwo na hinya mũingĩ gũkĩra ũrĩa marĩ naguo.

7. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Shaitani endaga twĩtĩkie, na nĩ ngerekano ĩrĩkũ ĩronania ũndũ ũcio?

⁷ Shaitani nĩwe mũheenania ũrĩa mũnene. Aheenagia andũ nĩguo mecirie atĩ arĩ na hinya mũingĩ gũkĩra ũrĩa arĩ naguo. Ũndũ ũcio no ũgerekanio na mbaara ĩmwe ya ica-ikuhĩ yarũirũo bũrũri-inĩ ũmwe wa Afrika. Thigari ciahũthĩrire indo cia kũnenehia mũgambo nĩgetha imakie thũ. Mbere ya thigari icio gũtharĩkĩra, ciambaga gũthaaka mĩgambo ya kũrekondwo ya indo cia mbaara na mĩcinga ĩkĩrathũkio. Cieendaga thũ ciĩcirie atĩ iratharĩkĩrũo nĩ mbũtũ ĩna matharaita ma hinya mũno. Na njĩra o ta ĩyo, Shaitani endaga andũ metĩkie atĩ hinya wake ndũrĩ mĩhaka. Muoroto wake nĩ kũmakia andũ nĩguo meke wendi wake handũ ha wendi wa Jehova. Reke twarĩrĩrie njĩra ithatũ Shaitani ahũthagĩra kũheenia andũ.

8. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũmwe wa maheeni Shaitani atheremagia?

⁸ Ũndũ ũmwe wa maheeni Shaitani atheremagia nĩ atĩ gũtirĩ ũndũ mũũru wĩkĩkaga o ũguo, atĩ ũndũ wothe mũũru ũrĩa ũtarehagwo nĩ mũndũ ĩmwe kwa ĩmwe ũrehagwo nĩ mahinya matarĩ ma ndũire. Kwa ngerekano, ta hũũra mbica mwana akuĩte thutha wa kũrwara malaria. Nyina no akorũo nĩ oĩ atĩ malaria marehagwo nĩ rwagĩ. No ningĩ no akorũo etĩkĩtie atĩ harĩ mũndũ ũrahũthĩrire ũgo gũtũma rwagĩ rũkarũme mwana ũcio wake.

9. Bibilia yonanagia atĩa atĩ ti mathĩna mothe marehagwo nĩ Shaitani?

⁹ O na gũtuĩka Shaitani nĩ arĩ ũhoti wa kũrehe mathĩna mamwe-rĩ, tũtiagĩrĩirũo gwĩtĩkia atĩ arĩ na hinya wa kũrehe thĩna o wothe. Bibilia yugaga ũũ: “Ti hĩndĩ ciothe arĩa marĩ ihenya mahootanaga ihenya-inĩ, kana arĩa marĩ hinya makahootana mbaara-inĩ, ningĩ ti hĩndĩ ciothe arĩa ogĩ monaga irio, o na ti hĩndĩ ciothe arĩa moĩ maũndũ magĩaga na ũtonga, na ti hĩndĩ ciothe arĩa marĩ na ũmenyo magaacagĩra, tondũ ihinda na maũndũ materĩgĩrĩirũo makoraga andũ othe.” (Kohelethu 9:11) Mũtengʼeri ũmwe no akorũo na ihenya gũkĩra arĩa angĩ kĩhĩtahĩtano-inĩ, ĩndĩ no age kũhootana. ‘Ũndũ ũterĩgĩrĩirũo’ no ũtũme age kũhootana. Hihi no ahĩngwo na agwe kana arware o na kana anyitwo nĩ kĩbũngʼa. Maũndũ ta macio no mahaanĩke harĩ mũndũ o wothe. Ti atĩ no mũhaka makorũo marehetwo nĩ Shaitani kana kũgerera ũgo, no nĩ maũndũ mekĩkaga o ũguo.

10. Nĩ maũndũ marĩkũ arogi merĩkanaga nĩ mekaga, na tũmenyaga atĩa atĩ macio nĩ maheeni?

¹⁰ Ũndũ wa kerĩ wa maheeni Shaitani atheremagia nĩ atĩ mũndũ no agarũrũo kana egarũre atuĩke nyamũ nĩguo eke andũ arĩa angĩ ũndũ mũũru. No ta wĩyũrie ũũ: ‘Angĩkorũo arogi no mahote gwĩka ũguo-rĩ, nĩ kĩĩ kiumaga mwĩrĩ-inĩ gĩgatuĩka nyamũ?’ O ta ũrĩa twĩrutĩte, roho ti kĩndũ kiumaga gĩgatiga mwĩrĩ wa mũndũ. Roho nĩ hinya ũrĩa ũtũmaga mũndũ akorũo arĩ muoyo na ndũngĩhota gwĩka ũndũ ũtarĩ mwĩrĩ-inĩ wa mũndũ. Ningĩ korũo andũ no mahote kwĩgarũra magatuĩka kĩndũ kĩngĩ, ũndũ ũcio ũngĩkorũo ũrĩ mũgarũ na mawatho ma ũũmbi marĩa Jehova Ngai aaigire. Hatarĩ nganja, Ngai ndangĩhũthia mawatho make na njĩra ya kũhe andũ hinya wa kwĩgarũra matuĩke nyamũ.

11. Tũmenyaga atĩa atĩ arogi matingĩhota gũtiga mĩĩrĩ yao kana megarũre matuĩke nyamũ, na hihi wee nĩ wĩtĩkĩtie ũguo?

¹¹ Roho ndũngĩhota gũtiga mwĩrĩ nĩguo ũgeke ũndũ mwega kana mũũru. Kwoguo, arogi matingĩhota gũtiga mĩĩrĩ yao kana kwĩgarũra matuĩke nyamũ. Arogi matingĩhota gwĩka maũndũ marĩa moigaga nĩ mekaga kana marĩa meciragia nĩ mekĩte.

12. Shaitani atũmaga andũ metĩkie atĩ nĩ mekĩte maũndũ matekĩte na njĩra ĩrĩkũ?

¹² Ĩ nao andũ arĩa manoiga atĩ nĩ meyoneire maũndũ ta macio tondũ maneingĩrania namo? Shaitani no atũme andũ metĩkie atĩ nĩ monete maũndũ matonete. Kũgerera cioneki, Shaitani no atũme andũ mecirie atĩ nĩ monete, makaigua, na mageka maũndũ matekĩte. Na njĩra ĩyo, Shaitani atanyaga kũhĩtithia andũ meherere Jehova na mecirie atĩ ũrutani wa Bibilia ti wa ma.

13. (a) Hihi ũgo ũrĩa wĩrĩkanaga atĩ nĩ ũgitagĩra andũ nĩ mwega? (b) Maandĩko moigaga atĩa igũrũ rĩgiĩ ũgo, ũragũri, na ũrogi?

¹³ Ũndũ wa gatatũ wa maheeni Shaitani atheremagia nĩ atĩ ũgo ũrĩa wĩrĩkanaga nĩ ũgitagĩra andũ na ũgathararia ũrogi nĩ mwega. Bibilia ndĩonanagia ngũrani ya ũgo wa kũgitĩra andũ na ũrogi. Ĩkaananĩtie maũndũ mothe megiĩ ũgo, ũragũri, na ũrogi. Ta wĩcirie ũhoro wĩgiĩ mawatho maya Jehova aaheire rũrĩrĩ rwa Isiraeli megiĩ maũndũ ma ũgo, ũragũri, ũrogi, na andũ arĩa meeingĩranagia namo:

• ‘Mũtikanacarie maũndũ ma ũgo.’—Maũndũ ma Alawii 19:26.

• “Mũndũrũme kana mũtumia ũrĩa ũrĩaragia na maroho kana akaratha mohoro no mũhaka oragwo.”—Maũndũ ma Alawii 20:27.

• “Thĩinĩ wanyu gũtikanoneke mũndũ o wothe . . . wĩingĩragia maũndũ-inĩ ma ũgo, mũndũ o wothe ũtuĩragia ũhoro kũgerera imenyithia cia ũragũri, kana mũrogi, mũndũ o wothe wohaga andũ arĩa angĩ na mahinya moru, mũndũ o wothe waragia na maroho.”—Gũcokerithia Maathani 18:10-14.

14. Jehova aaheanire mawatho megiĩ maũndũ ma ũgo nĩkĩ?

¹⁴ Mawatho macio monanagia wega atĩ Ngai ndeendaga andũ ake meingĩrie maũndũ-inĩ ma ũgo. Jehova aaheete andũ ake mawatho macio tondũ nĩ aamendete na ndeendaga matũũrage na guoya wa mawĩtĩkio ma maheeni megiĩ maroho moru. Ningĩ ndeendaga matuĩke ngombo cia ndaimono.

15. Bibilia yonanĩtie atĩa atĩ Jehova arĩ ũhoti mũnene gũkĩra Shaitani?

¹⁵ O na gũtuĩka Bibilia ndĩheanĩte ũhoro wothe wĩgiĩ ũrĩa ndaimono ingĩhota gwĩka kana itangĩhota gwĩka, nĩ yonanagia atĩ Jehova Ngai arĩ ũhoti mũnene gũkĩra Shaitani na ndaimono ciake. Jehova nĩ aaharũrũkirie Shaitani kuuma igũrũ. (Kũguũrĩrio 12:9) Ningĩ ririkana atĩ Shaitani nĩ aahoire rũtha rwa kũgeria Ayubu na agĩathĩkĩra mũkaana wa Ngai wa kwaga kũũraga Ayubu.—Ayubu 2:4-6.

16. Twagĩrĩirũo gũcaria ũgitĩri kuuma kũrĩ ũ?

¹⁶ Rĩandĩko rĩa Thimo 18:10 riugaga ũũ: “Rĩĩtwa rĩa Jehova nĩ nyũmba ndaya na igũrũ na nũmu. Mũndũ mũthingu atengʼeraga akaingĩra thĩinĩ wayo akona ũgitĩri.” Nĩ ũndũ ũcio twagĩrĩirũo nĩ kwĩhoka Jehova atũgitĩre. Ndungata cia Ngai itiĩhokaga ithitũ kana mĩthaiga nĩguo igitĩrũo kuumana na maũndũ moru marĩa ingĩkwo nĩ Shaitani na ndaimono ciake, o na itiĩtigagĩra kũrogwo. Ndungata cia Ngai ciĩtĩkĩtie ũũ Bibilia yugaga: “Nĩ gũkorũo maitho ma Jehova morũraga kũndũ guothe thĩinĩ wa thĩ nĩguo onanie hinya wake nĩ ũndũ wa arĩa meheanĩte na ngoro yao yothe harĩ we.”—2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 16:9.

17. Rĩandĩko rĩa Jakubu 4:7 rĩtũheaga ũũma ũrĩkũ, no nĩ atĩa twagĩrĩiũo nĩ gwĩka?

¹⁷ O nawe ũngĩtungatĩra Jehova no ũgĩe na ũũma ũyũ ũgwetetwo thĩinĩ wa Jakubu 4:7: “Mwĩnyihagĩriei Ngai: no reganagai na Mũcukani, nake nĩ ekũmũũrĩra.” Ũngĩtungatĩra Ngai ũrĩa wa ma, na ũmwathĩkagĩre, no ũkoragwo na ma atĩ Jehova nĩ arĩkũgitagĩra.