Ovakriste vashili ova fimaneka eendjovo da Kalunga

“Eendjovo doye odo oshili.” — JOH. 17:17.

KONGA OITWA EI MOSHITUKULWA:

Okwoongala oko kwa li kwa ningilwa muJerusalem momudo 49 O.P. okwa yooloka ko ngahelipi komitumba deengeleka?

Oolyelye va li va fimaneka Ombibeli ovo va li ko mOmafelemido Opokati?

Onghedi yokukonakona Ombibeli ilipi ya li hai longifwa kOvakriste ovadiinini ovo va li ko lwopexulilo lomido 1800 nasha, nomolwashike ya li hai pondola?

1. Tumbula oshinima shimwe sha fimana osho sha yoolola ko Eendombwedi daJehova komalongelokalunga makwao.

DLADILA ashike kombinga yeenghundafana tadi tungu odo wa li wa ninga oshikando shotete nEendombwedi daJehova. Mbela oto dimbuluka shike kombinga yeenghundafana odo? Vahapu otashi dulika va nyamukule tava ti: ‘Onda li nda fuuka neenghono, molwaashi Eendombwedi oda li da longifa Ombibeli okunyamukula omapulo ange aeshe.’ Katwa li tuu twa tunhukwa neenghono eshi twe lihonga kutya elalakano laKalunga olashike li na sha nedu, osho hashi tu ningilwa ngeenge twa fi nonokutya ohatu ka mona vali oonakufya vetu ovaholike monakwiiwa!

2. Omatomheno amwe elipi oo e ku ningifa u kale wa fimaneka Ombibeli?

² Eshi twa twikila nekonakono letu, otwa ka didilika kutya Ombibeli itai yandje ashike omanyamukulo komapulo e na sha nomwenyo, efyo nosho yo onakwiiwa. Otwa ka uda ko kutya mboli Ombibeli embo olo hali yandje omayele a denga mbada inaku shiya vali mounyuni aushe. Omayele ayo ihaa kwishi nohaa kwafele ovanhu ovo hava dulika kuo va pondole nova kale nonghalamwenyo i na elao. (Lesha Epsalme 1:​1-⁠3.) Ovakriste vashili ohava tale ko alushe Ombibeli i li ‘shili ondjovo yaKalunga, ndelenee hangaashi ondjovo yovanhu.’ (1 Tes. 2:​13) Ohatu ka konakona pauxupi kombinga yondjokonona opo tu mone eyooloko pokati kaavo va fimaneka shili Eendjovo daKalunga naavo inave di fimaneka.

OUPYAKADI WA KWATA MOITI WA KANDULWA PO

3. Oupyakadi ulipi wa li tau hale okunyona po oukumwe wOvakriste vopefimbo lovayapostoli, nomolwashike oupyakadi oo wa li wa kwata moiti?

³ Konima yomido 13 okudja eshi omulumenhu umwe womoiwana inai pita etanda wedina Kornelius a li a vaekwa, opa li pa holoka omhata oyo ya li tai hale okunyona po oukumwe meongalo lopaKriste. Pefimbo opo, ovanhu vahapu vomoiwana oyo ova li va ninga Ovakriste. Ndele opa li pa holoka epulo eli kutya: Mbela ovalumenhu ovo vehe fi Ovajuda ova li ve na okupita etanda tete fimbo inava ninginifwa? Epulo olo kala li lipu okunyamukulwa kOvajuda. Ovajuda ovo va li hava diinine Omhango kava li hava ende nokuli momaumbo ovapaani, kedimbwele nee okukala tava longele Kalunga pamwe navo. Ovakriste Ovajuda ova hangwa nale nokuli tava hepekwa neenghono molwaashi va efa po elongelokalunga lavo lonale lOshijuda. Ngeenge Ovakriste Ovajuda ova tambula ko ovanhu ovo inava pita etanda va kale mokati kavo, ngeno osho osha ka wedela ko ashike keenhamanana odo da li pokati kavo nOvajuda ovo hava diinine Omhango. Kakele kaasho, ngeno osho osha ka shekifa ashike neenghono Ovajuda ovo va ninga Ovakriste. — Gal. 2:​11-⁠14.

4. Oolyelye va li va ongala muJerusalem opo va ungaunge noupyakadi wepitotanda, nomapulo elipi a li taa dulu okuholoka po?

⁴ Momudo 49 O.P. (paife pa pita omido 1963), ovayapostoli novakulunhu vomuJerusalem ovo navo va li Ovajuda va pita etanda, ova li va “ongala, va ka kundafane oshinima eshi.” (Oil. 15:⁠6) Ovalumenhu ovo ova li tava kundafana kombinga yehongo limwe lOmbibeli lihokwifa noli na oshilonga. Aveshe ovo va li va ongala kava li ve na etaleko ile omadiladilo a faafana e na sha nepitotanda. Ndele mbela ova li tava ka efa etokolo lavo li nwefwe mo konhondo ile kwaasho umwe e udite kutya osho shi li mondjila? Mbela ovalumenhu ovo voshinakuwanifwa ova li tava ka undulila oshikoya osho komesho fiyo osheshi onghalo yopalongelokalunga ya xwepopala muIsrael? Ile mbela ova li ashike tava ka fika pexulifodiladilo limwe nonande inava tomhwa lela kutya etokolo olo la ningwa oli li mondjila?

5. Okwoongala oko kwa li kwa ningilwa muJerusalem 49. O.P. okwa yooloka ko ngahelipi komitumba deengeleka?

⁵ Mepingafano naasho hashi ningwa momitumba deengeleka dihapu kunena, ovayapostoli novakulunhu vomuJerusalem kava li va tambula ko omadiladilo avamwe opo ngeno va fike diva pexulifodiladilo limwe nonande inava twa shili kumwe nalo. Aveshe ova li va twa kumwe filufilu netokolo olo la ningwa po. Mbela oshike sha li she va kwafela? Nonande keshe umwe okwa li e na omadiladilo netaleko la yooloka, ovalumenhu aveshe ovo va li va ongala muJerusalem ova li va fimaneka Eendjovo daKalunga, molwaashi odo da li di na ekandulepo loupyakadi oo. — Lesha Omapsalme 119:​97-101.

6, 7. Omishangwa oda li da longifwa ngahelipi opo oupyakadi wepitotanda u kandulwe po?

⁶ Amos 9:​11, 12 oye a li a kwafela ovayapostoli novakulunhu vomuJerusalem va kandule po oupyakadi u na sha nepitotanda. Embo lOilonga 15:​16, 17 ola tofa eevelishe odo dembo laAmos, odo tadi ti: ‘Ame ohandi aluka vali, ndele handi ka tungulula onduda yaDavid, ya teka po, Ame ohandi i tungulula, noikulukuma yayo handi i dikulula, opo oixupe yovanhu va konge Omwene novapaani aveshe venya va ifanenwa edina lange, Omwene osho ta ti.’

⁷ Ndele umwe otashi dulika a tye: ‘Eevelishe odo inadi tya kutya ovapaani, ile tu tye, ovanhu vomoiwana imwe inava pumbwa okupita etanda.’ Osho oshoshili; ashike Ovakriste Ovajuda ove na okukala va li va uda ko eityo leevelishe odo. Omolwashike mbela? Omolwaashi Ovakriste Ovajuda kava li va tala ko ovanhu vomoiwana imwe ovo va pita nale etanda ve li ‘ovapaani’ ngaashi eevelishe odo tadi ti, ndele ponhele yaasho, ove va tala ko ve li ovamwaxe. (Ex. 12:​48, 49) Pashihopaenenwa, enyanyangido laBagster lo-Septuagint ola popya kombinga yaEster 8:​17, la ti: “Vahapu vomoiwana imwe ova li va pita etanda, nokungaho, ova ninga Ovajuda.” Onghee hano, oshitwa osha li sha yela nawa eshi Omishangwa da xunganeka kutya oshixupe sheumbo laIsrael (Ovajuda novanhu vomoiwana imwe ovo va pita etanda) pamwe “novapaani aveshe” (ovanhu vomoiwana imwe ovo inava pita etanda) otava ka ninga oshiwana shimwe tashi ifanwa nedina laKalunga. Hano, ovanhu vomoiwana imwe kava li va teelelwa va pite etanda opo ngeno va ninge Ovakriste.

8. Ouladi wOvakriste Ovajuda owa li wa dana onghandangala ilipi metokolo olo la ningwa?

⁸ Ovakriste vashili ova li va twa “kumwe,” molwaashi ova li tava wilikwa kEendjovo daKalunga nosho yo komhepo iyapuki. (Oil. 15:​25) Ovakriste ovadiinini Ovajuda ova li va yambidida filufilu etokolo olo la kanghamekelwa kOmbibeli, nokuli nonande ova li tava ka shakeneka omahepeko manene konima yaasho. — Oil. 16:​4, 5.

EYOOLOKO POKATI KAAVO HAVA FIMANEKE EENDJOVO DAKALUNGA NAAVO IHAVE DI FIMANEKE

9. Oshinima shimwe sha fimana shilipi sha etifa edilo melongelokalunga lashili, nehongo la fimana lilipi la pengifwa?

⁹ Omuyapostoli Paulus okwa li a xunganeka kutya otapa ka holoka ovahongi ovanaipupulu ngeenge ovayapostoli vaJesus ova fi. (Lesha 2 Ovatessaloniki 2:​3, 7.) Ovalumenhu vamwe voshinakuwanifwa vomeongalo lopaKriste ova li tava ka “kenyanana elongo la yuka.” (2 Tim. 4:⁠3) Paulus okwa li a londwela ovakulunhuongalo vopefimbo laye a ti: ‘Munye tamu di yo ovalumenhu tava popi oinima inai yuka, opo ve lishilile ovalongwa.’ (Oil. 20:​30) O-The New Encyclopædia Britannica oya yelifa oshinima shimwe sha tongomana osho sha li sha etifa okutomhafana kwa pengifwa, ya ti: “Ovakriste vamwe ovo va li va hongwa oufilosofi wOvagreka ova li ve udite kutya ova pumbwa okuhepaulula eitavelo pamufika wouhongelwe wavo, opo va dule okumbilipaleka eliudo lavo nokulidilululifa ovahongwanhu vomoiwana yovapaani.” Ehongo limwe la fimana olo la li la pengifwa oli na sha naJesus Kristus kutya oye naanaa lyelye. Nonande Ombibeli oya ti kutya Jesus Omona waKalunga; ovanhu ovo va li va diinina oufilosofi wOvagreka ova itavela kutya Jesus oKalunga.

10. Ongahelipi omhata i na sha naKristus kutya oye naanaa lyelye ya li tai dulu okukandulwa po?

¹⁰ Ehongo olo kutya Jesus oKalunga ola kala tali tuwa eemhata pomitumba dihapu deengeleka. Ovo va li pomitumba da tya ngaho ova li tava dulu okupongolola po eemhata odo noupu, ngeno ova li va lenga Ombibeli. Mupya munene, vahapu ohava i komitumba odo va ninga nale omatokolo avo nohava ka kakatela kwaasho va kala va tokola nale. Luhapu eemhango nomatokolo oo haa ningwa pomitumba odo ihaa kala a kanghamekelwa kOmishangwa.

11. Ovawiliki vomalongelokalunga ova tala ko ngahelipi omahongo Oopata, nomolwashike?

¹¹ Mbela omolwashike ovanhu va li inava konakona Omishangwa nelitulemo? Omuhongwanhu umwe wOmbibeli wedina Charles Freeman okwa ti kutya ovanhu ovo va itavela kutya Jesus oKalunga “ohava mono shidjuu okwiitavela Jesus oo a honga ovanhu peemhito dihapu kutya ke fike puXe Kalunga.” Oshidjemo, omahongo Omavangeli okwa ka pingenwa po keenghulunghedi nokomahongo ovawiliki veengeleka. Ovawiliki vomalongelokalunga vahapu nokunena ohava xumifa komesho omahongo Oopata ehe li pamishangwa, ponhele yokuxumifa komesho Eendjovo daKalunga. Ngeenge owa kundafana navo kombinga yehongo lOukwatatu, oto ka didilika kutya ovawiliki ovo osho hava ningi shili ngaho.

12. Ongahelipi ongeleka ya li ya nwefwa mo komupangeli umwe?

¹² Oshinima shimwe shididilikwedi shi na sha neemhata odo oshosho kutya ovapangeli vaRoma ova li have lidopo mo momitumba deengeleka. Pashihopaenenwa, omuprofesa umwe wedina Rich­ard E. Rubenstein okwa popya shi na sha naasho sha li sha ningwa pomutumba umwe wOlaata yomuNicaea, a ti: “Constantine okwa li a yambapaleka [ovabisofi] monghedi oyo va li inava teelela nandenande. Moule womudo umwe, omupangeli oo mupe okwa li a tungulula ile a shunifa eengeleka davo adishe momake avo, ndele te va shunifa moilonga nopeendodo davo . . . Okwa li yo a yandja omaufembanghenda kovawiliki veengeleka dOukwakriste oo a li haa hafelwa kovapristeri veengeleka doshipaani.” Oshidjemo, “Constantine okwa li a nwefa mo nai omatokolo oo a li a ningwa kOlaata yomuNicaea, notashi dulika nokuli a li a lundulula omatokolo oo a ningwa.” Charles Freeman okwa koleka oshinima osho a ti: “Konima yomutumba oo, omupangeli oo okwa li a nwefa mo neenghono ongeleka, molwaashi okwa li e i pa eenghono donhumba nokwa nwefa mo ehongo layo.” — Lesha Jakob 4:⁠4.

13. Oshike tashi dulika sha li sha imba ovawiliki vomalongelokalunga va yandje elitulemo kehongo lOmbibeli la yela?

¹³ Mepingafano novawiliki vomalongelokalunga vahapu, ovanhu vongaho ihava mono shidjuu okudimina kutya Jesus Kristus Omona waKalunga. Ovanhu ovo ova li va dula okutambula ko ehongo lOmishangwa, molwaashi kava li va nwefwa mo komadiladilo ovapangeli vaRoma nokava li tava lalakanene eendodo mongeleka. Omuteologi umwe wopefimbo lonale wedina Gregory womuNyssa okwa popya monghedi yesheko kombinga yetaleko lovanhu vongaho li na sha naKalunga nOmona, a ti: “Ovalandifi voikutu, ovakumaani voimaliwa novalandifi voipumbiwa yakwalukeshe ohava popi alushe kombinga yelongelokalunga. Ngeenge owa pula ovafilosofi vamwe kombinga yongushu yoimaliwa, otave ku lombwele ashike kutya Xe nOmona kave fi omunhu umwe. Ngeenge owa pula kutya omboloto ohai kosho ingapi, otave ku lombwele ashike kutya Xe oku dule Omona. Ngeenge owa pula kutya omeva okwa tulwa nale mokalikeshelo, otave ku lombwele ashike kutya Omona okwa shitwa ofimbo Xe ina shitwa.” Mepingafano novawiliki vomalongelokalunga, ovanhu vongaho vahapu ova li hava yambidida eitavelo lavo tava longifa Eendjovo daKalunga. Gregory novawiliki vongeleka vopefimbo laye navo ova li ve na ngeno okupwilikina kehongo lovanhu vongaho.

‘OILYA NEU’ TAI KULILE MUMWE

14. Omolwashike hatu dulu okufika pexulifodiladilo kutya kombada yedu okwa kala alushe Ovakriste ovavaekwa vashili okudja ngoo pefimbo lovayapostoli?

¹⁴ Jesus okwa li a popya meyele laye limwe ta ulike kutya kombada yedu otaku ka kala alushe ku na ovavaekwa vashili vonhumba okudja ngoo pefimbo lovayapostoli. Ovavaekwa okwe va faafanifa ‘noilya’ oyo tai kulile mumwe ‘neu.’ (Mat. 13:​30) Oshoshili kutya itatu dulu okupopya lela kondadalunde kutya ongudu ilipi ile oolyelye naanaa ovo va li va kwatelwa mongudu yovavaekwa, ndele nande ongaho, ohatu dulu okupopya noushili kutya kombada yedu okwa kala alushe ovanhu ovo tava popile Eendjovo daKalunga nouladi nokunyaneka pomutenya omahongo oipupulu. Natu ka taleni koihopaenenwa yonhumba.

15, 16. Tumbula omadina avamwe ovo va li va fimaneka Eendjovo daKalunga.

¹⁵ Omubisofi umwe omukulunhu wedina Agobard womuLyons, shomuFransa, oo a li ko mo 779 O.P. fiyo omo 840 O.P., ka li a popila elongelo loihongwafano, okuyapulwa kweengeleka tadi yapulilwa ovayapuki nosho yo omahongo neenghedi deengeleka odo dihe li pamishangwa. Omubisofi vali umwe wopefimbo laAgobard wedina Claudius naye okwa li a ekelashi filufilu eenghulunghedi dongeleka, okwiilikana ovayapuki nosho yo oihongwafano. Omido 1000 lwaapo da pita, omudiakoni umwe omukulunhu wedina Berengarius wokuTours, shomuFransa, okwa li a tewa mo mongeleka molwaashi ina tambula ko ehongo laKatolika olo kutya omungome nomaviinyu ohaa shituka ohonde nolutu laJesus. Okwa li yo a honga ovanhu kutya ehongo lOmbibeli ola tumbala neenghono shi dulife eenghulunghedi dongeleka.

¹⁶ Omido 900 lwaapo da pita, opa li ovalumenhu vavali, Peter wokuBruys naHenry wokuLausanne, ovo va li ve hole neenghono oshili yOmbibeli. Peter okwa li a efa po oupristeri, molwaashi ka li a itavela omahongo aKatolika ehe li pamishangwa, ngaashi okushasha ouhanana, eitavelo kutya omungome nomaviinyu ohaa shituka ohonde nolutu laJesus, okwiilikanena ovafi nosho yo okufimaneka omushiyakano. Mo 1140, Peter okwa li a dipawa omolweitavelo laye. Omupristeri umwe vali wedina Henry okwa li a twa omhinge neenghedi dongeleka odo da li da xutuka nosho yo omahongo ongeleka oo ehe li metwokumwe nomishangwa. Henry okwa li a kwatwa po mo 1148 nokwa pewa ehandukilo lodolongo onghalamwenyo yaye aishe.

17. Eenghatu da fimana dilipi Waldo novashikuli vaye va li va katuka?

¹⁷ Peter wokuBruys okwa li a xwikwa po e na omwenyo, molwaashi a li ita tu kumwe nomahongo amwe ongeleka. Pomido odo, opa li pa dalwa umwe oo lwanima a ka tandavelifa neenghono oshili yOmbibeli. Ofani yomulumenhu oo oya li Valdès ile Waldo.a Mepingafano naPeter wokuBruys nosho yo Henry wokuLausanne, Waldo ka li omupristeri, ndele okwa li ashike omukwaneongalo. Ashike Waldo okwa li a lenga neenghono Eendjovo daKalunga, nomolwaasho a li a efa po okulalakanena oinima yopamaliko nokwa ninga po omalongekido opo oitukulwa imwe yOmbibeli i tolokwe melaka limwe olo hali popiwa kovanhu vahapu vokoushilolukadi laFransa. Ovanhu vamwe ova li va tunhukwa neenghono eshi va uda etumwalaka lOmbibeli melaka lavo nova fiya po oinima yopamaliko opo navo va hepaululile vakwao kombinga yoshili yOmbibeli. Osho osha li sha handukifa neenghono ovawiliki vongeleka. Mo 1184, ovalumenhu novakainhu ovo va li ovaladi, ovo lwanima va ka kala hava ifanwa ovalanduli vaWaldo, ova li va tewa mo mongeleka komupapa, nomubisofi okwe ke va ta mo momaumbo avo. Omapataneko ongeleka oo okwa li ashike a ningifa ovanhu ovo va twale etumwalaka lOmbibeli koitukulwa imwe. Hauxuuninwa, ovashikuli va­Waldo, vaPeter wokuBruys, vaHenry wokuLausanne navakwao vamwe ovo va fiya po ongeleka, ova li ve lihanena moitukulwa ihapu yaEuropa. Momido donhumba da ka landula ko, opa li yo vamwe ovo va lenga oshili yOmbibeli, ngaashi John Wycliffe, oo a li ko lwomo 1330-1384, Wil­liam Tyndale, oo a li ko lwomo 1494-1536, Henry Grew, oo a li ko mo 1781-1862 nosho yo George Storrs, oo a li ko mo 1796-1879.

“EENDJOVO DAKALUNGA INADI MANGWA”

18. Ovakonakonimbibeli vashili ovo va li ko omido 200 lwaapo da pita ova li hava konakona Ombibeli tava longifa omukalo ulipi, nomolwashike wa li hau pondola?

¹⁸ Nonande ovatondi voshili yOmbibeli ova li tava kendabala okuya moshipala okutandavelifwa kwayo, inava pondola nandenande. Ombibeli oya ti: “Eendjovo daKalunga inadi mangwa.” (2 Tim. 2:⁠9) Mo 1870, ongudu imwe yovakonakoni vOmbibeli vashili oya li ya hovela okukonga oshili. Mbela ova li hava longifa onghedi ilipi yokukonakona? Umwe okwa li ha pula epulo, ndele tave li kundafana. Okwa li hava kongo omishangwa adishe odo tadi kundafana oshitwa osho, opo nee, ngeenge ova mbilipalelwa ketwokumwe lomishangwa odo va mona, ohava fiki pexulifodiladilo nohave li shange. Ndele itashi hekeleke tuu okushiiva kutya ngaashi ashike ovayapostoli novakulunhu vopefimbo lonale, “ootatekulululwa ovo vopamhepo” va li ko lwopexulilo lomido 1800 nasha, navo ova li va kanghameka filufilu omahongo avo kEendjovo daKalunga!

19. Omushangwa womudo 2012 oulipi, nomolwashike tau wapalele?

¹⁹ Ombibeli oi li natango ekanghameno leitavelo letu. Onghee hano, Olutuwiliki lEendombwedi daJehova ola hoolola eendjovo dimwe odo da li da popiwa kuJesus odo di ninge omushangwa wetu womudo 2012, odo tadi ti: “Eendjovo doye odo oshili.” (Joh. 17:​17) Atusheni natu kendabaleni tu kale hatu wilikwa kEendjovo daKalunga, molwaashi keshe oo a hala okukala a hokiwa kuKalunga oku na okweenda moshili.

[Eshangelo lopedu]

[Ouyelele u li pepandja 8]

Omushangwa wetu womudo 2012 otau ti: “Eendjovo doye odo oshili.” — Joh. 17:17.

[Efano li li pepandja 7]

Waldo

[Efano li li pepandja 7]

Wycliffe

[Efano li li pepandja 7]

Tyndale

[Efano li li pepandja 7]

Grew

[Efano li li pepandja 7]

Storrs