Inuunermik sivisunerusumik neriuutissaqarpa?
„Inuk arnamit erniusoq inuunikittarpoq eqqissinaatsorsiortarlunilu.“ — Jobip oqaasii, Job 14:1-imi allassimasut.
INUUNERUP sivikissusia taalliarpalaartumik allaatigineqarajuppoq. Jobip oqaasiinut assingusumik ukiuni hundredelinni siullerni ima allattoqarsimavoq: ’Inuunersi qanoq ippa? Pujoruna sivikitsumik ersersinnarluni aanngariartortoq.’ — Jâko 4:14.
Aamma illit inuunerup sivikissusia eqqarsaatigisarpiuk? Ukiut 400-t matuma siorna William Shakespeare ima allassimavoq: „Qamigit, qamigit, naneruut naatsoq! Inuuneq tarratut sarsuttutut ippoq.“ 1800-kkullu ingerlaneranni Amerikap inuiisa (’eqqillit’) siulersortaat ima oqarsimavoq: „Inuuneq suua?“ Imminut akisimavoq: „Tassaavorlusooq sullernip qaamasullip unnukkut qaammaallannera.“
Inuit qanoq sivisutigisumik inuunissartik naatsorsuutigisinnaavaat? Pruffiitip Mosesip nalimini, ukiut 3500-t matuma siorna, pissutsit ima allaatigisimavai: „Ukiummi inuuffigisassavut tassa ukiut 70-it, imaluunniit 80-it, nukissaqassagutta, ukiutta ajunnginnersaat allaat sulipiloornermik ulikkaarput. Ukiummi ingerlalertoqaat, timmisugut soorlu.“ — Tussiaat 90:10.
Ukiut 70-it — ullut 25.567-iinnaat. Ukiullu 80-it tassaapput ullut 29.219-iinnaat. Amerlanngeqaat! Inuup inuunera sivitsorniarlugu iliuuseqartoqarsinnaava?
Nakorsaatitigut ilisimatuussuseq iluaqutaasinnaava?
Atuagassiami Science-mi ima allassimasoqarpoq: „[USA-mi] agguaqatigiissillugu inuuneqqortussuseq 1900-imi ukiunit 47-nit 1988-imi ukiunut 75-inut qullarsimavoq.“ Peqqinnissap nerisallu nakkutigillualernerisigut naalungiarsuit toqusartut ikilisimapput, taamaattumillu nunat killiit ilarpassuini inuit Mosesip oqaatigisaatut sivisutigisumik inuunissartik naatsorsuutigisinnaalersimavaat. Agguaqatigiissilluguli inuuneqqortussutsip naatsorsuutigisaasup allanngorujussuarnissaa ilimagineqarsinnaava?
Leonard Hayflick, utoqqaliartortarneq pillugu immikkut ilisimasalik, atuakkiamini How and Why We Age-mik (Qanoq ililluta aamma sooq utoqqalisartugut) taaguutilimmi ima allassimavoq: „Ukiuni hundredelinni makkunani nakorsaatinik biologiimut tunngasunik ilisimatusarfiginninneq nakorsanillu ikiuutissanik pitsaanerusunik atuineq inuup inuuneqqortussusianut sunniuteqarsimagaluarpummi, taamaallaalli inuuneqqortunerpaaffissatut naatsorsuutigineqartup inunnit amerlanerusunit anguneqarneratigut.“ Taava ima nassuiaavoq: „Agguaqatigiissillugu inuuneqqortussuseq sivitsorsimagaluarpoq inuunerulli sivisunerpaaffia sivitsorsimanngilaq; assigiinngissutaat annertoqaaq.“
’Inuuneqqortunerpaaffissatut naatsorsuutigineqartoq’ qanoq sivisutigigami? Ilaat oqarumassapput nalitsinni ukiut 115-it qaangerlugit inuusoqarsinnaanera nalorninartoq. Atuagassiamili Science-mi allassimavoq: „1990-imi inuuneqqortunerpaaq uppernarsarneqarsimasoq ukiut 120-t sinnilaarlugit inuusimavoq.“ Siornalu ukiup aallartilaarnerani Frankrigimi peqqinnissaqarnikkut ministeri, tusagassiortorpassuit assiliisorpassuillu peqatigalugit, Jeanne Calmentimut Arlesimiittumut pulaarsimavoq 120-nik ukioqalerluni inuuissiornerani nalliuttorsioqatigiartorlugu. Aamma Moses 120-nik ukioqalersimavoq — ukiorpassuit. — 5 Moses 34:7.
Ilisimatuut amerlanersaat naapertussagaanni nalinginnaasumik taama sivisutigisumik inuit inuusinnaalernissaannik neriuutissaqanngilaq. Detroit News-imi allaaserisaqarpoq ima qulequtalimmik: „Ilisimatuut oqaatigaat ukiut inuup inuuffigisaasa amerlanerpaaffissaat immaqa 85-iusut.“ Utoqqaliartortarnermik immikkut ilisimasalik akuersugaasoq, S. Jay Olshansky, ilanngutassiami ima oqarpoq: „Inuit 85-inik ukioqalereeraangamik timip pisataasa suliunnaarnerat pissutigalugu toqusarput. Anersaartorunnaartarput. Iluamik oqaatigalugu, utoqqalinermit toqusarput. Tamatumunngalu nakorsaatissaqanngilaq.“ Oqaatsini ima ilavai: „Inuup utoqqaliartortarnera molekylini allanngortinneqarsinnaalinngippat agguaqatigiissillugu inuuneqqortussuseq sivitsornavianngilaq.“
Atuagassiami Science-mi oqaatigineqarpoq ’inuunerup sivisunerpaaffissaa [immaqa] anguneqareersimasoq toqusartullu annertuumik ikilinissaat ilimananngitsoq’. Oqartoqarsimavoq toqunermut pissutaasartut nungutinneqarsinnaaleraluarpataluunniit agguaqatigiissillugu inuuneqqortussuseq ukiunik 20-nit ikinnerusunik sivitsussagaluartoq.
Taamaattumik inuup ukioqqortusinerpaaffia ilisimatuunit pissusissamisoortutut allanngornaviarunanngitsutullu isigineqarpoq. Misissulaariartiguli sooq pissutissaqarluartoq upperissallugu inuit sivisunerujussuarmik inuusinnaalerumaartut?