MUTWE WA PA NKUPIKO
Kuviluka Kufwanyikizha Bintu Bikyangye Kubiwa
Kukeba Bwikalo Bwawama
BA GEORGE baakaminwe bingi. Kechi bakonsheshe kumwena kisemi kyabo kajo ne. Pa kimye kimotu ba mu kimasamasa nabo bakolelwenga, kabiji bamo kechi bajinga na kajo ne. Ku kabeta ka bulenge, kwajinga kyalo kyanonkele bingi mu bya bunonshi. Natendekele kulanguluka kuba’mba, ‘Inge nayako nkatwela nkito, nkavilule ne kisemi kyami.’
Patricia naye walangulukilengapo kuya na kwikala ku kyalo kingi. Nangwa byonkabyo aye kechi wafunjile ne, kyo kya mulengejile kubula kutwela nkito. Aye ne mukambwe wanji balangulukile kufuma mu Nigeria ne kuvilukila ku Algeria. Pa kuya ku Spain kechi bayukile lwendo byo lukekala kupita mu Kiselebwa kya Sahara ne. Waambile amba, “Nanemene pa muchima kabiji nakebeshe bingi kuba’mba mwanami akekalenga bulongo kulutwe.”
Rachel wakebelenga kuvilukila ku kyalo kya Europe pa kuba’mba akekalenga bulongo. Nkito byo yapwile mu Philippines, balongo banji bamwambijile kuba’mba nkito ya kwingila mu mazubo a bantu ku kyalo kingi koiji. Wakongwele mali a kukanjijila ndeke ne kulaya ba mwatawanji ne mwananji wamukazhi amba, “Kechi nkabanda ne”
Kyatanyiwa kuba’mba bantu kukila pa 200 milyonyi baji nobe George, Patricia, ne Rachel bavilukijile ku byalo bingi pa myaka ya kunyuma yapitapo. Nangwa kya kuba bamo banyema makondo, bya malwa bisolomokatu, nangwa kumanyikwa na mambo a lupato, bupopweshi, ne bikwabotu, bino bavula baviluka na mambo a kukatazha kwa bwikalo. Ñanyi makatazho apitamo bavilukila mu byalo bingi? Nanchi batana bwikalo bwawama bo bakeba nyi? Nga baana bomvwa byepi umvwe nsemi waya na kukeba mwakwibakwashisha? Monai mikumbu yalondelapo ku ano mepuzho.
Kuvilukila Ku Kyalo Kingi Na Kukeba Nkito Yawama
Lukatazho lutanshi lwa kuvilukila ku kyalo kingi ke lwendo lwine. Ba George batongolwa mu kibaba kitanshi, baendele museke walepa kwa kubula kajo ne. Baamba’mba, “Luno lwendo lwatamine bingi.” Bavula kechi bafikatu ne ko babena kuya ne.
Patricia wakebelenga kufika ku Spain. Waendele mu motoka wa kinsebalele kukilañanya Kiselebwa kya Sahara. Waambile kuba’mba, “Lwendo lwa kufuma ku Nigeria kuya ku Algeria twaendelepo mulungu umo kabiji mu kinsebalele mwajinga bantu befina 25. Mu jishinda, twamwenenga bitumbi ne bantu bakimbukilengatu mu kiselebwa kupembelela kufwa. Na mambo a kubula lusa, bendesha myotoka bashiilenga bantu mu jishinda.”
Kupusanako na ba George, ba Patricia ne ba Rachel abo bayile na ndeke ku Europe, ko bataine nkito ya kwingila mu mazubo a bantu. Kechi watongelenga mwananji wamukazhi ye ashile wa myaka ibiji ne. Uvuluka amba, “Kimye kyonse inge namona mwanamukazhi uji na mwana kyankolanga bingi ku muchima.”
Ba George kibakatezhe bingi kuyuka mwakwikela mu kyalo mo bavilukijile. Papichile bañondo bavula pa kuba’mba atume mali ku nzubo. Waambile kuba’mba “Javula najilangatu na mambo a kwikala bunke ne kulefuulwa.”
Panyuma ya bañondo bavula mu Algeria, Patricia wafikile ku ñinza ya kyalo kya Morocco. Waamba kuba’mba “Nasemene mwana wamukazhi konkakwa. Nafyamine kuchina bantu babombola babakazhi ne kwibakanjikizha kulaala nabo. Byo papichile moba, naikajile na mali a kukanjijila bwato bwa kuya ku Spain kwabuka kalunga. Bwato bo nakanjijilemo kechi bwajinga bulongo kya kuba’mba bwasenda bantu bavula bajingamo ne. Twapijilenga mema mu bwato na masapato. Byo twafikile ku Spain, kechi najinga na ngovu ya kwenda kuya ku mutunta ne.”
Bantu babena kukeba kuvilukila ku kyalo kingi bafwainwa kulanguluka kikatakata pa makatazho o bakapitamo pa lwendo. Kabiji bafwainwa kulanguluka pa mulaka, kupusana kwa bisho ne mizhilo ikebewa pa kuba’mba mwikale bangikazhi ba mu kyokyo kyalo. Aba bakankalwa kunembesha mwayila mizhilo kibakatazha kutana nkito yawama, nzubo yawama, masukulu nangwa bipatela. Kyakonsha ne kwibakatazha kutambula byete bya kwendesheshamo motoka nangwa bya ku banki. Javula bantu babula byete bebatwezha mingilo ya mfweto icheche.
Kintu kikwabo kyo mwafwainwa kulangulukapo ke mali. Nanchi twakonsha kuketekela mu mali nyi? Baibolo upana luno lujimuno: “Kechi ukabakane na kukeba bunonshi ne; uleke kuketekela mu mana obe obe mwine. Meso obe pa kwibumona bunonshi, buzhimañana; mambo ponkapo bumena byapi ne kutumbuka nobe mpungu.” (Byambo bya Mana 23:4, 5) Saka muvuluka kuba’mba bintu byanema kechi bipotwa na mali ne, nabiji butemwe, kukasuluka mu milanguluko ne kukwatankana kwa kisemi. Kyatama bingi inge bansemi batemwa mali kukila byo batemwa bakwabo nangwa ‘kubula butemwe’ ku baana babo.—2 Timoti 3:1-3.
Byo tuji bantu, tukeba kuyuka Lesa. (Mateo 5:3) Onkao mambo, bansemi baji na mwingilo wibapa Lesa wa kufunjisha baana babo papelela bulume bwabo kuyuka Lesa, bintu byo akeba ne mizhilo yanji.—Efisesa 6:4.
Kisemi Kya Kwatankana—kyanema Kukila Mali
Mashimikila a bantu baviluka apusana pusana, pano bino onse epasha mu bimo byonka byo kyajinga ku ba George, ba Rachel, ne ba Patricia batongolwa mu bino bibaba byalondankana. Kisemi kiyanda bingi umvwe nsemi umo wafumapo nangwa umo wa mu masongola washa mukwabo, kabiji papita myaka pa kuba’mba kisemi batendeke kwikala jibiji pamo. Nabiji kisemi kya ba George papichile myaka kukila pa ina.
Ba Rachel babwelele ku Philippines, na kusenda mwanabo wamukazhi ye baabene nanji pepi na myaka itanu. Ba Patricia bafikile ku Spain ne mwanabo wa lukeke. Baambile’mba “Byo kiji kuba’mba ye mwana ye njitu nanji, namulamanga bingi bulongo.”
Bavula bavilukila ku byalo bingi batwajijila na kwikala nangwa kya kuba bekala bunke, bekala na makatazho a mu bwikalo, kabiji ne kwabana na kisemi pa kimye kyabaya. Bengijisha mali, kimye ne bulume kya kuba’mba inge bakankalwa kwikala bulongo kechi baswa kuba’mba byamweka ne.
Allan wa ku Phillipines wachinchikile nangwa kya kuba wakankelwe kwikala bulongo. Aye wataine nkito yawama ku Spain kabiji panyuma ya bañondo 18 wabwelele kwabo. Waambile kuba’mba, “Natonganga bingi mukazhami ne mwanami wamukazhi. Nafuukwilepo kuba’mba kechi nkengijilapo jibiji ku kyalo kingi ne, kanatu twaviluka bonse na kisemi. Kabiji bino byo byo twaubile mu kupita kwa moba. Kisemi kyanema kukila mali.”
Patricia wataine kuba’mba kuji kintu kikwabo kyanema kukila mali. Wafikile mu Spain na Baibolo wa “Lulayañano Lupya” nangwa’mba Binembelo bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu. “Namonanga uno buku nobe wa kunzhikijila. Nasambakene na mwanamukazhi kamonyi wa kwa Yehoba. Kala, kechi nakebanga ne kwisamba na bano bantu ne. Onkao mambo, namwipwizhe mepuzho avula pa kuba’mba ayuke amba bintu byo aitabijilemo byajinga bya bubela. Kupusanako na byo nalangulukilenga, aye wakumbwile mepuzho ami onse kufuma mu Baibolo.”
Bintu Patricia byoafunjile byamulengejile kuyuka kuba’mba lusekelo lwa kine ne luketekelo lwa mu kimye kya kulutwe kechi lwaimena pa mpunzha ko uji nangwa kwikala na mali avula ne, kana kuyuka Lesa ne bintu byo akeba kwi atweba. (Yoano 17:3) Pa bintu byo afunjile, Patricia wayukile kuba’mba Lesa uji na jizhina, ye Yehoba. (Salamo 83:18) Kabiji watangile mu Baibolo kuba’mba Lesa katatakatu akapwishe buyanji bonse kupichila mu kafulumende wa Bufumu bwanji ukatangijilwanga ne Yesu Kilishitu. (Danyela 7:13, 14) Salamo 72:12, 14 waamba’ mba [Yesu] “aye ukamupokolola wakajilwa pa kujila, Ne aye mulanda wabulwa ne wa kumukwasha. Ukebakula myeo yabo ku kunyantwa ne ku bukapondo; Ne mashi abo akekala ke anema ku meso anji.”
Mwafwainwa kwikalangapo na kimye kya kupesapesa mu Baibolo. Uno buku muji maana a Lesa akonsha kwimukwasha kufuukula bintu bulongo, kuyuka bintu byanema mu bwikalo, ne kuchinchika meseko o mubena kupitamo saka muji na lusekelo ne lwitabilo.—Byambo bya Mana 2:6-9, 20, 21.
[Kitenguluzha pa peja 7]
BAVILUKANGA MU KIMYE KYA KALA
“Shayuka utala pa bya bwikalo aye J. K. Galbraith wanembele amba luvilu ke kintu kyaubiwanga ne kala pa kunyema buyanji.” Mushakulu aye Yakoba wasemene mukoka wa bena Isalela naye wavilukile. Na mambo a nzala yajinga mu Kenana, Yakoba ne kisemi kyanji bajinga bantu nobe 70 bavilukijile ku Ijipita ko baikele myaka yavula. (Ntendekelo 42:1-5; 45:9-11; 46:26, 27) Kabiji Yakoba wafwijile konka ne baana banji bashajile mu Ijipita pa myaka 200 saka bakyangye kubwela ku Kenana.
Kitenguluzha pa peja 8]
“NANCHI INGE KECHI BAYILE NE”
Ba Airen baikalanga ku Philippines baambile’mba, “Najinga na myaka 9 ne bankasami babiji kimye Bamama kyo bayile ku Europe. Betulayile kuba’mba baketupotela kajo kawama, baketukebela masukulu awama, kabiji ne nzubo yawama. Nkivuluka juba jo bayile bankumbachile ne kuñambila amba ulamenga bulongo bankasobe, Rhea ne Shullamite. Najijile bingi.”
“Panyuma ya kupitapo myaka ina, Batata balondejile Bamama. Kimye kyo twajinga bonse, ne balondelanga konse ko bayanga. Kimye kyo betushajikilepo, amiwa ne bankasami twibakumbachijilemo kufikatu ne kimye kyo bakanjijile mu sakya. Najijile jikwabo ne kwikala bulanda pa kimye kyabaya.”
Shullamite wajinga mwanyike pe atweba bonse, uvuluka kuba’mba: Kimye Airen kyo ajinga na myaka 9, waikele nobe bamama. Inge naikala na lukatazho wamubuulanga, kabiji bamfunjishe bya kuchapa bivwalo, kwanshika mwanya ne bikwabotu. Umvwe bansemi batuma foni naesekanga kwibabuula byo mbena kulanguluka, pano bino kechi nakonsheshe kwibabuula byonse ne. Kechi nayuka kana baumvwanga byo nebabuulanga nangwa ne.
“Bantu javula bangipuzhanga umvwe natonganga bansemi nangwa ne. Nakumbulanga’mba ee. Bino kwambatu kine, kechi navulukanga bamama ne. Banshile saka nji na myaka ina, kabiji napijijilwe kwikala kwa kubula abo.”
“Airen waambile’mba, “Byo najinga na myaka 16, amiwa ne bakolojami twalangulukilepo kulondela bansemi. Natemenwe bingi! Byo twafikile, kechi ne bayukile bulongo ne.”
Rhea wanungilepo amba: “Kechi ne babuujile lukatazho lo najinga nalo ne. Najinga na bumvu kabiji kyankatezhe bingi kwibatemwa. Mu Philippine twaikalanga ne bamwinsho ne batatankazhi bajinga na baana basatu. Nangwa kya kuba betulaminenga bulongo, kechi bajinga nobe bansemi betu ne.”
Mu kupezhako, Airen waambile kuba’mba: “Nangwa kya kuba kisemi kyetu kyajinga kiyanji, kechi twakajilwanga bya kuja ne. Bino amiwa ne bankasami twayanjile kimye kyo betushile. Papita myaka itanu kisemi kyetu po twatendekele kwikala pamo jibiji, pano bino kechi tukalubako myaka yo twashajile bunke ne. Luno twayuka kuba’mba bansemi betutemwa, pano bino inge kechi bafuukwilepo kuya ne.”