Kushikimana

JAVULA ñambi umvwa bingi ntuntwa moyo inge kyafikila kimye kya kwamba, kikatakata umvwe kechi wambapo majashi javula ne. Musapwishi wakonsha kumvwa ntuntwa moyo pa kwisamba na bantu bo atana kimye kitanshi mu mwingilo wa mu bujimi. Kimye kyo bamutongwele kwikala ngauzhi, Yelemiya waambile’mba: “Talai, amiwa kechi nayuka kwamba ne, mambo nkijitu mwanyike.” (Yele. 1:5, 6) Yehoba wamukwashishe Yelemiya, ne anweba ukemukwasha. Mu kuya kwa kimye mukambanga saka mwashikimana.

Ñambi washikimana ke yewa wamba saka akasuluka. Kuno kukasuluka kumwekela mu byo abena kumweka. Ñimeno yanji ikalatu bulongo kwesakana na bintu byo abena kwambapo. Kabiji maboko wiengijisha kumwesha kintu kyo atongola. Jiwi janji najo jumvwanyika bulongo kabiji ne kumwesha byo abena kwiumvwa pa kintu kyo abena kwamba.

Nangwa kya kuba mwakonsha kulanguluka’mba anweba kuba mwashikimana kwesakana na byo kyalumbululwa pano ne, bino kechi mwakonsha kukankalwa ne. Pano mwakonsha kwikala byepi bashikimana? Akitwayai twisambe pa kine kintu kilengela ñambi kwikala na moyo ne kukankalwa kushikimana. Kyakonsha kulengela, kampe ke mwine muntu byo aji.

Umvwe paji kintu kyo mukeba kuba kabiji mukeba kwikyuba bulongo, bino kechi mwayuka bya kwikyuba ne, mwakamwa. Kifumamo, bongo bubula mubiji kulupula mema (adrenaline) alengela muchima kutendeka kubakauka. Ano mema akonsha kulengela muntu kutendeka kulukusha muchima, kupemashika, kusulwila, nangwa kuzakamisha maboko ne mu manungo kuzukuma kabiji ne jiwi kuyoyomena. Kino kimwesha’mba mubiji wenu ubena kwingila na ngovu kuba’mba emukwashe kushikimana kupichila mu kwimupa bulume bwavula. Lukatazho lwikalapo ke kuyuka mwa kwingijishisha buno bulume kuba’mba mulangulukenga bulongo ne kwamba na kizaku.

Bya Kukepeshako Moyo. Yukai kuba’mba kwakamwa kujitu bulongo. Nangwa byonkabyo, pa kuba’mba mushikimane, mwafwainwa kukepeshako moyo ne kwamba kwa kubula kuzondazhala. Mwakonsha kuba byepi kino?

Nengezhai bulongo. Ikalai na kimye kyabaya kya kunengezha jashi jenu ne kumona’mba mwamumvwisha bulongo mutwe wajo. Umvwe ajo jashi ja kusalululamotu bishinka, langulukaipo pa bintu bimo bantu bo mukambangako byo bayukila jimo pa yewo mutwe kabiji ne kyo mubena kukeba’mba bakobenga. Kino kikemukwasha kusala bishinka bikebakwasha. Umvwe pa kimye kitanshi mwatana’mba kyashupa kuba bino, isambai na ñambi wayuka kwamba bulongo. Wakonsha kwimukwasha kusalulula bishinka bibena kukebewa ku bantu bo mukambangako. Inge mwasumininwa’mba pano mwasalulula bishinka bikakwasha bantu bo mukambangako kabiji mwibikwatakanya ne bulongo, moyo ukakepa mambo mukakebesha bingi kwamba jojo jashi.

Nengezhai bulongo byambo byo mukatatwilamo jashi. Yukai byo mukejitendeka. Umvwe mwatendekatu kwamba, kechi mukayuka ne moyo byo apwa ne.

Ano mafunde engila ne pa kwinengezha kuya mu mwingilo wa mu bujimi. Kechi mwafwainwa kulangulukatu pa mutwe yenka ne, bino mwafwainwa ne kulanguluka pa bantu bo musakusapwilangako. Nengezhai bulongo byambo bya kutatwilamo mwisambo wenu. Mwenai ku basapwishi bayuka kwamba bulongo.

Mwakonsha kulanguluka’mba umvwe mwanembatu byambo byonse byo mukamba, po po mukakonsha kwamba bulongo saka mwashikimana. Kino kyakonsha kunungakotu ne moyo mukwabo kimye kyonse kyo mubena kwamba jashi. Ibyo kuba’mba bañambi bamo banemba byambo byavula, bakwabo nabo banembatu bicheche. Pano bino, kintu kikemukwasha kukepeshako moyo kechi byambo biji pa pepala ne, kikemukwasha ke kusumininwa’mba bintu byo mwanengezhezha bantu bo mukambangako byanema bingi.

Pitulukaingamo na jiwi jasansuka. Kino kikemukwasha kuketekela’mba mwakonsha kwamba milanguluko yenu yo mwanengezha. Umvwe kemupitulukemo na jiwi jasansuka, kikemukwasha kukavuluka byobyo byambo pa kwamba jashi. Pitulukaingamo kwijamba byonka byo mukejamba. Fwanyikizhai bantu bo mukambangako. Ikalai ku tebulu nangwa kwimana byonka byo mukoba pa kwijamba.

Lombai Yehoba kwimukwasha. Nanchi Yehoba ukumbula lulombelo lwa uno mutundu nyi? “Luno lo luketekelo lo tuji nalo mwi aye, amba, umvwe twalomba kintu, nangwa ki ka, mwayila muchima wanji, aye witumvwa.” (1 Yoa. 5:14) Umvwe mukebesha kunemeka Lesa ne kukwasha bantu kumwenamo mu Mambo anji, ukakumbula lulombelo lwenu. Luno luketekelo lwakonsha kwimukosesha bingi kukamba jashi jenu bulongo. Kabiji umvwe kemukomeshe bipangwa bya mupashi—butemwe, lusekelo, mutende, kukoka muchima ne kwikanya—mukekala na muchima ukemukwasha kuyuka mwa kubila bintu saka mwashikimana.—Nga. 5:22, 23.

Pijilwai. Inge saka muya javula mu mwingilo wa mu bujimi, moyo ukatendeka kuzhimañana. Kabiji umvwe saka mukumbulapo javula pa kupwila kwa kipwilo, kikemupelelanga bingi kwisamba na bantu. Majashi o mwamba mu kipwilo byo aya na kuvujilako, moyo ye mwikala naye pa kwamba ukakepa. Nanchi mukeba kwikala na bimye byavula bya kwamba nyi? Inge ibyo, ipanainga kwamba majashi mu sukulu umvwe bene benao kechi baiyako ne.

Inge mwalondela ano mashinda aambiwapo kala, kikemukwasha bingi kuyuka bintu bimwesha’mba mwazondazhala. Kuyuka bino bintu ne kuyuka bya kuba, kukemukwasha kwambanga saka mwashikimana. Bino bintu byakonsha kwikala mubiji nangwa jiwi.

Mubiji. Kushikimana nangwa kubula kushikimana pa kwamba, kumwekela ku mubiji wenu kabiji ne byo mubena kwingijisha maboko. Patanshi akitwayai twisambe pa maboko. Kufutwila maboko panyuma, kwiazenzumunatu, kukwachijila ku kyakwambilapo; kutwezhatwezha maboko ku mafwangalito, kufungula ne kufunga matoota pa kibaki, kukwataula kwataula ku mabuta, ku moona ne ku malole (eyeglasses); kukwataula kwataula ku nkoloko, pezulu, ku kambalaminwe, nangwa ku mapepala; kwingijisha maboko kya kukankazhama nangwa kwiapelelezhatu—byonse bye bimwesha kubula kushikimana.

Kubula kushikimana kwakonsha ne kumweka inge kewinyantawile, kutelengela, kwimanatu mpandapula, kwimyanga myanga ku byatunwa, kuminamina mate javula kabiji ne kupemashika.

Mwakonsha kuyuka bya kuba na bino bintu byonse bimwesha moyo inge samwibikako. Ingijilainga pa kintu kimo pa kimye kimo. Yukaipo kintu kimo kya kuyukilako’mba mwazondazhala, kabiji ne kulangulukilapo jimo byo mwafwainwa kubula kwikyuba. Umvwe mwauba bino, mwekelo yenu ya mubiji ikamweshanga’mba mwashikimana.

Jiwi. Jiwi ja moyo jakonsha kuyisha peulu nangwa kuyoyomena. Kampe mubena kwikukumya kukumya javula nangwa kwamba lubilo. Luno lukatazho lwakonsha kupwa inge jiwi kemwijishikamike bulongo.

Umvwe mwaumvwa muchima munda kwikalamo ne, tulumanaiko kuba’mba mwikizheko kyefu saka mukyangye kuya pa mutuntamo. Nekeneshai mubiji wenu yense. Mu kifulo kya kulanguluka pa moyo ye muji naye, teshaitu muchima pa ene mambo o mubena kukebela kubujila bantu bintu byo mwanengezha. Saka mukyangye kutendeka kwamba, talaiko mu jibumba, monaipo muntu ubena kumwemwesela ne anweba mumwemweseleko. Pa kutendeka, ambainga bitende bitende, apa bino muchikamenemo.

Bintu byo Mwafwainwa Kuketekela. Kange mulanguluke’mba moyo ukapwatu yense ne. Bañambi bavula batendekele kala kwamba majashi nabo bomvwa moyo saka bakyangye kwimana ku nzhinde ya bantu. Nangwa byonkabyo, bafunda bya kuba inge kebomvwe moyo. Ñambi umo wapijilwa kwamba majashi waambile’mba: “Kimye kyonse muchima munda ulukuta bingi, pano bino, ngyuka mwa kumuzhindamikilapo.”

Umvwe mwibikishako kubula kumwesha’mba mwauba moyo, bantu bo mubena kwambako bemumona’mba mwashikimana. Mwakonsha kumvwa moyo, bino abo kechi bakayuka’mba byo byo mubena kumvwa ne.

Vulukai kuba’mba, aa mema alengela mubiji kumwesha’mba muntu wauba moyo, avuzha ne bulume. Engijishai kwimukwasha kwamba mo kibena kukebewa.

Mwafwainwa kupitulukangamo mu bino bintu saka mukyangye kuya pa mutuntamo. Moba onse, ambainga saka mwashikimana kwa kubula kumwesha moyo kabiji ne kwambila mo kikebewa. Kuba bino kukemukwasha kwikala na luketekelo kimye kyo muji pa mutuntamo ne mu mwingilo wa mu bujimi mo kyanema bingi.