Kasa Mulanguluka pa Mingilo ya Lesa ya Kukumya

“Anweba Yehoba Lesa wami, mingilo ya kukumya yo mwaingila yo yavula, Ne milanguluko yenu yo mwitulanguluka nayo pamo. Ka paji nangwa umo wa kwimutanchikilayo bulongo ne.”—MASALAMO 40:5.

1, 2. Ñanyi biyukilo byo tuji nabyo bya mingilo ya Lesa ya kukumya, kabiji bino byafwainwa kwitulengela kuba ka?

BYO mutanga Baibolo, mumona kuba’mba Lesa waubijile bantu banji bena Isalela bintu bya kukumya. (Yoshua 3:5; Masalamo 106:7, 21, 22) Nangwa kya kuba pa kino kimye Yehoba kechi ubena kutwelelela mu byubilo bya bantu byonka byo aubanga kala ne, twimwena biyukilo byavula bituzhokoloka bya mingilo yanji ya kukumya. Onkao mambo twakonsha kukwatankena pamo na nyimbi wa Masalamo kwamba’mba: ‘Anweba Yehoba, mingilo yenu byo yavujishapo! Monka mu maana mo mo mwiilengejile yonse: Pano pa ntanda payula bilengwa byenu.’—Masalamo 104:24; 148:1-5.

² Lelo jino, bavula balengulula nangwa kukana biyukilo bya mingilo ya Mulenga bimweka patoka. (Loma 1:20) Nangwa kiji byonkabyo, atweba twafwainwa kwibilangulukapo bulongo ne kumona byubilo byetu byo byalamata ku mwingilo ye tuji nanji wa Mulenga wetu. Byapitala 38 kufika ne ku 41 bya Yoba byakonsha kwitukwasha mu kino, mambo mu bino byapitala Yehoba wamwesheshe Yoba mbaji imo ya mingilo Yanji ya kukumya. Akilangulukai pa mepuzho amo Lesa o aipwizhe.

Mingilo Ikatampe Kabiji ya Kukumya

3. Byonka byo kyanembwa pa Yoba 38:22, 23, 25-29, Yehoba waipwizhe ñanyi bintu?

³ Kimye kimo, Lesa wamwipwizhe Yoba’mba: “Nanchi watwelamo mu mazubo mo balamina sinonyi? Nangwa wamwenepo mazubo mo balamina mvula wa mabwenyi? Byo nalamina kimye kya malwa, kyo kimye kya bulwi ne kya nkondo.” Mu mapunzha avula a ino ntanda, sino ne mvula wa mabwe byubiwa javula. Lesa watwajijile na kwipuzha’mba: “Ñanyi walala mwa kupichila mvula mukatampe wa mikwe, ne jishinda ja kwishilamo kapenyi ka mvula, mu kunokesha mvula ku ntanda kwabula muntu nangwa umo ne, mo mu kiselebwa mwabula bantu na kupana mema afwainwa ku ntanda yatu yabulamo kintu, ne kulengela mushiji kumenesha nsono? Nanchi mvula uji na shanjinyi, nangwa ñanyi wasema mindondo ya kime? Munda mwa ñanyi mufuma mema achimba na mashika, kabiji ñanyi wasema mabebe afuma mwiulu?”—Yoba 38:22, 23, 25-29.

4-6. Mu ñanyi jishinda bantu mo babujila kuyukila bulongo sino byoiji?

⁴ Bamo baji na bya kuba byavula kabiji benda na kumona bya kumona-mona bamona sino nobe kintu kizhita. Bakwabo nabo bamona sino amba kya lusekelo kileta ne kitambo mu kimye kya mashika ne kukwasha mu mingilo ikwabo. Byo mubena kulanguluka pa jipuzho jaipwizhe Lesa, nanchi sino mwiiyukisha bulongo byo imweka nyi? Kya kine, twiiyuka sino yavula byo imweka, kampe twiimona pa bipikichala, nangwa kwimwena na meso. Nga mabulukusu a sino? Mwayuka byo amweka, umvwe mwiamwesha bulongo poaji nyi?

⁵ Bantu bamo kibataila myaka yavula na kufunda ne kukopa mabulukusu a sino. Jibulukusu jimo ja sino jakonsha kwikala na tumabulukusu tuchuchu twavula twanekena. Buku wa Atmosphere wamba’mba: “Mitundu yapusana-pusana ya mabulukusu a sino ke ya kusombatu, kabiji nangwa basayantisiti bakosapo na kwamba’mba kafwako muzhilo wa bilengwa ukanya ndengelo yao ne, kechi batanapo kala mabulukusu a sino abiji alengwa mutundu umo ne. Wilson A. Bentley watayile myaka 40 na kupesa-pesa, kubalaula-balaula ne kukopa mabulukusu a sino na maikulosikopo bino kechi watainepo amo alengwa mutundu umo ne.” Nangwa inge kya kuba wamwenepo amo amwekelenga mutundu umo, abya kino kyakonsha kwalula buwame bwa mabulukusu apusana-pusana a sino nyi?

⁶ Vulukai jipuzho jaipwizhe Lesa: “Nanchi watwelelemo mu mazubo mo balamina sinonyi?” Bavula balanguluka’mba makumbi o mazubo mo balamina sino. Nanchi mwakonsha kwifwanyikizha kuya ku ano mazubo na kubala mabulukusu a sino apusana-pusana ne kufunda byoaji nyi? Encyclopedia imo ya sayansi yaamba’mba: “Mabwe a mvula atalazha miso pa munyango wa -40°F (-40°C) kechi ayukanyikwa bulongo byo aji ne.”—Masalamo 147:16, 17; Isaya 55:9, 10.

7. Nanchi bantu bayukisha bulongo mvula byoaji nyi?

⁷ Ibyepi pa mambo a mvula? Lesa waipwizhe Yoba’mba: “Nanchi mvula uji na shanjinyi? nangwa ñanyi wasema mindondo ya kime?” Encyclopedia ya sayansi intutu imo yaamba’mba: “Na mambo a kukobankana-kobankana kwa ñendelo ya luvula mu lwelele ne kupusana-pusana kwa luya, kyashupa bingi kusomba jishinda jilengelwamo makumbi.” Mu ñambilo ikwabo, basayantisiti nangwa basomba byavula, bakankalwa kulumbulula mvula byo aji. Pano bino mwayuka’mba mvula unoka ne kunekenesha mushiji, kutakezha bijimwa, kuwamisha bwikalo apa kabiji ne kuleta lusekelo.

8. Mambo ka byambo bya kwa Paulo byanembwa pa Byubilo 14:17 kyo byawamina?

⁸ Abya kechi mwaswa byalangulukile mutumwa Paulo nenyi? Wakambizhe bakwabo kumona mingilo ya kukumya ishimuna Muntu wiilengele. Paulo waambile pe Lesa’mba: “Aye kechi wilekele mwine kwa kubula bukamonyi ne, mambo waubilenga byawama, ne kwimutumina mvula mwiulu ne myaka ya kuba kajo kavula, kasa ekusha michima yenu na kajo ne lusekelo.”—Byubilo 14:17; Masalamo 147:8.

9. Mingilo ya Lesa ya kukumya imwesha byepi bulume bwanji?

⁹ Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, Uba mingilo yawama ya kukumya uji na maana abula kupela ne bulume bukatampe. Mambo a bulume bwanji, akilangulukai pa kino: Kyambiwa’mba pa juba pa juba, pobiwa tupenyi 45,000, ko kuba’mba mu mwaka umo mubiwa tupenyi kukila pa 16 milyonyi. Kibena kulumbulula’mba pa kino kimye kyo tubena kwamba pa bena kubiwa tupenyi 2,000. Kapenyi kamo kaji na ngovu ya kusunkenya makumbi avula kabiji ngovu yako yaesakana pamo na yoya ya mabomba akatampe jikumi nangwa kukilapo aponeshiwe mu Nkondo ya Kibiji ya Ntanda yonse. Ino ngovu imo mwiimona mu kubesha kwa mvula. Kununga pa kulengesha moyo, kubesha kwa mvula kukwasha kulenga mwela wa nitrogen ufukisha mushiji pa kuba’mba bijimwa bitenkumenga bulongo. Onkao mambo kubesha kwa mvula kumwesha bulume, bino buno bulume bo buleta buwame bwa kine kine.—Masalamo 104:14, 15.

Mulangulukapo Ka?

10. Mwakonsha kukumbula byepi mepuzho aji pa Yoba 38:33-38?

¹⁰ Ifwanyikizhai kuba’mba yenu Yoba ye babena kwipuzha kwi Lesa wa Bulume bonse. Musakuswa kuba’mba bantu bavula kine kechi balanguluka pa mingilo ya Lesa ya kukumya. Yehoba witwipuzha mepuzho o tutanga pa Yoba 38:33-38. ‘Obewa wayuka mizhilo yo batongwela bya mwiulunyi? kabiji wakonsha kwiingijisha pano pa ntandanyi? Nanchi obewa wakonsha kubijika’mba jiwi jobe jikafike ku makumbi amba: Mvula mukatampe anokele paminyi? Obewa wakonsha kwikutuma kubesha kwa mvula, kya kuba’mba kuyenga kasa kukwambila’mba: Atweba banonyi? Nanchi ñanyi wapana maana ku makumbi? nangwa ñanyi wapana milangwe ku kamfwa? Kabiji ñanyi uji na maana a kubala makumbi? nangwa ñanyi wakonsha kwitulula mafukuta a mema aji mwiulu, mushiji byo aaluka ke wakosesha, ne mashinde byo ekwata ke mushiji umo?’

11, 12. Ñanyi bintu bimo bishiina kuba’mba Lesa Uba mingilo ya kukumya?

¹¹ Twisambatu pa bishinka bicheche Elihu byo abujile Yoba, kabiji twamonapo ne mepuzho amo Yehoba o aipwizhe ‘mwanamulume’ Yoba amba eakumbule. (Yoba 38:3) Twaamba’mba “amo” mambo mu byapitala 38 ne 39, Yehoba watongwele ne bilengwa bikwabo. Kya kumwenako, watongwele tubangabanga twa mwiulu. Ñanyi wayuka mizhilo yato? (Yoba 38:31-33) Yehoba wabujile Yoba kulanguluka pa banyama bamo nabiji bokwe ne kikwangala, kikunji ne mbongolo, mboo ne osetelechi, mbili ne mpungu. Lesa waipwizhe Yoba umvwe ye wapele bano banyama bonse miteeto yo baji nayo ibalengela kwikala bulongo. Mwakonsha kwiyowa kufunda bino byapitala, kikatakata umvwe mwatemwa bambili nangwa banyama bakwabo.—Masalamo 50:10, 11.

¹² Kabiji mwakonsha kufunda byapitala 40 ne 41 bya Yoba, amo Yehoba mo aipwizhe Yoba mepuzho a bilengwa bibiji. Bino bilengwa ke kyovwe (Behemoth) uji na ngovu ne mubiji mukatampe kabiji ne kiwele (Leviatana) ulenga boma wa mu mukola wa Nile. Bano banyama balengwa mu jishinda ja kukumya jo twafwainwa kulangulukapo. Pano twayai tumone byo twakonsha kulangulukapo.

13. Mepuzho Lesa o aipwizhe Yoba amulengejile kuba ka, kabiji bino bintu bitulamata byepi?

¹³ Yoba kyapitala 42 imwesha Yoba byo aubile na mepuzho amwipwizhe Lesa. Patanshi Yoba wakizhizhemo kwilangulukila mwine pamo ne bakwabo boajinga nabo. Bino pa kumvwina lujimuno lwajinga mu mepuzho a Lesa, Yoba wapimpwile ndangulukilo yanji. Waitabizhe’mba: ‘Nayuka namba anweba [Yehoba] mwayuka kuba bintu byonsetu, kabiji kintu kyo mwafukula kuba anweba kafwako wakonsha kwikikanya ne. Anweba mwajikwamba bulongo amba: Uno ye ñanyi uvulañanya maana na bulubi bwanji? Mambo amiwa naambile bintu byo nabujile kumvwisha, byo bintu bya kukumya byo nabujile kukonsha kuyuka.’ (Yoba 42:2, 3) Ee, pa nyuma ya kulanguluka pa mingilo ya Lesa, Yoba waambile’mba bino bintu wibikuminye bingi. Pa nyuma ya kupituluka mu bino bilengwa bya kukumya, ne atweba twafwainwa kwiakumya maana ne bulume bwa Lesa. Na ñanyi mulanguluko? Nanchi kukumyatu kikumyekumye bulume bwa Yehoba bukatampe nyi? Inyi twafwainwa kukumya kukilapo?

14. Davida waambile’mba ka pa mingilo ya Lesa ya kukumya?

¹⁴ Kya kine, mu Masalamo 86, tutanamo byambo byaesakana na byo aambile Davida patanshi amba: ‘Bya mwiulu byamba mambo a lukumo lwa Lesa; Ne jiulu najo jimwesha mingilo ya maboko anji. Juba ne juba jamba ne kwamba, Kabiji bufuku ne bufuku busolola maana.’ (Masalamo 19:1, 2) Kechi byonka byetu ne, Davida waambile byavula. Pa Masalamo 86:10, 11 tutanga’mba: “Anweba mwi mukatampe ne kuba muba byakukumya: Anweba mwi Lesa bunke bwenu. Bamfunjishe jishinda jenu, anweba Yehoba; Ne amiwa nkendanga mu bukine bwenu: Bangikazhe na muchima umotu ngakamwe jizhina jenu.” Mushingi wa kwa Davida wa kukinjika mingilo ya kukumya ya Mulenga wavwangilemo ne moyo wa kumwakamwa. Mwakonsha kumvwisha ene mambo o aubijile kino. Davida kechi wakebelenga kufichisha pa muchima Uba mingilo ya kukumya ne. Ne atweba kechi twafwainwa kuba byo byo ne.

15. Mambo ka moyo wa Davida wakwakamwa Lesa kyo aikela wafwainwa?

¹⁵ Davida wayukile’mba Lesa byo aji na ngovu ikatampe, wakonsha konauna babi. Kino kibalengela kwakamwa. Lesa waipwizhe Yoba’mba: “Nanchi watwelelemo mu mazubo mo balamina sinonyi? Nangwa wamwenepo mazubo mo balamina mvula wa mabwenyi? byo nalamina kimye kya malwa, kyo kimye kya bulwi ne kya nkondo.” Sino, mvula wa mabwe, mvula wa kipupu, lubesha, ne kubesha kwa mvula byonse ke bilwilo byanji. Kabiji byo bijipo bilwilo bya ngovu!—Yoba 38:22, 23.

16, 17. Kika kibena kumwesha bulume bwa Lesa bulenga moyo, kabiji wibwingijishe byepi kala?

¹⁶ Apo kampe mubena kulangulukapo bya malwa bimo byamwekele ku mpunzha yenu bya ubiwe na mvula wa kipupu, mvula wa mabwe nangwa muyulo. Kweseka kulumbululakotu pacheche, kuntendekelo ya mwaka wa 2000, ku kabeta ka bulenge-muzhika bwa Europe kwanokele mvula wa kipupu. Uno mvula wakankamikile ne bashayuka ba bya luvula. Lubesha wapupilenga kya kuba waendelenga mamailoshi 125 pa awala umo, wenda onauna misemi pa mazubo, kuponesha bichi bya nsambo ya malaichi ne kukuvumika bimbayambaya. Akifwanyikizhai kino: Uno mvula wa kipupu wazhujile ne kupotaula bichi 270 milyonyi. Mu paaka wa Versailles ujiko palepa na muzhi wa Paris mwazhujikile bichi 10,000. Mu mazubo avula malaichi azhimine. Bantu bafwile bajinga 100. Abye byonse byaubiwe mu ka kimyetu kacheche. Byo bwajingapo bulume bukatampe!

¹⁷ Bamo bakonsha kwamba’mba uno mvula wa kipupu batumine wa kutuma. Pano bino kyakonsha kwikala byepi umvwe wa bulume bonse Uba mingilo ya kukumya watuma uno mvula? Waubilepo kintu na biji kino mu moba a kwa Abalahama awo wayukile kuba’mba Mutonyi uchiba mambo a ba pano pa ntanda ponse walangulukilepo pa bubi bwa mizhi ibiji, Sodoma ne Gomola. Ino mizhi yatamine kya kuba malwa ayo afikile kwi Lesa wakwashishe baoloka bonse kunyemamo. Mpito ishimuna’mba: “Ponkapo Yehoba wanokeshe pa Sodoma ne Gomola kibiliki ne mujilo byafumine mo ajinga mwiulu,” pa yo ya mizhi. Awo wajinga mwingilo wa kukumya wa kupulusha baoloka ne konauna babi.—Ntendekelo 19:24.

18. Isaya kyapitala 25 ubena kutongola ñanyi bintu bya kukumya?

¹⁸ Kimye kikwabo, Lesa wazhachishe muzhi wa Babilona, wafwainwa kwikala yewa watongolwa mu Isaya kyapitala 25. Lesa waambijile jimo’mba uno muzhi ukekala ke masalatu: “Mambo anweba mwaalula muzhi ke mulumbatu ne muzhi wa nsakwa ke masala; yenkawa muzhi wakosa mo baikajilenga betota pano kechi ukiji ke muzhi ne, kabiji kechi bakamushimukulula jibiji ne.” (Isaya 25:2) Lelo jino bakañenda bafwakesha Babilona batana kuba’mba kino kintu kine. Nanchi Babilona waonaikiletu mwine bunke nyi? Ine. Twafwainwa kwitabizha byaambile Isaya amba: “Anweba Yehoba, yenkanweba mwi Lesa wami; amiwa nkemutumbijika, nkejitota jizhina jenu, mambo anweba mwauba bintu bya kukumya, bya kishinka ne bya kine, byonka byo mwafukwijile jimo kuba kala kene.”—Isaya 25:1.

Mingilo ya Kukumya Kulutwe na Lwendo

19, 20. Ñanyi kufikizhiwa kwa Isaya 25:6-8 ko tubena kutengela?

¹⁹ Lesa wafikizhe bungauzhi bwatongolwa peulu po mu bimye byakala, kabiji ukoba ne byonkabyo mu jishinda ja kukumya kulutwe na lwendo. Mu bino byambo Isaya mo atongola “bintu bya kukumya” bya Lesa, tutanamo bungauzhi bumo bwa kine bukafikizhiwa byonka byafikizhiwe lonaiko lwa Babilona. Ñanyi ‘kintu kya kukumya’ kyalaiwe? Isaya 25:6 waamba’mba: ‘Kabiji mu ye uno mutumba Yehoba wa mabumba ukebatekela bantu bonse kijiilo kya byanuna, kyo kijiilo kya binyu byawama, kya bintu byanuna mwayula mikolokofwa, kya binyu byawama byo basusa bulongo.’

²⁰ Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, buno bungauzhi bukafikizhiwa mu ntanda ipya itulaya Lesa iji kulutwe. Pa kyo kya kimye bantu bakakasuluka ku makatazho o bajimo pa kino kimye. Bungauzhi buji pa Isaya 25: 7, 8 bwalaya kuba’mba Lesa ukengijisha bulume bwanji kuba mingilo ya kukumya yabujile kubiwapo kala: “Nkambo Yehoba ukamina lufu kya kuba’mba kechi lukekalapo jibiji ne, kabiji ukashimuna mipolo ku meso a bantu bonse, kabiji ukafumyapo pano pa ntanda ponse myendeleko yo bebendeleka bantu banji; mambo Yehoba ye wikyamba.” Mu kupita kwa kimye mutumwa Paulo wakopolwele onka ano mawi ne kwamba’mba Lesa ukasangula bafu. Byo akekalapo mwingilo wa kukumya!—1 Kolinda 15:51-54.

21. Ñanyi mingilo ya kukumya Yehoba yo akobila bafu?

²¹ Kishinka kikwabo kikalengela mipolo ya bulanda kupwa ke kya kuba’mba bulema bwa bantu bukapwa. Kimye Yesu kyo ajinga pano pa ntanda, wabukile bavula, wabukile bampofu, babishika matwi, ne bilema. Yoano 5:5-9 ushimuna amba wabukile mwanamulume walemene myaka 38. Bantu bamwene luno lubuko bakuminye bingi pa uno mwingilo wa kukumya. Kabiji kya kine wajinga wa kukumya! Bino nangwa kyajinga byonkabyo, Yesu wibabujile’mba kikekala kya kukumya bingi kimye bafu kyo bakasangulwanga: “Kange mukumye kyo kino ne: mambo juba jibenakwiya, jo bakomvwa bonse baji mu bilende jiwi janji, kepo bakafumamo; baubilenga byawama, ku lusanguko lwa bumi; aba baubilenga byatama, ku lusanguko lwa kije.”—Yoano 5:28, 29.

22. Mambo ka bayanji ne bakajilwa o bafwainwa kwikela na luketekelo pa kupembelela kimye kya kulutwe?

²² Kya kine kikobiwa mambo Yehoba ye wikilaya. Ketekelai kuba’mba byo akengijisha bulume bwanji, mukafuma bya kukumya. Masalamo 72 yatongola byo akoba kupichila mu Mwananji Mfumu. Baoloka bakamona bingi bulongo. Ne mutende ukavula. Lesa ukapokolola bayanji ne bakajilwa. Walaya’mba: “Kukekalanga kuvula bingi kwa kajo panopantanda peulu ya mitumba; Mitwe yako ikapuñena nobe Lebanoni: Ne ba mu muzhi bakekala bingi bulongo nobe nsono ya mu ntanda.”—Masalamo 72:16.

23. Mingilo ya Lesa ya kukumya yafwainwa kwitutundaika kuba ka?

²³ Kechi kya kuzhinauka ne, tuji na mambo awama a kulangulukila pa mingilo yonse ya Yehoba ya kukumya—yo aubile kala, yo abena kuba lelo jino ne yo akoba kulutwe na lwendo. “Atotwe Yehoba, Lesa wa Isalela, Ye yenka uba bya kukumya: Kabiji jitotwe jizhina janji ja lukumo myaka ne myaka; Ne panopantanda ponse payule na lukumo lwaji. Amena ne Amena.” (Masalamo 72:18, 19) Mu misambo yetu ya kimye kyonse na bakwetu ne na balongo betu twafwainwa kwisambangapo pa kino. Ee, twayai ‘twambishe mu mikoka ya bantu mambo a lukumo lwanji, ne mu mitundu yonse mambo a mingilo yanji ya kukumya.’—Masalamo 78:3, 4; 96:3, 4.

Musakukumbula’mba Ka?

• Mepuzho o bamwipwizhe Yoba amwesha byepi kupelelwa kwa maana a bantu?

• Ñanyi bya kumwenako bya mingilo ya Lesa ya kukumya iji mu byapitala 37-41 bya Yoba yo mwakomoka?

• Twafwainwa kubapo ka pa nyuma ya kufunda mingilo imo ya Lesa ya kukumya?

[Bipikichala pa peja 16]

Mulangulukapo ka pa mabulukusu avula apusana-pusana a sino ne kubesha kwa mvula kulenga moyo?

[Picture credit line on page 16]

snowcrystals.net

[Bipikichala pa peja 18]

Mingilo ya Lesa ya kukumya twiyambengapo mu misambo yetu ya kimye kyonse