Ino Ntanda Ibena Kuya Pi?

KUKWATANKANA ntanda yonse. Bino byambo byumvwanyika bingi bulongo. Nanchi bantu bonse kechi byo byo bakeba nenyi? Ee, kukwatankana kwambiwapo bingi. Uno ye mutwe wambiwapo bingi pa bipwilo bya bantangi ba byalo. Mu August 2000, bantangi ba bupopweshi kukila pa 1,000 bapwijile pamo pa kishimikwa kya United Nations mu New York na kwisamba pa Mutende wa Ntanda yonse. Besambile pa bya kupwisha makatazho aji mu ntanda. Nangwa byonkabyo, pa kino kipwilo po bafwainwe kwisamba bya mutende wa ntanda yonse kechi pajinga mutende ne, na mambo a makatazho abena kubiwa mu ntanda. Ntomesha wayuka mizhilo ya ba Muslim wa ku Yelusalema wakaine kutanwako ku kino kipwilo mambo kwajinga mufunjishi wa ki Yuda. Bantu bakwabo batainweko bazhingijile bingi mambo Dalai Lama kechi watainweko ku kino kipwilo pa moba atanshi abiji ne, mambo bantu baichile kino kipwilo balangulukile amba umvwe bamwita kikaletatu mitotololo ku bena China.

Mu October 2003, byalo byonse biji ku musezho wa kalunga ka Pacific byapwijile pamo ku kipwilo kya Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC) kyaikejile ku Thailand na kwisamba pa mutende wa ntanda yonse. Byalo byonse 21 byatainweko byaumvwañene kuzhiisha mabumba onse a bambanzhi ne kwitabizha mashinda a kulaminamo mutende. Pano bino, pa kino kipwilo bantomesha bavula bejizhañenye bingi pa byambo byaambile ndamakyalo umo, amba byajinga byambo byatama bingi bya kunena Bayudea.

Mambo Ka Ntanda o Yabujila Kukwatankana?

Nangwa kya kuba kukwatankana kwa ntanda kwambiwapo bingi, bintu bifumamo ke bichechetu. Bantu bavula nangwa babena kwibikako, mambo ka kukwatankana kwa ntanda o kubena kubujila kumwekanyika mu kino kitota kya myaka kya bu 21?

Byambo byaambile ndamakyalo umo watainwe ku kipwilo kya APEC nabyo byakumbulako pacheche. Waambile’mba: “Bwitote, kyo kintu kimo kilengela.” Ee, ano moba bantu baji bingi na misalululo. Byalo byonse ne mitundu ya bantu bakebatu kwilama abo bene. Byalo kukeba kwilama abyo bine, byombesha, ne lunkumbwa byauba ne wo. Bintu bikebewa mu kyalo umvwe kechi byayila monka mukebela bantu bonse ne, javula bintu bikebewa mu kyalo byobyo batapo muchima.

Misalululo yalondololwa bingi bulongo mu byambo bya nyimbi wa masalamo amba “mwalo wa malwa.” (Masalamo 91:3) Kino kiji nobe mwalo mu bantu, mambo mubena kufuma malwa akabotoka. Misalululo ne kushikwañana kwaubiwa pa myaka yavula bingi. Ano moba, misalululo yaabanya bingi mikoka ya bantu, kabiji bantangi bakankalwa kwiipwisha.

Bantangi bavula bayuka’mba misalululo ne bantu kwitemwa abo bene byo bibena kulengela makatazho panopantanda. Kya kumwenako, wajinga Munembeshi Mukatampe mu kipamo kya United Nations aye General U Thant waambile’mba: “Byubilo byatama byo bibena kulengela makatazho avula o tubena kupitamo ano moba . . . Kyubilo kimo ke misalululo ne ñambilo ya kuba’mba, ‘kabiji kyalo kyami, nangwa kyawama nangwa kyatama kyami.’” Nangwa byonkabyo, ano moba mu byalo byavula bantu monka bejizhañenya pa mambo a bantangi. Pano bino aba baji na bulume kechi batalapotu meso onka ne. Kya kumwenako, pepala wa byambo wa International Herald Tribune waambilepo pa byalo bya ku musela amba: “Mu bya bumulwila ntanda mu byalo bya ku musela mwayulatu byombesha ne kubula kwiketekela. Mambo mu bino byalo, kechi kyafwainwa mwanyike kwitutujika amba naye ekale ntangi ne, kizhila.”

Byambo bya Lesa, Baibolo byambatu patoka pa mambo a buntangi bwa bantu amba: ‘Muntu uba bunkambo pa muntu mukwabo mu kumuyanjisha.’ (Musapwishi 8:9) Byo balenga mipaka ya byalo byabo abo bene, mabumba a bantu ne bantu pa muntu pa muntu babena kumona kufikizhiwa kwa jifunde ja mu Baibolo jaamba’mba: ‘Awa wipatula ku bakwabo ukeba kuba bisaka muchima wanji mwine, kabiji ulengulula maana onse alumbuluka.’—Byambo bya Mana 18:1.

Mulenga wetu wayuka bulongo bintu bituwamina, kechi wakebelenga’mba bantu bakekalenga na makafulumende ne kwilama abo bene ne. Mu kuba bino, bantu bakana nkebelo ya Lesa ne kishinka kya kuba’mba bintu byonse byanji. Masalamo 95:3-5 ashimuna’mba: “Yehoba ye Lesa mukatampe, ye Mfumu mukatampe wakila balesa bonse. Kuzhika konse kwa panshi kuji mu kuboko kwanji; ne kulepa kwa mitumba nako ko kwanji. Kalunga ka mema nako ko kanji, ye wikalengele; ne maboko anji nao alengele ntanda yauma.” Lesa ye Mfumu wa kine wafwainwa kulama bantu bonse. Byo bakeba kwilama abo bene, bantu ba pano panshi bobila mungi kechi mwayila kyaswa muchima wanji ne.—Masalamo 2:2.

Ki Ka Kibena Kukebewa?

Jishinda jimotu ntanda mo ikakwatankena ke kupichila mu kwikala na ntangi umotu wata muchima bantu ukalamanga ntanda yonse. Bantu bavula bayuka kino kishinka. Nangwa byonkabyo, bano bantu baketekela mu bintu byabulapotu nangwa kulumbuluka ne. Kya kumwenako, bantu bavula, kubikapotu ne bantangi ba bupopweshi bakambizha bantu kuketekela mu kipamo kya United Nations kuba’mba kyo kikakwatankanya ntanda yonse. Pano bino, mabumba a bantu nangwa ambe kya mutundu ka, kechi akonsha kupwisha makatazho a bantu ntanda yonse ne. Ano mabumba o abena kulengela ne byalo byavula kubula kukwatankana.

Baibolo wambatu patoka amba: ‘Kechi muketekele mu baana ba bamfumu ne, nangwa mu mwana wa muntutu, mo mwabulwa bukwasho ne.’ (Masalamo 146:3) Nanchi kino kitulengela kubula kwikala na luketekelo amba ntanda kechi ikakwatankana nenyi? Ine. Kojiji jishinda ntanda jo ikakwatankenamo.

Bantu bavula kechi bayuka’mba Lesa waikajika kafulumende ukakwatankanya bantu ne. Yehoba Lesa waamba’mba: “Nangwa byonkabyo mfumu wami namwikazha pa mutumba wami wazhila wa Ziona. Undombe, ne amiwa nkakupa ba mu mikoka ya bantu, bekale ke buswanyi bobe.” (Masalamo 2:6, 8) Akimonai kinembelo kyaamba pe Yehoba Lesa amba ‘waikazha mfumu wanji,’ awo ye atongola mu Vesi 7 amba “mwanami.” Uno ke Yesu Kilishitu mwana Lesa wa bumupashi, ye bapa lūsa lonse lwa pano panshi.

Ntanda Yonse Byo Ikakwatankana

Bantu bavula kechi bebuyuka buno bufumu bwa Lesa ne. Byalo byavula bikebatu kwitangijila abyo bine. Nangwa byonkabyo, Lesa kechi ukebalekatu aba bakana bukalama ne kafulumende wanji ne. Aba bonse bakana bukalama bwa Lesa, Masalamo 2:9 aamba’mba: “Ukebalala [Yesu Kilishitu,] na kamama ka kyela; ukebasansakanya nobe kintu kibumba mubumbishi.” Bantu nangwa bayuke nangwa ne, babena kukonkana pamo kuba’mba bakalwe na Lesa. Buku wapelako mu Baibolo wamba’mba, “bamfumu ba panopantanda ponse” babena kwipwizha pamo ku “nkondo ya aja juba jikatampe ja Lesa, Wa bulume bonse.” (Lumwekesho 16:14) Bantu ne mashinda abo a mepatulo bakonaunwatu shata. Kino kikalengela bufumu bwa Lesa kwingila mwingilo wabo kwakubula lukatazho ne.

Byo aji Nkambo Mwine Wakila, Yehoba Lesa kupichila mu mwananji ukengijisha bulume na maana kuba’mba ntanda ikawame bulongo mukekala bantu bakwatankana. Kafulumende wa Lesa ukakwatankanya bantu batemwa bololoke ne kwibobila bibusa. Nga mambo ka ne kuba mwaikalapo na ka kimye kacheche ka kutanga Salamo 72 ne? Bungauzhi bujimo bwaamba pa bukalama bwa Mwana Lesa byo bukobila bantu. Bantu bonse bakakwatankana, kabiji makatazho onse o babena kupitamo kechi akekalako ne.

Ntanda ya ano moba mwavula makatazho, bavula balanguluka’mba abye byonse kuba byaubiwa ne. Pano bino ino ndangulukilo yatama bingi. Kunyuma kwe milaye ya Lesa yafikizhiwe kabiji ikafikizhiwa kulutwe na lwendo. (Isaya 55:10, 11) Nanchi nenuwa mukeba mukamoneko byo kikekala nyi? Ee mwakonsha. Lonka luno, kuji ne bantu babena kwinengezha kuba’mba bakekale na bumi bwa kine kasa bakwatankana. Bafuma mu mikoka yonse, kabiji mu kifulo kya kuba’mba bafundenga nkondo, bakwatankana ne kukokela bumfumu bwa Lesa. (Isaya 2:2-4) Bañanyi bonkabo? Ke Bakamonyi ba kwa Yehoba. Nga mambo ka ne kuba mwaumvwina lwito lo bemwita lwa kuya na kutanwa ku kupwila ne? Nenuwa mukapwanañenanga pamo na bantu bakonsha kwimukwasha kuba’mba mukokelenga bumfumu bwa Lesa ne kwikala bakwatankana myaka ne myaka.

[Bipikichala pa peja 7]

Bantu bafuma mu mikoka yonse babena kwinengezha kwikala mu ntanda muji bantu bakwatankana

[Byambo biji pa Kipikichala pa peja 4]

Saeed Khan/AFP/Getty Images

[Byambo biji pa Kipikichala pa peja 5]

Mwanamukazhi ubena kujila: Igor Dutina/AFP/Getty Images; protesters: Said Khatib/AFP/Getty Images; Myotoka ya nkondo: Joseph Barrak/AFP/Getty Images