BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w09 8/15 pp. 12-16
  • Bumi Bwa Myaka Panopantanda—ke Luketekelo Lwasololwa Jibiji

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Bumi Bwa Myaka Panopantanda—ke Luketekelo Lwasololwa Jibiji
  • Kyamba kya Usopa—2009
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Luketekelo Beluvwetele
  • Bukine Bwayukanyikwa
  • “Maana [a Kine] a Kuyuka Bintu Akayanga na Kunanuka”
  • “Bwana bwa Bene bwa Lukumo” Buji Kulutwe!
  • Nanchi Bumi Bwa Myaka Panopantanda—lo Luketekelo Lwa Bena Kilishitu Nyi?
    Kyamba kya Usopa—2009
  • Kimye Kikakumbana Kuyuka Lesa Panopantanda Ponse
    Kuyuka Kutangijila ku Bumi Bwa Myaka
  • Bufumu Bwaikajikwa Mwiulu
    Bufumu bwa Lesa Bubena Kulama!
  • Bumi Bwa Myaka Ne Myaka Panopantanda—Ke Luketekelo Lwapana Lesa
    Kyamba kya Usopa—2009
Kyamba kya Usopa—2009
w09 8/15 pp. 12-16

Bumi Bwa Myaka Panopantanda—ke Luketekelo Lwasololwa Jibiji

“Pano obewa Danyela, ushinke bino byambo . . . poso kimye kya ku mpelo kikafike; bavula bakapitañananga kuku ne kuku, ne maana [a kine] a kuyuka bintu akayanga na kunanuka.”—DA. 12:4.

1, 2. Mepuzho ka o twaya twisambepo mu uno mutwe?

BANTU bavula lelo jino baumvwisha bulongo Binembelo byo byaamba pa luketekelo lwa kwikala myaka ne myaka mu paladisa panopantanda. (Lum. 7:9, 17) Ku ntendekelo ya bantu, Lesa waambile’mba muntu walengelwe kechi mu kuba’mba akekaletu myaka icheche ne kufwa ne, bino amba akekalenga myaka ne myaka.—Nte. 1:26-28.

2 Bantu kwikala jibiji na bulumbuluke bwaelele Adama kyajinga lubaji lwa luketekelo lwa bena Isalela. Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki byalondolola jishinda Lesa jo akaletelamo bumi bwa myaka ku bantu mu Paladisa panopantanda. Pano mambo ka luketekelo lwa bantu kyo lwasolwelwa jibiji? Lwasolwelwe byepi ne kuyukanyikwa ku bantu bavula?

Luketekelo Beluvwetele

3. Mambo ka o kibujila kukumisha kuyuka’mba luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda beluvwetele?

3 Yesu waambijile jimo amba bangauzhi ba bubela bakavundankanya mafunjisho anji ne kutwala bantu bavula mungi. (Mat. 24:11) Mutumwa Petelo wajimwineko bena Kilishitu kuba’mba: “Mukekala bafunjishi ba bubela.” (2 Pe. 2:1) Mutumwa Paulo waambile pa ‘kimye kikeya [bantu kyo bakakonsha] kubula kuswa mafunjisho alumbuluka; bino byo baji na matwi ababana, [bakakonsha] kwivujishisha abo bene bafunjishi ba monka mwayila bya kusakasaka byabo.’ (2 Timo. 4:3, 4) Satana ubena kutwala bantu mungi kabiji wingijisha bena Kilishitu basenduka mu lwitabilo kuvweta pa bukine bwa pa mambo a nkebelo ya Lesa ku bantu ne ntanda.—Tangai 2 Kolinda 4:3, 4.

4. Bantangi ba bupopweshi basenduka mu lwitabilo bakana luketekelo ka lwa bantu?

4 Binembelo bilondolola kuba’mba Bufumu bwa Lesa ke kafulumende wa mwiulu bukalalaula ne kupwishatu shata bukalama bonse bwa bantu. (Da. 2:44) Kimye kya bukalama bwa Kilishitu bwa myaka kiumbi, Satana bakamutaya mu kalengwa kabula kupela, bafu bakebasangula ne bantu bakekala ke balumbuluka panopantanda. (Lum. 20:1-3, 6, 12; 21:1-4) Pano bino, bantangi ba bupopweshi mu Kilishitendomu basenduka mu lwitabilo bafunjisha mafunjisho angi. Kya kumwenako, Mukulumpe wa Chechi aye Origen wa ku Alekesandiliya wajingako mu myaka kitota kya busatu walengulwile boba baketekejile kuba’mba kukekala mapesho mu Myaka Kiumbi. Buku umo waambile’mba, Shayuka wa bya bupopweshi bwa Bakatolika aye Augustine wa ku Hippo (354-430 C.E.) “waitabijile’mba kechi kukekala myaka kiumbi ne.”a (The Catholic Encyclopedia)

5, 6. Mambo ka ba Origen ne Augustine o bakanyijile lufunjisho lwa myaka kiumbi?

5 Mambo ka ba Origen ne Augustine kyo bakanyijile lufunjisho lwa myaka kiumbi? Origen wajinga mwana wa bwanga wa kwa Clement wa ku Alekesandiliya, awo walondejile mulanguluko wa Bangiliki wa kuba’mba mweo kechi ufwa ne. Shayuka wa bya bupopweshi aye Werner Jaeger waambile’mba, Origen byo akoseleko kulondela milanguluko ya kwa Plato pa mambo a mweo, “watendekele kufunjisha mafunjisho mu bwina Kilishitu aambilenga pa mweo, o afunjile kwi Plato.” Mu kuya kwa kimye, Origen wafunjishe kuba’mba mapesho a kiumbi kimo kechi a panopantanda ne, bino ke a ku mpunzha ya mipashi.

6 Saka akyangye kwikala mu bwina Kilishitu, Augustine byo afikizhe myaka ya kusemwa 33, walondejile mulanguluko wa kwa Plato, ko kuba’mba butemwamaana bwa kwa plato mu myaka kitota kya busatu. Augustine byo aikele mu bwina Kilishitu, watwajijile na mulanguluko wa kwa Plato. Buku umo waamba’mba: “Augustine wakoselepo na kutundaika mafunjisho a kwa Plato a batemwamaana Bangiliki kya kuba akumbene ne mu bupopweshi bwa Lulayañano Lupya.” (The New Encyclopædia Britannica) Buku umo waamba’mba: Augustine walumbulwile Bukalama bwa Myaka Kiumbi bwaambiwapo mu Lumwekesho kitango 20 kupichila mu “ndumbulwilo ya bukifwanyikizho.” (The Catholic Encyclopedia) Uno buku wanungapo amba: “Ino ndumbulwilo . . .yo yatendekele kwingila mu kupingizha pa byaambanga bashayuka ba bya bupopweshi ba ku Byalo bya bazungu, kabiji aba baitabijile mu myaka kiumbi kimo balekele kwibatundaika.”

7. Lufunjisho ka lwa bubela lwavundankanya luketekelo lwa bantu lwa bumi bwa myaka panopantanda, kabiji kino kyaubiwa byepi?

7 Luketekelo lwa bantu lwa kwikala myaka ne myaka panopantanda beluvundankenye ku lufunjisho lwajingako mu Babilona wa ku kala kabiji bakumbenye ntanda yonse lufunjisho lwa kuba’mba muntu uji na mweo nangwa’mba mupashi ubula kufwa. Bantu ba mu Kilishitendomu byo batambwijile luno lufunjisho, bashayuka ba bya bupopweshi bakobankenye Binembelo ne kulengela byobya byamba pa luketekelo lwa mwiulu kumvwanyika nobe bibena kwamba’mba bantu bawama baya mwiulu. Kwesakana na luno lufunjisho, bwikalo bwa bantu panopantanda ke bwa pa kakimyetu kacheche kakwesekelamo umvwe muntu wafwainwa kwikala mwiulu. Kino kyo kintu kyaubiwe ne ku luketekelo lwa Bayudea lwa kwikala myaka ne myaka panopantanda. Mu kuya kwa kimye, Bayudea byo batendekele kulondela lufunjisho lwa Bangiliki lwa kuba’mba mweo kechi ufwa ne, luketekelo lo bajinga nabo patanshi lwa kwikala panopantanda lwapwile. Abino Baibolo kechi byo byo afunjisha pa mambo a bantu ne. Bantu baji na mibiji ya bumuntu, kechi ya mipashi ne. Yehoba waambijile mwanamulume mutanshi amba: “Obewa wi lukungu.” (Nte. 3:19) Bantu bebalengele kwikala myaka ne myaka panopantanda kechi mwiulu ne.—Tangai Salamo 104:5; 115:16.

Bukine Bwayukanyikwa

8. Bashayuka bamo bajingako mu ma 1600 baambilepo amba ka pa luketekelo lwa bantu?

8 Nangwa kya kuba bupopweshi bwavula bwitela kwikala bwa bwina Kilishitu kechi bufunjisha pa luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda ne, kechi kimye kyonse Satana kyo ashinda mu kuvweta pa bukine ne. Mwapita bwikalo bwa bantu, bantu bacheche bateleko muchima kutanga Baibolo bo bayukile bukine byo baumvwishishe bintu bimo bya pa mambo a Lesa byo akalengela bantu kwikala balumbuluka jibiji. (Sala. 97:11; Mat. 7:13, 14; 13:37-39) Byo kyaubile ke mu ma 1600, mwingilo wa kutuntulula ne kupulinta Baibolo walengejile Binembelo Byazhila kwibisampanya mu mapunzha avula. Mu 1651, shayuka umo wanembele’mba kupichila mwi Adama, bantu ‘baelele Paladisa ne Bumi bwa Myaka Panopantanda,’ pakuba mwi Kilishitu “bantu bonse mo mo bakekela na bumi Panopantanda; inge kino kyabula kwikala bino, ko kuba’mba kuno kwesakanya kechi kwakonsha kuyilamo ne.” (Tangai 1 Kolinda 15:21, 22.) Shayuka umo Muzungu wa bya mpito wayile nkuwa ntanda yonse, aye John Milton (1608-1674) ye wanembele buku wa Paradise Lost ne wa Paradise Regained. Mu ano mabuku anji, Milton waambile pa mfweto ikatambwila bantu bakishinka mu paladisa panopantanda. Nangwa kya kuba Milton watesheshe muchima ku kufunda Baibolo, bino wayukile’mba bukine bwa mu Binembelo kechi bukayukanyikwa bulongo ne, kufikatu ne kimye kya kwikalapo kwa Kilishitu.

9, 10. (a) Isaac Newton wanembele amba ka pa mambo a luketekelo lwa bantu? (b) Mambo ka Newton kyo amwenejile kuba’mba kwikalapo kwa Kilishitu kwakijinga kwalepa?

9 Shayuka wa nsamushi wayile bingi nkuwa aye Isaac Newton (1642-1727) naye wajinga bingi na muchima wa kukeba kuyuka Baibolo. Wayukile’mba bazhila bakasangwilwa ku bumi bwa mwiulu ne kulamina pamo ne Kilishitu. (Lum. 5:9, 10) Pa kwamba pa mambo a bangikazhi ba mu buno Bufumu, wanembele’mba: “Panopantanda pakatwajijila kwikala bantu bakabulanga kufwa panyuma ya juba ja kije, ne kuba’mba kechi bakekalatu myaka kiumbi kimo ne, bino bakekalanga myaka ne myaka.”

10 Newton wamwene kuba’mba kwikalapo kwa Kilishitu kwakijinga kwalepa. Shayuka wa bya mpito aye Stephen Snobelen waambile’mba: “Newton wamwene amba Bufumu bwa Lesa bwajinga kwalepa na mambo a kuba bamulubankenye na mafunjisho a Balesa basatu a bantu basendukile mu lwitabilo bajingako kyokya kimye.” Pa kyokya kimye mambo awama bakiavwetele. Newton kechi wamwenepo jibumba ja bena Kilishitu jakonsheshe kwiasapwila ne. Wanembele’mba: “Buno bungauzhi bwa kwa Danyela ne Yoano [bwa kwa Yoano bwanembwa mu buku wa Lumwekesho] kechi bwakonsha kumvwanyika ne, posotu kimye kya ku mpelo.” Newton walondolwele’mba: “Kepo Danyela aambile’mba, ‘bavula bakanyemena kuku ne kuku, ne maana akayanga na kuvula.’ Mambo, Mambo awama afwainwa kusapwilwa ku mikoka yonse malwa akatampe saka akyangye kufika ne mpelo ya ntanda. Bantu bavula baji na mapambo a bisonga bakapita pa malwa akatampe kechi bakonsha kwikala bakukankalwa kubala kufuma mu mikoka yonse ne, bakonshatu kuvula poso bebasapwila Mambo awama, malwa akatampe saka akyangye kufika.”—Da. 12:4; Mat. 24:14; Lum. 7:9, 10.

11. Mambo ka luketekelo lwa bantu bavula bajingako mu moba a kwa Milton ne Newton kyo lwabujile kuyukanyikwa?

11 Mu moba a kwa Milton ne Newton, kuletapo mulanguluko wapusanako na ye bafunjishanga mu chechi kwajingatu kubika bumi mu kizumba. Onkao mambo, mafunjisho abo o bapesele pesele pa mambo a Baibolo kechi beanembele ne, kufikatu ne kimye kyo bafwile. Kupimpulwa kwa bintu mu myaka kitota kya bu 16 kechi kwakonsheshe kufumyapo lufunjisho lwa pa mambo a mweo ubula kufwa ne, kabiji machechi akatampe a ba Polotesitanti atwajijile kufunjisha lufunjisho lwaitabijilemo Augustine kuba’mba Myaka Kiumbi yapichile, kechi yakijinga kulutwe ne. Nanchi maana avujilako mu kino kimye kya ku mpelo nyi?

“Maana [a Kine] a Kuyuka Bintu Akayanga na Kunanuka”

12. Maana a kine a kuyuka bintu afwainwe kunanuka kimye ka?

12 Danyela waambijile jimo pa mambo a “kimye kya ku mpelo” amba bintu bikawama. (Tangai Danyela 12:3, 4, 9, 10.) Yesu waambile’mba: “Baoloka bakasama pamo no juba.” (Mat. 13:43) Nga maana a kine a kuyuka bintu abena kuya byepi na kunanukilako mu kimye kya ku mpelo? Monai bintu bimo byaubiwe mu myaka ya kunyuma mwaka wa 1914 saka akyangye kufika, watendekejilemo kimye kya mpelo.

13. Charles Taze Russell wanembele ka panyuma ya kupesapesa pa mutwe waambilenga pa kubwezha bantu ke balumbuluka?

13 Ku mpelo ya mu ma 1800, bantu bamo bakishinka bapesele peselenga kukeba kumvwisha “musango wa byambo byalumbuluka.” (2 Timo. 1:13) Umo pa bano ke Charles Taze Russell. Mu 1870, aye ne bakwabo bakebelenga kuyuka bukine, balengele kajibumba ka lufunjisho lwa Baibolo. Mu 1872, bapesele pesele pa mutwe waambilenga pa kubwezha bantu ke balumbuluka byonka byajinga Adama. Palutwe kacheche, Russell wanembele’mba: “Kufikatu ne pa kyokya kimye, twakankelwe kumvwisha bulongo lupusano lukatampe luji pakachi ka mapesho a chechi ibena kwesekwa kabiji ne mapesho a bantutu bonse bakishinka.” Mapesho a bantutu bonse bakishinka akekala a “kwibabwezha ku bulumbuluke bwiyowelenga mushakulu wabo Adama mu Edena.” Russell wayukile’mba bakwabo bamukwashishe bingi mu lufunjisho lwanji lwa mu Baibolo. Bano bajinga bañanyi?

14. (a) Henry Dunn waumvwijile mwepi Byubilo 3:21? (b) Bañanyi Dunn bo aambilepo amba bakekalanga myaka ne myaka panopantanda?

14 Umo wa bano wajinga Henry Dunn. Wanembele pa mambo a “kubwezha byonse byo byaji, byo aambile Lesa ku kanwa ka bangauzhi banji bazhila, kufuma ku kala kene.” (Byu. 3:21) Dunn wayukile kuba’mba kuno kubwezha bintu byo byajinga kwavwangilemo kubwezha bantu ku bulumbuluke panopantanda mu kimye kya kwa Kilishitu kya Bukalama bwa Myaka Kiumbi. Kabiji Dunn wapesele pesele ne pa bwipuzho bwakatezhe bantu bavula bwa kuba’mba, Bañanyi bakekala myaka ne myaka panopantanda? Wayukile kuba’mba bantu bavula bakasangulwa, kwibafunjisha bukine, ne kwibapa jishuko ja kwitabila mwi Kilishitu.

15. George Storrs wayukile ka pa mambo a lusanguko?

15 Mu 1870, George Storrs naye waitabijile’mba bantu babula koloka bakasangulwa ne kwibapa jishuko ja kwikala na bumi bwa myaka. Kabiji wayukile mu Binembelo kuba’mba inge muntu ukasangulwa wakankalwa kutambwila jino jishuko, “ukafwa nangwa kya kuba uno ndengamambo wafikizhe myaka kitota kimo.” (Isa. 65:20) Storrs waikalanga mu Brooklyn, ku New York, kabiji wanembulwile magazini wa kuba’mba Bible Examiner.

16. Ki ka kyalengejile Bafunda Baibolo kupusanako na Kilishitendomu?

16 Russell wayukile byaambile Baibolo kuba’mba kimye kyafikile kya kuyukisha mambo awama ku bantu bavula. Onkao mambo, mu 1879, watendekele kunemba magazini wa Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, utelwa luno kuba’mba Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba. Patanshitu, bantu bachechetu bo baumvwishishe bukine bwa pa mambo a luketekelo lwa bantu, pano mu kuya kwa kimye mabumba a Bafunda Baibolo mu byalo byavula batambwijilenga Kyamba kya Usopa ne kwikifunda. Lufunjisho lwa kuba’mba bachechetu bo bakaya mwiulu pa kuba bavula bakekala na bumi bwalumbuluka panopantanda lwalengejile Bafunda Baibolo kupusanako na byaitabila bavula ba mu Kilishitendomu.

17. Maana a kine a kuyuka bintu ananukile byepi?

17 “Kimye kya ku mpelo” kyaambijilwe jimo, kyatendekele mu 1914. Nanchi maana a kine a kuyuka bintu pa mambo a luketekelo lwa bantu ananukile nyi? (Da. 12:4) Mu 1913, majashi aambile Russell anembelwe mu mapepala a byambo afikile ku 2,000 pamo ne kibelengelo kya bantu batangile bajinga 15,000,000. Ku mpelo ya 1914, bantu kukila pa 9,000,000 mu bibunji bya ntanda bisatu batambile kifwanyikizho kya “Photo-Drama of Creation,” kabiji kino kifwanyikizho kyavwangilemo ne kumwesha bipikichala byalumbulwilenga bukalama bwa Kilishitu bwa Myaka Kiumbi. Kufumatu mu 1918 kufika ne mu 1925, jashi ja kuba’mba “Bantu Bavula Bajiko Lelo Jino Kechi Bakafwa Ne,” jalondolwele pa mambo a kwikala na bumi bwa myaka panopantanda bejambile ku bakalume ba Yehoba mwaya ntanda kukila pa milaka 30. Mu 1934, Bakamonyi ba kwa Yehoba bayukile kuba’mba aba baji na luketekelo lwa kwikala myaka ne myaka panopantanda bafwainwa kubatizwa. Kuyuka bino kwibapele kizaku kya kusapwila mambo awama a Bufumu. Lelo jino luketekelo lwa kwikala myaka panopantanda lulengela bantu bavula kumusanchila Yehoba.

“Bwana bwa Bene bwa Lukumo” Buji Kulutwe!

18, 19. Bwikalo ka bwaambiwapo mu Isaya 65:21-25?

18 Ngauzhi Isaya bamukwashishe na mupashi kunemba pa mambo bwikalo bukeyowa bantu ba Lesa panopantanda. (Tangai Isaya 65:21-25.) Bichi bimo byajingako myaka nobe 2,700 yapitapo kimye kyanembelenga Isaya bino byambo ko biji ne lelo jino. Abya mwakonsha kufwanyikizha mubena kwikala ino myaka na bulume ne na butuntulu bwa mubiji bwawama nyi?

19 Mu kifulo kya kwikalatu myaka icheche pa ntanda, abwa bwikalo bukapana jishuko ja kushimika, kujima ne kufunda. Akilangulukai ne pa balunda bo mukekala nabo. Buno bulunda bwa butemwe kechi bukapwa ne. ‘Baana ba Lesa’ byo bakeyowapo “bwana bwa bene bwa lukumo”!—Loma 8:21.

[Tubyambo twa mushi]

a Augustine waambile’mba Bukalama bwa Myaka Kiumbi bwa Bufumu bwa Lesa kechi bwajinga bwa kulutwe ne, bino bwatendekele kyonkatu kimye kyatendekele chechi.

[Caption pa peja 15]

Mwakonsha Kulumbulula Nyi?

• Luketekelo lwa bantu lwa bumi panopantanda beluvwetele byepi?

• Bantu batanga Baibolo bayukile ka mu ma 1600?

• Luketekelo lwa kine lwa bantu lwayukanyikilwe byepi bulongo mwaka wa 1914 byo anangijilenga?

• Nga maana a pa mambo a luketekelo lwa panopantanda ananuka byepi?

[Kipikichala pa peja 13]

Shayuka wa bya mpito, aye John Milton (ku kipiko) ne wa nsamushi, aye Isaac Newton (ku kilujo) bayukile pa mambo a luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda

[Bipikichala pa peja 15]

Bafunda Baibolo ba kala bayukile byaambile Binembelo kuba’mba kyajinga kimye kya kubula bantu ntanda yonse pa mambo a luketekelo lwa kine lwa bantu

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu