Bilengwa Bisolola Lesa Mumi

“Anweba Yehoba Lesa wetu, mwafwainwa kutambula lukumo . . . mambo yenu mwalengele bintu byonse.”—LUM. 4:11.

MUSAKUKUMBULA’MBA KA?

Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba ‘tukundule’ mafunjisho a bubela?

Nga bilengwa bisolola byepi bulume bwa Lesa ne maana anji?

Bansemi bakonsha kukwasha byepi baana babo kwikala na lwitabilo mwi Yehoba?

1. Twafwainwa kuba byepi pa kuba’mba lwitabilo lwetu lutwajijile kukosa?

BANTU bavula bamba’mba bakonsha kuswatu kuba’mba kintu ko kiji kana bekimona. Pano twakonsha kukwasha byepi bantu ba uno mutundu kwikala na lwitabilo mwi Yehoba? Baibolo waamba’mba, “kafwako muntu wamonapo kala Lesa ne.” (Yoa. 1:18) Byo kiji kuba’mba kechi twakonsha kumumona ne, twakonsha kuba byepi pa kuba’mba lwitabilo lwetu mwi “Lesa ubula kumweka,” aye Yehoba, lutwajijile kukosa? (Kolo. 1:15) Kintu kitanshi kyo twafwainwa kuba, ke kuyuka mafunjisho alengela bantu kubula kuyuka bukine pe Yehoba. Kepo twafwainwa kufunda bya kwingijisha bulongo Baibolo pa kuba’mba tushiine bantu kuba’mba ano mafunjisho alengela “bantu kubula kuyuka Lesa.”—2 Ko. 10:4, 5.

2, 3. Ñanyi mafunjisho abiji alengela bantu kubula kuyuka bukine pe Lesa?

² Lufunjisho lumo lwa bubela lwaya nkuwa lwalengela bavula kubula kuyuka bukine pe Lesa ke lwa kuba’mba bantu bafumine ku banyama. Luno lufunjisho lwa bantu lwapusenshatu na byaamba Baibolo kabiji lulengela bantu kubula kwikala na luketekelo. Bafunjisha luno lufunjisho baamba’mba bilengwa byumi byaishilekotu bine, inge byobyo kiji, ko kuba’mba inge kechi twakonsha kuyuka kine kintu kyo twaikela na bumi ne.

³ Lufunjisho lukwabo lufunjisha bantangi ba mu Kilishitendomu ke lwa kuba’mba bintu byonse, ntanda ne bilengwa byumi byonse byaikalatu myaka biumbi bicheche. Bamba’mba Lesa walengele bino bintu byonse mu moba atanu na jimo aji na maola 24. Bantu baitabila mu luno lufunjisho bakana bishinka byatana basayansi byapusana na byo baitabilamo. Bakonsha kunemeka Baibolo, pano bino, luno lufunjisho lulengela bantu kubula kuketekela Mambo a Lesa. Mambo ka? Mambo luno lufunjisho lulengela bantu kumona nobe Baibolo kechi waamba bya kine ne. Bantu bafunjisha bino betulengela kuvuluka byajinga bantu bamo bajingako mu myaka ya bena Kilishitu batanshi. Bajinga na mukoyo wa kwingijila Lesa, “bino kechi mwayila maana alumbuluka a kuyuka Lesa ne.” (Loma 10:2) Twakonsha kwingijisha byepi Baibolo pa kuba’mba ‘tukundule’ lufunjisho lwa kuba’mba bantu bafumine ku banyama ne lwa kuba’mba ntanda ne bilengwa byonse byaikalatu myaka biumbi bicheche ne kumwesha kuba’mba lwa bubela? Twakonsha kwibakwasha kupichila mu kwibikako atweba bene kuyuka maana alumbuluka aji mu Baibolo.

LWITABILO LWAIMENA PA BISHIINO NE KULANGULUKAPO BULONGO PA BINTU

4. Lwitabilo lwetu lwafwainwa kwimena pa ka?

⁴ Baibolo witufunjisha kuba’mba twafwainwa kunemeka maana nobe bya buneme. (Mana 10:14) Yehoba ukeba lwitabilo lwetu mwi aye kwimena pa bishiino ne pa kulangulukishapo bulongo pa bintu, kechi kwimena pa milanguluko ya bantu ne bisho bya bupopweshi ne. (Tangai Bahebelu 11:1.) Pa kuba’mba twikale na lwitabilo lwakosa mwi Lesa, twafwainwa kushiinwa kuba’mba Yehoba ko aji. (Tangai Bahebelu 11:6.) Twashiinwa kuba’mba ko aji, kechi na mambotu a kuba’mba tukeba kwitabila bino ne, bino ke na mambo a kuba twapesapesa bulongo bishinka ne kwingijisha ‘bulume bwetu bwa kulanguluka.’—Loma 12:1.

5. Ñanyi kishinka kimo kitulengela kushiinwa kuba’mba Lesa ko aji?

⁵ Mutumwa Paulo waambile kishinka kimo kitulengela kushiinwa kuba’mba Lesa ko aji, nangwa kya kuba kechi tumumona ne. Paulo wanembele pe Yehoba amba: “Byubilo byanji byamweka patoka kufumatu kimye kyo alengele ntanda, mambo bino byubilo byamwekela mu bintu byo alenga, ko kuba amba bamona bulume bwanji bwa myaka ne kuyuka amba ye Lesa.” (Loma 1:20) Mwakonsha kukwasha byepi muntu uzhinauka kuba’mba Lesa ufwako kuswa byaambile Paulo? Mwakonsha kwisamba nanji pa bishiino byaamba pa bilengwa bimwesha bulume bwa Mulenga ne maana anji.

BILENGWA BISOLOLA BULUME BWA LESA

6, 7. Ñanyi bintu bibiji bisolola maana a Yehoba, kabiji bituzhikijila byepi?

⁶ Bulume bwa Yehoba bumwekela mu bintu bibiji bituzhikijila. Bino bintu ke bulume buji mu lwelele ne bulume bukoka bintu buji pano pa ntanda. Bulume buji mu lwelele bwitupa mwela ye tupema ne kwituzhikijila. Mu ñanyi jishinda? Mabwe akatampe atebauka mwiulu inge aponena pano pa ntanda akonsha konauna ntanda. Pano bino, kino kechi kyubiwa ne, mambo inge ano mabwe afika mu lwelele apya. Inge ke apye, byobyo bya byo tumona bisasumuka mwiulu bufuku.

⁷ Kabiji bulume bukoka bintu buji pano pa ntanda nabo bwituzhikijila ku bintu byakonsha kwitonauna. Buno bulume bufuma mukachi ka ntanda. Pakachi ka ntanda paji mateshi a kapotwe afumya bulume bukoka bintu pano pa ntanda ne mu lwelele. Buno bulume bwituzhikijila ku mintetenga ya kyuya ifuma ku juba ne ku bintu bilajika mwiulu. Buno bulume bukoka bintu bufuma mukachi ka ntanda, bupakula ino mintetenga yakonsha kusoka bintu pano pa ntanda. Ino mintetenga beifomona ne kwiipakula. Buno bulume bo bulengela mintetenga ya misombelo yapusana pusana imona bekela ku bulenge ne ku buyeke bwa ntanda. Kwambatu kine, Yehoba uji na ‘ngovu ya kukumya.’—Tangai Isaya 40:26.

BILENGWA BISOLOLA MAANA A LESA

8, 9. Maana a Yehoba amwekela byepi mu bintu bilengela bumi kutwajijila?

⁸ Maana a Yehoba amwekela mu byo akwasha bilengwa kutwajijila kwikala na bumi. Fwanyikizhai kuba’mba mwikala mu muzhi muji bantu bavula bingi, kabiji uno muzhi wazhokolokwa na nsakwa. Mu uno muzhi kechi mujipo mwakupichila mema atoka nangwa mwakufumina biko ne. Muzhi wa uno mutundu mwakonsha kwikala bingi ndochi kabiji bantu kechi bakonsha kwikala monka ne. Ne ino ntanda ijitu nobe yenka uno muzhi. Kechi muji mema avula ne, kabiji kechi twakonsha kufumya ndochi yonse ijimo ne. Nangwa byonkabyo, ntanda beinengezha na bintu byonse bikebewa pa kuba’mba bilengwa byumi bitwajijile kwikala na bumi. Mambo ka o kyaikela bino? Mambo a kuba ntanda iji na bulume bwa kwingijisha bintu bijipo pa kuba’mba bilengwa bikele na bumi.

⁹ Akilangulukai pa mwela ye tupema. Bilengwa byumi byonse bipema uno mwela. Nangwa byonkabyo, uno mwela kechi upwa ne, kabiji mu lwelele kechi muyula mwela watama ye tulupula pa kupema ne. Mambo ka o kyaikela bino? Kuji lunengezho lulengela bintu kwenda bulongo. Mu luno lunengezho, bimenwa bingijisha meema, mute, mbolezha ne mwela ye tulupula ne kulenga kajo kapana bulume ne mwela ye tupema. Kupema kukwashako luno lunengezho kutwajijila. Yehoba wingijisha bijimwa ne bichi pa kupa ‘bantu bonse bumi ne muya.’ (Byu. 17:25) Bino bintu byo bimweshapo kuzhika kwa maana anji!

10, 11. Kipupulwa kimo ne munzhimbiji bisolola byepi maana a Yehoba?

¹⁰ Maana a Yehoba amwekela ne mu jishinda jo alengelamo bilengwa byavula biji pano pa ntanda. Kwesakana na kupesa pesa kwaubiwe, kyatainwe kuba’mba pano pa ntanda paji mitundu ya bilengwa pakachi ka 2 milyonyi ne 100 milyonyi. (Tangai Salamo 104:24.) Akimonai bino bilengwa byo bisolola maana a Lesa.

¹¹ Kuji kipupulwa kimo (Danaus plexippus) kiji na bongo bwakepa nobe luchacha. Bino kyenda museke walepa pepi na makilomita 3,000 kufuma ku Canada kuya ku jisaka ja ku Mexico kwingijisha juba. Pano, kyenda byepi inge juba jazhika? Yehoba wikilengele na bongo bwikikwasha kuyuka ko kibena kuya nangwatu inge juba jazhika. Nangwa akilangulukai pa jiso ja munzhimbiji. Jiso ja munzhimbiji jiji na tumeso twatucheche 30,000. Tubongo twa munzhimbiji tulengela tuno tumeso twanji kumona tubintu tucheche kya kine kine.

12, 13. Yehoba walengele byepi maselo mu jishinda ja kukumya?

¹² Kintu kikwabo kya kukumya ke jishinda Yehoba jo alengejilemo maselo aji mu bintu byonse byumi. Mubiji wenu walengwa na maselo akukankalwa kubala. Mu jiselo jimo muji kakintu kalengwa nobe ndandalashi katelwa’mba DNA. Kalama bikebewa pa kulengwa kwa mubiji wenu yense.

¹³ DNA ulama bintu byavula byepi? Twakonsha kwesakanya DNA ku selechi. Selechi umo wakonsha kulama byambo byonse biji mu buku ulumbulula byambo nangwa kya kuba selechi ka kintu kachechetu. Pa kuba DNA wakepa bingi, pano bino, ulama byambo byakonsha kwikala mu biumbi ne biumbi bya maselechi. Nangwa twambe’mba, kamujisho kayula DNA wauma kakonsha kulama byambo byavula bya kukonsha kulengelamo bantu baji pano pa ntanda bimye 350.

14. Byatana basayansi bimulengela kwiumvwa byepi pe Yehoba?

¹⁴ Mfumu Davida waambile’mba bikebewa pa kulengwa kwa mubiji wa muntu biji nobe byanembwa mu buku. Byo aambilenga bino pe Yehoba Lesa, waambile’mba: “Meso enu amwenejile jimo mubiji wami saka akyangye kulengwa, Ne byonse bya mubiji wami byanembejilwe jimo mu buku wenu, Kabiji byayilenga na kulengwa pa juba pa juba, Byo byakiji bifwako.” (Sala. 139:16) Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne kino kyamulengejile Davida kutakaika Yehoba pa byo amulengele. Byatana basayansi bibaisha moyo wetu wa kwakamwa Yehoba inge twalanguluka pa byo etulenga. Bino bintu byatana basayansi byaswañana na byanembele nyimbi wa masalamo pe Yehoba amba: “Amiwa nkemubila sante; mambo nalengelwe wakatazha, wakukumya: Mingilo yenu yo yakukumya; Kyo kyo ayukisha muchima wami bulongo.” (Sala. 139:14) Kwambatu kine, bilengwa bimwesha kuba’mba Lesa mumi ko aji.

KWASHAI BANTU KUBA’MBA BAPENGA LESA MUMI LUKUMO

15, 16. (a) Mabuku etu akwasha byepi bantu kufunda pa bilengwa bya Yehoba? (b) Ñanyi mutwe ye mwatemwa pa mitwe ya kuba’mba “Nanchi Kyalengelwe Nyi?”

¹⁵ Pa myaka yavula yapitapo, magazini wa Labainga! wakwasha bantu bavula bingi kuyuka bilengwa byo bisolola Lesa mumi. Kya kumwenako, magazini wa Labainga! wa September 2006 wajinga na mutwe wa kuba’mba, “Is There a Creator?” Uno mutwe bamunembejile kukwasha bantu baitabila mu lufunjisho lwa kuba’mba bantu bafumine ku banyama ne lwa kuba’mba ntanda yaikalatu biumbi bya myaka bicheche. Pa uno magazini, nyenga umo watumine nkalata ku ofweshi wa musampi wa mu United States amba: “Mukwekele wa kusampanya uno Labainga! wiikajila waendele bingi bulongo. Mwanamukazhi ufunjisha bya sayansi wakebele magazini a Labainga! 20 kuba’mba ape baana basukulu bo afunjishanga.” Mulongo umo naye wanembele’mba: “Nabambakana bingi mu mwingilo wa mu bujimi kufumatu ku mpelo ya ma 1940, kabiji mbena kunangijila myaka ya kusemwa 75, kechi na kiyowapo mwingilo wa mu bujimi byo neyowa mu uno ñondo wa kusampanya Labainga! wiikajila ne.”

¹⁶ Mu myaka ya kulutwe kuno, mu magazini wa Labainga! mwikala mitwe ya kuba’mba, “Nanchi Kyalengelwe Nyi?” Ino mitwe ipi yaamba pa byalengwa bilengwa mu jishinda ja kukumya ne bantu byo bakopela ku byalenga Lesa pa kupanga bintu. Kabiji mu 2010 twatambwijile ne buloshuwa wa kuba’mba Was Life Created? Bipikichala byawama ne bitenguluzha bya kufundamo biji mu uno buloshuwa bebinengezha kuba’mba bitukwashenga kuyuka bulongo byalenga Yehoba. Bwipuzho buji ku mpelo ya bipungu ke bwa kwitukwasha kulangulaka pa byo twatanga. Nanchi mwakingijishapo kala uno buloshuwa mu mwingilo wa kusapwila ku nzubo ku nzubo, pa mvula bantu nangwa mu busapwishi bwa kushukilwa nyi?

17, 18. (a) Anweba bansemi, mwakonsha kukwasha byepi baana benu kwikala na maana a kupima bintu ne kuzhikijila lwitabilo lwabo? (b) Mwingijisha byepi mabuloshuwa aamba pa bilengwa pa kupopwela kwa kisemi kyenu?

¹⁷ Anweba bansemi, nanchi mwatanga uno buloshuwa na baana benu pa kupopwela kwenu kwa kisemi nyi? Inge mwauba bino, mukakwasha baana benu kwikala na lwitabilo mwi Yehoba. Kampe muji na baana baya ku sukulu. Aba bafunjisha lufunjisho lwa kuba’mba twafumine ku banyama bata bingi muchima pa kulengela baana benu kulanguluka’mba kafwako Mulenga. Basayansi, bafunjishi mu masukulu, banshimikizhi, bipamo binengezha bintu bya kisangajimbwe nabiji bya pa TV bitundaika lufunjisho lwa kuba’mba twafumine ku banyama. Mwakonsha kukwasha baana benu kuzhikijila bukine kupichila mu kwingijisha buloshuwa wa kuba’mba The Origin of Life—Five Questions Worth Asking, walupukile mu 2010. Byonka biji buloshuwa wa Was Life Created?, uno buloshuwa naye ukwasha bakyanyike kwikala na ‘maana a kupima bintu.’ (Mana 2:10, 11) Wibafunjisha byo bakonsha kuyuka inge byo bafunda ku sukulu bya kine.

¹⁸ Kimye kimo kwikala masawakya o bamba’mba basayansi baamba’mba bazhikula bikupa bimwesha’mba lufunjisho lwa kuba’mba bantu bafumine ku banyama lwa kine. Nangwa kwakonsha kwikala masawakya a kuba’mba basayansi balenga bintu byumi. Buloshuwa wa The Origin of Life bamunengezha mu jishinda jakonsha kukwasha baana ba sukulu kuyuka inge ano masawakya a kine nangwa ne. Anweba bansemi, inge mwaingijisha ano mabuloshuwa, mwakonsha kukwasha baana benu kwikala na maana a kupima bintu kimye kyo babena kukumbula boba bebepuzha pa ene mambo o baitabila kuba’mba Mulenga ko aji.—Tangai 1 Petelo 3:15.

19. Ñanyi jishuko jo tuji najo atweba bonse?

¹⁹ Twakonsha kufunda byavula bingi pa byubilo byawama bya kwa Yehoba inge twatanga mabuku aamba pa bilengwa o tutambwila ku jibumba janji. Bino bishiino byonse bitulengela kutakaika Lesa wetu. (Sala. 19:1, 2) Atweba bonse tuji na jishuko ja kupa Yehoba, Mulenga wa bintu byonse, lukumo ne munema, mambo byamufwainwa.—1 Timo. 1:17.

[Kipikichala pa peja 7]

[Bipikichala pa peja 9]

Byalengwa jiso ja munzhimbiji bimwesha maana a Lesa; kino kipikichala kibena kumwesha jiso ja munzhimbiji byo jiji (Monai jifuka 11)

[Byambo bya Muntu Ungi]

Kipikichala: Boris Krylov, www.macro-photo.org

[Bipikichala pa peja 11]

Anweba bansemi, kwashainga baana benu kuyuka bya kuzhikijila lwitabilo lwabo (Monai jifuka 17)