Kitango 2

Kunengezha Masongola a Lusekelo

1, 2. (a) Yesu waambishepo byepi pa buneme bwa kwinengezha bulongo? (b) Kwinengezha bulongo kikatakata kwanemena mu ñanyi lubaji?

MUNTU pa kushimika kishimikwa ukebewa kwinengezha bulongo. Saka akyangye kutendeka lufulwa, wafwainwa patanshi kutambula mpunzha ne kunengezha bulongo byo kikekala. Nangwa byonkabyo, kuji kikwabo kyanema kyo afwainwa kuba. Yesu waambile’mba: “Ñanyi mukwenu uba, pa kusaka kushimika kyamba, ubula kwikala panshi, ne kubajila jimo mali akataikilamo kana uji na a kwikipwishanyi?”—Luka 14:28.

² Bintu bikebewa pa kushimika kishimikwa byo bikebewa ne pa kunengezha masongola a lusekelo. Bavula bamba’mba: “Nkeba kutwela mu masongola.” Pano banga batulumana ne kulanguluka pa bikebewa? Nangwa kya kuba Baibolo waamba pa buwame bwa masongola, waamba ne pa makatazho ekalamo. (Byambo bya Mana 18:22; 1 Kolinda 7:28) Onkao mambo, aba babena kulanguluka bya kutwela mu masongola bafwainwa kumona pa bintu byonse bibiji, mapesho ne bintu bikebewa mu masongola.

3. Mambo ka Baibolo o aikela kingijisho kyanema ku babena kunengezha bya kutwela mu masongola, kabiji ñanyi mepuzho asatu Baibolo bo asakwitukwasha kukumbula?

³ Baibolo wakonsha kukwasha bingi. Mafunde ajimo anembelwe na lutangijilo lwa mwine watendekeshe masongola, aye Yehoba Lesa. (Efisesa 3:14, 15; 2 Timoti 3:16) Kwingijisha mafunde aji mu uno buku wa kala utangijila bantu, twayai tumone (1) Muntu wakonsha kuyukanyikwa byepi amba winengezha kutwela mu masongola nangwa ne? (2) Bintu ka muntu byo afwainwa kuyuka mu mukwabo ukekala mwina kwanji? (3) Nga kwishikikila kwafwainwa kwikala byepi kwa mushingi?

MWINENGEZHA KUTWELA MU MASONGOLA NYI?

4. Ñanyi kintu kikatampe kilengela masongola kwikala a lusekelo kabiji mambo ka?

⁴ Pa kushimika kishimikwa pataiwa mali avula bingi, kabiji pa kwikiwamisha kuba’mba kikale myaka yavula napo pakebewa mali avula. Po pamotu na masongola. Kutwela mu masongola kwashupa bingi; nangwa byonkabyo, kuwamisha bulunda bwa mu masongola pa mwaka pa mwaka nako kwafwainwa kutalwapo bulongo. Ki ka kilengela kwikala na bulunda bwa uno mutundu mu masongola? Kintu kikatampe kilengela ke kuswikwa. Baibolo walumbulula bino pa mambo a bulunda bwa masongola kuba’mba: “Muntu ukaleka shanji ne inanji ne kulamachila ku mukazhanji, kabiji abo babiji bakekala ke mubiji umo.” (Ntendekelo 2:24) Kintu kimotu kya mu Binembelo kyatongwele Yesu Kilishitu kyakonsha kulengela muntu kwikana na mwina kwanji ne kusongolwa jibiji, ke “bukende,” ko kuba’mba muntu kwilaala na muntu ungi wabula mwina kwanji. (Mateo 19:9) Umvwe mubena kulanguluka bya kutwela mu masongola, vulukainga ino mizhilo ya mu Binembelo. Inge kechi mwinengezha kuswikwa mu luno lunengezho ne, ko kuba’mba kechi mwinengezha kutwela mu masongola ne.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 23:21; Musapwishi 5:4, 5.

5. Nangwa kya kuba kuswikwa mu masongola kulengela bantu bamo kwakamwa, mambo ka aba babena kukeba kwisongola o bafwainwa kwikumona kwikala kintu kyanema? (b) Kintu ka mwanamukazhi kyo afwainwa kulangulukapo saka akyangye kusongolwa?

⁵ Mulanguluko wa kuswikwa mu masongola ulengela bantu bavula kwakamwa. Pano bino, umvwe mwatemwisha muntu ye mukeba kutwela nanji mu masongola, kuno kuswikwa kechi kukekala kisendwa kwi anweba ne. Mukekumona kwikala kintu kya kwimuzhikijila. Kuno kuswikwa mu masongola kukalengela bamulume ne mukazhi kwikala pamo mu bimye byawama ne bya malwa kabiji ne kwikwasha mu bintu byonse. Mutumwa Paulo wanembele’mba butemwe bwa kine “busenda byonse sa buzhindama” kabiji “butekanya mu byonse.” (1 Kolinda 13:4, 7) Pa mambo a mwanamukazhi, kuji kintu kikwabo kya kulangulukapo. Baibolo waamba’mba mwatawanji ukekala ke “mutwe” wanji. (1 Kolinda 11:3) Umvwe mwanamukazhi wasongolwa, kechi utwajijila kutangijilwa na bansemi banji ne, utendeka kutangijilwa na mwatawanji. Onkao mambo, mwanamukazhi muzhike wafwainwa kwiipuzha’mba: ‘Nanchi naswa kutwela mu masongola mo nkekala wakaswa na muzhilo wa uno mwanamulume nyi?’ Kyawama kwiipuzha buno bwipuzho saka mukyangye kusongolwa, kechi panyuma ya kuba mwasongolwa kala ne.—Loma 7:3.

6. Mambo ka o kyawamina muntu kubula kunyemena masongola saka akiji mwanyike?

⁶ Pa kuba’mba muntu akakonshe kuswikwa ku mwina kwanji, wafwainwa kukoma mu milanguluko. Onkao mambo, Paulo wajimwineko’mba, mwina Kilishitu wafwainwa kusongola nangwa kusongolwa kanatu “wakoma kala ke mukulumpe,” kya kuba wapita pa jifumbi kimye kilaka kya kukeba kwilaala po kibaya ne kulengela muntu kubula kulanguluka bulongo ne. (1 Kolinda 7:36) Bakyanyike baluka byo baya na kukoma. Bavula batwela mu masongola saka bakiji banyike, batana kuba’mba panyuma ya myakatu icheche bintu byo bakebanga kuba mu bwikalo bwabo kubikapotu ne bya bena kwabo byaaluka. Masawakya amwesha’mba aba besongola saka bakiji banyike kechi bekala balusekelo ne, kabiji javula bekana kukila boba batwela mu masongola saka bakoma. Onkao mambo, kechi mwafwainwa kuba kanswatu kutwela mu masongola ne. Kwikalako kimye kyabaya mu bukatanda nangwa buzhike kwakonsha kwimulengela kuyuka byavula ne kukoma mu milanguluko kuba’mba mukekale mulume nangwa mukazhi wawama. Kabiji kupembelelako kwakonsha ne kwimulengela kwiyuka anwe bene bulongo mambo kino ke kintu kyanema bingi umvwe mukeba kwikala na bulunda bwa lusekelo mu masongola enu.

PATANSHI IYUKAI BYO MUJI

7. Mambo ka aba babena kunengezha bya kutwela mu masongola o bafwainwa patanshi kukiyuka abo bene byo baji?

⁷ Nanchi kimupelela kutanchika byubilo byo mukeba mu mukwenu ukekala mwina kwenu nyi? Bavula byo byo boba. Nga anweba byubilo byenu biji byepi? Byubilo ka byo muji nabyo bikalengela masongola enu kwikala a lusekelo? Mukekala mwanamulume nangwa mwanamukazhi wa mutundu ka mu masongola? Kya kumwenako, nanchi muswa umvwe mwalubankanya ne kukeba kwimololako nyi, inyi mukana ne kukeba kubatu kyo mukeba anwe bene? Nanchi mwikala balusekelo ne na luketekelo nyi, inyi mwendatu bakakilwa ne kwijizhañanya? (Byambo bya Mana 8:33; 15:15) Vulukai’mba masongola kechi akapimpula byubilo byenu ne. Umvwe kimye kyo mukiji bunke mwi ba bulunji, bukaji nangwa ba binyenge, mukekala byonkabyo nangwatu mwatwela mu masongola. Byo kiji kuba’mba kyashupa kwimona atwe bene byonka bitumona bakwetu, mambo ka o twafwainwa kubujila kwambilapo nsemi umo nangwa mulunda waketekelwa kwitubula byo tuji? Umvwe bemubula po mubena kubula kuba bulongo, ingijilaipo saka mukyangye kutwela mu masongola.

8-10. Ñanyi mafunde aji mu Baibolo akonsha kukwasha muntu kwinengezha kutwela mu masongola?

⁸ Baibolo witutundaika kuleka mupashi wazhila wa Lesa kwitutangijila, kwikala na byubilo nabiji “butemwe, ne lusekelo, ne mutende, ne kukoka muchima, ne lusa, ne buwame, ne bukishinka, ne bukimote, ne kwikanya.” Kabiji witubula ne kuba’mba, ‘tusangulwenga ke bapya mu mupashi wa michima yetu’ kabiji ne “kuvwala bumuntu bupya bwalengwa mu bololoke ne buzhile bwa bukine monka mwaikajila Lesa.” (Ngalatiya 5:22, 23; Efisesa 4:23, 24) Kulondela luno lujimuno saka mukyangye kutwela mu masongola kukekala nobe mwafisha mali mu nzubo nangwa ku banki o mwakonsha kwingijisha kulutwe umvwe mwasongola nangwa kusongolwa.

⁹ Kya kumwenako, umvwe mwi mwanamukazhi, fundainga bya kuwamisha bulongo “muntu wafyamika wa mu muchima” kukila kuta muchima ku bya kwiwamisha pangye. (1 Petelo 3:3, 4) Kwipelula ne kutekanya kukemukwasha kwikala na maana, ‘munchinya wa lukumo.’ (Byambo bya Mana 4:9; 31:10, 30; 1 Timoti 2:9, 10) Umvwe mwi mwanamulume, fundainga bya kumwesha lusa ne kunemeka banabakazhi. (1 Timoti 5:1, 2) Byo mubena kufunda bya kufuukula bintu ne kwingila mingilo, fundainga bya kwipelula ne kwikepesha. Kwikala na muchima wa kubula kumvwina bakwenu kukemulengela kwikala na makatazho mu masongola.—Byambo bya Mana 29:23; Mika 6:8; Efisesa 5:28, 29.

¹⁰ Bena Kilishitu bonse bafwainwa kupimpula byubilo byabo mu jino jishinda nangwa kya kuba kino kyakonsha kushupa. Kuba bino kukemukwasha kwikala mwanamulume nangwa mwanamukazhi wawama mu masongola.

BINTU BYO MWAFWAINWA KUYUKA MU MUKWENU

11, 12. Bantu babiji bakonsha kuyuka byepi amba baswañana nangwa ne?

¹¹ Nanchi kyo kisho kwenu kya muntu mwine kwisajila muntu ye akeba kutwela nanji mu masongola nyi? Umvwe byo byo kiji, mwafwainwa kuba byepi inge mwatana mwanamulume nangwa mwanamukazhi wimuzakula muchima? Patanshi, iipuzhai anwe bene amba, ‘Nanchi nji na mulanguluko wa kukeba kusongola nangwa kusongolwa nyi?’ Ke bumbanzhi bingi kukayila muntu ku bongo kupichila mu kumulengela kutonga bintu bikabula kubiwa ne. (Byambo bya Mana 13:12) Kabiji iipuzhai jikwabo amba, ‘Abya nenengezha kutwela mu masongola nyi?’ Umvwe mwakumbula ano mepuzho onse abiji amba ee, mashinda alondelapo o mukalondela akekala monka mwayila kisho kya koko kwenu. Mu byalo bimo, panyuma ya kumumona muntu pa kimye kyabayako, mwakonsha kumusolomoka ne kumubula’mba mukeba kwiyukisha. Umvwe wakana, kechi mwafwainwa kumukanjikizha kya kuba wimukimwa ne kwimukimwa ne. Vulukai’mba mukwenu naye uji na lūsa lwa kwifuukwila kyo abena kukeba. Nangwa byonkabyo umvwe waswa, mwakonsha kunengezhapo bimye bimo bya kubila pamo bintu nabiji kufwakesha bantu nangwa kuya na kutamba banyama. Kino kikemulengela kuyuka umvwe kyafwainwa kwisongola na yewo muntu nangwa ne.a Bi ka byo mwafwainwa kukeba kuyuka pa kino kimye?

¹² Pa kukumbula buno bwipuzho, fwanyikizhai byombesha bibiji kampe ñoma ne kidali. Umvwe bebinengezha bulongo, byonse kimo kimo byakonsha kuvuma bulongo. Pano kyakonsha kwikala byepi umvwe bino byombesha byonse bebijizhizha pa kimye kimo? Mwafwai kubula kuzha kutatakana! Po pamotu ne anweba ne mukwenu ye mukeba kutwela nanji mu masongola. Anweba bonse pa muntu pa muntu mwakonsha kwibikako “kupimpula” byubilo byenu. Pano bwipuzho ke bwa kuba’mba: Abya mwapimpula byubilo byenu ne kuyila mumo nyi? Nangwa’mba bonse mwaswañana nyi?

13. Mambo ka o kyatamina kushikikila muntu ye mwapusana nanji mu lwitabilo?

¹³ Kyanema bingi bonse kwitabila mu bintu ne mafunde amo. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Kechi mwikase ku kikonkoji kimo ne babula kwitabila ne.” (2 Kolinda 6:14; 1 Kolinda 7:39) Kusongola nangwa kusongolwa ku muntu ye mwapusana nanji lwitabilo mwi Lesa kulengela kubula kumvwañana mu masongola. Bino, anweba bonse umvwe mwipana kwi Yehoba kikemukwasha kukwatankena pamo. Yehoba ukeba anweba kwikala balusekelo kabiji ne kukosesha bulunda bwawama na mukwenu wa mu masongola. Lesa ukeba anweba kukwatankena pamo nanji kabiji ne na mukwenu pamo kupichila mu kwikala na butemwe bwakosa bwa mizhinge isatu.—Musapwishi 4:12.

14, 15. Nanchi kwikala na lwitabilo lumo kyo kyonka kintu kilengela kukwatankana mu masongola nyi? Londololai.

¹⁴ Kupopwela Lesa pamo bonse ke kintu kyanema bingi mambo kilengela kukwatankana. Bino, kuji ne bintu bikwabo bikebewa. Pa kuba’mba mumvwañanenga bulongo, anweba ne mukwenu ye mukeba kutwela nanji mu masongola mwafwainwa kwikala na bikonkwanyi bimo. Bikonkwanyi ka byo muji nabyo? Kya kumwenako, anwe bonse bubiji bwenu mulangulukapo’mba ka pa bya kwikala na baana? Bintu ka byo mwatangizhako mu bwikalo bwenu?b (Mateo 6:33) Mu masongola muji lusekelo, bamulume ne mukazhi betemwa bingi kabiji ne kukeba kwikala pamo kimye kyonse nangwa kya kuba ba kinkalankulo kechi bayuka kwikala bino ne. (Byambo bya Mana 17:17) Pa kuba’mba bobe bino, bonse bafwainwa kutemwa bintu bimo. Umvwe mwapusenamo, kishupa bingi kukosesha bulunda bwenu kabiji kino kilengela ne masongola enu kuselankana. Nangwa byonkabyo, umvwe mukwenu ye mukeba kusongola nangwa kusongolwako watemwapo kisela kimo kyo mubula kukeba nabiji kufwenka, nanchi kino kilumbulula’mba kechi mwafwainwa kwisongola nenyi? Ine kechi byo ibyo ne. Kampe kuji bintu bikwabo byanema byo mwatemwa bonse. Kunungapo, mwakonsha kusangajika mukwenu ye mukesongola nanji kupichila mu kubila pamo byobyo bintu byawama na mambo a kuba’mba wibitemwa.—Byubilo 20:35.

¹⁵ Kuswañana kechi kulumbulula’mba kanatu bonse mwatemwa kuba bintu bimotu ne, kwaimena pa kuba kyatemwa mukwenu. Mu kifulo kya kwipuzha’mba, “Nanchi tuswañana mu bintu byonse nyi?” Mwakonsha kwipuzha mepuzho amo awama a kuba’mba: “Ki ka kyakonsha kumweka umvwe twapusenamo? Nanchi misambo yetu yaluka ne kutendeka kwitobosha nyi?” (Efisesa 4:29, 31) Umvwe mukeba kusongola nangwa kusongolwa, jimukai na bantu ba bulunji ne boba bakebatu kuba kyo bakeba, babula kumvwina bakwabo nangwa bominatu pa kintu kimo.

YUKILAI JIMO

16, 17. Bintu ka mwanamulume nangwa mwanamukazhi byo akonsha kuyukila jimo mu mukwabo ye akeba kutwela nanji mu masongola?

¹⁶ Mu kipwilo kya bwina Kilishitu, aba bo bapa mwingilo patanshi ‘bebeseka.’ (1 Timoti 3:10) Ne anweba mwafwainwa kwingijisha jino jifunde. Kya kumwenako, mwanamukazhi wakonsha kwiipuzha’mba, “Nga uno mwanamulume bamwambapo’mba ka ku bantu? Bañanyi balunda nanji? Nanchi wikanya mu bintu nyi? Umona byepi bakikulumpe? Nga kisemi kyanji kiji byepi? Wikala nabo byepi? Umona byepi mali? Abya kitomi nyi? Nanchi wendatu na kuzhingila ne kulwa na bantu kimye kimo nyi? Mingilo ka yo aji nayo mu kipwilo kabiji wiingila byepi? Nanchi nakonsha kumunemeka nyi?”—Levi 19:32; Byambo bya Mana 22:29; 31:23; Efisesa 5:3-5, 33; 1 Timoti 5:8; 6:10; Titusa 2:6, 7.

¹⁷ Mwanamulume naye wakonsha kwiipuzha’mba, “Nanchi uno mwanamukazhi watemwa Lesa ne kumunemeka nyi? Abya wakonsha kulama nzubo bulongo nyi? Nga kisemi kyanji kikakebanga ka kwi atweba? Nanchi uba bintu na maana, kubambakana ne kubula kuba kisuse na mali nyi? Bintu ka byo atemwa kwambapo? Nanchi uta muchima bantu bakwabo nyi, inyi witemwatu aye mwine ne kwamba pa bakwabo? Abya waketekelwa nyi? Nanchi winengezha kunekenena mutwe nyi, inyi wa bitala nangwa kampe nsatuki?”—Byambo bya Mana 31:10-31; Luka 6:45; Efisesa 5:22, 23; 1 Timoti 5:13; 1 Petelo 4:15.

18. Umvwe mwamona tubilubo tucheche mu mukwenu kimye kyo mwishikikila, bintu ka byo mwafwainwa kutalapo?

¹⁸ Kechi mwafwainwa kulubako’mba mukwenu naye mbulwakoloka wafuma kwi Adama ne. Muntu yense wikala na bilubo kabiji bilubo bimo byo mwakonsha kwikala nabyo ne byobya bya mukwenu, anweba bonse mwakonsha kwibilubakotu. (Loma 3:23; Yakoba 3:2) Kunungapo, kilubo kimo kyakonsha kulengela muntu kukomenako ku mupashi. Kya kumwenako, kampe kimye kyo mwishikikila mwakonsha kukankalwa kumvwañana pa kintu kimo. Yukai’mba: Nangwatu boba bantu betemwa ne kwinemeka nabo kimye kimo bapusenamo. (Monai ne byaamba Ntendekelo 30:2; Byubilo 15:39.) Nanchi kyakonsheka anweba bonse ‘kukanya muchima wenu’ kabiji ne kufunda bya kupwisha makatazho mu mutende nyi? (Byambo bya Mana 25:28) Abya mukwenu ye mukeba kutwela nanji mu masongola umwesha kizaku kya kukeba kololako mashinda anji nyi? Nga anweba kiji byepi? Nanchi mwakonsha kufunda kukepeshako kubula kuzhingila zhingila nyi? (Musapwishi 7:9) Kufunda bya kupwisha makatazho kwakonsha kwimulengela kufunda kwisamba bulongo na bantu. Kino kyakonsha kwimukwasha bingi umvwe anweba bubiji bwenu mwisongola.—Kolose 3:13.

19. Jishinda ka jawama kulondela umvwe kwaikala makatazho akatampe kimye kyo mwishikikila?

¹⁹ Pano kyakonsha kwikala byepi umvwe mwamona paji lukatazho lukatampe? Pa bintu bya uno mutundu mwafwainwa kulangulukapo bulongo. Kechi mwafwainwa kufwila mukachi na mambo a kwitemwa nangwa kukebatu kutwela mu masongola umvwe mwamona bilubo bikatampe mu mukwenu ne. (Byambo bya Mana 22:3; Musapwishi 2:14) Umvwe muji pa bulunda na muntu ye mwatanamo bilubo, kyawama kupwisha bobo bulunda ne kubula kuswikwa myaka ne myaka ku yewo muntu.

ILAMAI KIMYE KYO MWISHIKIKILA

20. Bantu beshikikila bakonsha kulengela byepi bantu kubula kwibazhinauka?

²⁰ Nga kwishikikila kwenu kwafwainwa kwikala byepi kwa mushingi? Patanshi, mwafwainwa kumona’mba bantu kechi babena kwimuzhinauka ne. Nanchi ko mwikala, kijitu bulongo bantu bakyangye kwisongola kwikwata ku maboko, kwifyompa nangwa kwikumbata nyi? Nangwa kya kuba bantu baswisha kwimwesha butemwe kwa uno mutundu, aba bakeba kutwela mu masongola bafwainwa kuba bino kanatu kya kuba baji pa bwipi na kwisongola. Mwafwainwa kujimuka ne kumona’mba butemwe bwa uno mutundu kechi bwimulengela kwivwanga mu byubilo byatama nangwatu bulalelale ne. (Efisesa 4:18, 19; monai ne byaamba Lwimbo wa Solomone 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10.) Na mambo a kuba’mba muchima uji na bujimbijimbi kabiji anweba bonse mwafwainwa kumona’mba kechi mwaikala bubiji bwenu mu nzubo, mu kibamba, mu motoka waimana nangwa konse kwakonsha kwimulengela kuba bintu byatama ne. (Yelemiya 17:9) Kwilama bulongo kimye kyo mwishikikila kumwesha’mba muji na muchima wa kwikanya kabiji ne kuba’mba mwamuta muchima mukwenu ne kutangizhako bintu byanji kukila byenu. Kyakilamo kunema ke kya kuba’mba kwilama bulongo kukatokesha Yehoba Lesa ku muchima wakambizha bakalume banji kuchinuzhuka bubipisho ne bulalelale.—Ngalatiya 5:19-21.

21. Kwisamba kwa mutundu ka kukebewa pa kuba’mba kwishikikila kwenu kwikale kwa mushingi?

²¹ Kya bubiji, kwishikikila kwa mushingi kwavwangamo ne kwisamba biji ku muchima. Umvwe kwishikikila kwenu kekunangijile ku masongola, kuji bintu bimo byo mwafwainwa kwisambapo kwa kubula kupita mu mbaji. Kwepi ko mukekala? Nanchi anweba bonse mukatwela nkito nyi? Abya mukeba kwikala na baana nyi? Kabiji kyanema bingi kulumbulwila mukwenu bintu byonse byo mwapitamo kampe bya kunyuma, byakonsha kulengela masongola kulutwe kuselankana. Bino byakonsha kuvwangamo makongole abaya, mitembo, nangwa bikola bikatampe kabiji ne bintutu bikwabo. Umvwe mwatana’mba ye mukeba kutwela nanji mu masongola uji na baana, vulukai’mba uji na mutembo wapana Lesa wa kwibakomesha. Umvwe mwasongola nangwa kusongolwa ku yewo muntu, mwafwainwa kumuswisha kuleta baana banji pa nzubo. Byo kiji kuba’mba bantu bakwatwa na twishi (HIV) twa kikola kya muzenzempuya (AIDS) kechi bayukanyikwa ponkapotu ne, kyanema bingi mbai wanji nangwa bansemi kumwambila’mba bakaye na kupimisha kikola kya muzenzempuya kikatakata umvwe awo kunyuma waubilepo bulalelale nangwa kwingijisha muchi wa maguya. Umvwe bamutana na kino kikola, kechi wafwainwa kukanjikizha mukwabo kutwajijila na busambe bwabo umvwe pa kino kimye mukwabo wasalapo bya kwibupwisha ne. Muntu wapitamo mu bwikalo bwatama bwa uno mutundu wakonsha kuba bingi bulongo kwitwala aye mwine na kupimisha kikola kya muzenzempuya saka akyangye kutendeka kwishikikila na muntu.

KULANGULUKA PA BINTU BYA KULUTWE

22, 23. (a) Nga muntu wakonsha kuvulañanya byepi milanguluko yawama pa kunengezha bya masongola? (b) Milanguluko ka yawama yo mwafwainwa kwikala nayo kimye kyo mubena kunengezha bya juba ja masongola ne byo mukekala mu masongola?

²² Mu bañondo bapelako saka mukyangye kwisongola, anweba bonse mukapayankana na kunengezha bya masongola. Mwakonsha kukepeshako bijikila kupichila mu kwesakanya bintu. Kuvuzha bintu pa masongola kwakonsha kusangajikatu bakilongo ne bantu, bino panyuma kwakonsha kulengela boba besongola ne bisemi byabo kukoka kabiji ne kushalatu kwa kubula mali. Kubila bintu monka mwayila bisho byenu bimo kujitu bulongo, pano bino kulondela bintu byuba bantu bangi kabiji kampe ne kukeba kubekya kwakonsha kulengela masongola kubula kunema kabiji kwakonsha ne kwimupwishisha lusekelo. Nangwa kya kuba bantu bakwabo bakonsha kukwashañana, bino mwanamulume ye mwine uji na mutembo wa kufuukula bikobiwa pa masongola anji.—Yoano 2:9.

²³ Vulukai’mba juba ja masongola jikalatu jimo, bino masongola ao ke a myaka. Kange mutetu muchima pa juba ja masongola ne. Tai muchima kwi Yehoba Lesa ne kulomba lutangijilo lwanji pa kunengezha bwikalo bwa kulutwe bo mukekala nabo mu masongola. Kino kikalumbulula’mba mwanengezha masongola a lusekelo.

[Tubyambo twa mushi]

NGA ANO MAFUNDE A MU BAIBOLO AKONSHA KUKWASHA BYEPI . . . MUNTU KUNENGEZHA MASONGOLA A LUSEKELO?

Bamulume ne mukazhi bonse bafwainwa kuswikwa ku mukwabo.—Ntendekelo 2:24.

Muntu wa mu muchima wanema kukila mwekelo ya pangye.—1 Petelo 3:3, 4.

“Kechi mwikase ku kikonkoji kimo ne.”—2 Kolinda 6:14.

Bantu ba byubilo byatama bebapatulako kwi Lesa.—Efisesa 4:18, 19.

[Kitenguluzha pa peja 17]

BISHO NE BAIBOLO

Mali a Miketo: Mu byalo bimo, bena mulume bo bapana mali a muketo ku bena mukazhi. Mu byalo bikwabo, bena mukazhi bo bapana mali a muketo ku bena mulume. Kechi kyakonsha kutama kulondela bino bisho ne, kikulutu bebiswisha. (Loma 13:1) Nangwa byonkabyo, mu ino mbaji yonse ibiji, kisemi kibena kutambula oo mali kechi kyafwainwa kutongwela bakwabo mali nangwa bipe byavujisha kukila pa kipimo ne. (Byambo bya Mana 20:21; 1 Kolinda 6:10) Kunungapo, kupana ano mali a muketo kechi kwafwainwa kwikala na mulanguluko wa kumona mwanamukazhi nangwa mwanamulume nobe kipe kyo bapotatu kya kupota ne.

Mpaji: Bisho bimo biswisha mwanamulume kusongola banabakazhi bavula. Kino kyakonsha kukatazha mwanamulume na mambo a kwikala na bisendwa byavula. Kunungapo, mpaji javula ilengela banabakazhi bajimo kutendeka kwibekya. Baibolo waswisha bena Kilishitu kwikalatu kwa kubula kutwela mu masongola nangwa kusongola ne kusongolwa ku muntu umo kwapwa.—1 Kolinda 7:2.

Masongola a Kweseka: Bantu baji mu masongola bavula bamba’mba kwikala pamo saka mukyangye kwisongola kwakonsha kwibakwasha kumona umvwe baswañana. Pano bino, masongola a kweseka kechi amwesha muntu byo akonsha kuswikwa mu masongola ene ne. Kafwako lunengezho lukwabo lwakila masongola lwakonsha kulengela bamulume ne mukazhi kuzhikijilwa ne kwikala mutende ne. Kwi Yehoba Lesa, kwikala pamo kwa mwanamulume ne mwanamukazhi saka babula kwisongola mu jishinda jawama ke bulalelale.—1 Kolinda 6:18; Bahebelu 13:4.

Byo mumona Mukwenu wa mu Masongola: Mu bisho bimo, mwanamulume kechi umona mukazhanji nobe mulongo wanji ne. Wakonsha kumumona nobe muzha wanji, ne kuta bingi muchima ku balongo banji kukila mukazhanji. Mwanamukazhi naye wakonsha kumona mwatawanji amba kingijishotu kya kumusemenako baana. Mafunde a mu Baibolo kechi aswisha ndangulukilo ya uno mutundu ne. Baibolo waamba’mba bamulume ne mukazhi ke “mubiji umotu.” Mwanamulume wafwainwa kutemwa mukazhanji kukila balongo banji kabiji kumutemwisha kukila ne bansemi banji. (Mako 10:7, 8) Mwanamukazhi naye byo byo afwainwa kuba. Yense wafwainwa kumona mwina kwanji nobe mubiji wanji ne kwikala mulunda nanji wa pa muchima. Bantu bakonsha kwamba bintu byatama pe abo kuba’mba mwanamukazhi washindula mwatawanji. Pano bino, kyawama kutokesha Yehoba ku muchima, aye watendekeshe masongola mu kifulo kya kutokesha bantu ku muchima.—Byambo bya Mana 29:25.

[Bipikichala pa peja 19]

Byo mukiji katanda nangwa muzhike, ikalai na byubilo, miteeto ne maana akemukwasha mu masongola