Nemekainga Yehoba Kupichila Mu Kumwesha Buneme
“Buneme ne lukumo yo mingilo [ya Yehoba].”—SALA. 111:3.
1, 2. (a) Mwakonsha kulumbulula byepi mwatala kyambo kya “buneme”? (b) Mepuzho ka asakukumbulwa mu uno mutwe?
KASHIMBI umo wa jizhina ja Madison wa myaka ya kusemwa jikumi byo bamwipwizhe amba alumbulule mwatala kyambo kya “buneme,” wafikenejiletu kwamba’mba, ke “kuvwala bulongo.” Kampe awa kashimbi kyo abujile kuyuka ke kya kuba’mba Baibolo waambapo pe Lesa amba ‘wavwikwa na buneme.’ (Sala. 104:1) Ku bantu, kumwesha buneme kimo kimye kwavwangamo kuvwala bulongo. Kya kumwenako, mutumwa Paulo waambile’mba banabakazhi ba bwina Kilishitu “bavwale bibafwainwa na bumvu ne butekanye; kechi na nsuki ya kwichika ne, nangwa na kya ngolode ne, nangwa na bamangalite ne, nangwa na bivwalo bya mutengo wanema ne.” (1 Timo. 2:9) Pano byubilo bya mushingi bitumbijika “buneme ne lukumo” lwa Yehoba byakilapo kunema.—Sala. 111:3.
2 Mu Baibolo, kyambo kya Kihebelu kyaamba pa “buneme” kyakonsha ne kutuntululwa’mba “lukumo,” “bukata,” ne “mushingi.” Dikishonale umo walumbulula kyambo kya “buneme” amba ke “kyubilo nangwa musango wa kwikala banema, bapewa mushingi.” Kabiji Yehoba ye mwine wafwainwa kupewa buneme, kukila muntu yense. Onkao mambo, atweba bakalume banji bepana twafwainwa kwamba ne kuba bintu mu jishinda jileta munema kwi aye. Pano mambo ka bantu o bafwainwa kumweshesha buneme? Nga buneme ne lukumo lwa Yehoba bimwekana byepi? Buneme bwa Lesa bwitulamata byepi? Yesu Kilishitu wafwainwa kwitufunjisha ka pa mambo a kumwesha kino kyubilo? Kabiji twakonsha kumwesha byepi buneme bwa Lesa?
Ene Mambo o Twafwainwa Kumweshesha Buneme
3, 4. (a) Twafwainwa kubapo byepi pa buneme bo twapewa? (b) Kwi ñanyi Salamo 8:5-9 ko aamba mu bungauzhi? (Monai tubyambo twa munshi.) (c) Yehoba wapaine buneme kwi bañanyi kala?
3 Bantu bonse byo balengwa mu kipasha kya Lesa, baji na muchima wa kumwesha buneme. Yehoba wanemekele muntu mutanshi kupichila mu kumupa mwingilo wa kulama ntanda. (Nte. 1:26, 27) Nangwatu kimye bantu kyo balekele kwikala balumbuluka, Yehoba waambile jibiji mwingilo uji na bantu pa mambo a ntanda. Onkao mambo, Lesa ne luno ‘wavwika munchinya’ wa buneme ku bantu. (Tangai Salamo 8:5-9.)a Buneme bo twapewa bukebewa kwibumwesha, ko kuba’mba kumwesha buneme kupichila mu kutota jizhina ja bukata ja Yehoba.
4 Yehoba kikatakata wanemeka boba bamwingijila mwingilo wazhila. Lesa wanemekele Abela kupichila mu kutambula mulambo wanji, ne kukana kutambula mulambo wapaine kolojanji Kaina. (Nte. 4:4, 5) Mosesa wakambizhiwe ‘kupana lūsa lwanji lumo’ kwi Yoshua, awo waishile kumuswana ne kwikala ntangi wa bena Isalela. (Bala. 27:20) Baibolo waambapo pe Solomone mwana Davida amba: “Yehoba wamutumbijikile bingi Solomone ku meso a bena Isalela bonse, ne kumupa buneme bwa bufumu bwabujile kwikalapo kala na mfumu mukwabo nangwa umo wa mu bena Isalela ne.” (1 Moba. 29:25) Lesa ukapana buneme ku bena Kilishitu bashingwa basangulwa bamwesha mu bukishinka ‘lukumo lwa buneme bwa bufumu bwanji.’ (Sala. 145:11-13) Mu kutumbijika Yehoba, ‘mikooko ikwabo’ ya kwa Yesu ibena kuyilakotu na kuvujilako nayo iji na mwingilo wawama ne kunema.—Yoa. 10:16.
Buneme ne Lukumo lwa Yehoba Byamweka
5. Buneme bwa Yehoba bwabaya byepi?
5 Nyimbi wa masalamo aye Davida waimbile mu lwimbo waamba pa lupusano luji pa bukata bwa Lesa ne pa kukepa kwa bantu, amba: “Anweba Yehoba, Nkambo yetu, Jizhina jenu byo jawamisha panopantanda ponse, Mwabika lukumo lwenu mwiulu mwine!” (Sala. 8:1) Saka kukyangye kwikala bilengwa “bya mwiulu ne ntanda” ne nkebelo ikatampe ya Lesa ya kwalula ino ntanda ke paladisa ne kwalula bantu ke balumbuluka saka bikyangye kwambiwa, kufuma ku myaka ya pee, kufika ne ku myaka ya pee, Yehoba Lesa ye yenkatu Mwine kabiji ye wa buneme panopantanda ponse.—Nte. 1:1; 1 Ko. 15:24-28; Lum. 21:1-5.
6. Mambo ka nyimbi wa masalamo kyo aambijile’mba Yehoba wavwikwa na buneme?
6 Nyimbi wa masalamo wajinga na moyo wa kwakamwa Lesa kyamufikile bingi ku muchima byo amwene bukata bwa tubangabanga mwiulu, saka tubena kubekauka nobe “bya buneme”! Byo akuminye pa kumona Lesa byo ‘aala jiulu nobe kisapi,’ nyimbi wa masalamo wamulumbulwile Yehoba amba wavwikwa buneme mambo a mingilo yanji ya kukumya. (Tangai Salamo 104:1, 2.) Buneme ne lukumo lwa Mulenga wa bulume bonse ubula kumweka byamwekela mu mingilo yanji imwekana.
7, 8. Buneme ne lukumo lwa Yehoba twibimona byepi mwiulu?
7 Kya kumwenako, akilangulukai pa Mwela Wanshansha byo aji. Umvwe twatala mwiulu muji tubangabanga twayatu lela, mapulaneti, ne jiulu muji bipana kyeya, pulaneti ya ntanda ke ichechetu nobe kajibulukusu kamo ka musenga kaji ku kitulu kya mema. Mwela wanshansha umo muji tubangabanga kukila pa mabilyonyi 100! Umvwe ke mubale kabangabanga kamo mu sekondi umo kwa kubula kwimanapo ne, juba jonse, mwakonsha kupwisha myaka kukila pa 3,000 pa kuba’mba mukapwishe kubala tubangabanga mabilyonyi 100.
8 Umvwe Mwela Wanshansha umo uji na tubangabanga mabilyonyi 100, nga jiulu jonse jiji na tubangabanga tunga? Bamfunji batubangabanga basopelela’mba kuji Myela Yanshansha yafika pakachi ka mamilyonyi 50 kufika ku mamilyonyi 125. Pano mwiulu monse muji tubangabanga tunga? Twavula bingi kya kuba’mba kechi twakonsha kuyuka ne. Bino Yehoba “ubala tubangabanga; Ne kwitutumba mazhina ato.” (Sala. 147:4) Umvwe mwayuka’mba Yehoba wavwikwa na buneme ne lukumo, nanchi kechi kimulengela kutumbijika jizhina janji jikatampe nenyi?
9, 10. Lunengezho lwa shinkwa lutumbijika byepi maana a Mulenga wetu?
9 Twayai pano tufumye milanguluko yetu ku bilengwa bya mwiulu ne kwisamba pa kajo. Yehoba ye “walengele mwiulu ne ntanda,” kabiji “Ye upana kajo [shinkwa] ku bafwa nzala.” (Sala. 146:6, 7) “Buneme ne lukumo” lwa Lesa bimwekela mu mingilo yanji ikatampe, kubikakotu ne bichi bipanga kajo. (Tangai Salamo 111:1-5.) Yesu wafunjishishe baana banji ba bwanga kulomba amba: “Mwitupeko kajo ketu ka lelo.” (Mat. 6:11) Shinkwa ko kajo kajanga bantu kala, kubikakotu ne bena Isalela. Nangwa kya kuba shinkwa bamumona’mba ke kajotu kapela, pano bino bintu byo bengijisha kulengelamo uno shinkwa kechi jishinda japela kuyuka ne.
10 Baibolo byo anembelwenga, bena Isalela baingijishanga bunga bwa wichi nangwa mbaale ne mema pa kulenga shinkwa. Kimo kimye pa kulenga shinkwa baingijishanga ne mbizho. Bino byonse inge bebivwanga pamo bingila mwingilo wawama bingi wa kulenga shinkwa. Kechi kyayukanyikwa bulongo bino bintu byo bingila inge byavwangiwa pamo ne. Kabiji shinkwa byo akaiwa mu mubiji najo ke jishinda jikwabo ja kukumya. O ene mambo nyimbi wa masalamo o aimbijile’mba: ‘Anweba Yehoba, mingilo yenu byo yavujisha! Monka mu maana mo mwiilengejile yonse’! (Sala. 104:24) Nanchi ne anweba mukeba kutota Yehoba nyi?
Buneme ne Lukumo lwa Lesa Bimulamata Byepi?
11, 12. Inge ke tulanguluke pa mingilo ikatampe ya Lesa kyakonsha kwitukwasha byepi?
11 Kechi kikebewa kwikala bamfunji ba tubangabanga pa kuba’mba tukumye pa kumona jiulu bufuku nangwa twayuka bya kulenga shinkwa pa kuba’mba twiyowe shinkwa ne. Pa kuba’mba tumweshe lusanchilo ku Mulenga wetu, twafwainwa kwikalapo na kimye kya kulanguluka pa mingilo yanji. Akuno kulanguluka langulukapo kwakonsha kwitukwasha byepi? Kwakonsha kwitukwasha byonkatu byo kyakonsha kwikala pa kulangulukanga pa mingilo ikwabo ya Yehoba.
12 Pa mambo a mingilo ikatampe ya Yehoba yaingijiwe ku bantu banji, Davida waimbile’mba: “Bya lukumo lwakatazha lwa buneme bwenu, Ne bya mingilo yenu ya kukumya, nkebilangulukanga.” (Sala. 145:5) Tulanguluka pa ino mingilo kupichila mu kufunda Baibolo ne kwikalako na kimye kya kulanguluka langulukanga pa bintu byo tutangamo. Ki ka kifumamo inge twauba bino? Twikala bingi na lusanchilo pa buneme ne lukumo lwa Lesa. Ne atweba tupana lukumo kwi Yehoba byonka byaambile Davida amba: “Nkalondololanga bya bukata bwenu.” (Sala. 145:6) Kulanguluka langulukanga pa mingilo yawama ya Lesa kwafwainwa kukosesha bulunda bwetu na Yehoba ne kwitutundaika kubulako bantu pe aye na lusekelo ne na mukoyo. Nanchi mubena kusapwila mambo awama na mukoyo ne kukwasha bantu kusanta pa buneme, lukumo, ne bukata bwa Yehoba Lesa nyi?
Yesu Umwesha Buneme bwa Lesa
13. (a) Kwesakana na Danyela 7:13, 14, Yehoba wapaine ka ku Mwananji? (b) Yesu byo aji Mfumu, uba byepi ku bangikazhi banji?
13 Mwana Lesa, aye Yesu Kilishitu, wajinga bingi na mukoyo wa kutaya mbila ya mambo awama ne kutumbijika Shanji wa buneme wa mwiulu. Yehoba wanemekele bingi Mwananji kupichila mu kumupa ‘bundamabyalo ne bufumu.’ (Tangai Danyela 7:13, 14.) Pano bino Yesu kechi witota ne. Ke Kalama wakoka muchima, umvwa kukajilwa kwa bangikazhi banji ne kwibanemeka. Akimonai kya kumwenako kimo kyaamba pe Yesu Mfumu Watongolwa byo aubile na bantu bo atainenga, kikatakata boba bo basuujile ne kubula kwibatemwa ku bantu.
14. Bantu bambumba bebamonanga byepi mu Isalela kala?
14 Bantu bajinga na mbumba kala javula bumi bwabo bwayangatu na kupwa pachepache. Kino kikola kyajanga binungwa bya ku mubiji wabo bitende bitende. Kubuka muntu wa mbumba kwajingatu pamo nobe kusangula muntu ku bafu. (Bala. 12:12; 2 Mfu. 5:7, 14) Bantu ba mbumba batelwanga’mba ba muzhilo ne kwibapata, kabiji kechi bapichilanga kwipi na bantu bakwabo ne. Umvwe ke baye kuji bantu, bafwainwe kubijika’mba: “Ne wa muzhilo, ne wa muzhilo!” (Levi 13:43-46) Muntu wa mbumba wajingatu pamo nobe muntu wafwa. Kwesakana na byanembwa bya balabi, wa mbumba umvwe wauba’mba afike ku muntu yense, wafwainwe kwimana palepa mamita 1.7. Kyashimwinwe amba umvwe wa mbumba bamumona nangwatu palepa byobya, ntangi wa bupopweshi wamwasanga mabwe kuba’mba akulayile.
15. Yesu waubile byepi ku muntu umo wa mbumba?
15 Nangwa byonkabyo, kintu kyanema ke kyaubile Yesu kimye muntu wa mbumba kyo aishile kwi aye na kumusashijila amba amubuke. (Tangai Mako 1:40-42.) Mu kifulo kya kupanga yewa wa mbumba, Yesu wamubijile lusa ne kumunemeka. Yesu wamwene kuba’mba awa muntu wakebewenga bukwasho. Na mambo a lusa lwanji, Yesu wamukwashishe. Wamukwachile ne kumubuka.
16. Lufunjisho ka lo mwafunjilako kwi Yesu byo aubilenga na bantu?
16 Atweba baana ba bwanga ba kwa Yesu, twakonsha kuba byepi byonka Yesu byo amwesheshe munema wa Shanji? Jishinda jimo ke kuyuka’mba bantu bonse bafwainwa kunemekwa kechi na mambo a bwikalo bwabo, butuntulu bwa mubiji nangwa myaka yo baikala ne. (1 Pe. 2:17) Kikatakata aba batangijila nabiji balume, bansemi ne bakulumpe mu kipwilo kya bena Kilishitu, bafwainwa kunemeka boba bo balama ne kwibakwasha kuba’mba munema wabo atwajijile. Pa kulumbulula kuba’mba kino kyo kyafwainwa kuba bena Kilishitu bonse, Baibolo waamba’mba: “Mu butemwe bwa balongo kasa mwitemwisha na lusa anwe bene na bene; mu buneme namo sa mwinemeka anwe bene na bene.”—Loma 12:10.
Kumwesha Buneme mu Mpopwelo
17. Twakonsha kufundamo ka mu Binembelo pa mambo a kumwesha buneme pa kupopwela Yehoba?
17 Twafwainwa kumwesha munema pa kupopwela Yehoba. Musapwishi 5:1 waamba’mba: “Jimukai byo mwenda byo muya ku nzubo ya Lesa.” Mosesa ne Yoshua bakambizhiwe kuvula makwabilo abo byo bajinga pa mpunzha pazhila. (Lupu. 3:5; Yosh. 5:15) Bafwainwe kuba bino mu kumwesha mushingi. Bañanga ba mu Isalela bakambizhiwe kuvwala tuputula twa kisapi kya linenyi twa “kufya bwamba bwabo.” (Lupu. 28:42, 43) Kino kyalengejile kubula kumwesha bwamba bwabo byo baingijijilenga ku kyakusokelapo bitapisho. Yense wa mu kisemi kya bañanga wafwainwe kulondela mizhilo ya Lesa ya kwikala bazhila.
18. Buneme bumweka byepi mu byo tupopwela Yehoba?
18 Buneme mu mpopwelo bwavwangamo kumwesha lukumo ne mushingi. Pa kuba’mba tupewe munema ne mushingi, ne atweba twafwainwa kumwesha mushingi. Mushingi ye tumwesha kechi wafwainwa kwikala wa kwibepekezhatu nangwa kukeba kuyukanyikwatu ne. Kechi wafwainwa kumwekanatu ku bantu kwapwa ne, bino wafwainwa kumwekana kwi Lesa umona mu michima yetu. (1 Sam. 16:7; Mana. 21:2) Munema wafwainwa kwikala mukachi ketu ne kwitulengela kupimpula byubilo, miteeto, ne bulunda bwetu na bakwetu, kabiji ne byo twimona atweba bene. Kya kine, munema wafwainwa kumwekananga kimye kyonse, mu byo twamba ne kuba. Byubilo byetu, mvwajilo yetu, ne mwekelo yetu, bitulengela kwendela mumo na byambo bya mutumwa Paulo bya kuba’mba: “Kechi tuba bya kwituntulako bantu, nangwa kimo ne, kuchina’mba mwingilo wetu wakanenwa bibi; bino mu bintu byonse kasa twilumbulula byo tuji ba mingilo ya Lesa.” (2 Ko. 6:3, 4) ‘Tulengela lufunjisho lwa Lesa, Mupulushi wetu, kumweka bulongo mu bintu byonse.’—Titu. 2:10.
Twajijilai Kumwesha Buneme bwa Lesa
19, 20. (a) Jishinda ka jawama kunemekelamo bantu? (b) Pa mambo a buneme, twakebesha kuba ka?
19 Buneme bumwekela kupichila mu bena Kilishitu bashingwa, “bantomesha ba Kilishitu.” (2 Ko. 5:20) ‘Mikooko ikwabo’ ibakwasha mu bukishinka ke baluwe ba mu Bufumu bwa Bumesiasa. Bantomesha nangwa’mba baluwe bamba na kuchinchika ne na buneme mu kwimenako kafulumende wabo. Onkao mambo, twafwainwa kwambanga na mushingi ne kuchinchika na kutundaika kafulumende nangwa’mba Bufumu bwa Lesa. (Efi. 6:19, 20) Inge twasapwila bantu “mambo awama a lusekelo,” nanchi kechi kimwesha’mba twibanemeka nenyi?—Isa. 52:7.
20 Twafwainwa kutwajijila na kupa Lesa lukumo kupichila mu kwikela monka mwayila buneme bwanji. (1 Pe. 2:12) Twayai kimye kyonse tumupenga mushingi, mu mpopwelo yanji, ne ku bapopweshi bakwetu. Kabiji lekai Yehoba wavwikwa buneme ne lukumo atemwe pa kumupopwela mu jishinda ja mushingi.
[Tubyambo twa mushi]
a Byambo byaambile Davida mu Salamo 8 byaamba pa bungauzhi bwa muntu walumbuluka, aye Yesu Kilishitu.—Hebe. 2:5-9.
Musakukumbula’mba Ka?
• Kusanta pa lukumo ne buneme bwa Yehoba kwafwainwa kwitulengela kuba ka?
• Twakonsha kufunjilako ka pa mambo a buneme kwi Yesu byo aubile na muntu wajinga na mbumba?
• Twakonsha kupana byepi lukumo kwi Yehoba mu jishinda ja mushingi?
[Kipikichala pa peja 12]
Yehoba wamunemekele byepi Abela?
[Kipikichala pa peja 14]
Mingilo ikatampe ya Yehoba imwekela ne mu lunengezho lwa shinkwa
[Kipikichala pa peja 15]
Mwafundapo ka pa mambo a buneme kwi Yesu byo aubile na muntu wajinga na mbumba?
[Kipikichala pa peja 16]
Mpopwelo ya mushingi yavwangamo kutumbijika Yehoba