Nanchi Bumi Bwa Myaka Panopantanda—lo Luketekelo Lwa Bena Kilishitu Nyi?
“[Lesa] ukashimuna mipolo yonse ku meso abo; ne lufu kechi lukekalako jibiji ne.”—LUM. 21:4.
1, 2. Twayuka byepi kuba amba Bayudea bavula mu myaka kitota kitanshi bajinga na luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda?
NSONGWALUME umo munonshi wayile nkuwa wamunyemejile Yesu ne kumufukamina panshi ne kumwipuzha amba: “Mufunjishi wawama, i ki ka kyo nsakuba namba, ntambule bumi bwa myaka?” (Mako 10:17) Uno nsongwalume washikishenga pa mambo a kutambula bumi bwa myaka. Nanchi watazhizhenga ku bumi bwa kwikala pi? Byonka byo twisambile mu mutwe wafumako, kala Lesa wapele Bayudea luketekelo lwa lusanguko ne bumi bwa myaka panopantanda. Bayudea bavula ba mu myaka kitota kitanshi bajinga na luno luketekelo.
2 Kyamweka mulunda nanji Yesu aye Mata wayukile amba kukekala lusanguko panopantanda byo aambile pa mulongo wanji wafwile amba: “Nayuka byo akasanguka mu lusanguko lwa mu juba jikapelako.” (Yoa. 11:24) Kya kine, Basadusea kechi baketekejile mu lusanguko ne. (Mako 12:18) Nangwa byonkabyo, mu buku wanji aye George Moore waamba’mba: “Byambo byanembelwe mu kitota kya bubiji nangwa kitanshi, kimye kyetu saka kikyangye kufika, bimwesha’mba bantu bavula baketekejile kuba’mba pa kimye kimo bantu bafwa bakasangulwa ne kwikala na bumi jibiji panopantanda.” (Judaism in the First Centuries of the Christian Era) Nsongwalume munonshi wasolomokele Yesu wakebelenga kwikala na bumi bwa myaka panopantanda.
3. Mepuzho ka o tusakwisambapo mu uno mutwe?
3 Lelo jino, bupopweshi bwavula ne bashayuka ba Baibolo bakana kuba amba Yesu kechi wafunjishe pa luketekelo lwa bumi bwa myaka ne myaka panopantanda ne. Bantu bavula baketekela kuba amba umvwe bakafwe bakekala jibiji na bumi ku mpunzha ya mipashi. Ne mu jino jishinda, aba batanga Binembelo bya bena Kilishitu bya Kingiliki byo batana byambo bya kuba amba “bumi bwa myaka,” balanguluka kuba amba bilumbulula bumi bwa myaka mwiulu. Nanchi bino byobyo kiji nyi? Nanchi Yesu watazhizhe mwepi byo aambile pa bumi bwa myaka? Nga baana banji ba bwanga baitabijile amba ka? Nanchi Binembelo bya bena Kilishitu bya Kingiliki bifunjisha amba twakonsha kwikala na bumi bwa myaka panopantanda nyi?
Bumi bwa Myaka “pa Kukebilenga Jibiji Byonse”
4. Bi ka bikobiwa “pa kukebilenga jibiji byonse”?
4 Baibolo ufunjisha’mba bena Kilishitu bashingwa bakasangulwa ne kuya mwiulu mo bakalaminanga panopantanda. (Luka 12:32; Lum. 5:9, 10; 14:1-3) Nangwa byonkabyo, Yesu byo aambilenga pa bumi bwa myaka kechi watazhizhengatu ku kano konka kajibumba ne. Akilangulukai ne pa byo aambile ku baana banji ba bwanga panyuma ya kuba nsongwalume munonshi wafuma ko aji na bulanda byo amwambijile kusha byonse byo ajinga nabyo ne kulondela Kilishitu. (Tangai Mateo 19:28, 29.) Yesu waambijile batumwa banji kuba’mba bakekala bamfumu bakalamanga ne kuchiba mambo a “mikoka jikumi na ibiji ya bena Isalela,” ko kuba’mba bantu bonse kufumyakotu boba balama mwiulu. (1 Ko. 6:2) Kabiji waambile ne pa mapesho akatambula “bonse” bamulondela. Bano bantu “bakaswana bumi bwa myaka.” Bino byonse bikobiwa “pa kukebilenga jibiji byonse.”
5. Byambo bya kuba’mba “kukebilenga jibiji byonse,” mwakonsha kwibilumbulula amba ka?
5 Yesu watazhizhe mwepi byo aambile amba “kukebilenga jibiji byonse”? Bino byambo byatuntululwa amba ntanda ipya mu Baibolo wa The Bible—An American Translation. Kabiji byatuntululwa’mba “byaalulwa ke bipya” mu Baibolo wa The Jerusalem Bible ne kuba’mba “kwalulwa kwa bintu byonse” mu Baibolo wa The Holy Bible—New International Version. Yesu byo aambile bino byambo kwa kubula kwibilumbulula, kyamweka watazhizhenga ku byaketekejile Bayudea pa myaka yavula. Kwafwainwe kwikala kulengwa jibiji kwa bintu panopantanda pa kuba’mba bintu bikale byonka byo byajinga mu bujimi bwa Edena ba Adama ne Evwa saka bakyangye kulenga mambo. Kulengwa jibiji kwa bintu byonse kukafikizha mulaye wa Lesa wa ‘kulenga jiulu jipya ne ntanda ipya.’—Isa. 65:17.
6. Kishimpi kya mikooko ne bambuzhi kitufunjishapo ka pa mambo a luketekelo lwa bumi bwa myaka?
6 Yesu waambile ne jikwabo pa bumi bwa myaka mu jashi janji jaambilenga pa mpelo ya buno bwikalo. (Mat. 24:1-3) Waambile amba: ‘Mwana muntu byo akeya mu lukumo lwanji, ne bamalaika bonse pamo, kepo akekala pa jitanda janji ja lukumo. kabiji mikoka yonse ya bantu ba panopantanda ikakungulukila ko aji: ne aye ukebabanya umo ku mukwabo, umo ku mukwabo, byonka byo abanya kafunga mikooko ne bambuzhi.’ Aba bo bakazhachisha na mambo ‘bakaya ku lonaiko lwa myaka: pakuba baoloka bakaya ku bumi bwa myaka.’ “Baoloka” bakatambula bumi bwa myaka ke boba batundaika mu bukishinka “balongo” ba kwa Kilishitu bashingwa na mupashi. (Mat. 25:31-34, 40, 41, 45, 46) Bashingwa byo basalwa kwikala bakalama mu Bufumu bwa mwiulu, ko kuba’mba “baoloka” bafwainwa kwikala bangikazhi ba panopantanda mu buno Bufumu. Baibolo waambijile jimo kuba’mba: ‘Ukekala ke Mfumu [wa Yehoba] kufuma ku kalunga ka mema kukafika ne ku kalunga ka mema kakwabo, ne kufuma ku Mukola kufika ne kwapela ntanda.’ (Sala. 72:8) Bano bangikazhi bakeyowa bumi bwa myaka panopantanda.
Mambo Awama a kwa Yoano Amwesha Ka?
7, 8. Yesu waambile pa ñanyi luketekelo lubiji kwi Nikodema?
7 Byonka byo kyanembwa mu Mambo awama a kwa Mateo, Mako ne Luka, Yesu waingijisha byambo bya kuba’mba “bumi bwa myaka” ku bintu byaambiwapo kala. Mambo awama anembele Yoano aingijisha byambo byaambile Yesu pa mambo a kwikala na bumi myaka ne myaka bimye nobe 17. Twayai twisambe pa bino byambo bimo, tumone Yesu byo aambile pa mambo a luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda.
8 Kwesakana na byaambile Yoano, Yesu wakyambile pa mambo a bumi bwa myaka ku Mufaliseo wa jizhina ja Nikodema. Wamwambijile Nikodema amba: “Inge muntu ne kusemwa jibiji ne, kechi akonshe kumona bufumu bwa Lesa ne.” Aba batwela mu Bufumu bwa mwiulu bafwainwa “kusemwa jibiji.” (Yoa. 3:3-5) Yesu kechi waambiletu pa kyonka kino ne. Waambile ne pa luketekelo lwa bantu bonse. (Tangai Yoano 3:16.) Yesu waambile pa luketekelo lwa bumi bwa myaka bwa baana ba bwanga bashingwa mwiulu ne bwa bantu bakwabo panopantanda.
9. Yesu waambile pa ñanyi luketekelo ku mwanamukazhi mwina Samaliya?
9 Panyuma ya kwamba kwi Nikodema mu Yelusalema, Yesu wayile kukabeta ka ku buyeke ku Ngalilea. Byo ayilenga, wasambakene mwanamukazhi ku mushima wa kwa Yakoba mu muzhi wa Saikala mu Samaliya. Waambijile uno mwanamukazhi amba: “Awa ukatoma mema o nkamupa amiwa, kechi ukomvwa kilaka myaka ne myaka ne; kabiji aa mema o nkamupa akaluka munda mwanji ke nsulo ya mema, kasa atupauka ne ku bumi bwa myaka.” (Yoa. 4:5, 6, 14) Ano mema emenako lunengezho lwa Lesa lwa kubwezhezha bantu bonse bumi bwa myaka, kubikakotu ne boba bakekala panopantanda. Mu buku wa Lumwekesho Lesa bamulumbulula saka amba’mba: “Aye waumvwa kilaka amiwa nkamupapo kutoma ku nsulo ya mema a bumi atupauka, a bupetu.” (Lum. 21:5, 6; 22:17) Onkao mambo, Yesu kechi waambiletu ku mwanamukazhi mwina Samaliya pa mambo a bumi bwa myaka bwa banswanyi bashingwa ba Bufumu ne, bino waambile ne pa bwa bantu bonse baitabila kabiji baji na luketekelo lwa kwikala panopantanda.
10. Byo abukile mwanamulume ku kizhiba kya Beteseda, Yesu waambijile boba ba bupopweshi bamanyikañenenga amba ka pa mambo a bumi bwa myaka?
10 Mwaka walondejilepo, Yesu wayile jikwabo mu Yelusalema. Byo ajinga momwa, wabukile mwanamulume mulwazhi ku kizhiba kya Beteseda. Yesu walondolwejile Bayudea bamupelengamo mambo amba “Mwana kechi wakonsha kwiubila kintu ne, poso byonka byo amona byuba Shanji.” Panyuma ya kwibambila’mba “Shanji wapana kuchiba mambo onse kwi aye Mwana,” Yesu waambile’mba: “Aye waumvwa mambo ami, ne kumwitabila aye wantuma uji na bumi bwa myaka.” Yesu waambile ne kuba’mba: “Juba jibenakwiya, jo bakomvwa bonse baji mu bilende jiwi janji, kepo bakafumamo; baubilenga byawama, ku lusanguko lwa bumi; aba baubilenga byatama, ku lusanguko lwa kije.” (Yoa. 5:1-9, 19, 22, 24-29) Yesu waambijile Bayudea bamanyikañenenga amba aye ye batongwele kwi Lesa kuba amba ye ukapana luketekelo ku Bayudea lwa bumi bwa myaka panopantanda kabiji ne kuba’mba ukoba bino kupichila mu kusangula bafwa.
11. Twayuka byepi kuba’mba luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda lwavwangwamo mu byaambile Yesu mu Yoano 6:48-51?
11 Mu Ngalilea, bantu bavula bakebelenga kajo ko alengele Yesu mu jishinda jakukumya batendekele kumulondela. Yesu wibambijile pa mambo a kajo kakwabo, ko kuba’mba “kajo ka bumi.” (Tangai Yoano 6:40, 48-51.) Waambile amba: “Aka kajo ko nkapana amiwa ye mubiji wami.” Yesu kechi wapainetu bumi bwanji ku boba bakalama nanji mu Bufumu bwa mwiulu ne, bino ne ku boba “ba panopantanda” bakuulwa. “Inge muntu waja ku ko kano kajo,” ko kuba’mba inge waitabila mu bulume bwa kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Yesu ukekala na luketekelo lwa kutambula bumi bwa myaka. Kya kine, ‘kwikala myaka’ kwavwangilemo ne luketekelo lwajinga na Bayudea kimye kyabaya lwa kwikala myaka yonse panopantanda mu bukalama bwa kwa Mesiasa.
12. Yesu waambilenga pa luketekelo ka byo aambijile boba bamupachikilenga amba ‘ukapana bumi bwa myaka ku mikooko yanji’?
12 Palutwe kacheche, kimye kya Kijiilo kya Nzhijikisho mu Yelusalema, Yesu waambijile boba bamupachikilenga amba: ‘Anweba kwitaba ne, mambo anweba kechi mwi mikooko yami ne. Mikooko yami yumvwa jiwi jami, ne amiwa neiyuka, ne ayo indondela: ne amiwa neipa bumi bwa myaka.’ (Yoa. 10:26-28) Nanchi Yesu waambilengatu pa bumi bwa mwiulu nyi, inyi walangulukilenga ne pa bumi bwa myaka mu paladisa panopantanda? Yesu po po afuminetu na kutekenesha baana banji ba bwanga na byambo bya kuba’mba: “Kange mube moyo ne, anweba kajitanga kacheche, pakuba kyo kyawama ku muchima wa Shenu kya kwimupa bufumu.” (Luka 12:32) Nangwa byonkabyo, pa kyonkakya kimye kya Kijiilo kya Nzhijikisho, Yesu waambile amba: ‘Mikooko ikwabo nji nayo, kechi ya ku kyo kino kipaka ne: nayo amiwa nafwainwa kwiileta.’ (Yoa. 10:16) Onkao mambo, Yesu byo aambijile boba bamupachikilenga byambo byanji byavwangilemo luketekelo lwa bumi bwa mwiulu ku ba “kajitanga kacheche” kabiji ne luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda ku bantu bavula ba ‘mikooko ikwabo.’
Luketekelo Lwabujile Kukebewa Kulondolola
13. Yesu walumbulwile ka byo aambile’mba: “Ukekala ne amiwa mu Paladisa”?
13 Byo amanaminenga pa kichi kya lumanamo wapaine luketekelo lwa kukankalwa kuzhinauka ku bantu. Awa kapondo umo wakobekelwe nanji waambile amba “Yesu, mukandanguluke byo mukekala pa bufumu.” Yesu wamulayile’mba: “Kine nakwambila lelo jino namba, ukekala ne amiwa mu Paladisa.” (Luka 23:42, 43) Uno muntu byo kyamweka kuba’mba wajinga Muyudea, kechi wakebewenga kumulondolwela pa Paladisa ne. Wayukile pa mambo a luketekelo lwa bumi bwa myaka bukeya kulutwe panopantanda.
14. (a) Ki ka kimwesha kuba’mba byambo byaambilwe pa mambo a luketekelo lwa mwiulu batumwa bibakatezhe kwibyumvwa? (b) Kimye ka baana ba bwanga ba kwa Yesu kyo baumvwishishe luketekelo lwa kuya mwiulu?
14 Nangwa byonkabyo, ki ka kyakebewenga kulumbulula Yesu byo aambile pa luketekelo lwa mwiulu? Byo aambijile baana banji ba bwanga kuba’mba ukaya mwiulu na kwibamwena kuntu, bakankelwe kumvwisha kyo alumbulwilenga. (Tangai Yoano 14:2-5.) Palutwe kacheche wibambijile amba: “Amiwa nji na bintu byavula bya kwimubula, bino kechi mwakonsha kwibitambula katataka ne. Pakuba aye Mupashi wa bukine, byo akeya, ukemutangijila ku byonse bya kine.” (Yoa. 16:12, 13) Panyuma ya Pentekosita mu 33 C.E., byo bashingilwe na mupashi wa Lesa kwikala bamfumu kulutwe na lwendo, baana ba bwanga ba kwa Yesu po po bayukile amba matanda abo akekala mwiulu. (1 Ko. 15:49; Kolo. 1:5; 1 Pe. 1:3, 4) Luketekelo lwa kwikala banswanyi mwiulu belumvwine, kabiji ye wajinga Mutwe ye baambilengapo mu makalata a mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki. Pano nanchi ano makalata apanapo luketekelo ku bantu lwa kwikala myaka ne myaka panopantanda nyi?
Makalata Anembelwe na Mupashi Aamba’mba Ka?
15, 16. Nkalata yanembelwe na mupashi ku Bahebelu ne byambo bya kwa Petelo byamba byepi pa luketekelo lwa bumi bwa myaka panopantanda?
15 Mu nkalata yanji yo anembejile Bahebelu, mutumwa Paulo waambile ku bakwabo ba mu lwitabilo amba, “anwebakwetu bazhijikwa, ba kutambulako pamo ku lwito lwa mwiulu.” Pano bino waambile ne kuba’mba Lesa wakokeshesha “ntanda ikeya” kwi Yesu. (Hebe. 2:3, 5; 3:1) Mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki, byambo bine bya kuba’mba “ntanda ikeya” bilumbulula ntanda yaikalamo bantu. Onkao mambo, “ntanda ikeya” ke bwikalo bwa kulutwe panopantanda bukalamwanga ne Yesu Kilishitu. Kepo Yesu akafikizha mulaye wa Lesa wa kuba’mba: “Baoloka bakaswana ntanda, Ne kwikalamo myaka ne myaka.”—Sala. 37:29.
16 Mutumwa Petelo naye bamukwashishe na mupashi kunemba pa bikekala bantu. Wanembele’mba: ‘Bya mwiulu bya katataka ne ntanda, byalaminwa mujilo, kutengela juba ja kije ne ja lonaiko lwa bantu babulwa kwakamwa Lesa.’ (2 Pe. 3:7) Pano ki ka kikapingakena pa makafulumende a mwiulu ne bwikalo bwatama bujiko lelo jino? (Tangai 2 Petelo 3:13.) Bakapingakenyapo “bya mwiulu bipya,” ko kuba’mba Bufumu bwa Lesa bwa Bumesiasa, ne “ntanda ipya,” ko kuba’mba bantu baoloka.
17. Luketekelo lwa bantu lwalumbululwa byepi mu Lumwekesho 21:1-4?
17 Buku wapelako wa mu Baibolo uzakula michima yetu na bimwesho byamba pa bantu byo bakekala balumbuluka jibiji. (Tangai Lumwekesho 21:1-4.) Bino byo biji luketekelo lwa bantu ba lwitabilo kufumatu kimye mwanamulume mutanshi kyo alengele mambo mu bujimi bwa Edena. Bantu bakishinka bakekala na bumi mu Paladisa panopantanda kwa kubula misongo mu bukote. Luno luketekelo luji mu Binembelo bya Kihebelu ne mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki, kabiji lwatwajijila kukosesha bakalume ba kwa Yehoba bakishinka kufika ne lelo jino.—Lum. 22:1, 2.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Yesu walumbulwile ka byo aambile amba “pa kukebilenga jibiji byonse”?
• Yesu waambile’mba ka kwi Nikodema?
• Yesu wamulayile’mba ka kapondo ye bamukobekele nanji?
• Nga nkalata ku Bahebelu ne byambo bya kwa Petelo bimwesha byepi luketekelo lwa bumi bwa myaka ne myaka panopantanda?
[Kipikichala pa peja 8]
Aba baji nobe mikooko bakatambula bumi bwa myaka ne myaka panopantanda
[Bipikichala pa peja 10]
Yesu waambile ku bantu pa bumi bwa myaka ne myaka