Mako—‘Wakwashanga Bulongo mu Mingilo’

KIPWILO kya mu Antioka kyamwenepo makatazho amo, bino lutobo lwajinga pakachi ka mutumwa Paulo ne Banabasa lwapuseneko. Bano banabalume banengezhenga lwendo lwa bumishonale; bino byo balangulukilenga pa wa kuya nabo, “pabukile lupata lwine” pakachi kabo. (Byu. 15:39) Bano bantu babiji baabenejilemo ne kuya awu janji awu janji. Lutobo lwabo lwafumine pe mishonale wa busatu aye Mako.

Mako wajinga ñanyi? Ki ka kyalengejile bano batumwa babiji kutobokelapo? Mambo ka o bepachikijilenga pe aye? Nanchi aa mapata apwile nyi? Kabiji twakonsha kufunjilako ka ku jishimikila ja kwa Mako?

Ku Nzubo mu Yelusalema

Mako wakomejile mu Yelusalema kabiji kyamweka wakomejile mu kisemi kya banonshi bajinga Bayudea. Kimye kitanshi kyo tumvwa pe aye ke mu jishimikila ja kipwilo kitanshi kya bena Kilishitu. Kimye malaika wa Yehoba mu jishinda ja kukumya kyo afumishe mutumwa Petelo mu kaleya ka kwa Heloda Agilipa I nobe mu 44 C.E., Petelo wayile “ku nzubo ya Maliya inanja Yoano, jikwabo Mako; ko kwapwijile bavula na kulomba.”—Byu. 12:1-12.a

Kyamweka nobe kipwilo kya mu Yelusalema kyapwilanga mu nzubo ya baina Mako. Byo kiji kuba’mba “bavula” bapwijile konka, kibena kumwesha’mba nzubo yabayile. Maliya wajinga na kalume wamukazhi wa jizhina ja Loda wayile na kushinkwilako Petelo byo akokawilenga “ku kibelo kya pangye.” Kino kibena kumwesha’mba wajingako munonshi. Kabiji nzubo beitela’mba yanji aye Maliya kechi’mba ya bamwatawanji ne, kibena kumwesha’mba wajinga wafwilwa kabiji ne kuba’mba Mako wakijinga mwanyike.—Byu. 12:13.

Kyamweka Mako wajingapo pa boba bapwijile na kulomba. Kabiji kyamweka wiyukile bingi na baana ba bwanga ba kwa Yesu ne bakwabotu bemwenejile bintu byaubilenga Yesu mu mwingilo wanji. Kampe uno Mako ye wajinga yewa nsongwalume wavwajile bivwalo byafina walondejilenga Yesu katwezhimina byo bamukwachile kimye kitanshi, pano bino, aye wanyemene byo bashi bakamukwate.—Mako 14:51, 52.

Mingilo mu Kipwilo

Kyamweka kupwanañana na bena Kilishitu bakomene ku mupashi ko kwamulengejile Mako kuba bulongo ku mupashi. Wakomene ku mupashi ne kulengela bakulumpe mu kipwilo kumutala bulongo. Ba Paulo ne Banabasa byo “bapwishishe mingilo yabo” ya kutwala kajo ka kutuka kufuma ku Antioka kuya ku Yelusalema nobe mu 46 C.E., bamutemenwe Mako. Byo babwelelenga ku Antioka, bamusendele.—Byu. 11:27-30; 12:25.

Muntu ubena kutangatu kitangetange wakonsha kulanguluka’mba bano bantu bajingatu bena Kilishitu, kechi pajingapo lukwatankano pakachi kabo ne, kabiji ba Paulo ne Banabasa bamusendeletu Mako na mambo a byo aubilenga bulongo. Bino mu nkalata ya kwa Paulo imo, yaamba’mba Mako wajinga muvyala wa kwa Banabasa. (Kolo. 4:10) Kino kyakonsha kwitukwasha kumvwisha bintu byapichilemo Mako.

Byo papichile mwaka umo nangwa kukilapo, mupashi wazhila watangijile ba Paulo ne Banabasa kuya pa lwendo lwa bumishonale. Bafumine mu Antioka kuya ku Kipilusa. Yoano Mako wayile nabo na “kwibakwasha.” (Byu. 13:2-5) Kampe Mako wibakwashangako mu mingilo imo ikebewa kimye kyo bajinga pa lwendo lwabo kuba’mba bano batumwa bengilenga bulongo mingilo yabo ya ku mupashi.

Ba Paulo, Banabasa ne Mako bapichile mu Kipilusa saka baya na kusapwila; kepo batajile ja ku Asha Maina. Byo bafikile kokwa, Yoano Mako waubile kintu kyazhingijishe Paulo. Jishimikila jaamba’mba byo bafikile ku Pelega, ‘Yoano wabwelelemo ku Yelusalema.’ (Byu. 13:13) Baibolo kechi waambapo kine kintu kyamulengejile’mba abwelemo ne.

Byo papichile myaka ibiji, ba Paulo, Banabasa ne Mako babwelele mu Antioka. Bano batumwa babiji abo ba Paulo ne Banabasa besambilenga pa lwendo lwa bubiji lwa bumishonale lwa kuya na kumona bantu bo basapwijile pa lwendo lutanshi. Banabasa wakebelenga’mba muvyala wanji baye nanji, bino Paulo kechi wakebelenga ne, mambo Mako wibashile. Kino kyo kyalengejile lutobo lo twaambapo ku ntendekelo. Banabasa wasendele Mako ne kuya ke baye kwabo ku Kipilusa, pa kuba Paulo wayile ku Silya. (Byu. 15:36-41) Paulo ne Banabasa kechi bamwenejile mumo kintu kyaubile Mako patanshi ne.

Kupwana

Kyamweka Mako waumvwine bulanda pa kino kyamwekele. Nangwa byonkabyo, watwajijile kwikala wa mwingilo wa kishinka. Byo papichile myaka nobe 11 nangwa 12 panyuma ya kwabana ne Paulo, Mako bamwambapo jikwabo mu jishimikila ja bena Kilishitu batanshi. Wajinga pi? Mwalanguluka’mba wajinga ne ñanyi? Ne Paulo.

Paulo byo ajinga mu Kaleya mu Loma mu 60-61 C.E., watumine makalata avula abaikale pano ke lubaji lwa Binembelo Byazhila. Mu nkalata imo ku bena Kolose, wanembele’mba: “Alisatakusa, mukwetu kaili, wimwimuna, ne Mako, muvyala wanji Banabasa, (yenkaye ye mwatambwijile milaye; umvwe waiya ko muji, mutambulai,) ... Bano bo bonka bakwetu ba mukanda bengila ne amiwa na mambo a bufumu bwa Lesa, bo banabalume bankosesha muchima.”—Kolo. 4:10, 11.

Bintu byo byaalukilepo! Mako waikele jibiji ke wa kwingijila pamo ne Paulo nangwa kya kuba ye walengejile lutobo pakachi ka ba Paulo ne Banabasa. Kyamweka Paulo wabujile bena Kolose amba Mako ukebafwakesha. Umvwe wibafwakashisha, ko kuba’mba Mako ukekala ke wa kumwimenako.

Nanchi Paulo wamulengulwile Mako ne kalatu nyi? Abya Mako wafunjijileko ku lolwa lujimuno nyi? Inyi bonse babiji bafunjijileko? Monse mo kyaikejile, kupwana kwabo kumwesha’mba ba Paulo ne Mako bajinga bantu bakoma ku mupashi. Kechi batele muchima ku bintu byapichile kala ne, batendekele kwingijila pamo jikwabo. Kino ke kyakumwenako kyawama bingi ku yense wapusene na mukwabo mwina Kilishitu.

Mako Kañenda

Inge ke mutange pa mambo a lwendo lwavula lwaendele Mako, musakumona’mba waendele bingi. Wafumine ku Yelusalema kuya ku Antioka, kabiji kufuma kokwa, wakayile na bwato ku Kipilusa ne ku Pelega. Kepo ayile ku Loma. Akwa ku Loma, Paulo wakebelenga kumutuma’mba aye ku Kolose. Kuji ne kukwabo ko ayile.

Mutumwa Petelo wanembele nkalata itanshi nobe mu 62 kufika 64 C.E. Wanembele’mba: “Kipwilo kya mu Babilona ... kimwimuna; ne Mako mwanami naye wimwimuna.” (1 Pe. 5:13) Kino kibena kulumbulula’mba Mako wayile ku Babilona na kwingijila pamo na uno mutumwa watanwanga kala ku kupwila kwa bwina Kilishitu kwaikalanga mu nzubo ya bainanji.

Kimye Paulo kyo bamukashile ja bubiji mu Loma nobe mu 65 C.E., wanembele nkalata ya kwita Timoti kufuma mu Efisesa amba: “Upitule ne Mako wiye nanji kuno.” (2 Timo. 4:11) Pa kyokya kimye Mako wajinga mu Efisesa. Kyamweka waswile kuya ne Timoti na kumona Paulo ku Loma. Mu yoya myaka lwendo kechi lwapelele ne, bino aye Mako wayanga.

Mwingilo Mukwabo Mukatampe

Mwingilo mukatampe ye ajinga naye ke wa kutangijilwa na mupashi wa Yehoba kunembapo buku umo wa Mambo awama. Nangwa kya kuba buku wa bubiji wa Mambo awama kechi watongola mwine nembi ne, mabuku a mu myaka ya kala amwesha’mba Mako ye nembi kabiji ne kuba’mba Petelo ye wamubujilenga bya kunemba. Petelo wimwenejile mwine na meso byonse byanembele Mako.

Bashayuka ba Mambo awama anembele Mako bayuka’mba wanembejile Bangetila; ne kulumbulula bulongo bisho bya Bayudea. (Mako 7:3; 14:12; 15:42) Mako watuntulwile byambo bya mu mulaka wa Kialamaika byo bakonsheshe kubula kumvwisha bantu babujile Bayudea. (Mako 3:17; 5:41; 7:11, 34; 15:22, 34) Waingijishe byambo byavula bya Kilatini kabiji ne kulumbulula byambo bimo bya Kingiliki kwingijisha bya Kilatini byo bayukile bavula. Mali a muwayawaya a Bayudea wialondolola mu bumali a bena Loma. (Mako 12:42) Bino byonse bimwesha’mba Mako wanembejile uno buku wa Mambo awama mu Loma.

‘Aye ye Unkwasha Bulongo mu Mingilo’

Kunemba Mambo awama kechi kyo kyonkatu kyo aubile Mako mu Loma ne. Akivulukai Paulo byo abujile Timoti amba: “Upitule ne Mako wiye nanji kuno.” Mambo ka Paulo o amukebejilenga? ‘Mambo aye ye unkwasha bulongo mu mingilo.’—2 Timo. 4:11.

Kuno kutongolwa kwa Mako kwasolola byavula pe aye nangwa kya kuba kwesakana na ndonda ya Binembelo kyo kimye kitanshi kyo atongolwa mwingilo ye aingilanga. Mu mingilo yonse yaingila Mako kafwapo patongolwa’mba wajinga mutumwa, ntangi, nangwa ngauzhi ne. Aye wajinga wa mwingilo, waingijilanga bakwabo. Kabiji Paulo saka akyangye kufwa, kyamweka wamwenejilemo bingi mu bukwasho bwa kwa Mako.

Umvwe twabungizha pamo byambo byonse byaamba pe Mako, bimwesha’mba wajinga mwanamulume waingilanga na mukoyo kutwala palutwe mambo awama mu mapunzha avula panopantanda, kabiji watemenwe bingi kwingijila bakwabo. Ee kine, Mako wajinga na mashuko avula bingi na mambo a kubula kulefulwa!

Byonka byajinga Mako, ne atweba byo tuji bakalume ba Lesa lelo jino tumwesha muchima muntutu umo wa kusapwila mambo awama a Bufumu. Byonka byaubile Mako, bamo ba mwiatweba bavilukila ku mapunzha angi nangwatu ku byalo bikwabo na kutwala palutwe mambo awama. Nangwa kya kuba atweba bamo kechi twakonsha kuvilukila ku mapunzha akwabo ne, twakonsha kulonda Mako mu mbaji ikwabo yanema. Byonkatu byo ebikileko kwingijila balongo banji bena Kilishitu, ne atweba twafwainwa kwingila na ngovu kukwasha bakwetu ba mu lwitabilo mu mashinda awama kuba’mba batwajijile mu mwingilo wabo kwi Lesa. Umvwe saka tuba bino, twafwainwa kuketeke la’mba tukatwajijila kutambwila mapesho kufuma kwi Yehoba.—Mana 3:27; 10:22; Nga. 6:2.

[Tubyambo twa mushi]

[Maapu/Kipikichala pa peja 8, 9]

Mizhi Imo Mako mo Aendele

Loma

Efisesa

Kolose

Pelega

Kipilusa

Yelusalema

Antioka (wa mu Silya)

Babilona

KALUNGA KA MEDITELANYA