BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • bt Kitango 4 pp. 28-35
  • ‘Kechi Bafunjile ne, Bantutu’

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • ‘Kechi Bafunjile ne, Bantutu’
  • “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Kechi na “Bulume Bwetu” Ne (Byu. 3:11-26)
  • “Kechi Twakonsha Kuleka Kwamba” Ne (Byu. 4:1-22)
  • ‘Balombele kwi Lesa’ (Byu. 4:23-31)
  • Kutotolola ‘Kechi ku Bantu ne, Bino kwi Lesa’ (Byu. 4:32–5:11)
  • Wafunjile kwi Nkambo bya Kulekelako Bantu Mambo
    Kyamba kya Usopa—2010
  • Twajijilai Kwikala ba Kishinka Byonkatu Byajinga Petelo
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2023
  • Bintu Byakonsha Kwitukwasha Kushinda Moyo
    Fundai ku Mufunjishi Wayukisha
“Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
bt Kitango 4 pp. 28-35

KITANGO 4

‘Kechi Bafunjile ne, Bantutu’

Batumwa bachinchikile, kabiji Yehoba wibapesheshe

Lufunjisho lwaimena pa Byubilo 3:1–5:11

1, 2. Ñanyi kintu kya kukumya kyaubile ba Petelo ne Yoano kwipi na kibelo kya nzubo ya Lesa?

KYAJINGA kimye kya mute, juba saka jasama ne jibumba ja bantu saka jikinsana. Bayudea bajinga na mukoyo ne baana ba bwanga ba kwa Kilishitu baishilenga mu kipango kya nzubo ya Lesa. “Kimye kya milombelo” kyafwenyenye pepi.a (Byu. 2:46; 3:1) Pa jino jibumba pajinga ne Petelo ne Yoano bayilenga ku kibelo kya nzubo ya Lesa kyatelwanga amba Buya. Nangwa kya kuba kwajinga kiwowo ne mitutu ya bantu bavula, mwanamulume wasemekelwetu kilema wabijikile’mba bamupepo mali.​—Byu. 3:2; 4:22.

2 Ba Petelo ne Yoano byo bafikile kwipi, awa kilema wabwezhezhepo byambo byanji bya kulomba mali. Batumwa baimene ne kukeba kuyuka byakebelenga uno muntu. Petelo wamwambijile’mba: “Siliva ne ngolode mfwabyo, bino nsakukupa kyonka kyo nji nakyo: Mu jizhina ja Yesu Kilishitu mwina Nazala, nakwambila namba enda!” Akifwanyikizhai bantu byo bakuminye pa kumona Petelo wakwata uno mwanamulume ku kuboko kabiji pa kimye kitanshi mu bwikalo bwanji uno mwanamulume waimana! (Byu. 3:6, 7) Nanchi mwakonsha kufwanyikizha uno mwanamulume byo etajilenga ku maulu ne kutendeka kutampula kimye kitanshi nyi? O ene mambo o atatwijile kukilauka ne kutota Lesa na jiwi jasansuka!

3. Ñanyi bupe bwanema bingi bwatambwile jibumba ne yewa wajinga kala kilema?

3 Jibumba jasangalele, janyemejile kwi Petelo ne Yoano bajinga mu bukonde bwa Solomone. Mu buno bonka bukonde Yesu mo aimenepo kimye kimo na kufunjisha, Petelo mo mo ebalumbulwijile bantu buneme bwa akya kyamwekele. (Yoa. 10:23) Wapele jibumba ne yewa wajinga kala kilema bupe bwakijile siliva ne ngolode. Buno bupe bwanemene bingi kukila kubukwa. Buno bupe bwajinga bwa kulapila kuba’mba mambo abo azhimañane ne kwikala ba kulondela “Ntangi Mwine wa bumi,” Yehoba ye atongola, aye Yesu Kilishitu.​—Byu. 3:15.

4. (a) Kubuka yewa mwanamulume mu jishinda ja kukumya kwaletele ñanyi lukatazho? (b) Ñanyi mepuzho abiji o tusakukumbula?

4 Jino juba janemene bingi. Muntu umo wajinga kilema bamubukile ne kutendeka kwenda. Bino bantu bavula bebapele kimye kya kuyukisha bulongo Mambo a Lesa ne kwiomvwisha pa kuba’mba bendenga monka mukebela Lesa. (Kolo. 1:9, 10) Bintu byamwekele pa jino juba byalengejile bantu bajinga pa bifulo kukanya baana ba bwanga ba kwa Kilishitu bakishinka kufikizha mukambizho wibakambizhe Yesu wa kusapwila mambo a Bufumu. (Byu. 1:8) Twakonsha kufunjilako ka ku mashinda ne byubilo byamwesheshe Petelo ne Yoano, ‘banabalume babujile kufunda, bantutu,’ byo basapwijilenga jibumba?b (Byu. 4:13) Kabiji twakonsha kulondela byepi byo baubile abo ne bakwabo baana ba bwanga kimye kyo bebakainyenga kusapwila?

Kechi na “Bulume Bwetu” Ne (Byu. 3:11-26)

5. Tufunjilako ka kwi Petelo byo aambilenga ku jibumba?

5 Petelo ne Yoano baimene ku jibumba saka bayuka’mba bamo mu jino jibumba babijikileko kuba’mba Yesu bamupope pa kichi. (Mako 15:8-15; Byu. 3:13-15) Akilangulukai pe Petelo byo achinchikile pa kwamba’mba awa wajinga kala kilema wabukilwe mu jizhina ja Yesu. Petelo kechi wapichile mu mbaji pa kulumbulula bukine ne. Waambijile jibumba kwa kubula kupita mumbaji’mba jajinga na mambo a kwipaya Kilishitu. Bino Petelo kechi washikilwe bano bantu ne, mambo ‘baubile kino kintu mu bulubi.’ (Byu. 3:17) Wibamwenenga’mba balongo banji Bayudea kabiji wateletu muchima kwamba pa mambo a Bufumu. Umvwe balapijile ne kwitabila mwi Kilishitu, Yehoba wafwainwe ‘kwibakokolosha.’ (Byu. 3:19) Ne atweba twafwainwa kuchinchika ne kwamba kipasu pa kusapwila pa luzhachisho lwa Lesa lubena kwiya. Pano bino, kechi twafwainwa kukajipilanga nangwa kuzhachisha bantu ne. Onkao mambo, twafwainwa kumonanga bantu bo tusapwila kuba’mba nabo kulutwe bakonsha kwikala balongo betu ba ku mupashi kabiji byonka byaubile Petelo, twafwainwa kutesha muchima kwamba pa bintu byawama bya mambo a Bufumu.

6. Petelo ne Yoano bamwesheshe byepi muchima kwipelula?

6 Batumwa bajinga banabalume bepelwile bingi. Kechi betumbijikilenga abo bene pa kya kukumya kyo baubile ne. Petelo waambijile jibumba amba: “Anweba bena Isalela, mambo ka o mubena kukuminya kino, kabiji mambo ka o mubena kwitutajila uba nobe bulume bwetu nangwa kunemeka Lesa kwetu ko kwalengela uno muntu amba ende?” (Byu. 3:12) Petelo ne batumwa bakwabo bayukile’mba bintu byonse byawama byo baubilenga mu mwingilo wabo, bebyubilenga na mambo a bulume bwa Lesa, kechi bwabo ne. O ene mambo o batumbijikilenga Yehoba ne Yesu pa bintu byo baubilenga.

7, 8. (a) Ñanyi bupe bo twakonsha kupa bantu? (b) Nga mulaye wa ‘kubwezha bintu byonse’ ubena kufika byepi mu ano moba?

7 Ne atweba twafwainwa kwipelula mu mwingilo wa kusapwila pa Bufumu. Ibyo kuba’mba mupashi wa Lesa kechi ulengela bena Kilishitu ba mu ano moba kubuka bantu mu jishinda ja kukumya ne. Pano bino, twakonsha kukwasha bantu kwikala na lwitabilo mwi Lesa ne Kilishitu ne kutambula bupe buntutu bumo Petelo bo apaine, ko kuba’mba kulekelwa mambo abo ne kwibakokolosha kwi Yehoba. Pa mwaka pa mwaka, bantu bavula batambwila buno bupe ne kubatizhiwa kwikala baana ba bwanga ba kwa Kilishitu.

8 Kya kine, tubena kwikala mu kimye kya ‘kubwezha bintu byonse’ Petelo byo aambilepo. Mu kufikizha byambo byaambile Lesa “kupichila mu bangauzhi bazhila ba kala,” Bufumu bwaikajikilwe mwiulu mu mwaka wa 1914. (Byu. 3:21; Sala. 110:1-3; Da. 4:16, 17) Aku Bufumu bwikajikwatu, Kilishitu watendekele kutangijila mwingilo wa kubwezha bupopweshi bwa kine pano pa ntanda. Kyafumamo bantu bavula bebaleta mu paladisa wa ku mupashi kwikala bangikazhi ba Bufumu bwa Lesa. Bavuula bumuntu bwa kala bwibajimbaikanga, ne “kuvwala bumuntu bupya bwalengelwe monka mwayila kyaswa muchima wa Lesa.” (Efi. 4:22-24) Byonka byabukilwe awa wajinga kala kilema wa lulombo, uno mwingilo mukatampe kechi wingijiwa na bulume bwa bantu ne, bino na mupashi wa Lesa. Byonka byaubile Petelo, twafwainwa kuchinchika ne kwingijisha bulongo Mambo a Lesa pa kufunjisha bantu. Tukwasha bantu kwikala baana ba bwanga ba kwa Kilishitu na mambo a bulume bwa Lesa, kechi na bulume bwetu ne.

“Kechi Twakonsha Kuleka Kwamba” Ne (Byu. 4:1-22)

9-11. (a) Bantangi ba Bayudea baubilepo byepi pa byambo byaambile Petelo ne Yoano? (b) Batumwa bafuukwilepo kuba ka?

9 Byambo byaambile Petelo, kukilauka ne kubijika kwa yewa muntu wajinga kala kilema kwaletele kiwowo. Mukulumpe wa ku nzubo ya Lesa ye batongwele kusopa ino nzubo kubikapotu ne bañanga bakatampe, baishile na kumona kyamwekelenga. Kyamweka bano banabalume bajinga Basadusea, ko kuba’mba jibumba ja bantu banonshi kabiji bamulwila ntanda baingijilanga pamo na bena Loma kuleta mutende. Bano bantu bakaine mizhilo yaambiwangatu pa kanwa yatemenwe bingi Bafaliseo kabiji kechi baitabijile mu lusanguko ne.c Bazhingijile bingi pa kutana ba Petelo ne Yoano mu nzubo ya Lesa saka bafunjisha na kuchinchika amba Yesu wasanguka!

10 Bano balwanyi bazhingijile, batayile Petelo ne Yoano mu kaleya ne kwibatwala ku kije kikatampe kya Bayudea juba jalondejilepo. Bantangi bemonanga’mba bakila bakwabo, bamwenenga Petelo ne Yoano’mba ‘kechi bafunjile ne, bantutu,’ kabiji’mba kechi bajinga na lusa lwa kufunjisha mu nzubo ya Lesa ne. Kechi bafunjile pa masukulu a bupopweshi ayukanyikilwe ne. Nangwa byonkabyo, kwamba kipasu ne kushiinwa kwabo kwalengejile kije kukumya. Mambo ka Petelo ne Yoano o bayukijile kufunjisha? Kintu kimo kyalengejile ke kya kuba’mba “baendanga ne Yesu.” (Byu. 4:13) Kikwabo Nkambo yabo wafunjishanga na lūsa lwamupele Lesa kupusanako na banembeshi.​—Mat. 7:28, 29.

11 Kije kyakambizhe batumwa kuleka kusapwila. Pa kyokya kimye kije kyo kyajinga na bulume bwa kukambizha bantu bya kuba. Pa milungu icheche yapichilepo kino saka kikyangye kubiwa, kino kije kyakambizhe’mba Yesu “wafwainwa kufwa.” (Mat. 26:59-66) Nangwa byonkabyo, Petelo ne Yoano kechi bachiine ne. Byo baimene kulutwe ya bano bantu banonshi, bafunjile kabiji bakatezhe bingi, Petelo ne Yoano kwa kubula moyo bino na mushingi baambile’mba: “Anwe bene chibilai mo mwalangulukila, umvwe kyawama kwimumvwa anweba, kukila kumvwina Lesa. Pakuba atweba kechi twakonsha kuleka kwamba pa bintu byo twamwene ne kumvwa ne.”​—Byu. 4:19, 20.

ÑANGA MWINE MUKATAMPE NE BAÑANGA BAKATAMPE

Ñanga mwine mukatampe ye waimenangako bantu kwi Lesa. Mu myaka kitota kitanshi C.E., ñanga mwine mukatampe ye wajinga mukulumpe wa Kije Saniedilini. Waingijilanga pamo na bañanga bakatampe bantangi ba Bayudea. Pa bano bantangi pajinga ne bajinga kala bañanga bene bakatampe, nabiji Anasa ne bakulumpe bakwabo ba mu bisemi bina nangwa bitanu mo basalanga bañanga bene bakatampe. Shayuka umo aye Emil Schürer wanembele’mba: “Kwikala mu kisemi kya bantu bayukanyikwa kwalengelanga bantu kwibapapo bifulo” bya buñanga.

Binembelo bimwesha’mba bañanga bene bakatampe baikalanga pa bino bifulo kufikatu ne ku lufu. (Bala. 35:25) Nangwa byonkabyo, kimye kyamwekelenga bintu byanembwa mu buku wa Byubilo, babitumbafumu batongolwanga ku bena Loma ne bamfumu batangijilwanga na lusa lwa mfumu wa bena Loma bo batongolanga ne kufumyapo bañanga bakatampe kwesakana na mo bakebelanga. Kyamweka bano bantangi babujile kuyuka Lesa basalanga bantu babo kufuma mu kisemi kya bañanga bafumine mu kikota kya kwa Alona.

12. Ñanyi bintu byakonsha kwitukwasha kuchinchika ne kushiinwa?

12 Nanchi ne anweba mwakonsha kuchinchika byonka byo baubile nyi? Mumvwa byepi umvwe ke musapwile ku bantu banonshi, bafunda bingi, nangwa ku boba bakatazha baji mu nyaunda yenu? Pano mwakonsha kuba byepi inge ba mu kisemi, bo mufunda nabo sukulu nangwa bo mwingila nabo nkito kebemwendeleke pa bintu byo mwaitabilamo? Nanchi muchina nyi? Umvwe ibyo, mwakonsha kushinda ino milanguluko. Yesu byo ajinga pano pa ntanda, wafunjishe batumwa banji kulwila bintu byo baitabijilemo saka bashiinwa ne na mushingi. (Mat. 10:11-18) Yesu byo kusangulwe, walayile baana banji ba bwanga’mba ukatwajijila kwikala nabo “moba onse kukafikatu ne ku mpelo ya buno bwikalo.” (Mat. 28:20) Na lutangijilo lwa kwa Yesu, kalume wa kishinka kabiji wa maana witufunjisha byo twafwainwa kuzhikijila bintu byo twaitabilamo. (Mat. 24:45-47; 1 Pe. 3:15) Kino kyubiwa kupichila mu mikambizho yo betufunjisha pa kupwila kwa kipwilo, nabiji Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo, mabuku alumbulula Baibolo, nabiji “Mepuzho a Baibolo a Kumbulwa” bibaba biji pa keyala wetu wa jw.org. Nanchi mutanwa ku kuno kupwila ne kwingijisha bulongo ano mabuku nyi? Inge byo byo muba, mukachinchika ne kushiinwa mu bintu byo mwamba. Byonka byajinga batumwa, ne anweba kafwako kikemulengela kuleka kwamba bukine bwawama bufuma kwi Lesa bo mwa umvwine.

Nyenga ubena kusapwila mukwabo mo bengijijla kimye kyo babena kukokolola aku saka babena kutoma ne kofi.

Kange muleke kintu nangwa kimo kimulengele kuleka kwamba pa bukine bwawama bo mwafunda ne

‘Balombele kwi Lesa’ (Byu. 4:23-31)

13, 14. Inge tubena kupita mu makatazho, twafwainwa kuba byepi, kabiji mambo ka?

13 Aku bebakasululatu mu kaleya, Petelo ne Yoano bamonañene na kipwilo kyonse. Bonse pamo, ‘balombele kwi Lesa’mba ebakwashe kutwajijila basapwila na kuchinchika. (Byu. 4:24) Petelo wayukishetu bulongo bumbulwamaana buji mu kuketekela mu bulume bwa muntu mwine pa kuba kyaswa muchima wa Lesa. Pa milungu ichechetu yapichilepo, na mambo a kwiketekela aye mwine waambijile Yesu amba: “Nangwa kya kuba bano bonse basakwimusha na mambo a kisakwimumwekela, amiwa kechi nsakwimusha ne.” Nangwa byonkabyo, byonka byaambijile jimo Yesu, Petelo wachiine bantu ne kukana mulunda nanji kabiji mufunjishi. Pano bino, Petelo wafunjijileko ku byo alubankenye.​—Mat. 26:33, 34, 69-75.

14 Bintu byo mwafuukulapo mu muchima wenu kechi byo byonka byakonsha kwimukwasha kwingila bulongo mwingilo wenu wa kwikala kamonyi wa Kilishitu ne. Inge balwanyi kebakebe konauna lwitabilo lwenu nangwa kwimulekesha kusapwila, londelai byaubile Petelo ne Yoano. Lombai Yehoba kwimukosesha. Lombai bukwasho kufuma ku kipwilo. Bulai bakulumpe mu kipwilo ne balongo bakwabo bakoma ku lwitabilo makatazho o mubena kupitamo. Milombelo ya bakwenu yakonsha kwimukwasha bingi.​—Efi. 6:18; Yako. 5:16.

15. Mambo ka aba balekele kusapwila pa kimye kimo o bafwainwa kubula kulefulwa?

15 Umvwe bemukatezhepo kabiji mwaleka ne kusapwila, kechi mwafwainwa kulefulwa ne. Vulukai’mba, batumwa bonse balekele kusapwila pa kimye kimo panyuma ya lufu lwa kwa Yesu, bino palutwe kacheche batendeka jikwabo. (Mat. 26:56; 28:10, 16-20) Mu kifulo kya kuleka bilubo byo mwaubile kala kwimulengela kulefulwa, nanchi kechi mwakonsha kufunjilako ku bimumwekejile ne kukosesha bakwenu nenyi?

16, 17. Ñanyi kintu kyo twafwainwa kufunjilako ku lulombelo lwalombele baana ba bwanga ba kwa Kilishitu mu Yelusalema?

16 Ñanyi bintu byo twafwainwa kulombapo inge ba luusa kebetumanyike? Batumwa kechi balombele’mba makatazho o bapichilengamo beafumyepo ne. Bavulukile byambo bya kwa Yesu bya kuba’mba: “Umvwe bamanyikile amiwa, ne anweba bakemumanyika.” (Yoa. 15:20) Bano baana ba bwanga bakishinka kechi balombele’mba Yehoba afumyepo makatazho ne. Pakuba balombele’mba “umvwai bintu byo babena kwitupingila” kubalwanyi betu. (Byu. 4:29) Bano baana ba bwanga bamwene bulongo bintu byo byajinga. Bayukile’mba lumanamo lo bapichilengamo lwafikizhenga bungauzhi. Bayukile kuba’mba, byonkatu Yesu byo ebafunjishe kulomba, kyaswa muchima wa Lesa ‘kikobiwa pano pa ntanda,’ kechi na mambo a bintu byakonsha kwamba bamfumu ba pano pa ntanda ne.​—Mat. 6:9, 10.

17 Pa kuba’mba bobe kyaswa muchima wa Lesa, baana ba bwanga balombele amba: “Kwashai bakalume benu kwambanga mambo enu na kuchinchika.” Yehoba wibakumbwile byepi? “Mu nzubo mo bajinga mwatenkene; kabiji bonse bayujile na mupashi wazhila ne kutatula kwamba mambo a Lesa na kuchinchika.” (Byu. 4:​29-31) Kafwako kintu nangwa kimo kyakonsha kulengela kyaswa muchima wa Lesa kubula kubiwa ne. (Isa. 55:11) Bintu nangwa bikatazhepotu byepi nangwa bantu betukanyepotu byepi, umvwe twalombela pamo kwi Lesa, twakonsha kuketekela amba Lesa uketupa bulume pa kuba’mba tutwajijile kwamba byambo byanji na kuchinchika.

Kutotolola ‘Kechi ku Bantu ne, Bino kwi Lesa’ (Byu. 4:32–5:11)

18. Ba mu kipwilo kya mu Yelusalema bekwashishe byepi bene na bene?

18 Kipwilo kya katataka kya mu Yelusalema kyakomene kufika ku bantu 5,000 bajinga na lwitabilo bakosa.d Nangwa kya kuba bafumine ku bwikalo bwapusana pusana, baana ba bwanga “bajinga na muchima umo ne mweo umo.” Bakwatankene na muchima umo ne na mulanguluko umo. (Byu. 4:32; 1 Ko. 1:10) Baana ba bwanga kechi balombeletu kwi Yehoba kwibobila bibusa pa mambo a kwibikako kwabo ne, baubile ne bintu bikwabo. Bekwashishenga abo bene na bene ku mupashi ne ku mubiji. (1 Yoa. 3:16-18) Nabiji, mwana wa bwanga aye Yosefwa yetelanga’mba Banabasa ku batumwa, wapoteshe bujimi bwanji ne kupana na muchima yense mali onse kukwashishamo aba bafumine kwalepa kuba’mba bekale kimye kyabaya mu Yelusalema ne kufunjilapo byavula pa lwitabilo lwabo lwa katataka.

19. Mambo ka Yehoba o aipayijile Ananyasa ne Safila?

19 Bamulume ne mukazhi abo ba Ananyasa ne Safila bapoteshe bujimi bwabo ne kupana bupe. Babepele amba bapaine mali onse o bapoteshemo bujimi; pano bino, ‘bafilepo mali amo.’ (Byu. 5:2) Yehoba waipayile bano bamulume ne mukazhi, kechi na mambo a kupana mali akepa ne, bino na mambo a kuba’mba milanguluko yabo yatamine kabiji bamwesheshe bujimbijimbi. ‘Kechi babepele bantu ne, bino babepele Lesa.’ (Byu. 5:4) Byonka byajinga bakamfutumfutu Yesu bo alengulwile, ba Ananyasa ne Safila kechi batele muchima pa kwitabilwa kwi Lesa ne pakuba batele muchima pa kutumbijikwa ku bantu.​—Mat. 6:1-3.

20. Ñanyi bintu byo twafunda pa mambo a kupana kwi Yehoba?

20 Muchima wa bupanyi wajingapo na boba baana ba bwanga bakishinka bajingako mu myaka kitota kitanshi mu Yelusalema, Bakamonyi bavula lelo jino babena kukwasha mwingilo wa kusapwila ntanda yonse kupichila mu kupana bupe bwa kwifuukwila bene. Kafwako muntu nangwa umo ye bakanjikizha kupana kimye kyanji nangwa mali kutundaikilamo uno mwingilo ne. Kine, Yehoba kechi ukeba atweba kumwingijila kya kwikanjikizha nangwa na bulanda ne. (2 Ko. 9:7) Umvwe twapana, Yehoba kechi utala pa kipimo ne, pakuba aye utala pa kine kintu kyalengela kuba’mba tupane. (Mako 12:41-44) Kechi twafwainwa kwikala na muchima wajingapo na Ananyasa ne Safila wa kukeba’mba bakwetu betutumbijike pa mwingilo ye tubena kwingila ne. Byonka byajinga Petelo, Yoano ne Banabasa, mwingilo wetu ye twingijila Yehoba kimye kyonse twafwainwa kumwingila na mambo a kutemwa Lesa ne bakwetu bantu.​—Mat. 22:37-40.

PETELO​—WAKWATANGA MASABI WAIKELE MUTUMWA WA MUKOYO

Mu Binembelo, Petelo wayukanyikwa na mazhina atanu. Mu Kihebelu wayukanyikwa’mba Shimeona, mu Kingiliki’mba Shimona kabiji utelwa mu Kialamaiki amba Kefasa. Kabiji uno mutumwa bamutelanga’mba Shimona Petelo.​—Mat. 10:2; Yoa. 1:42; Byu. 15:14.

Mutumwa Petele wasenda ntumbe ya masabi.

Petelo wasongwele kabiji waikalanga mu nzubo imo na bako banji babakazhi ne nkasanji Andeleo. (Mako 1:29-31) Wakwatanga masabi kabiji waikalanga mu Beteseda, muzhi wajinga ku buyeke bwa Kalunga ka Ngalilea. (Yoa. 1:44) Mu kuya kwa moba watendekele kwikala mu Kapenama, muzhi wajinga pepi na Beteseda. (Luka 4:31, 38) Yesu waikele mu bwato bwa kwa Petelo kimye kyo aambilenga ku jibumba jakonkene ku kitulu kya Kalunga ka Ngalilea. Byo papichilekotu ka kimye kacheche, Petelo byo bamukambizhe kwi Yesu, wakwachile masabi avula bingi mu jishinda ja kukumya. Petelo na mambo a moyo wafukamine kwi Yesu, bino Yesu wamwambijile’mba: “Kuba moyo ne. Mambo kufuma lelo usakukwatanga bantu bomi.” (Luka 5:1-11) Petelo waipayanga masabi na mulongo wanji aye Andeleo pamo na Yakoba ne Yoano. Bonse bana balekele mwingilo wabo wa kukwata masabi ne kuswa lwito lwa kwa Yesu lwa kwikala baana banji ba bwanga. (Mat. 4:18-22; Mako 1:16-18) Pa kupitapo mwaka umo, Petelo wajinga pa banabalume 12 Yesu bo asajile kwikala “batumwa” banji.​—Mako 3:13-16.

Yesu wasajile Petelo, Yakoba ne Yoano kuba’mba bayenga nanji pa bimye byanema bingi. Bamweneko kwaluka kwa kwa Yesu, bamumwene byo asangwile mwana wamukazhi wa kwa Yelusa kabiji Yesu byo ajinga na bulanda mu bujimi bwa Ngesemani ne abo baubile bulanda. (Mat. 17:1, 2; 26:36-46; Mako 5:22-24, 35-42; Luka 22:39-46) Bano bonse basatu pamo na Andeleo, bashikishe Yesu pa mambo a kiyukilo kya kwikalapo kwanji.​—Mako 13:1-4.

Petelo wajinga muntu wa mukoyo waambanga kipasu, kabiji bimye bimo wajinga bingi na kanswatu. Kyamweka javula ye waikalanga mutanshi kwamba bakwabo saka bakyangye ne. Mu Mambo Awama mwanembwa byambo byanji byavula byo aambile kukila byaambile batumwa bakwabo 11. Petelo waipuzhanga bingi mepuzho kukila bakwabo. (Mat. 15:15; 18:21; 19:27-29; Luka 12:41; Yoa. 13:36-38) Ye wakaine kumovwa ku maulu kwi Yesu kabiji byo bamololweko, waambijile Yesu kumovwa ku maboko ne ku mutwe.​—Yoa. 13:5-10.

Butemwe bukatampe Petelo bo atemenwe Yesu bo bwamulengejile kwambila Yesu’mba kechi bakamumanyika ne kumwipaya ne. Yesu wamolweleko Petelo pa mambo a ino ndangulukilo yatama. (Mat. 16:21-23) Bufuku bwapeleleko bwa kwa Yesu pano pa ntanda, Petelo waambijile Yesu’mba nangwa kya kuba batumwa bakwabo bonse bakamunyeme, aye kechi ukamunyema ne. Kimye Yesu kyo bamukwachile ku balwanyi banji, na mambo a kuchinchika Petelo wakebele kumuzhikijila na mpoko kabiji palutwe kacheche wamulondejile kufika ne mu kipango kya ñanga mwine mukatampe. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, Petelo wakaine Nkambo yanji bimye bisatu kabiji byo avulukile kyo aubile, wajijile bingi.​—Mat. 26:31-35, 51, 52, 69-75.

Yesu saka akyangye kumweka ku batumwa banji kimye kitanshi mu Ngalilea panyuma ya kusangulwa, Petelo waambijile bakwabo amba ubena kuya na kukwata masabi kabiji bakwabo batumwa bayile nanji. Byo amwene Yesu ku kitulu, ponkapo Petelo witayile pa mema ne kufwenka kuya ku kitulu. Batumwa byo bajilenga masabi lukelo ebanengezhejile Yesu, Yesu waipwizhe Petelo umvwe wamutemenwe kukila “ano,” ko kuba’mba masabi o bakwachile. Yesu watundaikilenga Petelo kusalapo kumulondelanga kimye kyonse kechi kwingila mingilo ikwabo nabiji kukwata masabi ne.​—Yoa. 21:1-22.

Nobe mu 62-64 C.E., Petelo wasapwijile mambo awama mu Babilona, ko kuba’mba mpunzha itelwa’mba Iraq lelo jino, mwajinga Bayudea bavula. (1 Pe. 5:13) Mu Babilona, Petelo mo mo anembejile nkalata itanshi kampe ne ya bubiji itelwa pa jizhina janji. Yesu “wapele bulume Petelo bwa butumwa bwa ku boba bamukanda.” (Nga. 2:8, 9) Na muchima wa kifyele ne bulume, Petelo waingijile mwingilo wanji.

YOANO​—MUTUMWA YESU YE ATEMENWE

Mutumwa Yoano wajinga mwana wa kwa Zebede kabiji nkasanji mutumwa Yakoba. Kyamweka bainanji bajinga ba Salome, bankasa ne kolo ne Maliya inanji Yesu. (Mat. 10:2; 27:55, 56; Mako 15:40; Luka 5:9, 10) Ko kuba’mba Yoano wajinga mulongo wa kwa Yesu. Kyamweka Yoano wakomejile mu kisemi kya banonshi. Busulu bwa kukwata masabi bwa kwa Zebede bwabayile bingi kya kuba watwezhezhe ne bamingilo. (Mako 1:20) Salome waendanga ne Yesu, kumukwashako mingilo byo ajinga mu Ngalilea kabiji palutwe kacheche waletele binunka bulongo pa kunengezha mubiji wa kwa Yesu pa kumuzhika. (Mako 16:1; Yoa. 19:40) Kyamweka Yoano wajinga na nzubo ya yanji.​—Yoa. 19:26, 27.

Mutumwa Yoano walama muvungilo.

Kyamweka Yoano wajinga mwana wa bwanga wa kwa Yoano Mubatizhi waimene pamo na Andeleo kimye Yoano Mubatizhi kyo atajilenga Yesu ne kwamba’mba: “Talai, Mwana mukooko wa Lesa!” (Yoa. 1:35, 36, 40) Panyuma ya kwibalumbulwila, Yoano mwana Zebede wayijile pamo ne Yesu ku Kena kabiji wamweneko kya kukumya kitanshi kyaubile Yesu. (Yoa. 2:1-11) Yoano byo alumbulula bulongo byaingijile Yesu mu Yelusalema, mu Samaliya ne mu Ngalilea bimwesha’mba uno nembi wa Mambo Awama washinkilwepo pa bino bintu. Kwipana kwaubile Yoano, byonka byaubile Yakoba, Petelo ne Andeleo kwa kusha makonde anji, bwato ne mo amwenanga mali, kimye Yesu kyo amwichile kwikala mwananji wa bwanga, kumwesha lwitabilo lo ajinga nalo.​—Mat. 4:18-22.

Yoano kechi bamutongalapo javula mu mashimikila a mu Mambo Awama byonka byo baambapo Petelo ne. Yoano naye wajinga bingi na mukoyo byonka byo biji jizhina Yesu jo ebatumbile aye ne kolojanji Yakoba ja kuba’mba Boaneje kulumbulula’mba “Baana batatauka nobe mvula.” (Mako 3:17) Patanshitu, Yoano wakebelenga kifulo kikatampe, kya kuba aye ne kolojanji babujile inabo kwambila Yesu’mba ebape bifulo byawama mu Bufumu bwanji. Nangwa kya kuba ino ndangulukilo yajinga ya kwitemwa, yamwesheshenga ne lwitabilo lwabo mu Bufumu’mba bukekalako. Ino ndangulukilo ya bano bankasa ne kolo yalengejile Yesu kujimunako batumwa banji bonse kuba’mba bafwaimwa kwipelula.​—Mat. 20:20-28.

Yoano wamwesheshe mukoyo kimye kyo aesekele kukanya muntu wabujile mwana wa bwanga wa kwa Yesu wapangilenga bandemona mu jizhina ja kwa Yesu. Pa kimye kikwabo, Yoano wakebele kwita mujilo kufuma mwiulu’mba asoke bantu ba mu muzhi wa Samaliya babujile kutako muchima kimye Yesu kyo atumineko baluwe ba kumunengezhezha mwa kufikila. Na mambo a ino ndangulukilo, Yesu wakajipijile Yoano. Pa kupitapo moba, Yoano waikele na muchima wa kuyuka pa kupelela pa kuba bintu kabiji waikele na lusa, byubilo byo abujile kwikala nabyo patanshi. (Luka 9:49-56) Nangwa kya kuba walubankanyanga, Yoano wajinga “mwana wa bwanga ye atemenwe Yesu.” Onkao mambo, Yesu byo ajinga pepi kufwa, waambijile Yoano’mba alamenga bainanji.​—Yoa. 19:26, 27; 21:7, 20, 24.

Yoano waikele myaka yavula kukila batumwa bakwabo byonkatu Yesu byo aambijile jimo. (Yoa. 21:20-22) Yoano waingijile Yehoba mu bukishinka nobe myaka 70. Ku mpelo ya bwikalo bwanji kimye kyalaminenga Mfumu wa bena Loma aye Domitian, Yoano bamukashile pa jikuji ja Patamosa ‘na mambo a kwamba pe Lesa ne kushimuna pe Yesu.’ Pa joka jino jikuji nobe mu 96 C.E., Yoano wamwene bimwesho byo anembele mu buku wa Lumwekesho. (Lum. 1:1, 2, 9) Kwesakana na byayuka bantu bavula, kimye Yoano kyo bamukasulwile, wayile ku Efisesa ko anembejile Mambo Awama atelwa pa jizhina janji ne makalata ayukanyikwa’mba Yoano 1, 2 ne 3 kabiji’mba wafwijile monka mu Efisesa nobe mu 100 C.E.

a Bantu balombanga mu nzubo ya Lesa pa kutapisha bitapisho lukelo ne mabanga. Bitapisho bya mabanga byaubiwanga “pa kulemba juba” nangwa amba ku ma 3 koloko, mute.

b Monai tubitenguluzha twa kuba’mba “Petelo Wakwatanga Masabi Waikele Mutumwa wa Mukoyo,” pa jipa 30 ne “Yoano​—Mutumwa Yesu ye Atemenwe,” pa jipa 33

c Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Ñanga Mwine Mukatampe ne Bañanga Bakatampe,” pa jipa 34.

d Mu mwaka wa 33 C.E., mu Yelusalema, mwafwainwa mwajingatu Bafaliseo pepi nobe 6,000 ne jibumba jicheche ja Basadusea. Kino kyamwesha kishinka kikwabo kyalengejile ano mabumba abiji kwakamwa pa mambo a mafunjisho a kwa Yesu.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu